Higienistka_stomatologiczna_322[03].Z3.04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Stomatologiczne problemy zdrowotne ludzi w podeszłym wieku

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Biologia procesów starzenia

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zasady Ŝywienia ludzi w podeszłym wieku

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Pielęgnacja jamy ustnej

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Etyka w zawodzie higienistki stomatologicznej i organizacja działań

edukacyjnych

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu edukacji prozdrowotnej

dla osób dorosłych i w podeszłym wieku.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, umiejętności jakie powinien posiadać uczeń przed przystąpieniem
do realizacji programu jednostki modułowej,

–

cele kształcenia, umiejętności jakie uczeń opanuje podczas realizacji programu jednostki
modułowej,

–

materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, umoŜliwiające
prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla osób dorosłych i w podeszłym wieku,

–

pytania sprawdzające, które umoŜliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń,

–

wiczenia do samodzielnego rozwiązania, które zawierają polecenie, sposób wykonania

oraz wykaz materiałów do wykonania ćwiczenia oraz pomagają ukształtować
umiejętności praktyczne i zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,

–

sprawdzian postępów, który pomoŜe ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń,

–

sprawdzian osiągnięć, który po zrealizowaniu wszystkich tematów jednostki modułowej
pozwoli ocenić poziom nabytych umiejętności,

–

wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].Z3.01

Planowanie i organizowanie

stomatologicznej działalności

edukacyjnej

322[03].Z3

Edukacja zdrowotna

322[03].Z3.02

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla kobiet w ciąŜy i karmiących

322[03].Z3.03

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla dzieci i młodzieŜy

322[03].Z3.04

Prowadzenie edukacji

prozdrowotnej

dla osób dorosłych

i w podeszłym wieku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną,

−

stosować zasady higieny jamy ustnej osób w starszym wieku i dorosłych,

−

rozróŜniać choroby jamy ustnej u osób dorosłych,

−

dokonywać analizy działań edukacyjnych,

−

rozwiązywać problemy w zakresie dolegliwości osób starszych,

−

zaplanować profilaktykę chorób jamy ustnej,

−

komunikować się z uczestnikami procesu pracy,

−

rozwiązywać problemy w zakresie wykonywania zadań zawodowych,

−

korzystać z komputera,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

określić zasady zapobiegania chorobom wieku dojrzałego,

−

wyjaśnić i scharakteryzować zmiany ogólnoustrojowe oraz narządu Ŝucia związane ze
starzeniem się organizmu człowieka,

−

określić wpływ funkcjonowania gruczołów dokrewnych na stan zdrowia człowieka
w podeszłym wieku,

−

scharakteryzować odrębności psychiki osoby w wieku podeszłym i funkcjonowanie
w zmieniającej się sytuacji ekonomiczno-społecznej,

−

dokonać oceny stanu zdrowotnego narządu Ŝucia u osób dorosłych i w podeszłym wieku,

−

wyjaśnić wpływ higieny jamy ustnej na stan zdrowotny zębów i przyzębia,

−

scharakteryzować

problemy

zdrowotne

dotyczące

układu

stomatognatycznego,

występujące u osób dorosłych i w podeszłym wieku,

−

wyjaśnić wpływ okołozębowych i przyzębnych ognisk zakaŜenia na organizm człowieka,

−

uzasadnić konieczność leczenia i rehabilitacji narządu Ŝucia,

−

scharakteryzować najczęstsze przyczyny braków zębowych i bezzębia,

−

wyjaśnić wpływ braków w uzębieniu na zdrowie fizyczne oraz samopoczucie psychiczne
i społeczne,

−

określić zasady profilaktyki zaburzeń w narządzie Ŝucia wynikających z braków
w uzębieniu,

−

poinstruować pacjentów o moŜliwości skorzystania z zaopatrzenia protetycznego,

−

poinstruować pacjenta o zasadach uŜytkowania protez zębowych oraz o konieczności
higienicznego ich utrzymania,

−

rozpoznać problemy pacjenta wynikające z uŜytkowania protez zębowych,

−

określić przyczyny stomatopatii protetycznych,

−

zorganizować i przeprowadzić działania edukacyjne związane z profilaktyką i wczesnym
leczeniem zmian chorobowych w obrębie narządu Ŝucia,

−

dostosować formy, metody i środki dydaktyczne do moŜliwości poznawczych odbiorców,
zwłaszcza osób w podeszłym wieku,

−

posłuŜyć się pomocami dydaktycznymi podczas realizacji zajęć edukacyjnych,

−

zachęcić osoby dorosłe i w podeszłym wieku do zachowań słuŜących zdrowiu,

−

udzielić porad na temat racjonalnego odŜywiania,

−

uzasadnić konieczność zapobiegania chorobom nowotworowym i wczesnego
rozpoznawania stanów przedrakowych układu stomatognatycznego,

−

podjąć współpracę z instytucjami społecznymi w zakresie usprawniania narządu Ŝucia
osób w podeszłym wieku,

−

podjąć współpracę z placówkami kulturalno-oświatowymi w celu propagowania
stomatologicznej edukacji zdrowotnej,

−

udokumentować realizację przeprowadzonych działań edukacyjnych,

−

zastosować ogólnie przyjęte zasady etyki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Stomatologiczne problemy zdrowotne ludzi w podeszłym

wieku

4.1.1. Materiał nauczania

Naturalne uzębienie człowieka to 32 zęby, po 16 na kaŜdym łuku. Zmiana liczby

i  umiejscowienie  braków  zębów,  powoduje  tworzenie  się  wielu  sytuacji,  które  wymagają  od
lekarza  indywidualnego  podejścia.  Aby  ułatwić  pracę  z  ludźmi  w  podeszłym  wieku,  którzy
najczęściej  mają  liczne  ubytki  wprowadzono  klasyfikację  braku  uzębienia.  WyróŜnia  się
klasyfikacje:

−

Kennedyego,

−

Applegata,

−

Fabiana,

−

Balasińskiego.
Klasyfikacja Kennedyego jest najbardziej rozpowszechniona i znana. Sugeruje ona

wybór rodzaju uzupełnienia protetycznego, które odbudowuje utracony ząb. Dzieli się ona na
4 klasy, z których pierwsze trzy mają po cztery modyfikacje oznaczone literami A, B, C, D.

Podział klasyfikacji Kennedyego:

−

klasa 1 – obejmuje przypadki, w których siodła protezy są dwustronne leŜą ku tyłowi.
Jest to często spotykany typ protezy. W tej klasie mieszczą się braki obustronne
skrzydłowe oraz braki w odcinku przednim,

−

klasa 2 – naleŜą do niej przypadki, w których siodło protezy jest jednostronne i leŜy ku
tyłowi. Do tej klasy zalicza się braki skrzydłowe jednostronne oraz róŜne braki
w pozostałym łuku zębowym,

−

klasa 3 – obejmuje przypadki jednostronnego braku zębów,

−

klasa 4 –siodło jest podparte poprzednio w stosunku do zębów filarowych.
Jedną z waŜniejszych cech decydujących o wyglądzie twarzy jest prawidłowe

usytuowanie  płaszczyzny  zgryzowej,  która  przebiega  przez  szczyty  guzków  i  brzegi  sieczne
zębów.  Stan,  w  którym  powierzchnie  zgryzowe  Ŝuchwy  maksymalnie  stykają  się
z powierzchniami  zgryzowymi  szczęki  nazywa  się  zwarciem.  Maksymalnemu  zwarciu
towarzyszy  określona  odległość  Ŝuchwy  od szczęki, zwana wysokością zwarcia. Prawidłowa
wysokość  nadaje  twarzy  młodzieńczy  wygląd,  natomiast  skrócenie  jej  powoduje  starczy
wygląd. Niepełne, częściowe zwarcie zębów następuje podczas Ŝucia pokarmów.

Utrata części korony i brak zębów, jaki występuje często u ludzi w podeszłym wieku

powoduje wtórne deformacje łuków zębowych, które polegają na:

−

wysunięciu,

−

pochyleniu,

−

rotacji,

−

przemieszczeniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Deformacje łuków zębowych

Zęby styczne ulegają tym przemianom na skutek braku zębów pozostałych, dochodzi

często do nieprawidłowej artykulacji oraz do zmiany rozkładu sił biomechanicznych.

Brak zębów powoduje równieŜ obniŜenie wysokości zwarcia, skrócenie długości dolnego

odcinka twarzy, przez co twarz wygląda na starszą. Zmienia się równieŜ napięcie mięśni
mimicznych dolnej części twarzy i co równieŜ wpływa na wyraz twarzy.

Niektóre zaburzenia czynnościowe narządu Ŝucia powstałe na skutek deformacji

wtórnych  łuków  zębowych  mogą  być  wyrównane.  Są  to  zaburzenia,  które  nie  wyzwalają
objawów  bólowych.  Niektóre  zaburzenia  czynności  narządu  Ŝucia  w  wieku  podeszłym
związane  są  z  pojawieniem  się  parafunkcji.  Są  to  czynności  mimowolne,  które  nie  są
związane  z  właściwościami  fizjologicznymi.  NaleŜą  do  nich  zaciskanie  szczęk,  zgrzytanie
zębami, skurcze mimowolne.

Mechanizm skurczów mimowolnych opiera się na tendencjach do stresu. Zwiększenie

napięcia psychicznego przyczynia się do zmiany progu wraŜliwości propioreceptorów mięśni
poprzez bodźce, które z ośrodkowego układu nerwowego przesyłane są do wrzeciona
i propioreceptorów mięśni. Powodem powstawania skurczy, które objawiają się zaciskaniem
szczęk są równieŜ stany zapalne, ból, podraŜnienie.

Najbardziej zaawansowane zmiany w układzie zębowo-szczękowo-twarzowym występują

przy  całkowitej  utracie  zębów.  U  osób  bezzębnych  zmiany  dotyczą  układu  kostnego,  stawu
skroniowo-Ŝuchwowego  oraz  błony  śluzowej  jamy  ustnej.  Zmiany  zanikowe  zachodzą
w obrębie wyrostka zębodołowego i przebiegają odmiennie w szczęce i w Ŝuchwie. W szczęce
zanika  stok  przedsionkowy  wrostka  zębodołowego,  w  skutek  czego  łuk  bezzębnego  wyrostka
zmniejsza się i zbliŜa się wielkością do trzonu szczęki. W Ŝuchwie zanik zaczyna się na stronie
przedsionka jamy ustnej.

Zanik kości szczęki moŜe doprowadzić do przesunięcia podłoŜa kostnego protezy do

kolca nosowego. Pionowy zanik wyrostka zębodołowego Ŝuchwy jest przyczyną zbliŜenia się
grzbietu części podniebienia i guzów szczękowych.

U osób bezzębych nasilają się teŜ zmiany w stawie skroniowo- Ŝuchwowym. Guzek

stawowy  ulega  rozpłaszczeniu,  krąŜek  stawowy  rozpłaszcza  się.  Przy  daleko  rozwiniętym
zaniku  wyrostków  zębodołowych,  występują  teŜ  zmiany  w  błonie  śluzowej  jamy  ustnej.
Prawidłowo  ukształtowane  wyrostki  zębodołowe  pokryte  są  nieruchomą  błoną  śluzową.
W miarę postępu zmian błona śluzowa staje się cieńsza i bardziej wiotka.

W bezzębiu zmiany wyglądu twarzy pogłębiają się, przy czym zwykle:

−

policzki i wargi są zapadnięte,

−

fałdy nosowo-wargowe silnie pogłębione,

Deformacje

łuków zębowych

pochylenie

rotacja

przemieszczenie

wysunięcie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

odcinek bródkowo-nosowy skrócony,

−

uchwa wysunięta ku przodowi.

Utrata zębów odgrywa równieŜ duŜą rolę w Ŝyciu psychicznym kaŜdego człowieka. Zęby

zdrowe, białe, ułoŜone w harmonijnym łuku są atrybutem zdrowia, piękna i młodości.
Napięcie mięśni mimicznych twarzy daje wygląd młody lub starczy. Zasadniczymi
czynnościami układu stomatognatycznego są:

−

ucie,

−

artykulacja dźwięków,

−

połykanie.

Rys. 2. Układ stomatognatyczny

Zaburzenia artykulacji dźwięków szczególnie spółgłosek powstaje przy braku uzębienia

przedniego.  Dolegliwość  ta  jest  uciąŜliwa,  poniewaŜ  człowiek  musi  borykać  się
z nieprzychylnością  otoczenia,  dotyczącą  jego  nieestetycznego  wyglądu  oraz  niewyraźnej
mowy.  Ubytki  zębów  zakłócają  równieŜ  czynność,  jaką  jest  Ŝucie.  Stopień  zaburzenia  tej
funkcji  związany  jest  z  liczbą  i  rodzajem  ubytków.  Nieprawidłowo  rozdrobniony  pokarm
przyczynia się do zaburzeń trawienia, nienaturalnej perystaltyki jelit. Trudność moŜe sprawić
formowanie kęsa pokarmu i przesycanie go śliną.

Właściwe leczenie i rehabilitacja protetyczna polega na odbudowie braków uzębienia

i zapewnieniu  podstawowych  czynności  układu  narządu  Ŝucia.  Profilaktyka  dotyczy  zespołu
mięśniowo-stawowego  oraz  podłoŜa  protetycznego.  Prawidłowa profilaktyka zaczyna się juŜ
w  momencie  badania  pacjenta  i  polega  na  uświadomieniu  błędów,  jakie  popełniał  podczas
niewłaściwej higieny jamy ustnej oraz zaplanowanie metody leczenia i rehabilitacji.

W badaniu i leczeniu naleŜy podjąć decyzję o usunięciu lub pozostawieniu pozostałości

zębów.

Profilaktyka ortodontyczna jest bardzo istotna, juŜ w młodym wieku naleŜy wyzbyć się

nieprawidłowych  nawyków,  takich  jak  obgryzanie  paznokci,  ssanie  smoczka,  zaciskanie
warg,  częste  Ŝucie  gumy.  Niestety  w  młodym  wieku  zapominamy  równieŜ  o  profilaktyce
przeciwpróchnicowej  i  często  próchnica  atakuje  zęby,  które  później  wypadają.  Przyczyną
utraty  zębów  moŜe  być  równieŜ  paradontoza.  Profilaktyka  ortodontyczna  polega  na
utrzymaniu  jak  największej  ilości  zdrowych  zębów  i  jak  najmniej  ubytków  w  jamie  ustnej.
Profilaktyka  ta  polega  na  zapobieganiu  chorobom  dziąseł,  próchnicy,  nie  przyjmowaniu
niektórych  środków  farmakologicznych  w  duŜych  ilościach,  które  mogą  powodować
uszkodzenie zębów, np.: niektóre antybiotyki, chemioterapeutyki.

Układ

stomatognatyczny

artykulacja

połykanie

ucie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wady zgryzu moŜna podzielić na wady nabyte i wrodzone. Do wad wrodzonych

zaliczamy np.:

−

wadliwe ustawienie zębów,

−

nadliczbową ilość zębów,

−

brak zawiązków zębów,

−

przerost Ŝuchwy,

−

szparowatość.
Wadami nabytymi są:

−

stłoczenie zębów,

−

zgryzy otwarte,

−

zwęŜenie szczęki,

−

tyłozgryz,

−

zgryz krzyŜowy,

−

cieranie zębów.

Rys. 3. Nabyte wady narządu Ŝucia

Głównym celem leczenia protetycznego jest rehabilitacja, a takŜe działanie zapobiegające

dysfunkcji mięśni Ŝwaczy i mimicznych, stawów skroniowo-Ŝuchwowych, przyzębia i błony
ś

luzowej jamy ustnej.

Jako profilaktykę starzenia się układu Ŝującego osób w podeszłym wieku stosuje się

sanację jamy ustnej, obejmuje ona leczenie próchnicy, leczenie chorób przyzębia, usuwanie
zębów lub ich korzeni, jeśli nie kwalifikują się do leczenia zachowawczego i protetycznego,
usuwanie zatok dziąsłowych, likwidacja narośli błony śluzowej, ognisk leukoplakii.

NajwaŜniejsze jest poinformowanie pacjenta o konieczności usuwania kamienia

nazębnego.

Nabyte wady

narządu

Ŝucia

stłoczenie zębów

zgryz krzyŜowy

zgryz otwarty

nabyte podczas

ucia

tyłozgryz

cieranie

zębów

zwęŜenie szczęki

Wady narządu

Ŝucia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Badania przesiewowe to równieŜ rodzaj profilaktyki. Przeprowadza się je u osób,

u których nie występują objawy choroby. Zadaniem badań skriningowych jest wykrycie
choroby we wczesnej fazie. Badania takie równieŜ przeprowadza się u osób starszych w celu
profilaktycznym, dotyczą one róŜnych schorzeń w tym nowotworów jamy ustnej, chorób
przyzębia, próchnicy.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega deformacja łuków zębowych?
2.  Jakie czynniki towarzyszą utracie zębów?
3.  Jak klasyfikuje się ubytki?
4.  Jak przeprowadza się profilaktykę ortodontyczną zębów w osób w podeszłym wieku?
5.  Co to są badania przesiewowe?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe, czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 1

Zdanie

Prawda

Fałsz

W naturalnym uzębieniu występują 32 zęby

Klasyfikacja ubytków według Jona jest najnowocześniejsza

Przy braku uzębienia następuje rotacja

Fluor nie odgrywa znaczącej roli w profilaktyce

Badania przesiewowe nie są waŜne w profilaktyce

Profilaktyka ortodontyczna opiera się na rehabilitacji

Płytka nazębna jest szkodliwym czynnikiem dla przyzębia

Profilaktyka ortodontyczna powinna być stosowana juŜ w młodym wieku

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący stomatologicznych problemów ludzi

w podeszłym wieku,

2)  przeczytać uwaŜnie zdania, zawarte w tabeli,
3)  zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz,
4)  zaprezentować wykonane ćwiczenie i sprawdzić poprawność wykonania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

tabela do uzupełnienia,

−

papier formatu A4,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Spośród wymienionych cech wybierz te, które moŜna przypisać deformacji łuków

zębowych:

−

wysunięcie zębów,

−

wypadanie zębów,

−

pochylenie zębów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rotacja,

−

wyrastanie zębów mlecznych,

−

stabilizacja zębów,

−

pionowa pozycja zębów,

−

przemieszczenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący stomatologicznych problemów ludzi

w podeszłym wieku,

2)  przeanalizować podane cechy,
3)  wybrać cechy charakterystyczne dla deformacji łuków zębowych,
4)  zaprezentować i przeanalizować efekty pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) uzasadnić konieczność leczenia i rehabilitacji narządu Ŝucia?

2) scharakteryzować

najczęstsze

przyczyny

braków

zębowych

i bezzębia?

3) wyjaśnić wpływ braków w uzębieniu na zdrowie fizyczne oraz

samopoczucie psychiczne i społeczne?

4) określić zasady profilaktyki zaburzeń w narządzie Ŝucia wynikających

z braków uzębieniu?

5) poinstruować pacjentów o moŜliwości skorzystania z zaopatrzenia

protetycznego?

6) sklasyfikować ubytki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Biologia procesów starzenia

4.2.1. Materiał nauczania

Starość człowieka zaleŜy od jego postawy oraz osobistego zaangaŜowania. Pogoda

ducha, optymizm, radość to cechy, które wpływają równieŜ na stan zdrowia. Prawidłowy stan
jamy ustnej osób starszych, wpływa na ich relacje społeczne oraz stan zdrowia. Stomatolodzy
powinni troszczyć się o osoby w podeszłym wieku bardziej niŜ o inne, dlatego Ŝe u osób
starszych stan higieny Ŝycia wpływa równieŜ na jakość funkcjonowania w społeczeństwie
oraz stan psychiczny i fizyczny.

Starzenie się to niemoŜność utrzymania homeostazy w warunkach fizjologicznego stresu.

Proces  ten  związany  jest  ze  zmniejszeniem  Ŝywotności  oraz  wzrostem  wraŜliwości
osobniczej.  Proces  starzenia  jest  powszechny  i  dotyczy  kaŜdego.  Ma  działanie  destrukcyjne,
poniewaŜ  upośledza  funkcje  komórek.  Nie  powoduje  załamania,  jeśli  układ  nie  podlega
stresowi.

Proces starzenia zaleŜny jest od róŜnych czynników:

−

uwarunkowań genetycznych,

−

stylu Ŝycia,

−

uprawiania sportu,

−

higieny odŜywiania,

−

przyjmowania leków,

−

warunków środowiskowych.

Rys. 4. Czynniki procesu starzenia

Starość objawia się zmianą i osłabieniem mechanizmów obronnych, zwiększeniem ryzyka

zachorowań  na  choroby  wywołane  przez  bakterie  i  wirusy.  Występuje  nadmiernie  zwolniona
akcja  serca,  obniŜa  się  sekrecja  poszczególnych  hormonów.  Mogą  pojawić  się  równieŜ
zaburzenia  pamięci,  zawroty  głowy,  miaŜdŜyca,  choroba  wieńcowa  serca,  zmienia  się
przekaźnictwo  nerwowe.  W  błonie  komórkowej  wzrasta  zawartość  cholesterolu  i  białek
wraŜliwych  na  działanie  wolnych  rodników,  zwiększa  się  lepkość  i  sztywność  błon
komórkowych.  Na  skutek  zmiany  mikrostruktury  komórek  nerwowych  odpowiedź  na  bodźce
stymulujące  i  hamujące  ulega  zakłóceniu.  Jako  zaburzenie  układu  autonomicznego  występują
powikłania takie jak:

−

cukrzyca,

Starzenie

warunki

rodowiskowe

uprawianie sportu

przyjmowanie

leków

styl Ŝycia

higiena odŜywiania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

depresja,

−

miaŜdŜyca.

Zmiany te spowodowane są starzeniem organizmu oraz małą aktywnością fizyczna.

U osób starszych często występuje suchość błon śluzowych, która moŜe być spowodowana:

−

niedoborem witaminy B lub Ŝelaza,

−

zaburzeniami wodno-elektrolitowymi, po utracie krwi, biegunkach,

−

cukrzycą,

−

zaburzeniami gruczołów ślinowych,

−

lekami przeciwdepresyjnymi,

−

interakcjami lekowymi.
Przy uczuciu suchości jamy ustnej pojawia się utrata apetytu, niedoŜywienie oraz

rozszerza się próchnica i stany zapalne jamy ustnej. Dolegliwości te wpływają niekorzystnie
na stan psychiczny osoby w podeszłym wieku. Staje się ona nerwowa, moŜe wpaść
w depresję. Leki, które mogą powodować uczucie suchości w jamie ustnej to:

−

leki moczopędne,

−

przeciwdepresyjne (trójpierścieniowe),

−

leki hipotensyjne (enalapril, kaptopril),

−

leki stosowane w leczeniu choroby Parkinsona,

−

neuroleptyki.

Rys. 5. Leki powodujące suchość w jamie ustnej

Niektóre działania leków u osób starszych są zaburzone i mogą wywołać wiele działań

niepoŜądanych. Związane jest to ze zmniejszeniem tolerancji na leki i zmianami wchłaniania
leków.

Kolejną charakterystyczną cechą jamy ustnej występującą u osób w podeszłym wieku

jest  „zespół  palących  ust.”  Charakteryzuje  się  występowaniem  subiektywnego  uczucia
pieczenia  ust.  Narasta  ono  w  ciągu  dnia  i  nasila  się  wieczorem.  Na  błonie  śluzowej  jamy
ustnej  nie  widać  Ŝadnych  zmian.  Etiologii  nie  poznano  do  końca,  czasami  pieczeniu  ust
towarzyszą bóle mięśni i nerwowość.

Przyczynami chorób jamy ustnej u osób starszych są:

1. Alergeny kontaktowe (materiał do produkcji protez):

a)  matakrylan metylu,
b)  chlorek kobaltu,
c)  siarczan niklu.

2. Skladniki pokarmowe:

hipotensyjne

Leki powodujące

suchość

jamy

ustnej

moczopędne

przeciwdepresyjne

neuroleptyki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Składniki środków czystości:

a)  glikol propylenowy,
b)  bis fenol,
c)  kwas nikotynowy.

4.  Niewłaściwie wykonane protezy (mogą uciskać).
5.  Infekcje wywołane Candida albicans, spowodowane niewłaściwą higieną jamy ustnej.
6.  Zaburzenia wydzielania śliny.
7.  Zaburzenia w stawie skroniowo-Ŝuchwowym.

Stomatopatie są to zmiany w błonie śluzowej, które wiąŜą się ze stosowaniem protez

zębowych wykonanych z tworzywa akrylowego. Przyczynami stomatopatii są:

−

urazy mechaniczne,

−

złe przyleganie protezy, szorstkość, uwieranie,

−

infekcje grzybicze,

−

zmiany chemiczne,

−

zmiany związane z wiekiem i starzeniem się.

Objawami stomatopatii są:

−

zmiany zapalne,

−

obrzęk błony śluzowej,

−

zapalenie błony śluzowej,

−

niewłaściwa higiena, grzybica jamy ustnej,

−

suchość, zapalenie kącików ust.

Zaburzenia procesów przystosowawczych w starości:

Przyczyna – osłabienie wraŜliwości bioreceptorów.
Skutki – niedociśnienie, mniejsza odporność na wysiłek fizyczny.

Przyczyna – osłabienie reakcji na stymulację adrenergiczną.
Skutki – brak objawów hipoglikemii.

Przyczyna – upośledzenie termoregulacji.
Skutki – skłonność do przegrzania.

Przyczyna – opóźnienie wydzielania insuliny.
Skutek – upośledzona tolerancja glukozy.

Przyczyna – niedostateczna odbudowa kości.
Skutek – osteopemia.

Podeszły wiek jest procesem, w którym człowiek ponosi straty. Umierają rodzice, dorosłe

dzieci odchodzą z domu. Człowiek przechodzi na emeryturę i traci kontakt z zawodem, staje
się  niepotrzebny  dla  świata,  traci  aktywność  zawodową,  towarzyską.  Wraz  z  utratą  zdrowia
zmniejsza się satysfakcja Ŝyciowa i maleją zainteresowania, pojawia się poczucie zagroŜenia,
osamotnienia  oraz  samotność.  Spiętrzenie  się  tych  czynników  powoduje,  Ŝe  człowiek
powinien otrzymać pomoc.

Zasady postępowania:

−

unikanie nagłych i zbyt wielu zmian,

−

pamiętanie o moŜliwości istnienia zaburzeń polekowych,

−

unikanie nieuzasadnionego stosowania leków,

−

znalezienie sensu i radości Ŝycia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zmiany hormonalne w podeszłym wieku dotyczą głównie:

−

zwiększenia aktywności parathormonu PTH, osłabienia reakcji nerek,

−

osłabienia reakcji na somatoliberynę GHRH i upośledzenia sekrecji somatotropiny Gh,

−

osłabienia stymulującego wpływu noradrenaliny na sekrecję hormonów TSH tarczycy,

−

GH hormonu wzrostu, LH hormonu lutropinowego,

−

przedłuŜenia reakcji na czynniki stymulujące, np.: stres,

−

osłabienia hamowania zwrotnego sekrecji hormonów kortykotropowych.
Dentysta powinien pomóc w doborze odpowiedniej protezy, opierając się na czynnikach

zdrowotnych oraz ekonomicznych. Protezy te działają w odrębny sposób. Istnieją dwa
podstawowe typy protez zębowych:

−

pełne,

−

częściowe.
Protezy pełne mają podstawę akrylową w kolorze śluzówki jamy ustnej, jest ona

dopasowana do dziąseł. Podstawa protezy górnej zakrywa podniebienie, zaś podstawa protezy
dolnej ma kształt podkowy i dopasowana jest do języka. Protezy te są wykonywane
w laboratorium dentystycznym z wykonanych wycisków jamy ustnej.

Rodzaje protez pełnych:

−

tradycyjna proteza pełna - stosowana po usunięciu wszystkich zębów i wygojeniu tkanek,
które moŜe trwać nawet kilka miesięcy,

−

bezpośrednia  proteza  pełna  -  zakładana  zaraz  po  usunięciu  zębów,  jej  zaletą  jest  to,  Ŝe
pacjent  nie  pozostaje  bez  zębów,  jednak  muszą  być  one  ponownie  dopasowane  po
określonym  czasie,  gdyŜ  kość  podniebienna  zmienia  swój  kształt  podczas  gojenia  i  to
powoduje obluzowanie protezy.

Protezy częściowe opierają się na metalowej ramce, która jest przymocowana do

naturalnych zębów. Czasem korony umieszcza się na naturalnych zębach, słuŜą one jako
punkt zakotwiczenia dla protezy zębowej. Protezy te są wyjmowanym urządzeniem
i stanowią alternatywę względem mostów.

W celu zastąpienia brakujących zębów stosuje się korony, które teŜ nakłada się na

uszkodzone zęby. Korona całkowicie przykrywa uszkodzony ząb, przyczynia się ona do
poprawy jego wyglądu, kształtu i ułoŜenia. Mosty są stosowane do uzupełnienia jednego lub
więcej brakujących zębów. Wypełniają one przestrzeń, w której doszło do utraty zęba. Mosty
cementuje się do naturalnych zębów.

Osoby w podeszłym wieku starsze w celu uzupełnienia brakującego uzębienia stosują

protezy, które ułatwiają im podstawowe funkcje Ŝyciowe, jak równieŜ powodują prawidłową
artykulację dźwięków, Ŝucie pokarmów, połykanie. Osoby, które korzystają z protez powinny
równieŜ chodzić na wizyty kontrolne do stomatologów, poniewaŜ proteza moŜe ulec
uszkodzeniu i stać się niewygodną, moŜe teŜ uciskać stale w jedno miejsce, powodując ranę
w jamie ustnej. Proteza równieŜ moŜe wywołać stan alergiczny i zapalny w jamie ustnej,
szczególnie, jeśli jest nieprawidłowo czyszczona.

Podstawowe zasady uŜywania protez:

1.  NaleŜy delikatnie wkładać je do jamy ustnej, gdyŜ mogą ulec uszkodzeniu.
2.  Proteza nie moŜe być sucha i przechowywana w miejscu brudnym.
3.  Nie naleŜy myć jej gorącą wodą.
4.  Powinna być czyszczona w roztworze substancji do czyszczenia protez.
5.  Codziennie naleŜy protezę oczyścić przed włoŜeniem do jamy ustnej.
6.  Przed włoŜeniem protezy naleŜy masować szczoteczką dziąsła i język.
7.  W przypadku uszkodzenia protezy naleŜy skontaktować się z lekarzem, nie podejmować

działań na własną rękę.
Pacjent moŜe mieć początkowo problemy z prawidłowym włoŜeniem protezy, naleŜy

jednak ćwiczyć codziennie. Poprzez masowanie dziąseł i języka znacznie moŜna ułatwić

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

adaptację protezy w jamie ustnej. Pacjent musi zrozumieć, Ŝe higiena protezy jest bardzo
istotna i naleŜy jej przestrzegać. Problem z początkowym bólem podczas noszenia protezy
jest zjawiskiem naturalnym, który po krótkim czasie powinien ustąpić. Nowa proteza moŜe na
początku uwierać i być dyskomfortem oraz powodować nadprodukcję śliny.

Choroby nowotworowe stanowią duŜą część chorób, które kończą się zgonem.

Nowotwory złośliwe jamy ustnej są na 8 miejscu nowotworów występujących w Polsce.

Do przyczyn chorób nowotworowych zalicza się:

−

przewlekłe draŜnienie tkanki wysoką temperaturą,

−

składniki dymu tytoniowego,

−

draŜnienie jamy ustnej alkoholem,

−

urazy mechaniczne,

−

promieniowanie ultrafioletowe,

−

nieprawidłowa higiena jamy ustnej,

−

stany imunosupresyjne,

−

zakaŜenia wirusowe,

−

zakaŜenia grzybicze.
Niektóre z tych przyczyn moŜna wyeliminować zmniejszając czynniki ryzyka i stosując

działania profilaktyczne oraz ograniczając czas naraŜenia. Celem tych działań jest
zmniejszenie zachorowalności na nowotwory i wcześniejsze ich rozpoznanie.

Pierwszą fazą profilaktyki jest:

−

usuwanie czynników ryzyka oraz przekazywanie wiedzy o nich.
Drugą fazą profilaktyki jest:

−

wykrywanie wczesnych objawów chorób,

−

upowszechnienie wiedzy o moŜliwościach profilaktyki,

−

wpojenie świadomości samokontroli,

−

wykonywanie badań profilaktycznych.
Przeciwdziałanie chorobom nowotworowym polega na spójności pracy lekarzy

i pacjentów. Lekarz zobowiązany jest do dokładnego badania jamy ustnej i dostarczania
pacjentowi wiedzy z zakresu zmniejszania czynników ryzyka.

Prowadzone są liczne badania, których celem jest stwierdzenie czy świadomość

pacjentów o chorobach nowotworowych zwiększa się po wizytach stomatologicznych. W tym
celu przeprowadza się badania ankietowe, które poddaje się analizie statystycznej opartej na
badaniu współzaleŜności cech. W tym celu wykorzystuje się współczynnik niezaleŜności oraz
współczynniki opisujące korelację między zmiennymi mierzonymi na skalach nominalnych.

W celu prowadzenia profilaktyki niezbędna jest znajomość czynników ryzyka, właściwej

diety, wykrycie wczesnych objawów. Grupą duŜego ryzyka są osoby, które:

−

palą papierosy, piją alkohol,

−

posiadają złamane korony zębów, którymi wywołują działanie draŜniące,

−

posiadają nieprawidłowe protezy, którymi wywołują działanie draŜniące,

−

są w podeszłym wieku,

−

nieprawidłowo dbają o higienę jamy ustnej.
Kolejną grupą ryzyka są osoby, które mają bardzo małą wiedzę na temat powstawania

nowotworów, czynników ryzyka, czasu naraŜenia i profilaktyki.

Główną rolę w prowadzeniu prawidłowej profilaktyki nowotworowej odgrywają

stomatolodzy i higienistki stomatologiczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaką rolę spełniają w stomatologii mosty, korony i protezy?
2.  Jak klasyfikujemy protezy?
3.  Jakie są prawidłowe sposoby pielęgnacji protez?
4.  W jaki sposób przebiega proces starzenia?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie analizy przypadków zidentyfikuj, który z wymienionych męŜczyzn

najlepiej uŜywa protezy zębowe.

Opisy przypadków
Przypadek A

Paweł myje zawsze protezę przed włoŜeniem do jamy ustnej, jedynie czasami czyści ją,

zawsze wkłada protezę mało ostroŜnie.

Przypadek B

Adam zawsze czyści protezę i myje w odpowiednim roztworze, zawsze wkłada protezę

ostroŜnie.

Przypadek C

Grzegorz wkłada protezę ostroŜnie do jamy ustnej, ale zapomina ją codziennie wymyć.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować materiał nauczania dotyczący procesu starzenia,
2)  przeprowadzić w grupie analizę przypadków,
3)  określić, który męŜczyzna najlepiej dba o swoją protezę,
4)  wyniki przedstawić na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź analizę procesów starzenia się oraz w odpowiedni sposób poinstruuj

pacjentów o moŜliwości skorzystania z zaopatrzenia protetycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący procesu starzenia,
2) odszukać w róŜnych źródłach, informacje o zmianach fizjologicznych ustroju w procesie

starzenia oraz o moŜliwościach korzystania z zaopatrzenia protetycznego,

3) sporządzić wykres słupkowy obrazujący korzyści z zaopatrzenia protetycznego oraz

najczęściej popełniane błędy,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Dokonaj analizy zasad zapobiegania chorobom wieku dojrzałego oraz określ wpływ

funkcjonowania gruczołów dokrewnych na stan zdrowia człowieka w wieku podeszłym.

Sposób wykonania ćwiczenia

1)  przeanalizować materiał nauczania dotyczący procesu starzenia,
2)  opisać choroby wieku starczego,
3)  wyszukać  i  porównać  działanie  gruczołów  dokrewnych  u  osób  dorosłych  i  u  osób

w podeszłym wieku,

4) przeprowadzić ocenę funkcjonowania gruczołów dokrewnych w podeszłym wieku.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady zapobiegania chorobom wieku dojrzałego?

2) wyjaśnić wpływ funkcjonowania gruczołów dokrewnych na stan

zdrowia człowieka w podeszłym wieku?

3) scharakteryzować odrębności psychiki osoby w wieku podeszłym

i funkcjonowanie w zmieniającej się sytuacji ekonomiczno-społecznej?

4) określić przyczyny stomatopatii protetycznych?

5) rozpoznać problemy pacjenta wynikające z uŜytkowania protez

zębowych?

6) poinstruować pacjenta o zasadach uŜytkowania protez zębowych oraz

o konieczności higienicznego ich utrzymania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady Ŝywienia ludzi w podeszłym wieku

4.3.1. Materiał nauczania

Higienistka stomatologiczna powinna poinformować osobę w podeszłym wieku

o konieczności racjonalnego odŜywiania oraz o przestrzeganiu podstawowych zasad
Ŝ

ywieniowych. Istnieje ścisła zaleŜność pomiędzy ilością, jakością spoŜywanych pokarmów

a stanem  zdrowia.  Na  sposób  Ŝywienia  społeczeństwa  wpływają  czynniki  ekonomiczne
kształtujące  styl  Ŝycia.  Warunki  socjalne  i  ekonomiczne  mogą  wymuszać  nieprawidłowy
sposób odŜywiania. Wśród czynników wpływających na wybór pokarmu u osób w podeszłym
wieku  zalicza  się  reakcje  warunkowe,  wynikające  z  upodobań  dietetycznych  lub  brakiem
upodobań  do  danych  potraw.  W  wieku  podeszłym  kształtuje  się  model  Ŝywienia,  którego
podstawy  znajdują  się  we  wcześniejszych  latach  Ŝycia.  Raczej  nie  zmienia  się  sposób
przygotowania posiłków, styl robienia zakupów, czas posiłków, jakość Ŝywienia.

U osób w podeszłym wieku zmniejsza się aktywność fizyczna, spada liczba włókien

nerwowych, która powoduje spadek siły mięśniowej. Przemiana materii ulega spowolnieniu,
a procesy trawienia ulegają zmianie.

Trudno stworzyć dla osób w podeszłym wieku idealną dietę, ale warto przypominać im,

aby przestrzegały zasad racjonalnego Ŝywienia. Do zasady tych naleŜy:

−

codzienne spoŜywanie róŜnorodnych składników odŜywczych,

−

zwiększone spoŜywanie nienasyconych kwasów tłuszczowych, skrobi, błonnika,

−

ograniczenie spoŜycia tłuszczu,

−

ograniczenie spoŜywania alkoholu,

−

ograniczenie palenia papierosów,

−

zwiększenie przemiany materii,

−

zwiększenie aktywności fizycznej,

−

zwiększenie gęstości odŜywczej posiłków, czyli proporcji składników odŜywczych do
energii,

−

unikanie przejadania się,

−

codzienne spoŜywanie owoców i warzyw,

−

częste spoŜywanie posiłków o małej objętości,

−

regularne przyjmowanie posiłków.
Zalecenia te mogą ulegać drobnym modyfikacjom w zaleŜności od wieku, schorzenia

oraz wskazań lekarza. WaŜne jest, aby dieta osób w podeszłym wieku zawierała zamienniki
składników pokarmowych, np.: tłuste mleko powinno być zastąpione mlekiem zagęszczonym
niesłodzonym, sery pełnotłuste serami półtłustymi, całe jaja powinny być zastąpione białkiem
jaja kurzego, itp.

Osoby w podeszłym wieku powinny równieŜ wykonywać badania kontrolne, aby ustalić

poziom makro- i mikroelementów w organizmie oraz określić zapotrzebowanie na nie. Często
dzieje się tak, Ŝe osoby w podeszłym wieku mają mało Ŝelaza we krwi, są przez to anemiczne
i towarzyszy im ciągłe uczucie zmęczenia. Powinny przyjmować Ŝelazo, które jest
w preparatach takich jak, ascofer czy falvit. Osoby te cierpią równieŜ na liczne skurcze, mogą
być one spowodowane ubytkiem magnezu. W tym celu naleŜy dostarczyć magnez do
organizmu, najlepiej z witaminą B

, która powoduje lepsze wchłanianie. Wypadanie włosów

moŜe  być  spowodowane  brakiem  krzemu  w  organizmie.  W  tym  celu  naleŜy  stosować
preparaty  ze  skrzypem  i  pokrzywą  oraz  droŜdŜe.  Składniki  te  występują  między  innymi
w następujących preparatach: Dromin, Skrzypovita, Silica. Starsze osoby w celu uzupełnienia
swojej  diety  i  poprawieniu  pracy  serca,  układu  krąŜenia,  układu  nerwowego,  odzyskania  sił
witalnych,  opóźnienia  procesów  starzenia  się  mogą  równieŜ  spoŜywać  preparaty  bogate

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w Ŝeńszeń, głóg, witaminy z grupy B. Zawarte w nich substancje działające flawonoidy,
kwercytyna powodują te działania. Substancje te znajdują się w róŜnych preparatach,
np.: Vicard, Gigamax. Podawane w postaci płynnej działają szybciej i są bardziej bezpieczne
dla organizmu.

Osoby w podeszłym wieku mogą mieć problemy z pamięcią. Powinny one przyjmować

preparaty bogate w lecytynę i wyciąg z miłorzębu japońskiego, które poprawiają krąŜenie
mózgowe i polepszają proces zapamiętywania.

U osób starszych następuje równieŜ duŜa demineralizacja kości. W celu zabezpieczenia

przed kruchością i łamliwością powinny przyjmować duŜe ilości wapnia, szczególnie
w dawce ok. 500 mg oraz witaminę D

, która zabezpiecza przed wydalaniem z organizmu

większych ilości wapnia będącego podstawowym budulcem zębów i kości. Substancje te
znajdują się w preparacie Calcium D, Ostercal.

U osób w podeszłym wieku występują często problemy ze stawami. Jest to wynikiem

utraty  chrząstki  stawowej.  Glukozamina  jest  niezbędnym  składnikiem  do  odbudowy
i  utrzymania  funkcji  tkanek  łącznych.  Pomaga  ona  organizmowi  w  tworzeniu  i  regeneracji
tkanek.  Właściwość  ta  jest  bardzo  korzystna,  poniewaŜ  u  ludzi  starszych  stan  stawów
pogarsza  się  wskutek  zmęczenia  fizycznego  lub  z  powodu  wystąpienia  stanów  zapalnych,
które przyspieszają zniszczenie chrząstki. Podawanie glukozaminy osobom starszym przynosi
im  ulge  w  bólu,  zwiększa  motorykę  stawów.  Występuje  ona  w  róŜnych  preparatach,
np. Artresan.

Wzrok osób w podeszłym wieku ulega uszkodzeniu na skutek działania wolnych

rodników,  które  tworzą  się  w  organizmie  na  skutek  zanieczyszczenia  powietrza,
promieniowania  UV,  dymu  tytoniowego.  Powstaje  stres  oksydacyjny.  Antyoksydanty
neutralizują  go  i  znoszą  działanie  wolnych  rodników.  Witamina  A  działa  jako  antyoksydant
i chroni  osoby  dorosłe  i  w  podeszłym  wieku  przed  pogorszeniem  wzroku.  Luteina  równieŜ
jest  antyoksydantem,  chroni  przed  uszkodzeniem  naczyń  włosowatych  siatkówki  oka
i fotoreceptorów  plamki  Ŝółtej,  czarna  borówka  wspomaga  mikrokrąŜenie,  dzięki  zawartości
antycyjanów, które regulują pewne enzymy wpływające na działanie antyoksydacyjne.

Osoby w podeszłym wieku czasami równieŜ Ŝywi się pozajelitowo, wymaga to podawania

substancji odŜywczych doŜylnie. Celem Ŝywienia pozajelitowego jest zabezpieczenie przed
ś

miercią głodową chorych z niewydolnością jelit oraz chorych z niektórymi zespołami złego

wchłaniania, które często występuje u osób w podeszłym wieku.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaka powinna być racjonalna dieta osoby starszej?
2.  Jaki jest wpływ poŜywienia na zdrowie człowieka?
3.  Czym charakteryzuje się Ŝywienie pozajelitowe?
4.  Jaka jest rola glukozaminy?
5.  Jakie substancje mineralne powinna przyjmować osoba w podeszłym wieku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 1

Zdania

Prawda

Fałsz

Starsze osoby nie powinny za duŜo jeść.

Starsze osoby powinny przestrzegać racjonalnej diety.

Glukozamina działa na wrzody.

Lecytyna poprawia pamięć.

Osoby starsze powinny spoŜywać mało tłuszczu i cholesterolu.

ywienie pozajelitowe nie jest wskazane dla starszych osób.

Dieta nie ma wpływu na zdrowie człowieka.

Im więcej cholesterolu tym zwiększa się zdrowie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować materiał nauczania dotyczący Ŝywienia ludzi w podeszłym wieku,
2)  przeczytać uwaŜnie zdania zawarte w tabeli,
3)  zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz,
4)  zaprezentować wykonane ćwiczenie i sprawdzić poprawność wykonania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

tabela do uzupełnienia,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zaproponuj racjonalną dietę dla osób w podeszłym wieku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący Ŝywienia ludzi w podeszłym wieku,
2) wybrać składniki odŜywcze, które wpływają pozytywnie i negatywnie na organizm osób

w podeszłym wieku,

3) wyszukać odpowiednie czynniki wpływające na dobry stan zdrowia osób w podeszłym

wieku,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać analizy poprawności zaprezentowanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

W poniŜszym tekście wstaw w brakujące miejsca słowa: racjonalna, tłuszcz i cholesterol,

glukozamina, Ŝywienie pozajelitowe, tak aby zdania były prawidłowo sformułowane.

Dieta starszych osób powinna być ……………………………………………………………...
Osoby w podeszłym wieku muszą unikać duŜych ilości…………. i …………………………..
ś

ywienie stosowane zwykle w niedoŜywieniu to …………………………………….………...

Chrząstkę stawową regeneruje……………………………………………………….………….

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować materiał nauczania dotyczący Ŝywienia ludzi w podeszłym wieku,
2)  przeczytać zdania do uzupełnienia,
3)  wstawić brakujące wyrazy,
4)  zaprezentować rozwiązane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić wpływ diety na zdrowie człowieka?

2) scharakteryzować zasady Ŝywienia osób starszych?

3) zidentyfikować błędy popełniane w odŜywianiu?

4) zróŜnicować potrzeby dietetyczne na podstawie badań lekarskich?

5) scharakteryzować preparaty stosowane u osób w podeszłym wieku

dostępne w aptece?

6) uzasadnić rolę higienistki stomatologicznej w planowaniu prawidłowej

diety osób w podeszłym wieku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Pielęgnacja jamy ustnej

4.4.1. Materiał nauczania

Dbanie o właściwą higienę jamy ustnej jest najwaŜniejszą rzeczą dla zębów i dziąseł.

Zdrowe zęby pozwalają wyglądać i czuć się młodo oraz wykonywać podstawowe czynności
fizjologiczne, takie jak mówienie, przełykanie i gryzienie. Dobry stan zdrowia jamy ustnej
jest bardzo waŜny.

Codzienna profilaktyka, pomaga zapobiec problemom jeszcze przed ich pojawieniem się.

Jest  takŜe  tańsza  i  mniej  niepokojąca  niŜ  leczenie  chorób.  Pomiędzy  regularnymi  wizytami
u  stomatologa  kaŜdy  moŜe  wykonywać  proste  czynności,  które  znacznie  obniŜają  ryzyko
wystąpienia:
a)  próchnicy zębów,
b)  chorób dziąseł.

Czynności te to:

−

szczotkowanie zębów 2 razy dziennie,

−

stosowanie nici dentystycznej,

−

przestrzeganie pełnowartościowej diety i ograniczanie przekąsek pomiędzy posiłkami,

−

stosowanie produktów do higieny jamy ustnej zawierających fluor w tym pasty do
zębów,

−

stosowanie fluorkowych płukanek do ust.
Choroba dziąseł, moŜe dotknąć osoby w kaŜdym wieku, ale w szczególności ludzi

powyŜej 40 roku Ŝycia. Na choroby dziąseł wpływają następujące czynniki:

−

niewłaściwa dieta,

−

zaniedbywanie higieny jamy ustnej,

−

choroby ogólnoustrojowe, takie jak cukrzyca, choroby serca lub nowotwory,

−

rodowiskowe, takie jak stres, palenie tytoniu,

−

niektóre leki przyczyniające się do dolegliwości związanych z dziąsłami.
Najwcześniejsze stadia choroby dziąseł są odwracalne. Wczesne wykrycie i leczenie

choroby dziąseł jest moŜliwe dzięki regularnym przeglądom stanu uzębienia przez
stomatologa.

Profilaktyka próchnicy polega na:

−

utrzymywaniu higieny jamy ustnej,

−

odpowiedniej diecie,

−

wykorzystywaniu odpowiednich środków, np. fluoru,

−

regularnych wizytach u dentysty.
Badanie profilaktyczne moŜe wykazywać obecność czynników szkodliwych dla

przyzębia takich jak:

−

płytka nazębna,

−

nieprawidłowe ustawienie zębów,

−

niewłaściwe uzupełnienia protetyczne,

−

alergie spowodowane niewłaściwymi wypełnieniami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Czynniki szkodliwe dla przyzębia

Nauczenie właściwej higieny zębów nie jest łatwe i składa się z kilku faz:

−

motywacji,

−

instruktaŜu,

−

kontroli.
Zawód higienistki stomatologicznej odgrywa waŜną rolę w kształceniu świadomości

profilaktyki. U ludzi w podeszłym wieku najwaŜniejsze jest zachęcenie i uświadomienie
konieczności dbania o higienę jamy ustnej. Trzeba wykazać cierpliwość, zrozumienie,
przeprowadzić wywiad z pacjentem i mieć do niego indywidualne podejście. W prowadzeniu
edukacji higienistka moŜe posługiwać się:

−

folderami,

−

ulotkami,

−

rzutnikiem,

−

prezentacją multimedialną.
Treści zawarte w wykładzie muszą być przekonywujące, przedstawione prostym

językiem,  aby  pacjent  mógł  zrozumieć  ich  przekaz.  Ludzie  w  podeszłym  wieku  powinni
równieŜ  dyskutować,  zadawać  pytania  higienistce  w  celu  zmniejszenia  bariery  między  nimi.
NaleŜy  im  uświadomić,  Ŝe  w  wyniku  nie  przestrzegania  zasad  higieny  jamy  ustnej  ich  stan
zdrowia  będzie się pogarszał, a co za tym idzie, problemy związane z artykulacją dźwięków
będą  się  nawarstwiać,  tak  jak  zaburzenia  Ŝucia  czy  połykania.  Podczas  motywacji  osoby
w podeszłym wieku waŜne teŜ jest, aby pamiętać, Ŝe:
1.  Przedstawienie zasad higieny pacjentowi nie powinno być tylko pouczaniem.
2.  Pacjent powinien być włączony do konwersacji, nie stosuje się monologów.
3.  Pacjent musi mieć zaufanie do higienistki.
4.  NaleŜy sprawdzić, jakie poglądy na temat choroby ma pacjent.
5.  NaleŜy przedstawić pacjentowi plan profilaktyki, nie narzucać poleceń.

InstruktaŜ naleŜy do szkoleń opłacanych przez NFZ i jest dla pacjenta darmowy, polega

on na:

−

pokazaniu przez higienistkę stomatologiczną prawidłowych metod szczotkowania,

−

uświadomieniu jak waŜny jest właściwy dobór szczoteczki,

−

zademonstrowaniu prawidłowego płukania i nitkowania.

bakterie płytki

nazębnej

Czynniki

szkodliwe

nieprawidłowe

protezy

alergie na

wypełnienia

wady zgryzu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kontrola higieny polega na regularnych wizytach u stomatologa i obserwacji, w jaki

sposób pacjent przestrzega zasad higieny jamy ustnej.

Jako profilaktykę starzenia się układu Ŝującego stosuje się sanację jamy ustnej, obejmuje

ona leczenie próchnicy, leczenie chorób przyzębia, usuwanie zębów lub ich korzeni, jeśli nie
kwalifikują się one do leczenia zachowawczego i protetycznego, usuwanie zatok
dziąsłowych, likwidacja narośli błony śluzowej, ognisk leukoplakii.

NajwaŜniejsze jest poinformowanie pacjenta o konieczności usuwania kamienia

nazębnego. Osoby starsze naleŜy odpowiednio zachęcić do przestrzegania zachowań
słuŜących zdrowiu. Zachęcanie to powinno odbywać się przez zwiększenie świadomości
poprzez prasę, ulotki, plakaty informacyjne u lekarzy.

U osób dorosłych i w podeszłym wieku waŜne jest równieŜ przestrzeganie zasad higieny

jamy  ustnej,  prawidłowe  szczotkowanie  zębów  pastą  z  fluorem,  nitkowanie  w  celu
oczyszczenia  przestrzeni  międzyzębowych  oraz  regularna  kontrola  u  stomatologa.  U  osób
w podeszłym  wieku  występuje  ryzyko  ubytków  tkanki  zęba  oraz  próchnicy  korzeni.  Wraz
z wiekiem  występuje  coraz  większa  nadwraŜliwość  zębów,  cofanie  się  dziąseł,  zjawisko  to
odsłania  powierzchnie  zęba  pozbawione  ochronnej  warstwy  szkliwa.  Te  miejsca  są
szczególnie  naraŜone  na  ból  spowodowany  zmianami  temperatury.  Dolegliwość  tę  moŜna
pokonać  stosując  regularnie  pastę  na  nadwraŜliwe  zęby.  Jeśli  jednak  to  nie  przyniesie
rezultatów koniecznie naleŜy skontaktować się z lekarzem, gdyŜ grozi to utratą zębów.

U w podeszłym wieku, które przyjmują wiele leków na nadciśnienie oraz uspakajające

preparaty często występuje suchość jamy ustnej. Nieleczone zjawisko moŜe doprowadzić do
powaŜnych uszkodzeń zębów. W takiej sytuacji naleŜy skontaktować się ze stomatologiem,
który powinien wykonać zabiegi pozwalające odzyskać wilgotność jamy ustnej.

U osób w podeszłym wieku stan jamy ustnej mają teŜ wpływ inne choroby takie jak

cukrzyca, choroby serca czy nowotwory, dlatego stomatolog lub higienistka stomatologiczna
powinni przeprowadzać z pacjentem dokładny wywiad.

System opieki zdrowotnej jest to system będący zbiorem instytucji oraz ludzi, którzy

mają  zapewnić  prawidłową  opiekę  zdrowotną  świadczeniobiorcom.  Zgodnie  z  Konstytucją
RP  kaŜdy  obywatel  ma  prawo  do  opieki  zdrowotnej.  NiezaleŜnie  od  dochodów  pacjenta
władze  publiczne  zapewniają  teŜ  dostęp  do  świadczeń  opieki  zdrowotnej  finansowanej  ze
ś

rodków publicznych.

System opieki zdrowotnej kształtuje ustawa o:

−

wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych,

−

zakładach opieki zdrowotnej.
System opieki zdrowotnej składa się z:

−

pacjentów czyli świadczeniobiorców,

−

płatnika, którym jest Narodowy Fundusz Zdrowia,

−

wiadczeniodawców: zakłady opieki zdrowotnej, praktyki lekarskie, apteki,

−

organów kontroli: Państwowa Inspekcja Sanitarna, Inspekcja Farmaceutyczna, Ministerstwo
Zdrowia.

Udzielanie świadczeń zdrowotnych

Podstawowym ogniwem jest lekarz pierwszego kontaktu, który najczęściej jest internistą

bądź lekarzem rodzinnym i odpowiedzialny jest on za leczenie i prowadzenie profilaktyki
zdrowotnej zapisanych do niego pacjentów. Kiedy okazuje się, Ŝe chory wymaga leczenia
specjalistycznego wtedy lekarz POZ wydaje skierowanie do specjalistów bądź do szpitala.

Skierowania nie wymaga wizyta w poradni:

−

onkologicznej,

−

ginekologicznej,

−

stomatologicznej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

psychiatrycznej,
Skierowanie nie jest wymagane od osób:

−

zakaŜonych HIV,

−

chorych na gruźlicę,

−

inwalidów wojennych,

−

uzaleŜnionych od alkoholu i środków odurzających.
Podstawą do uzyskania świadczeń zdrowotnych jest okazanie dokumentu ubezpieczenia:

−

legitymacja emeryta-rencisty,

−

legitymacja ubezpieczeniowa.
Pod względem organizacyjnym POZ moŜe działać jako:

−

niepubliczny zakład opieki zdrowotnej (NZOZ) – jest to prywatna firma,

−

samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej,

−

indywidualna praktyka lekarska,

−

grupowa praktyka lekarska.
W Polsce występują liczne niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej w zakresie

stomatologii. Zabiegi stomatologiczne świadczone przez opiekę zdrowotną mają określony
zakres. JeŜeli pacjent Ŝyczy sobie materiał wypełniający ubytek spoza listy refundowanej, musi
leczenia dokonać odpłatnie.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega higiena jamy ustnej?
2.  Co to jest nitkowanie?
3.  Na czym polega profilaktyka chorób jamy ustnej?
4.  Jakie czynniki wpływają na stan jamy ustnej u osób starszych?
5.  Co to jest instruktaŜ higieny?
6.  Jaka jest rola higienistki stomatologicznej w pielęgnacji jamy ustnej?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź instruktaŜ prawidłowej pielęgnacji zębów osób w podeszłym wieku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować materiał nauczania dotyczący pielęgnacji jamy ustnej,
2)  wybrać dwie sytuacje opisujące prawidłową i nieprawidłową higienę zębów,
3)  wyszukać odpowiednie zasady higieny jamy ustnej,
4)  przeprowadzić instruktaŜ higieny jamy ustnej u osób w podeszłym wieku,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6)  dokonać analizy prawidłowości wykonania ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu i zainstalowanym program PowerPoint,

−

arkusze papieru,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wymień i scharakteryzuj czynniki wpływające na powstawanie próchnicy oraz wyjaśnij

wpływ okołozębowych i przyzębnych ognisk zakaŜenia na organizm człowieka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący pielęgnacji jamy ustnej,
2) wyszukać w dostępnych źródłach informacje na temat zapalenia przyzębnych

i okołozębowych tkanek,

3) przeprowadzić ocenę czynników ryzyka próchnicy,
4) dokonać analizy wpływu okołozębowych i przyzębnych ognisk zakaŜenia na organizm

człowieka,

5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zaproponuj sposoby podjęcia współpracy z instytucjami społecznymi w zakresie

usprawniania narządu Ŝucia osób w podeszłym wieku oraz wskaŜ sposoby podjęcia
współpracy z placówkami kulturalno-oświatowymi w celu propagowania stomatologicznej
edukacji zdrowotnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący pielęgnacji jamy ustnej,
2) wyszukać w dostępnych źródłach informacji na temat instytucji społecznych, w których

moŜna przeprowadzać szkolenia w zakresie profilaktyki chorób jamy ustnej osób
w podeszłym wieku,

3) wyszukać placówki kulturalno-oświatowe zajmujące się szerzeniem edukacji

stomatologicznej,

4) wskazać moŜliwości jakimi dysponują placówki w zakresie propagowania stomatologicznej

edukacji zdrowotnej.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Wymień rodzaje przeprowadzanych działań edukacyjnych w zakresie stomatologii oraz

podaj sposoby udokumentowania tych działań.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący pielęgnacji jamy ustnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) wyszukać w róŜnych źródłach informacje na temat rodzajów działań edukacyjnych

w stomatologii,

3) podać sposób dokumentacji działań edukacyjnych,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Scharakteryzuj organizację stomatologicznej opieki zdrowotnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować materiał nauczania dotyczący pielęgnacji jamy ustnej,
2)  skorzystać z dostępnych źródeł informacji na temat stomatologicznej opieki zdrowotnej,
3)  scharakteryzować organizację stomatologicznej opieki zdrowotnej,
4)  przedstawić wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zachęcić osoby dorosłe i w podeszłym wieku do zachowań słuŜących

zdrowiu?

2) zorganizować i przeprowadzić działania edukacyjne związane z profilaktyką

i wczesnym leczeniem zmian chorobowych w obrębie narządu Ŝucia?

3) wyjaśnić wpływ higieny jamy ustnej na stan zdrowotny zębów i przyzębia?

4) poinstruować pacjenta o zasadach uŜytkowania protez zębowych oraz

o konieczności higienicznego ich utrzymania?

5) określić zasady prawidłowej higieny jamy ustnej u osób w podeszłym

wieku?

6) uzasadnić rolę profilaktyki w leczeniu próchnicy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Etyka w zawodzie higienistki stomatologicznej i organizacja

działań edukacyjnych

4.5.1. Materiał nauczania

Etyka to dziedzina filozofii zajmująca się wartościowaniem ludzkich czynów, czyli

moralnością. Określa znaczenie pojęć moralnych i analizuje teorie uzasadniające
postępowanie człowieka.

Etyka w zawodzie higienistki stomatologicznej dotyczy norm moralnych dotyczących

obowiązków i powinności w ich postępowaniu z pacjentami.

Podstawowe wartości moralne to:

−

działać tylko dla dobra pacjenta,

−

nie szkodzić,

−

nie zdradzać tajemnic pacjenta.
KaŜdy pacjent to indywidualna jednostka, która wymaga innego podejścia. Lekarz

i higienistka  stomatologiczna  muszą  zrobić  wszystko,  aby  pomóc  choremu,  skierować  na
odpowiednie  badania,  przeprowadzić  wywiad  z  pacjentem,  przy  diagnozie  wziąć  pod  uwagę
czynniki  środowiskowe,  czynniki  genetyczne  i  indywidualne  predyspozycje  pacjenta  pod
uwagę.  Powinni  analizować  na  bieŜąco  kartę  pacjenta,  interakcje  leków  oraz  doradzać.
W swej  pracy  higienistka  stomatologiczna  musi  kierować  się  dobrem  pacjenta  i  to  zawsze
stawiać  na  pierwszym  miejscu  oraz  obowiązuje  ją  tajemnica  zawodowa,  o  dolegliwościach
pacjentów.  Nie  moŜe  mówić  nikomu,  chory  musi  czuć  się  teŜ  bezpiecznie  i  cenić  ją  jako
autorytet, zaufanie jest tutaj równieŜ bardzo istotne. Musi teŜ poszerzać swą wiedzę, kształcić
się  ciągle  i  ustawicznie, zdobywać specjalizacje, uczestniczyć w sympozjach, konferencjach,
szkoleniach, prenumerować fachową literaturę.

Cechy higienistki stomatologicznej, która postępuje zgodnie kodeksem etyki:

−

godna zaufania,

−

otwarta,

−

pomocna,

−

wykazująca empatię,

−

cierpliwa,

−

czyniąca wszystko jak najlepiej moŜe.

Rys. 7. Cechy higienistki stomatologicznej zgodne z kodeksem etyki

godna zaufania

Etyka

higienistki

stomatologicznej

pomocna

wykształcona

cierpliwa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Formy działań edukacyjnych to działania stosowane w edukacji stomatologicznej, które

mają  na  celu  poszerzenie  wiedzy  i  profilaktyki  zdrowotnej  wśród  pacjentów.  W  tym  celu
wyszukuje  się  dla  pacjentów  nowości  wydawnicze,  które  zawierają  ciekawostki  z  zakresu
stomatologii.  Stosuje  się  szkolenia  dla  pacjentów,  w  których  wykorzystuje  się  aktywizujące
metody  pracy  oraz  technologię  informatyczną.  Sympozja,  wykłady  powinny  odbywać  się
w miejscu czystym, schludnym, mogą być to równieŜ zajęcia w terenie. W realizacji działań
edukacyjnych  powinny  być  stosowane  równieŜ  pomoce  dydaktyczne,  tj.  opracowywanie
zestawów  diagnozujących  poziom  umiejętności  i  wiedzy  przybyłych  na  wykłady  pacjentów.
W  kształceniu  prozdrowotnym  waŜne  jest  równieŜ  wykorzystywanie  dydaktycznych
programów  komputerowych,  encyklopedii  multimedialnych.  WaŜne  są  równieŜ  regularne
spotkania, pogadanki, dyskusje, spotkania z pielęgniarką, higienistką, stomatologiem.

Edukacja w zakresie działań profilaktycznych dla osób dorosłych i w podeszłym wieku:

−

wykładów,

−

konferencji,

−

seminariów,

−

szkoleń.
Wiadomości powinny być przedstawiona jasno, przystępnie, prostym językiem.

Szkolenia  powinny  być  organizowane  często,  powinno  się  na  nich  prowadzić  dyskusje,
wymieniać doświadczeniami. Prowadzący powinien dawać odpowiedzi i szerzyć świadomość
profilaktyki  u  osób  starszych.  Konferencje  powinny  docierać  do  wszystkich  osób
w podeszłym  wieku,  zwłaszcza  na  wsiach.  Wiedza  powinna  być  powtarzana,  ugruntowana
i przedstawiona w róŜnych postaciach:

−

multimedialnej prezentacji,

−

filmu,

−

ulotek,

−

plakatów.
Edukacja osób dorosłych i w podeszłym wieku z zakresu profilaktyki powinno być

związane wykorzystaniem rozmaitych metod nauczania i narzędzi dydaktycznych. Spośród
wielu metod nauczania wykorzystuje się często tzw. aktywizujące metody nauczania.

Debata „za i przeciw"

Metoda ta jest wykorzystana podczas omawiania kontrowersyjnych tematów. Zadanie

stawiane słuchaczom to zaprezentowanie argumentów „za” i „przeciw” i przekonanie innych
do  swoich  poglądów.  Słuchacze  uczą  się  jak  naleŜy  dyskutować,  wyraŜać  swoje  zdanie  bez
prowokacji.  Wprowadzając  tę  metodę,  nie  moŜna  narzucać  słuchaczom  swojego  punktu
widzenia. KaŜda grupa musi mieć taki sam czas na wypowiedź.

Burza mózgów

Metoda ta zwana jest równieŜ giełdą pomysłów. Daje ona moŜliwość nieskrępowanej

odpowiedzi słuchaczom oraz ich angaŜuje. Zgłaszane pomysły są zapisywane na tablicy.
Pacjenci analizują je i wybierają te, które pomogą rozwiązać problem.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są zasady etyki?
2.  Jakie znasz metody działań edukacyjnych?
3.  Jakie metody edukacyjne moŜna zastosować dla osób dorosłych i w podeszłym wieku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź działania edukacyjne związane z profilaktyką i wczesnym leczeniem zmian

chorobowych w obrębie narządu Ŝucia oraz dostosuj formy, metody i środki dydaktyczne do
moŜliwości poznawczych odbiorców, zwłaszcza osób dorosłych i w podeszłym wieku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący organizacji działań edukacyjnych,
2) poszukać w dostępnych źródłach, informacji o profilaktyce chorób osób w podeszłym

wieku,

3) przeprowadzić analizę korzyści płynących z działań profilaktycznych u osób w podeszłym

wieku,

4) zastosować dowolne metody i narzędzia dydaktyczne.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź zajęcia edukacyjne dla osób dorosłych z zakresu higieny jamy ustnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować materiał nauczania dotyczący organizacji działań edukacyjnych,
2)  poszukać w dostępnych źródłach, informacje o metodach edukacji i higienie jamy ustnej,
3)  dobrać odpowiednie formy realizacji działań edukacyjnych.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zaprezentuj działania higienistki stomatologicznej postępującego zgodnie z zasadami etyki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować materiał nauczania dotyczący zasad etyki,
2)  poszukać w dostępnych źródłach, informacje o etyce lekarskiej,
3)  zaprezentować na forum efekt pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zorganizować i przeprowadzić działania edukacyjne związane

z profilaktyką i wczesnym leczeniem zmian chorobowych w obrębie
narządu Ŝucia?

2) dostosować formy, metody i środki dydaktyczne do moŜliwości

poznawczych odbiorców, zwłaszcza osób w podeszłym wieku?

3) posłuŜyć się pomocami dydaktycznymi podczas realizacji zajęć

edukacyjnych?

4) zachęcić osoby dorosłe i w podeszłym wieku do zachowań słuŜących

zdrowiu?

5) zastosować ogólnie przyjęte zasady etyki?

6) określić cechy higienistki stomatologicznej zgodnie z etyką?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA NAUCZYCIELA

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  kaŜdego  zadania  dołączone  są 4 moŜliwe odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Naturalne stałe uzębienie to

a)  20 zębów.
b)  32 zęby.
c)  14 zębów.
d)  33 zęby.

2. Ubytki klasyfikuje się według

a)  Fugo.
b)  Hipokratesa.
c)  Fabiana.
d)  Johna.

3. Deformacja łuków zębowych powoduje

a)  tylko wysunięcie zębów.
b)  rotację oraz zmiany w artykulacji dźwięków.
c)  bóle głowy.
d)  wysunięcie zębów i rotację.

4. Brak uzębienia powoduje problemy z

a)  chodzeniem.
b)  artykulacją dźwięków.
c)  aparatem słuchu.
d)  bólami głowy.

5. Profilaktyka ortodontyczna jest waŜna

a)  tylko dla kobiet w ciąŜy.
b)  tylko dla dzieci.
c)  tylko dla starszych osób.
d)  dla dzieci, osób starszych i kobiet w ciąŜy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Profilaktyka próchnicy polega

a)  na utrzymaniu higieny jamy ustnej i odpowiedniej diecie.
b)  tylko na odpowiedniej diecie.
c)  na utrzymaniu higieny jamy ustnej.
d)  na kontroli ustawienia łuków zębowych.

7. Higiena jamy ustnej polega

a)  tylko na regularnym myciu zębów.
b)  tylko na płukaniu jamy ustnej.
c)  tylko na nitkowaniu.
d)  na myciu zębów, płukaniu i nitkowaniu.

8. Szkodliwe czynniki chorób przyzębia to

a)  nieprawidłowo ustawione elementy budowy aparatu mowy.
b)  brak płytki nazębnej.
c)  płytka nazębna i prawidłowo ustawione zęby.
d)  stosowanie fluoru.

9. Wady zgryzu dzielimy na

a)  wrodzone i utajone.
b)  nabyte i wrodzone.
c)  nowe i stare.
d)  nabyte i utajone.

10. Osoby w podeszłym wieku, szczególnie w szpitalach odŜywia się

a)  na stołówce.
b)  pozajelitowo.
c)  nieracjonalnie.
d)  obficie.

11. Czyszczenie szczelin międzyzębowych prowadzone jest przez

a)  nitkowanie.
b)  płukanie.
c)  szczotkowanie.
d)  szorowanie.

12. Węglowodany w diecie powodują

a)  wzrost zębów mlecznych.
b)  tylko zmianą pH jamy ustnej.
c)  tylko próchnicę.
d)  próchnicę i zmieniają pH jamy ustnej.

13. Krwawiące dziąsła to objaw

a)  rosnącego zęba.
b)  polepszenia się stanu jamy ustnej.
c)  paradontozy.
d)  wad Ŝuchwy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Racjonalna dieta polega na

a)  spoŜywaniu suplementów diety.
b)  jedzeniu urozmaiconych posiłków.
c)  spoŜywaniu duŜej ilości węglowodanów.
d)  jedzeniu tylko dwa razy dziennie.

15. Objawami próchnicy są

a)  bóle w klatce piersiowej.
b)  zawroty głowy.
c)  bóle zębów.
d)  krwawienie dziąseł.

16. Dieta pozwalająca utrzymać zdrowe zęby to dieta bez duŜej ilości

a)  witamin.
b)  minerałów.
c)  fluoru.
d)  węglowodanów.

17. Deformacje łuku zębowego polegają na

a)  tylko wysunięciu zębów i rotacji.
b)  tylko deformacji zębów i rotacji.
c)  tylko rotacji.
d)  rotacji, wysunięciu zębów, deformacji.

18. Procesy stomatostatyczne to

a)  tylko Ŝucie.
b)  tylko artykulacja dźwięków.
c)  połykanie i Ŝucie.
d)  połykanie, Ŝucie, artykulacja dźwięków.

19. Starzenie się

a)  jest przypadkowe.
b)  nie dotyczy kaŜdego.
c)  jest powszechne i destrukcyjne.
d)  jest powszechne wśród kobiet.

20. Osobnicze róŜnice starzenia się zaleŜą od

a)  tylko stylu Ŝycia.
b)  tylko uwarunkowań genetycznych.
c)  stylu Ŝycia i uwarunkowań genetycznych.
d)  higieny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko .........................................................................

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla osób dorosłych i w podeszłym
wieku

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: