Fotografia bez światła

background image

AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH W POZNANIU

WYDZIAŁ KOMUNIKACJI MULTIMEDIALNEJ – Studia Zaoczne

uzupełniające studia magisterskie

Magisterska praca dyplomowa:

„Fotografia bez światła”

czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

autor:

Włodzimierz Kierus

promotor:

prof. dr hab. Ryszard K. Przybylski

Poznań,

2006

rok

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

„Ponieważ istota techniki nie jest niczym technicznym,

przeto istotny namysł nad techniką i decydująca dyskusja z nią

dziać się muszą w obszarze z jednej strony

spokrewnionym z istotą techniki,

z drugiej wszakże, z gruntu odmiennym.

Takim obszarem jest sztuka.”

[Heidegger]

1

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

WSTĘP

Czy fotografia może istnieć bez światła?

Jeśli przyjąć, że w wirtualnej rzeczywistości

istnieje wirtualne światło, to musimy się zgodzić

z faktem, że powstanie tam wirtualna fotografia,

czyli obrazy będący rejestracją tejże wirtualnej przestrzeni.

Spowodowane przez rozwój technologii zmiany w psychice ludzkiej

i wszystkim co znamy, przewidywano już dawno. Początek ery komputerów

wyraźnie zarysował koniec „ery przemysłowej”. Tofflerowska „trzecia fala”
nie tylko nadchodzi, a już jest w pełnym rozkwicie. Wiele przepowiedni

Tofflera się sprawdziło, jednak on sam miał świadomość, że przewidywanie
przyszłości metodą ekstrapolacji jest częściowo bez sensu

1

, gdyż myśląc

w ten sposób bawimy się we wróżkę zakładając, że tak naprawdę to nic się
nie zmieni. Po prostu pewnych rzeczy nie jesteśmy w stanie przewidzieć.

Sam Toffler opisując „erę trzeciej fali” rozpisywał się o urządzeniach
telekomunikacyjnych, videotelefonach, satelitach, kopiarkach i „biurach

bez papieru”, jednak nie wspomniał ani słowa o internecie... [Toffler].
Wiele wynalazków wdrożonych w życie okazało się totalną klapą jak na

przykład nietrafione wynalazki typu WAP, MMS, itp.

2

a inne przyjęły się

doskonale, choć często w zupełnie innej formie lub środowisku niż

zaplanowali to sobie projektanci – np. SMS

3

. Wszystkie wnioski zawarte

w tej pracy mogą być więc w znacznej mierze tylko fantazjami – bardzo

często takie fantazje, nazywane przewidywaniami są nietrafione

4

.

Być może zaczynamy się zbliżać do „czwartej fali”, której jeszcze nie

potrafimy nawet zdefiniować. Nowej epoki, która zmieni (tak jak
poprzednie) cały świat i społeczeństwo. Czy jednak tak jak w Solaris, nie

stykamy się czasem z czymś ogromnym czego nie jesteśmy w stanie ogarnąć
zmysłami, nie mówiąc już o tym żeby zrozumieć [Lem 1982], choć bardzo

tego pragniemy...

1

por. Fotografia cyfrowa. Ontologia bytu immaterialnego. [w:] [Zawojski 2002]

2

zob. Sterling, B. The Dead Media Project [on-line]

http://www.deadmedia.org/

(6.09.2006)

3

SMS – (ang. Short Messages Service) – system przesyłania krótkich wiadomości tekstowych

w sieciach telefonii przenośnej (komórkowej) [zob.

http://pl.wikipedia.org/wiki/SMS

(22.08.2006)] - początkowo wymyślony jako narzędzie do komunikowania się pomiędzy

serwisantami

4

„futurolodzy informowali pod koniec zeszłego wieku (chodzi o wiek XIX – przyp. WK)

o tym, że jeśli nie zostaną podjęte żadne kroki w celu ograniczenia emisji, to w przeciągu

kilkudziesięciu lat ulice Londynu pokryją się dwumetrową warstwą łajna końskiego
w obfitości produkowanego przez dynamicznie rozwijający się transport kołowy”
[za:

http://www.zb.eco.pl/zb/72/polemiki.htm

(22.08.2006)], jak zauważa brytyjski

wydawca Norman Macrae, „rozwój tendencji z lat osiemdziesiątych XIX wieku musiałby się
skończyć pogrzebaniem dzisiejszych miast pod warstwą końskiego nawozu” [Meadows, D.,
et al. (1972) The Limits to Growth, New York: Universe Books); Passell, P., Roberts, M.
i Ross, L. (1972) Review of The Limits to Growth, New York Times Book Review;
za:

http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=66&content_id=158&view=full

(22.08.2006)]

2

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Obecnie możemy przewidywać dwa scenariusze społeczeństwa

przyszłości: społeczeństwo wirtualne (cała aktywność ludzka odbywać się
będzie w rzeczywistości wirtualnej) lub społeczeństwo androidów (jak to

barwnie opisuje Steiner – „transplantacja organów, klonowanie, zapład-
nianie in vitro, (...) wszczepianie do kory mózgowej elektrod i końcówek

z włókien optycznych, (...) witalne organy zostaną zastąpione a mózgi będą
pobudzane elektrochemicznie” [Steiner]. Czy rzeczywistość wirtualna

będzie tą „czwartą falą”? Czy tylko zjawiskiem należącym jeszcze do „fazy
schyłkowej, naszej ery”, prowadzącym do świata współdzielonego

z androidami [por. Dick]?

Tego oczywiście nie wiemy, choć najbardziej prawdopodobny wydaje

się schemat hybrydowy

5

z lekką przewagą wirtualności nad implantami.

Szczególnie, że częściowo jesteśmy już cyborgami – w sensie psychicznym,

a nie cielesnym.

„Era cyborgów jest tu i teraz: gdziekolwiek jest samochód, wideo,
telefon, komputer. To czy jesteś cyborgiem nie zależy wcale od ilości

silikonu pod skórą, czy liczby protez składających się na twoje ciało.
Świat stał się maszynowo-ludzką siecią: złożoną hybrydą mięsa,

metalu i krzemu, w której zniknął problem tego co jest naturalne,
a co sztuczne. Cyborgi nas nie otaczają, ale wchłaniają: biurowe sieci

komputerowe, automatyczne linie produkcyjne, mass-media:
to generowane przez cyborgi cyfrowe konstrukcje dla których

surowcem jest ludzkie mięso, informacja, plastik, krzem i żelazo.”
[Kudlatz]

„Cyborgi nas nie otaczają, ale wchłaniają...” [Kudlatz]

5

Warto w tym momencie przywołać przykład już skonstruowanego i zaprezentowanego

na Massachusetts Institute of Technology (MIT) urządzenia - "ubieralnej technologii"
pomagającej ludziom chorym na autyzm. Jest to jak powiedział Joseph Paradiso - dyrektor
MIT Media Lab's Responsive Environments Group, jeden z przykładów na budowanie
"fizjologicznych interfejsów pomiędzy ludźmi a systemami obliczeniowymi".
[za:

http://web.mit.edu/newsoffice/2006/media-sensors.html

(13.08.2006)]

3

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Co więc się stanie, kiedy cała aktywność ludzka przeniesie się do

„świata wirtualnego” (Virtual Reality) – piszę tutaj o VR w rozumieniu
pełnym, tzn. nie w takim kształcie jaki mamy dzisiaj, czyli potocznie

nazywane tak gry „3D

6

, MUD’y

7

, internet, hełmy VR, itp. Chodzi mi o VR

w „pełnym zanurzeniu” (full lub total immersion), kiedy człowiek jest

zanurzony jest w wirtualnej rzeczywistości nie za pomocą zmysłów – oczy,
uszy, dotyk, a za pomocą bezpośredniego połączenia komórek nerwowych

(rdzeń, mózg, itp) do hardware’u VR.

Czy oczy ludzkie będą zupełnie niepotrzebne i co w takiej sytuacji

zrobi wirtualny flaneur? Co więc stanie się z fotografią? Czy będzie tylko
obiektem w wirtualnym muzeum

8

, czy też będziemy mieli do czynienia

fotografią wirtualną

9

? Aby podjąć próbę stworzenia jednej z możliwych

odpowiedzi na pytanie „co się stanie z fotografią”, najpierw przyjrzyjmy

się co prowadzi do jej wirtualizacji.

6

3D – (ang. 3 dimensions – trójwymiarowe) określenie to jest oczywiście umowne,

gdyż przedstawiane tak przedmioty nie są bryłami trójwymiarowymi, to nawet nie iluzja,

a tylko umowna sugestia za pomocą standardowych metod takich jak np. perspektywa.
Obraz pozostaje płaszczyzną dwuwymiarową i jako taki dociera do zmysłu wzroku.

7

MUD (ang. Multi User Dungeons – Lochy Wieloosobowe) – komputerowe (w odróżnieniu

od gier RPG) gry „przygodowe” (przeciwieństwo do zręcznościowych) w które może grać

jednocześnie wielu użytkowników. W podstawowej wersji gry typu MUD są tekstowe – bez

grafiki. Czasami skrót MUD rozwija się jako Multi User Dialogues (Dialogi Wieloosobowe),
Multi User Domain (Wieloosobowa Posiadłość) lub żartobliwie Multi – Ungraduate Destroyer

(Masowy Niszczyciel Studentów) [za: Sitarski]

8

oczywiście w takim muzeum mogły by znajdować się nie same obiekty fotograficzne takie

jak odbitki czy slajdy, a tylko ich konstrukty - cyfrowe modele lub cyfrowe kopie

9

fotografia wirtualna” – obraz fotorealistyczny uzyskany bez użycia realnych urządzeń

fotograficznych (bez użycia światła), oglądany tylko w przestrzeni wirtualnej (tzn. bez
użycia oczu). Zdjęcie wirtualne było by rejestracją czegoś, co „widzi” (lub może powstać
w wyniku innych zjawisk) człowiek „zanurzony” (immersion) w rzeczywistości wirtualnej
– podobnie jak możemy zrobić tzw. „zrzut ekranowy”, zatrzymując to co się dzieje
na ekranie komputera. Do fotografii wirtualnej nie można zaliczyć oglądanych
w VR cyfrowych kopii fotografii powstałych wcześniej w „realu”.

4

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

MEDIA

Internet

„Miejsca, w których neurony komunikują się ze sobą, to synapsy.

Każdy z ponad 100 miliardów neuronów mózgu ma przynajmniej 1000
takich kontaktów. Ze względu na sposób przekazywania informacji możemy

wyróżnić dwa typy synaps: elektryczne i chemiczne” [Górska]. To jest
oczywiście opis budowy mózgu. Gdyby jednak niektóre słowa zamienić, np.

neurony na komputery i serwery, synapsy na łącza, mózg na sieć,
a elektryczne i chemiczne na kablowe i radiowe, mielibyśmy idealny model

internetu. Internet to jest „globalna sieć sieci”, czyli największa sieć
komputerowa na świecie (oparta na tzw. protokole komunikacyjnym TCP/IP

– Transfer Control Protocol/Internet Protocol), łącząca sieci lokalne.
Internet nie posiada głównego centrum, przypomina plaster miodu lub owoc

granatu, jest zlepkiem małych składników, które w swojej masie stanowią
całościową konstrukcję, przy czym zniszczenie jednego składnika

w niewielkim stopniu osłabia całość.

Struktura mózgu i internetu ma wiele cech wspólnych

5

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Pomysł stworzenia sieci rozproszonej, przyszedł do głowy

amerykańskim generałom, którzy obawiali się wojny nuklearnej i chcieli
stworzyć system dowodzenia odporny na precyzyjne, punktowe ataki.

Na szczęście stworzony przez nich organizm, znalazł inne zastosowania,
do czego przyczynili się studenci i naukowcy (czyli byli studenci)

amerykańskich uczelni.

Dziś internet jest symbolem wolności i równości. Chociaż wiele firm

(np. Microsoft) i wielu polityków usiłuje wprowadzić jakieś narzędzia

do kontroli i cenzury sieci, to na szczęście znacznie więcej osób broni
wolności internetowej (w USA wolność słowa gwarantuje IV poprawka do

Konstytucji - dotyczy to także internetu). Dzięki temu, internet stał się
medium komunikacyjnym dla artystów, ekologów, antyglobalistów,

terrorystów no i oczywiście „normalnych ludzi” na całym świecie

10

.

Oczywiście wolność w internecie jest „pustym słowem”, to tylko

simulacrum... Chiński rząd bardzo skutecznie blokuje swoich obywateli od
tzw. niepożądanych treści. Właściwie to co jest w Chinach to nie internet,

a duży intranet za ogromnym firewall’em, zwanym potocznie Great
Firewall

11

.

10

internet jako medium informacyjne odegrał ostatnio ogromną rolę jako medium

demokratyczne – nie cenzurowane, nie sterowane przez koncerny medialne, polityków itp.

To dzięki internetowi świat dowiedział się o powstaniu Zapatystów z Meksyku, informacje
z frontu w 1 wojnie w Zatoce Perskiej docierały do społeczeństwa światowego szybciej

niż przez media oficjalne, które były w pełni cenzurowane. Podobnie w czasie wielkiej
katastrofy – Tsunami w 2005 roku, ludzie odszukiwali swoich znajomych i rodziny właśnie
dzięki internetowi. Dobrym przykładem takiego serwisu „demokratycznego” jest np. GNN

(

http://www.guerillanews.com

(27.07.2006)).

Warto też zobaczyć serwis poświęcony szczytowi nt. praw autorskich i własności wspólnej

w internecie [Creative Commons –

http://www.creativecommons.pl

(27.07.2006)],

który jest redagowany przez wszystkich uczestników w sposób całkowicie bez cenzury:

http://www.icommons.org/isummit/

(27.07.2006)

11

każdy z nas pewnie słyszał o chińskim Wielkim Murze – w naszych czasach ta idea

odrodziła się. Nowa, internetowa wersja Muru jest o wiele lepsza i skuteczniejsza,

oczywiście dzięki takim koncernom jak Yahoo, Microsoft, Google, Cisco – koncernom
z „kraju wolności”, czyli Stanów Zjednoczonych. Yahoo przyznał się nawet do tego,
że przekazał chińskim służbom bezpieczeństwa informacje, dzięki którym chiński

dziennikarz - Shi Tao (zobacz:

http://en.wikipedia.org/wiki/Shi_Tao

(28.07.2006)),

trafił do więzienia na 10 lat za propagowanie w sieci „zakazanych treści”

[za:

http://www.egospodarka.pl/16241,Yahoo-Microsoft-i-Google-ignoruja-prawa-

czlowieka,1,12,1.html

(27.07.2006),

por.

http://web.amnesty.org/pages/chn-310106-action-eng

(27.07.2006)].

Google z kolei zgodziło się w kwietniu 2006 na wdrożenie specjalnej,
cenzurowalnej wersji wyszukiwarki pod nazwą „GuGe” („Gu” – oznacza dolinę,

„Gue” – pieśń) [za: Gazeta Wyborcza, 14 kwietnia 2006, s. 29], od czerwca 2006,

URL www.google.com nie jest już dostępne z wewnątrz Chin
[więcej:

http://www.webpronews.com/topnews/topnews/wpn-60-

20060609ChinaRepeatsWhatGoogleWasSaying.html

(27.07.2006),

http://www.webpronews.com/insiderreports/searchinsider/wpn-49-
20060607GooglecomVanishesFromChina.html

(27.07.2006)].

Mechanizm działania Great Firewall jest prosty, dzięki urządzeniom Cisco monitorowane
są wszystkie pakiety danych przechodzące przez łącza chińskie, jeśli zostaną wykryte
słowa zakazane (np. dotyczące placu Tiananmen, Tybetu czy praw człowieka) połączenie
zostaje zablokowane z obu stron [Meller].

6

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Wielu specjalistów i historyków porównuje powstanie internetu

(a właściwie stron WWW) do „wynalezienia druku

12

przez Gutenberga

[por. McLuhan]. Trudno nam dziś ocenić, czy jest to równie rewolucyjny

wynalazek, ale na pewno daje wiele możliwości i ułatwia życie. Internet to
najwydajniejsze i najtańsze medium do komunikacji między ludźmi na

całym świecie. Dopiero teraz, kiedy tylu ludzi może korzystać z internetu,
pojęcie „globalnej wioski” [op.cit.] stało się rzeczywistością, z tym, że jest

to „wirtualna globalna wioska”. W dzisiejszych czasach z internetu korzysta
co najmniej miliard użytkowników

13

w ponad 220 krajach

14

, wiele tysięcy

ludzi pracuje w firmach związanych z internetem, a dodatkowo kilka
tysięcy zajmuje się łamaniem prawa przez internet. Każdy z tych

użytkowników może w ciągu paru sekund wysłać wiadomość multimedialną
(tekst, obraz, dźwięk), porozmawiać „na żywo” (chat, telefonia

internetowa - np. Skype

15

), czy po prostu „posurfować

16

po internecie.

Użytkowników internetu przybywa z dnia na dzień, a prawie codziennie

w sieci pojawiają się nowe serwisy i nowe usługi z których może korzystać
każdy podłączony do sieci mieszkaniec Ziemi.

12

oczywiście Gutenberg nie wynalazł druku - jest to tylko potoczne powiedzenie,

faktycznie jednak miał ogromny wpływ na rozwój druku, gdyż udoskonalił „ukradziony

wynalazek” – skonstruował prasę drukarską modyfikując prasę introligatorską oraz
zastosował odlewaną z ołowiu (zamiast drewnianej) czcionkę ruchomą, która pozwoliła

na druk większych objętościowo wydawnictw książkowych w większych (jak na tamte
czasy) nakładach. „Biblia Gutenberga” ukazała się drukiem w 1455 roku
[zob.:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Biblia_Gutenberga

(11.06.2006)].

13

w marcu 2006 roku, na całym świecie, internet ma 1 022 863 307 użytkowników,

co stanowi 15,7% populacji [za:

http://www.internetworldstats.com/stats.htm

(8.06.2006)]. Jak przewiduje Robert E. Kahn - współtwórca protokołu TCP/IP
(obecnie przewodniczący CEO Corporation for National Research Initiatives), za dziesięć
lat internet będzie miał „dwa do trzech miliardów użytkowników, więcej urządzeń

sieciowych niż ludzi, ogromne archiwa zasobów rozrywkowych, dużo rozwiązań związanych
z zarządzaniem różnorakimi urządzeniami z dostępem do sieci, popularność dostępu

bezprzewodowego, mnogość połączeń światłowodowych/kablowych dla użytkowników
domowych, komórki w pełni obsługujące Internet, dużo bardziej wyrafinowane usługi
wyszukujące, z istotnymi elementami wertykalnymi, większe znaczenie pracy grupowej,

ważne transakcje finansowe poprzez sieć, bardziej zróżnicowane reklamy on-line,
działający międzyplanetarny Internet pomiędzy Ziemią i Marsem, a w przyszłości -

kolejnymi planetami" [za:

http://www.internetstandard.pl/news/92007.html

(8.06.2006)]

14

jak podaje Internet Systems Consortium, Inc. (ISC), w styczniu 2006 namierzono

około 400 milionów komputerów (hostów) podłączonych do internetu

[za:

http://www.isc.org/index.pl?/ops/ds/host-count-history.php

(8.06.2006)].

Z kolei według danych CIA, pod koniec roku 2005, stały dostęp do internetu funkcjonował

w 224 krajach świata

[za:

http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/rankorder/2153rank.html

(8.06.2006)]

15

Skype – najpopularniejszy obecnie system telefonii internetowej. W kwietniu 2006,

Skype zanotowal 100 milionow zarejestrowanych uzytkownikow
[za:

http://about.skype.com/2006/04/

(7.06.2006)]

16

„surfować” lub „serfować” (ang. surfing – ślizganie się) - po raz pierwszy

sformułowania surfing użył Jean Armour Polly w swoim artykule o internecie (1992);
oznacza ono swobodne „ślizganie się” po stronach WWW, przeskakiwanie z jednej
na drugą, podążanie za linkami (hiperłączami)

7

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Ilość serwerów internetowych na świecie

17

Internet to nie tylko komputery spięte siecią, to również zasoby

internetowe, czyli strony WWW, serwery FTP oraz bazy danych, to również

ludzie, tzw. internauci, którzy codziennie korzystając z internetu tworzą
(czasami nieświadomie) ten „organizm”. Podobnie można powiedzieć,

że internet to nie tylko strony WWW. W internecie udostępnionych jest
wiele różnych usług sieciowych. Oto najważniejsze z nich:

http – Hyper Text Transfer Protocol – udostępnianie, tworzenie
i oglądanie stron WWW,

e-mail – poczta elektroniczna,

chat/irc – pogawędki i rozmowy przez Internet w czasie

rzeczywistym,

streaming – transfer strumieni danych multimedialnych na żywo

(telefonia internetowa, radio i telewizja internetowa),

ftp – File Transfer Protocol – udostępnianie i przesyłanie plików

komputerowych (nawet znacznej wielkości),

peer-to-peer – (p2p) systemy wymiany plików bezpośrednio

pomiędzy komputerami internautów, bez pośrednictwa serwerów
plików,

usenet – grupy dyskusyjne, czyli wysyłanie i czytanie news’ów,

forum – grupy news’owe zrealizowane za pomocą stron WWW,

telnet – zdalny dostęp do komputerów.

Stąd już tylko krok do zrozumienia, dlaczego internet i fotografia

cyfrowa wzajemnie się pobudzają do rozwoju, ale o tym za chwilę.
Najpierw przyjrzyjmy się starciu pomiędzy fotografią cyfrową a analogową.

17

za: Internet Software Consorcium

http://www.isc.org/index.pl?/ops/ds/

(25.06.2006)

8

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Fotografia analogowa vs. cyfrowa

„fotografia jest tak popularna jak coca-cola”

[Lachowicz]

Kiedy w 1839 roku Daguerre ogłosił wynalazek fotografii, nikt nie

spodziewał się jak potoczą się jej losy. Początkowo traktowano ją

za mimetyczną „nowinkę techniczną”, lecz bardzo szybko zaczęto obawiać
się, że fotografia oznacza „koniec malarstwa” (Paul Delaroche). Obawy te

oczywiście były przedwczesne i nietrafione. Fotografia zmusiła tylko
dotychczasowe malarstwo do przyśpieszonej ewolucji formalnej

i merytorycznej, choć sama musiała czekać dziesiątki lat na uznanie jej
jako dziedziny sztuki. Kiedy w końcu pogodzono się z faktem,

że fotografia nie jest do końca tym co Arystoteles nazwał mianem mimezis,
czyli sztuką naśladującą rzeczywistość, zaczęto doszukiwać się w niej

znaczeń metafizycznych – śladu. Wątek fotografii jako „śladu” (przeszłości)
poruszano już wielokrotnie w różnych kontekstach [por.: Michałkowska,

Barthes: „fotografia = to-co-było”, Berger, Skarga...], dlatego nie będziemy
się teraz tym zajmować. Odniesienie do minionej rzeczywistości przestało

być takie oczywiste w momencie kiedy na scenę wkroczyła fotografia
przetwarzana cyfrowo. Od tego momentu możemy mówić, że fotografia

cyfrowa „żywi się” śladami przeszłości – korzysta z gotowych fotografii
wykonanych wcześniej, często w innym celu. Podobnie jak pisze Derrida

o fotografii rzeczywistej, istotą fotografii wirtualnej nie będzie odniesienie
do rzeczywistości a odniesieniem do „bycia kiedyś”. Dla człowiek

„zanurzonego” w VR tak samo istotne są wydarzenia wirtualne jak
i rzeczywiste. [Derrida].

Wraz z ogromną popularyzacją fotografii cyfrowej (przełom XX i XXI

wieku) zaczęto doszukiwać się w niej zjawiska przełomowego – nie tylko

nowej jakości, ale nowego rozdziału w historii fotografii. Nie da się ukryć,
że pod względem popularności, łatwości obsługi i obróbki oraz niskich cen –

jeszcze nigdy fotografia nie była tak bliska ludziom. Niestety,
spowszednienie fotografii (będące tylko częścią szerszego zjawiska, które

można nazwać wizualizacją świata) spowodowało znaczny spadek jakości
i znaczenia fotografii w ogóle. Małe, niezbyt dobre jakościowo odbitki albo

nawet tylko komputerowe pliki graficzne w znacznej mierze ustanowiły
standard w fotografii.

Poza dostępnością, łatwością obróbki i stosowania komputerowych

efektów specjalnych oraz wielkimi możliwościami gromadzenia,

przechowywania i prezentowania (np. udostępniania w Internecie [por.:
Kierus 2003]), cyfryzacja nie zmieniła nic w samej idei fotografii. To tylko

jedna z nowych technik. Przejście z fotografii analogowej do cyfrowej
można porównać do wprowadzenia aparatów i filmów małoobrazkowych

Kodaka. Próba podnoszenia fotografii cyfrowej do rangi nowej dziedziny
artystycznej (co robią niektórzy autorzy podpisując swoje zdjęcia nazwą

„fotografia cyfrowa”, jakby to była co najmniej „akwaforta”, „węgiel”,
czy „gwasz”...) jest zupełnie nietrafiona.

Początkowo fotografia cyfrowa była tylko nowym narzędziem, nie

tworzyła nic innego niż fotografia klasyczna, inna była tylko forma

rejestracji i zapisu. W obecnej chwili „analogowi klienci” foto-labów często

9

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

nie zdają sobie sprawy, że ich zdjęcia nie są kopiowane na maszynach

analogowych, tylko negatywy są skanowane a odbitki naświetlane cyfrowo
laserem. Wśród ludzi zajmujących się fotografią, często pokutowało

przeświadczenie, że cyfrowa fotografia jest „nieprawdziwa”, że matryca
CCD

18

nie przekazuje energii światła tak jak robi to emulsja światłoczuła.

To jest oczywiście prawda – energia nie jest przekazywana w taki sam
sposób, ale jednak jest przekazywana.

Dla przeciętnego fotoamatora istotna jest możliwość robienia bardzo

dużej ilości zdjęć bez ponoszenia dodatkowych kosztów (na tradycyjnym

filmie małoobrazkowym można zrobić 36 zdjęć, aparatem cyfrowym na
przeciętnym nośniku cyfrowym – paręset). Niewątpliwie rozdzielczość

aparatów cyfrowych zaspokaja w zupełności potrzeby amatorów – bez
problemu można wykonać cyfrową odbitkę formatu pocztówkowego (przy

matrycy o rozdzielczości 3 Mpx – obecnie standardem jest znacznie większa
rozdzielczość

19

), nie bez znaczenia jest też łatwa i darmowa (bez

skanowania, itp.) możliwość skopiowania zdjęć do komputera, na płytę CD
czy DVD, przetworzenia zdjęć za pomocą programu graficznego

i błyskawicznego przesłania w dowolny punkt świata (za pomocą internetu)
[Hopfinger]. Podobnie zawodowcy i artyści chętnie przechodzą na technikę

cyfrową oszczędzając czas i pieniądze. Jak pisze Nowotka: „Praca na
slajdach lub negatywach wiąże się zawsze z niepewnością co do

ostatecznego wyniku. Wyjdzie, czy nie wyjdzie? A jak wyjdzie? A jak się coś
popsuje, to trzeba będzie sesję organizować od nowa. Kto za to zapłaci?

Cyfra likwiduje te problemy całkowicie. Efekt widzą od razu, mogą też
przesłać podglądy pocztą elektroniczną” [Nowotka].

Jednak część ludzi fotografujących kieruje się zupełnie innymi

pobudkami. Tradycjonaliści zawsze odrzucają nowinki techniczne, trzymając

się starych i sprawdzonych mechanizmów i metod działania. Wielu fotografów
twierdzi, że nie ma to jak klasyczne zdjęcie zrobione na srebrowym materiale

światłoczułym

20

. I nie można im odmówić racji – możliwość wielkiego

powiększenia, rozpiętość tonalna, charakterystyczny kształt ziarna, faktura

barytowanego papieru... Fotografia cyfrowa jeszcze przez jakiś czas nie
dogoni techniki analogowej w kategorii jakościowej.

Dopiero gdy fotografia zaczęła być masowo manipulowana cyfrowo,

zetknęliśmy się z nową wartością w zakresie pojęcia fotografia cyfrowa.

Jak mówi pochodzący z Chin artysta - Daniel Lee – jedną z najważniejszych
rzeczy, jakie wydarzyły się w fotografii od wynalezienia aparatu, było

pojawienie się programu Adobe Photoshop

21

[za: Zawojski 2006]

22

. Zresztą

zagadnienie to dotyczy ogólnie obrazu – nie tylko fotografii. Fotografia ma

swojego Horowitza, który już w latach osiemdziesiątych tworzył
„elektroniczne fotobrikolaże”, z kolei film ma Rybczyńskiego – prekursora

18

zobacz:

http://pl.wikipedia.org/wiki/CCD

(29.07.2006)

19

31 lipca 2006 roku, Samsung wprowadził na rynek telefon komórkowy SCH-a990.

Jest on wyposażony m.in. w: fotograficzny aparat cyfrowy z matrycą 3,2 Mpx, zoom’em
i redukcją „czerwonych oczu”, lampę błyskową, camcorder... i wiele innych funkcji.
[za:

http://www.samsung.com/Products/wirelessphones/index.htm

(9.08.2006)]

20

czy też innymi „niestandardowymi” technikami fotograficznymi jak polaroid, Lomo,

czy fotografia otworkowa [Kierus 2006a, por. Tomaszczuk, por. Michałkowska]

21

Adobe wypuściło na rynek program Photoshop 1.0 w lutym 1990 (wersja na Mac’a)

[za:

http://www.storyphoto.com/multimedia/multimedia_photoshop.html

(13.08.2006)]

22

zob.:

http://www.adobe.com/products/photoshop/

(9.08.2006)

10

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

montażu elektronicznego jako środka wyrazu artystycznego. Obaj ci twórcy

posługują się komputerami, by stworzyć obraz taki jak sobie zaplanowali,
a nie rejestrować taki, jaki akurat spotkali w rzeczywistości. Jak pisze

Zawojski:

„Można postawić zarzut, iż takie operowanie rzeczywistością,
wykorzystywanie jej do tworzenia ‘innych światów’, ‘światów

niemożliwych’ w duchu Escherowskim

23

, doprowadza w rezultacie do

całkowitego zaniku realności, Baudrillardowskiej ‘agonii realnego’.

Nieskończone symulacje i transformacje rzeczywistych obiektów
w celu wykreowania obrazów, które ‘pięknie kłamią’, służą

niewątpliwie poszerzaniu wyobraźni, jednocześnie jednak zamazują
epistemologiczną pewność obcowania z tym, co jest prawdą

i fałszem, rzeczywistością i iluzją.” [Zawojski 2000]

Daniel Lee, „Nightlife” (2001)

Równie „epokowym” zjawiskiem (będącym oczywiście konsekwencją

pojawienia się fotografii cyfrowej) jest pojawienie się fotografii
w internecie.

23

chodzi tutaj o Maurits Cornelis Escher’a (1898-1972) – artystę tworzącego

„dzieła plastyczne z zawartością matematyczną”, najbardziej znane jego prace
to tzw. „figury niemożliwe” czy też „światy niemożliwe”.
Więcej:

http://www.mcescher.com/

(15.08.2006)

11

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Internet a fotografia cyfrowa

Dawniej życie toczyło się powoli. Nikt się nie śpieszył. Dziś tylko

w krajach mniej rozwiniętych gospodarczo, takich jak kraje Afryk, Ameryki
Południowej czy Azji Południowo-Wschodniej czas jest mierzony

od wydarzenia do wydarzenia, a nie dyktowany wskazówkami zegara.
W Europie też tak było, jednak od czasów ery uprzemysłowienia (XIX w.)

tempo upływania czasu diametralnie wzrosło. Goban-Klas bardzo dobrze
ilustruje ten fakt za pomocą „zegara postępu technologicznego”.

„Wyobraźmy sobie, iż cały okres od powstania mowy artykułowanej

aż do roku 2000 naszej ery uznamy za odpowiednik jednej pełnej
doby, czyli dwudziestu czterech godzin. Na takim zegarze jedna

godzina reprezentuje aż tysiąc pięćset lat.” [Goban-Klas 2002]

północ (początek metaforycznej doby) – około 360. stuleci temu
– porozumiewanie się za pomocą gestów,

ok. ósmej rano – 12 tys. lat p.n.e. – malowidła naskalne,

ok. 20:00 – pierwsze systemy zapisu mowy,

20:40 – hieroglify egipskie,

21:38 – alfabet,

kilka minut po 22:00 – pierwsze zapisane utwory literackie,

23:30 – ruchoma czcionka Gutenberga,

23:53 – prasa drukarska napędzana parą, w tej samej minucie
powstaje telegraf,

23:55 – powstaje telefon i gramofon,

23:55:47 – radiotelegrafia,

23:57:04 – kino,

23:57:50 – kserografia,

23:57:52 – tranzystor,

23:58:02 – telewizja kolorowa,

23:58:16 – zostaje wystrzelony w kosmos pierwszy sztuczny
satelita Ziemi,

23:58:20 – skonstruowano radio stereofoniczne,

23:58:59 – magnetowid,

23:59:11 – komputer osobisty, odtwarzacz laserowy,

23:59:20 – pojawia się internet i strony WWW,

00:00:00 – „katastrofa roku 2000”.

24

[Goban-Klas 2002]

Nasze czasy to już zupełnie inna epoka niż poprzednie. Możemy

przyjąć, że jesteśmy w fazie maksimum „trzeciej fali” (1 fala -

społeczeństwo agrarne, 2 fala - przemysłowe, 3 fala – informatyczne)
[Toffler], lecz prawdopodobnie nadchodzi kolejna „fala” (być może

24

tu widać, że Goban-Klas pisał ten tekst wcześniej niż okazało się, że panika związana

z rokiem 2000 została sztucznie wywołana przez producentów sprzętu komputerowego,
w celach zwiększenia sprzedaży. Jednak samo zjawisko sztucznej „katastrofy” świadczy
dobitnie o tym, jak łatwo ludzie przyjęli komputery jako rzecz naturalną, nie wnikając
zbytnio w to co mieści się w „blaszanym pudełku”. Przyjęli to jak magię – korzystając
z tego w pełni, jednocześnie bojąc się.

12

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

jesteśmy już w jej fazie wstępnej) – fala społeczeństwa wirtualnego.

Patrząc na zjawisko przyśpieszenia dziejów pod kątem komunikacji
znajdujemy się obecnie w epoce komunikacji wizualno-obrazkowej (historia

komunikacji [Goban-Klas 2002]: epoka werbalna, epoka pisma – Gutenberga
[McLuhan], obrazkowa), gdy społeczeństwo będzie już całkowicie

wirtualne, trzeba będzie chyba odłożyć na półkę historię komunikacji, gdyż
wszystko będzie komunikacją digitalną, niezależnie jaką formę będzie

przyjmować.

Widzimy więc, że historia technologii i komunikacji od zawsze były

ze sobą splecione, obecnie widać to szczególnie wyraźnie na podstawie
wspólnej historii fotografii cyfrowej i internetu, dwóch zjawisk które mogły

by istnieć bez siebie, lecz nigdy nie nabrały by takiej dynamiki rozwoju
i takiego znaczenia. Przyjrzyjmy się teraz kalendarium:

Kalendarium historii internetu

25

i fotografii cyfrowej

26

:

1945 - Vannevar Bush publikuje w Atlantic Monthly artykuł As We May

Think

27

, gdzie przedstawione zostają idee leżące u podstaw

hipertekstu.

1951 – pierwszy magnetowid na taśmę (Video Tape Recorder) oparty na

matrycy CCD.

1957 - ZSRR wystrzeliwuje Sputnika.

1958 - USA formuje agencję ARPA (Advanced Research Projects Agency

- Agencja Rozwoju Zaawansowanych Projektów) – w odpowiedzi na

radzieckiego Sputnika.

1961 - Leonard Kleinrock tworzy pierwszą teorię przełączania pakietów

- Information Flow in Large Communication Nets

28

1964 - Paul Baran publikuje raport On Distributed Communications

Networks

29

z propozycja zdecentralizowanej sieci komputerowej,

która może działać nawet w przypadku awarii wielu węzłów.

Propozycja ta leży u podstaw utworzenia kilka lat później ARPANET.

1969 - ARPANET powstaje jako 4 węzłowa sieć. Pierwszymi wysłanymi

pakietami była próba zalogowania się na zdalny system. Zakończyła
się zawieszeniem systemu kiedy litera „G” z wyrazu LOGIN została

wysłana.

1970 - Uruchomiona została pierwsza wersja FTP (File Transfer Protocol),

dzięki któremu powstały w internecie biblioteki programów,
a także sterowników do sprzętu, dokumentacji.

1971 - Ray Tomlinson

30

tworzy pierwszy program pocztowy wykorzystujący

sieć ARPANET.

25

Bardziej szczegółowe kalendarium historii internetu [on-line]:

http://www.winter.pl/internet/historia.html

(28.07.2006)

26

więcej:

http://inventors.about.com/library/inventors/bldigitalcamera.htm

(29.07.2006)

27

Bush, V. (1945) As We May Think [w:] Atlantic Monthly 07/45 [on-line]

http://www.theatlantic.com/unbound/flashbks/computer/bushf.htm

(28.07.2006)

28

Kleinrock, L. (1961) Information Flow in Large Communication Nets [on-line]

http://www.lk.cs.ucla.edu/LK/Bib/REPORT/PhD

(28.07.2006)

29

zob.:

http://www.rand.org/about/history/baran.list.html

(28.07.2006)

30

zob.:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ray_Tomlinson

(28.07.2006)

13

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

1972 - Program pocztowy zostaje zmodyfikowany, od tego roku używany

jest znak @ oddzielający nazwę użytkownika od adresu węzła
(autorem zastosowania „małpy” jest wspomniany wcześniej

Tomilson). Następuje pierwsza tekstowa pogawędka na żywo przez
sieć. Powstaje Telnet, aplikacja pozwalająca na zdalną pracę na

odległych komputerach.
Texas Instruments zgłasza patent na aparat fotograficzny

„bez-filmu” – w praktyce jest to magnetowid rejestrujący obraz
jako stop-klatkę.

1973 - Do ARPANET’u włączone zostają pierwsze instytucje spoza Stanów

Zjednoczonych.

1974 - Po raz pierwszy pojawia się słowo internet, w opracowaniu

badawczym dotyczącym protokołu TCP, napisanym przez Vintona

Cerfa (wraz z Bobem Kahn’em

31

) - „A Protocol for Packet Network

Intercommunication

32

. W uznaniu za tą i inne zasługi Vinton Cerf

jest znany jako „ojciec internetu”.

1976 - pierwszy komputer osobisty przeznaczony do użytku w domu

– Apple I.

1979 - Powstaje Usenet, tekstowe grupy dyskusyjne. Dziś Usenet to ponad

50 tysięcy grup i miliony użytkowników, czytających i biorących
udział w dyskusjach.

1981 – Sony prezentuje pierwszy komercyjny, cyfrowy aparat Mavica

33

.

Obraz jest zapisywany na dyskietkach (później pojawiła się wersja

zapisująca na płytach CD-R, Memory Stick, itp), a następnie
odtwarzany w magnetowidzie jako „stop-klatka”.

1982 - W sieci komputerowej pojawiają się uśmieszki (smileys :-) :-* :-(),

tekstowe znaczki wyrażające emocje („emoticony”), dziś

powszechnie używane w poczcie, grupach dyskusyjnych i SMS’ach.

1983 - Od ARPANET odłączona zostaje jej część wojskowa, tworząc MILNET.

W ARPANET hosty i sieci zaczynają używać protokołu TCP/IP.
Powstaje właściwy internet.

Powstaje LisaOS GUI - system operacyjny z interfejsem graficznym.

1984 - Do rozwoju internetu włącza się National Science Fundation,

tworząc NSFNET, sieć coraz szybszych superkomputerów
wykorzystywanych do celów naukowych. Zostaje opublikowana

specyfikacja DNS (Domain Name System)

34

.

1985 - William Gibson pisze swą najsłynniejszą powieść fantastyczno-

naukową (a właściwie „cyberpunkową”) – „Neuromancer” [Gibson],
gdzie używa słowa cyberspace (cyberprzestrzeń).

Wiele z przedstawionych w Neuromancerze koncepcji można
odnaleźć w dalszym rozwoju internetu.

31

zobacz:

http://en.wikipedia.org/wiki/Bob_Kahn

(28.07.2006)

32

[on-line]

http://www.cs.berkeley.edu/~istoica/classes/cs268/papers/ck74.pdf

(28.07.2006), więcej o Cerf’ie:

http://en.wikipedia.org/wiki/Vinton_Cerf

(28.07.2006)

33

więcej:

http://en.wikipedia.org/wiki/Mavica

(29.07.2006)

34

DNS – Domain Name System – usługa służąca do nazywania miejsc sieciowych „ludzkimi”

słowami (np.: http://www.radiomaryja.pl/), a nie numerami IP (np.: 212.76.37.144).

14

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

1989 - W Polsce powstaje elektroniczne pismo Donosy, założone przez

Ksawerego Stojdę. Pismo to jest wysyłane pocztą elektroniczną
i istnieje do dziś

35

.

1990 - Tim Berners-Lee

36

tworzy World Wide Web, system pozwalający

autorom na połączenie słów, zdjęć i dźwięku, początkowo pomyślany

dla wsparcia naukowców zajmujących się fizyka w CERN.
W maju Polska zostaje przyjęta do EARN, części sieci BITNET.

Kodak prezentuje Photo CD – standard do zapisu elektronicznych
obrazów.

1991 - 17 sierpnia pierwsza wymiana poczty elektronicznej między Polską

a światem, uważana za początek internetu w Polsce

37

.

1992 - Na wiosnę następuje pierwsze włamanie z Polski do komputera za

granicą.

1993 - Pojawia się Mosaic, pierwsza graficzna przeglądarka World Wide Web.
1994 – pierwszy amatorski aparat cyfrowy - Apple QuickTake 100.

Globalna galeria

Formułując swoją wizję „globalnej wioski

38

, McLuhan widział media

elektroniczne, jako wielką nadzieję dla ludzkości. Miały one umożliwić
ludziom komunikację na masową skalę, poprzez obalenie barier czasowych

i przestrzennych [McLuhan 2001]. Obecnie te przewidywania w znacznej
mierze się spełniły za pomocą środków personalnego przekazu

elektronicznego (internet, telefony komórkowe). Dziś internet stał się
nieodzownym narzędziem komunikacji międzyludzkiej, środkiem wymiany

myśli i poglądów, stał się medium masowym. Żadne inne środki masowego
przekazu, nigdy tak doskonale nie pomagały w rozpowszechnianiu

fotografii. Postęp technologiczny związany z komunikacją jest tak szybki,
że często nie nadążamy ze śledzeniem nowinek technicznych. Fotografia

(zwłaszcza cyfrowa) odnalazła w internecie szczególnego sprzymierzeńca.

Śledząc historię obu zjawisk (zobacz:

Kalendarium historii internetu

i fotografii cyfrowej

), zauważymy że w roku 1976 pojawiła się „pierwsza

iskierka” prowadząca do wspólnej historii - pierwszy komputer osobisty

przeznaczony do użytku w domu – Apple I. Był on tylko drewnianą skrzynką
z procesorem taktowanym zegarem o częstotliwości 1 MHz (czyli o parę

tysięcy razy wolniejszym niż nam współczesne procesory)

39

. Dopiero w 1983

roku, Steve Jobs tworzy LisaOS GUI - system operacyjny z okienkowym

interfejsem graficznym

40

. W mniej więcej tym samym czasie, internet

35

zobacz:

http://info.fuw.edu.pl/donosy/

(28.07.2006)

36

zobacz:

http://en.wikipedia.org/wiki/Tim_Berners-Lee

(28.07.2006)

37

w praktyce było to pierwsze wykorzystanie protokołu TCP/IP.

Dokonał tego Rafał Pietrak z Instytutu Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego,
łącząc się z Janem Sorensenem z Uniwersytetu w Kopenhadze.
[za: IAR, więcej:

http://www.radio.com.pl/iar/news.aspx?iID=2469206

(21.082006)]

38

więcej:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Globalna_wioska

(24.08.2005)

39

więcej:

http://www.apple-history.com/?page=gallery&model=aI

(15.09.2005)

40

GUI – Graphical User Interface [więcej:

http://pl.wikipedia.org/wiki/GUI

(15.09.2005)].

Zarówno Steve Jobs (współtwórca Apple) jak i Bill Gates (Microsoft) próbowali stworzyć
graficzny (okienkowy) system operacyjny opierając się na pracach prowadzonych przez

15

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

przechodzi metamorfozę od „wojskowego cacka” do instrumentu dla

naukowców i studentów. Rok 1993 staje się datą przełomową dla związku
fotografii z internetem – powstaje pierwsza graficzna przeglądarka

internetowa Mosaic

41

- umożliwiająca oglądanie zdjęć zamieszczonych

w sieci. Rok później, na amatorski rynek trafia pierwszy fotograficzny

aparat cyfrowy - Apple QuickTake 100, z matrycą o rozdzielczości 640 x 480
pikseli. W następnych latach pojawiły się kolejne aparaty: Kodak DC40

(1995), Casio QV-11 (1995), Sony Cyber-Shot (1996).

Fragment interfejsu Mac OS

42

Fragment interfejsu Windows 1.01

43

Xerox. Apple stworzyło LisaOS w 1983 roku, wyposażając nim komputer Lisa. W roku 1985

na rynku pojawiła się odpowiedź Microsoftu – Windows 1.0. Jobs zarzucał Gatesowi

kradzież pomysłu, jednak Gates odpowiedział: „Nie, Steve, myślę, że to było tak jakbyśmy
mieli wspólnego sąsiada o nazwisku Xerox, włamałeś się do jego domu żeby ukraść
telewizor, na miejscu stwierdziłeś, że ja wcześniej to zrobiłem i powiedziałeś:
Hej, to nie w porządku! To ja chciałem ukraść telewizor!”.
[za:

http://www.apple-history.com/?page=gallery&model=GUI

(15.09.2005)]]

41

więcej:

http://en.wikipedia.org/wiki/Mosaic_%28web_browser%29

(15.09.2005)

42

za:

http://www.folklore.org/StoryView.py?project=Macintosh&story=Desk_Ornaments.txt

(27.07.2006)

43

za:

http://members.fortunecity.com/pcmuseum/windows.htm

(28.07.2006)

16

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Apple QuickTake 100 – pierwszy amatorski aparat cyfrowy

44

Od tego momentu lawina runęła... Dostęp do internetu staje się

świetnym pretekstem do kupienia aparatu cyfrowego, a jednocześnie
posiadanie aparatu cyfrowego pretekstem do podłączenia internetu. Coraz

więcej ludzi znajduje się w zasięgu łączy internetowych i coraz więcej
ludzi kupuje aparaty cyfrowe. Według badań rynku, liczba sprzedanych

w Ameryce Północnej aparatów cyfrowych w roku 2005 osiągnie
prawdopodobnie 26 milionów (16% wzrost w stosunku do poprzedniego

roku). Według tych samych prognoz, w roku 2005 nasycenie gospodarstw
domowych aparatami cyfrowymi osiągnie 55% [Info Trends/CAP Ventures

2005]. W 2006 roku sprzedaż aparatów cyfrowych osiągnie około 89
milionów sztuk, co da 15% wzrost w stosunku do roku 2005 [Info

Trends/CAP Ventures 2006]. Nigdy w historii fotografii nie było takiego
boomu, jaki spowodowała fotografia cyfrowa. Na obecnym stanie rozwoju

daje ona ogromne możliwości - od natychmiastowego oglądania efektów na
wyświetlaczu aparatu cyfrowego, poprzez łatwe archiwizowanie i wyszuki-

wanie zdjęć (np. poprzez słowa kluczowe), po możliwość natychmiasto-
wego przesłania fotografii w dowolny punkt świata np. za pomocą

przenośnego komputera (+internetu) lub telefonu komórkowego.

44

za:

http://homepage.mac.com/cameradecollection/others/Pages/6.html

(28.07.2006)

17

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Włodek Kierus (2005) – praca z cyklu: „Obcy z daleka, obcy z bliska”

45

Rozwój internetu odbywał się wraz z rozwojem fotografii cyfrowej

i na odwrót – oba czynniki oddziaływały i dopingowały się wzajemnie,

choćby z powodu „zwizualizowania” naszego świata (komunikacji i kultury)
[McLuhan, por. Kita, por. Hopfinger, por. Olechnicki], zagęszczenia stru-

mienia danych budującego naszą ikonosferę [Porębski]. Obecnie dzięki
internetowi „w zasięgu ręki” mamy porady techniczne, usługi, sklepy ze

sprzętem i materiałami fotograficznymi, itp. Mamy też tysiące, setki
tysięcy zdjęć zamieszczonych w sieci. Niektóre z tych zdjęć mogą być dla

nas bezwartościowe (np. zdjęcie z imienin u czyjejś cioci), ale czasami
możemy znaleźć fotografie intrygujące, historyczne, artystyczne itp.

(upraszczając – wartościowe). Przez internet można uprawiać „marketing
artystyczny” lub korzystać z niego jako niezależnego środka wyrazu. Wielką

nadzieję dla sztuki głosi „cyberkulturowy kustosz” – Steve Dietz [za:
Zawojski 2005], próbując oprócz „tworzenia w sieci” urzeczywistnić ideę

„muzeum sztuki sieci”, jako archiwum net-artu

46

. Dietzowi chodziło

oczywiście o „sztukę internetu”, a nie o fotografię, jednak tę ideę można

by doskonale przenieść na pole fotografii. Wspaniałe zbiory fotografii
w nowojorskiej MoMA są poza zasięgiem przeciętnego Europejczyka – sieć

dałaby jednak możliwość ich zdalnego oglądania

47

.

45

cykl fotografii wykonanych telefonem komórkowym,

[więcej:

http://free.art.pl/fotografie/daleko_blisko

(27.07.2006)]

46

więcej:

Rozdział: Net-art

47

Obecnie w kolekcji on-line MoMA jest okołóo 200 fotografii

[

http://www.moma.org/collection

(10.07.2006)]

18

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Globalna sieczka

Niestety, nie wszyscy widzą internet w tak pięknych barwach.

Czasami, gdy próbujemy coś znaleźć pośród pleniących się kłączy sieci,
utykamy w martwym punkcie lub jesteśmy zwodzeni na manowce

intrygującymi lub fałszywymi linkami. Tracimy przy tym masę czasu, choć
sieć miała ułatwić nam życie i przyśpieszyć wyszukiwanie danych. Problem

straconego czasu w sieci dobrze ujmuje Eriksen, zauważając, że choć
pozornie internet daje nam możliwość szybszego działania,

to poprzez cykl czynności związanych z obsługą komputera i oprogramo-
wania w efekcie ten czas tracimy [Eriksen]. Na przykład mamy łatwiejszą

i szybszą możliwość komunikacji poprzez pocztę elektroniczną („e-mail”:
komputer + sieć) w stosunku do tradycyjnej poczty („snail-mail

48

: pismo

ręczne + żaglowiec, parowiec, samolot), jednak w związku z tą łatwością
wysyłania e-maili oraz przyzwyczajeniem do otrzymywania na nie szybkiej

odpowiedzi, nawet na e-maile typu „cze, uots ap? co slychac?”, tracimy
masę czasu na czytanie e-maili, segregowanie ich w paczki, kasowanie

spamu

49

, itp. „E-mail to błogosławieństwo dla nadawcy, ale dla odbiorcy

może być przekleństwem” [

op.cit.

].

Odkąd „globalna wioska” McLuhan’a rozszerzyła swoje terytorium

i skurczyła swoje wnętrze, problem czasu, a właściwie prędkości zaczął być

coraz bardziej istotny. Największym oponentem zachwytów McLuhana jest
Paul Virilio

50

– teoretyk dromologii, nauki o prędkości, a właściwie jej

negatywnych skutków. Virilio analizuje jak wynalazki służące zwiększaniu
szybkości życia wpływają negatywnie na ludzkość. Eriksen tak pisze

o poglądach Virilia: „Jak to ujął teoretyk prędkości, (...) żyjemy obecnie
w czasach bez opóźnień. (...) Czas, rozumiany jako środek budowania

dystansu i bliskości, przestał istnieć.” [

op.cit.

]. Czas w ogólnym pojęciu

przestaje płynąć strumieniem, a zaczyna przeskakiwać w coraz krótszych

odcinkach. Zanika też zjawisko zwane niegdyś podróżowaniem. Obecnie
dzięki samolotom i samochodom, podróż nie jest poznaniem,

doświadczeniem, eksperymentem – jest przeskokiem, przełączeniem się
z punktu a do punktu b, przy całkowitej utracie orientacji. „Podróżując” po

świecie wirtualnym nie przebywamy jakiejś liniowej trasy w przestrzeni –
przeskakujemy od hiperłącza do hiperłącza

51

, nie mamy nawet pojęcia

gdzie (i czy w ogóle) się one znajdują w świecie rzeczywistym [Virilio].

48

Snail mail - dosłownie „ślimacza poczta”; żargonowe, żartobliwe określenie klasycznej

poczty, która jest znacznie wolniejsza od nowoczesnej poczty elektronicznej
[za: Helionica – sieciowa encyklopedia informatyki.

http://helionica.pl/index.php/Snail_mail

(10.08.2005)]

49

Spam to elektroniczne wiadomości masowo rozsyłane do osób, które ich nie oczekują,

np. niechciane reklamy [za: Wikipedia.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Spam

(10.08.2005)]

50

Zobacz:

http://www.cyberforum.edu.pl/postacie.php3?ITEM=12

(23.08.2005)

51

Hiperłącze (ang. hyperlink) to zamieszczone w dokumencie elektronicznym (tekstowym,

graficznym, wideo, animacji, PDF, HTML) odwołanie do innego dokumentu lub innego
miejsca w danym dokumencie. Odwołanie takie związane jest z fragmentem tekstu lub
obrazem – uaktywnienie hiperłącza (kliknięcie lub nadejście odpowiedniego momentu)
powoduje otwarcie dokumentu docelowego.
[za: Wikipedia.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Hypertext

(23.08.2005)]

19

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Lata 90. charakteryzowały się niespotykaną euforią związaną

z internetem. Wielkie banki inwestycyjne obiecywały krociowe zyski
z inwestowania w branżę nowych technologii. Jednak euforia ta zakończyła

się ogromnym rozczarowaniem, spowodowanym wielkim krachem
dotcomów

52

(w samym USA straty inwestorów wyniosły około 5 miliardów

dolarów). Oprócz załamania giełdy, załamały się też nadzieje związane
z internetem jako panaceum na dolegliwości demokracji. Okazało się,

że sieć nie zbliża wcale ludzi – nie jest „narzędziem demokratycznej
polityki”, a wręcz przeciwnie, powoduje izolację ludzi, przeszkadzając

demokratycznemu dialogowi [Bauman 2005]. Wolność, wypisana na
sztandarach internetu, w znacznej mierze okazała się „wolnością

kontrolowaną” przez rządy i koncerny medialne. Regulacje prawne
dotyczące praw autorskich chronią głównie interesy pośredników

(koncernów i ich prawników), a nie samych autorów [Lessig 2004].
Pamiętajmy jednak, że internet jest fragmentem „machiny mediów”. W XXI

wieku trudno jest człowiekowi mieszkającemu w „cywilizowanym świecie”
uciec od radia, telewizji, gazet, internetu... Z jednej strony członek

społeczności cywilizowanej może się cieszyć, że ma szeroki dostęp do
informacji, z drugiej strony powinien mieć świadomość, że codziennie

poddawany jest manipulacji informacyjnej. Zarzucany jest stosem
informacji, które nie są istotne dla jego wiedzy o świecie, a są „medialne”,

czyli dobrze się „sprzedają” (pod względem politycznym lub komercyjnym)
za pomocą kanałów medialnych.

Przyjęcie założenia, że internet to największa dostępna skarbnica

wiedzy jest ze wszech miar słuszne, pod warunkiem, że wykazujemy się

skrajną nieufnością. Szum informacyjny, którego dostarcza internet, trzeba
starannie przefiltrować. W tym szumie pełno jest „kleksów”, czyli

bezsensownych, przypadkowych, nieprawdziwych informacji. Oprócz
„kleksów” znajdziemy jeszcze więcej informacyjnych „koni trojańskich”,

które celowo są wpuszczane do sieci, aby zwodzić na manowce zbyt ufnych
internautów. Na pierwszy rzut oka mogą one wyglądać całkiem

wiarygodnie, lecz każdą informację trzeba dokładnie sprawdzić w innych
źródłach. Zresztą najlepszą metodą manipulacji informacyjnej jest nie

wprowadzanie „fałszywek”, ale generowanie szumu zastępczego. Jak pisze
Kapuściński:

„dla historyka żyjącego w XXI wieku podstawowym źródłem wiedzy

o naszym stuleciu (o XX wieku) będą archiwa telewizyjne, miliony
kilometrów taśmy. Tymczasem w telewizji otrzymujemy wersję

historii najbardziej wyselekcjonowaną i udramatyzowaną. Zooming
kamery to jest także sposób widzenia świata: zbliżając fragment

obrazu, eliminujemy wszystko inne” [Kapuściński].

52

dotcom – strona internetowa przeznaczona do działań komercyjnych,

również popularne określenie firmy handlowej opartej na internecie.
Nazwa ta pochodzi od .com – zakończenia adresu internetowego stron komercyjnych.
[za:

http://www.powernet.co.uk/client/general/glossary.shtml

(25.08.2005),

por.

http://en.wikipedia.org/wiki/Dotcom

(25.08.2005)]

20

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Ilość internetowych galerii fotograficznych (stron będących zbiorem

fotografii cyfrowych bądź zdigitalizowanych) osiągnęła taki poziom,
że bardzo trudno odnaleźć jakieś interesujące nas zdjęcia.

53

Jest to

klasyczny przykład „szukania igły w stogu siana” połączonego z „odsiewa-
niem ziaren od plew”.

Internet nie rozwijał by się tak bez fotografii cyfrowej, a fotografia

cyfrowa nie rozwijała by się bez internetu. Jest to fakt. Zwróćmy jednak

uwagę, że internet jako przestrzeń jest tylko preludium – fazą wstępną do
wirtualnej rzeczywistości. Zastanówmy się teraz, czym jest VR i jak będzie

ona wpływać na losy sztuki oraz fotografii.

53

Po wpisaniu do wyszukiwarki Google zapytania o treści: photo gallery, Google

zaproponowało około 1,010,000,000 stron WWW zaindeksowanych jako pokrewne
z tym zapytaniem, wyświetliło też informację, że część stron zbyt podobnych pominięto
w wynikach wyszukiwania [za:

http://www.google.pl

(27.07.2006)].

Łączna ilość stron WWW zaindeksowanych przez Google to ponad 8 miliardów stron WWW
[za:

http://www.google.pl

(11.08.2005)]

21

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

WIRTUALNOŚĆ

„jak mało realna jest rzeczywistość,

a to w związku z odkryciem innych rzeczywistości”

[Lyotard]

„Rzeczywistość nie jest tym, czym kiedyś była

(the Real is no longer what is used to be)”

[Baudrillard]

Cóż to jest wirtualność?

54

W najbardziej powszechnym rozumowaniu,

wirtualność jest pojęciem opozycyjnym do realności [por. Wilkoszewska].
Jednak oczywiście nie jest to prawda.

„Wydaje się, że zjawiska rzeczywistości współczesnej, tej w której
pojawiła się też wirtualność, różnią się radykalnie od zjawisk

minionych, że – z braku terminologii – staramy się oddać ich specyfikę
i różnicę poprzez dołączanie prefiksów do pojęć odziedziczonych

z tradycji. I tak sfera wirtualności lokowana bywa ‘pomiędzy’ tym,
co realne, i tym, co nierealne. Jednak owo ‘pomiędzy’ zdaje się już

być dzisiaj nie w pełni wystarczające. Nasza dzisiejsza świadomość
wirtualności domaga się użycia prefiksu ‘trans’, w takim znaczeniu,

jakie posiada on np. w słowie ‘transwersalny’, gdzie znaczy nie tyle
przekraczać, wychodzić poza, co raczej przecinać coś w poprzek,

przebiegać poprzecznie (od łac. transvertere – obrócić w poprzek).
Realne i wirtualne nie są względem siebie w opozycji, są względem

siebie transwersalne.” [Wilkoszewska]

Jean Baudrillard w swoich esejach [Baudrillard 2005b] nakreśla ideę

„rzeczywistości obiektywnej” i uzasadniającą ją ideę sensu. Dyskurs
naukowy spowodował „śmierć Boga”, a w dalszej konsekwencji wymusił

konieczność innego uzasadnienia racji bytu rzeczywistości. Idea sensu, czyli
wcielenie sensu w rzeczywistość spowodowało, że sens stał się czymś

namacalnym, realnym. Współczesna kultura stała się konsekwencją
nadprodukcji sensów – „kulturą integralną”. Nadmiar sensów, zwielokrot-

nienie atrybutów wywołuje zjawisko analogiczne do precesji symulakrów
[Baudrillard 2005a] - sens i rzeczywistość integralna wyprzedzają same

siebie, same do siebie się odsyłając. „Śmierć Boga” to brak metafizyki -
zatracenie funkcji różnicującej - rzeczywistość pokrywa się z fikcją.

Rzeczywistość dąży do hiper-rzeczywistości - pragnie prześcignąć samą
siebie - kwadrofonia, modyfikacje genetyczne, itp. Rzeczywistość stała się

integralna – „pozbawiona jest swojego mitu, żywotności. Po prostu jest
taką, jaką ją widzimy. Rzeczywistość ta pozbawiona jest dystansu – jest jak

lśniąca truskawka oblana bitą śmietaną w reklamówce, rozwarte kobiece
ciało nasycone barwami pornograficznego magazynu, idealnie oświetlona

męska sylwetka w folderze kulturystycznym – to świat mający jedynie
fizjonomię, która nie odsyła do innych znaczeń, nie opowiada o niczym

innym poza sobą; jest nagrodą sam dla siebie i przekleństwem, którego nie
sposób odczynić” [Soszyński]. Niezbędna dla rzeczywistości integralnej

54

czytaj: [Sitarski], zobacz też: Porczak, A. (2006) Wirtualny dotyk [w:] [Ostrowicki]

22

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

staje się rzeczywistość wirtualna, która wypełnia lukę po rzeczywistości

„obiektywnej”, będącej poprzednio antidotum na rzeczywistość opartą na
religii i metafizycznej tożsamości. „Rzeczywistość wirtualna jest

charakterystycznym przejawem rzeczywistości integralnej co ujawnia się
przez ulatnianie w jej polu tego co materialne i materializowanie tego

co fikcyjne tworząc w ten sposób specyficzną materię, która nic wspólnego
z materia nie ma.” [Bomba]. Jednak jak pisze Wilkoszewska:

„Pojęcie wirtualności jest brzemienne problematyką filozoficzną.
Przestrzegałabym jednak przed nadmiernym rozszerzaniem jego

zakresu znaczeniowego, co może stanowić dużą pokusę dla filozofa.
Myślę, że w filozoficznej refleksji nad wirtualnością winniśmy

nieustannie pamiętać o jej ścisłym związku ze sferą medialną.”
[Wilkoszewska]

Pewnego dnia Gutenberg skonstruował prasę drukarską i zaczął

drukować książki... Tak ludzie znaleźli się w mcluhanowskiej „galaktyka

gutenberga” [McLuhan]. Brzmi to jak początek opowiadania, jednak de
facto
jest to opis wydarzenia które zmieniło bieg historii świata. Wiedza

przestała być dostępna dla wąskiej grupy uprzywilejowanych ludzi - kleru
i arystokracji, od tej chwili każdy mógł mieć książki (przynajmniej

teoretycznie) i co najważniejsze czerpać z nich wiedzę. Właściwie w tym
momencie rozpoczęły się przygotowania do wejścia tofflerowskiej „drugiej

fali” [Toffler]. Oczywiście droga od prasy drukarskiej do maszyny parowej
była jeszcze dosyć długa, niemniej jednak właśnie wtedy to się zaczęło.

Książki, prasa, telegraf i telefon w momencie powstawania otwierały nowe
rozdziały w możliwości udostępniania informacji i wiedzy w sposób masowy

i szybki (adekwatnie do pojęcia „szybkości” w danych czasach [por.
Virilio]). Książka Gutenberga podobnie jak radio Marconiego doprowadziły

do powstania kultury dostępnej i masowej. Jednak wszystkie media z ery
bc

55

są mediami jednokierunkowymi - nie mają (lub mają go w bardzo

ograniczonym, wręcz nieistotnym statystycznie zakresie) „feedback’u”,
czyli sprzężenia zwrotnego. Odbiorcy mogą tylko odbierać, nie mogą stać

się nadawcami. McLuhanowska idea „globalnej wioski” [McLuhan], choć
powstała w latach 50. XX wieku, nie mogła być zrealizowana zanim

w latach 90. XX wieku, na świecie upowszechnił się internet. Dopiero w tym
momencie „globalna wioska” stała się faktem - informacja stała się

natychmiastowa i multimedialna - a co najważniejsze, teraz każdy może
(a nawet nieświadomie jest) nadawcą. Sytuacja ta zmieniła układ sił

w technice, kulturze, przemianach społecznych i polityce na globalną
skalę.

Te zmiany są nieodwracalne. Jednak czy są one pozytywne czy

negatywne? Czy bardziej jest symulacją Baudrillard’a, czy substytucją

Virili’a

56

. Aby lepiej zrozumieć relacje w wirtualnej rzeczywistości,

sprecyzujmy czym ona jest.

55

bc” – skrót od ang. „before computer (przed pojawieniem się komputera)” – nawiązanie

do stosowanego często w tekstach historycznych skrótu „bc” – „before Christ”
(„przed Chrystusem”), czyli w wersji polskiej „p.n.e.” – „przed naszą erą”

56

por.: Zawojski, P. (2000) Fotografia cyfrowa. Ontologia bytu immaterialnego

[w:] Zawojski 2000

23

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Cyberprzestrzeń a rzeczywistość wirtualna

Czy pojęcia cyberprzestrzeni i rzeczywistości wirtualnej oznaczają to samo?

Zdecydowanie nie [Sitarski]. Bardzo precyzyjną analizę tych pojęć
przeprowadził w swojej pracy Piotr Sitarski. Według niego cyberprzestrzeń

to: infrastruktura, kable, serwery, łącza, fale radiowe... przestrzeń która
potencjalnie może być użyta do stworzenia rzeczywistości wirtualnej –

oplata nie tylko Ziemię, ale sięga tak daleko dokąd docierają fale radiowe
z Ziemi.

Jednym z elementów cyberprzestrzeni w rozumieniu Sitarskiego, są okulary VR –

pozwalające na obserwowanie trój-wymiarowych, imitowanie obrazów cyfrowych

Z kolei rzeczywistość wirtualną (VR – virtual reality) – można

definiować na wiele sposobów, biorąc pod uwagę różne kryteria –
najbardziej ogólna to: niematerialna, interaktywna przestrzeń aktywności

ludzkiej, przy zachowaniu warunku „zanurzenia” (immersion). Kluszczyński
dodatkowo rozdziela VR na utylitarną (symulatory lotu, doświadczenia

laboratoryjne, aplikacje militarne) i związaną z rozrywką oraz sztuką.
Autorem terminu Virtual Reality w kontekście artystycznym jest Jaron

Lanier (1989), choć wcześniej Myron W. Krueger wprowadził, w połowie lat
siedemdziesiątych, pojęcie Artificial Reality.

„Oba odnoszą się do działań ludzkich w kontekście cielesnych relacji

z symulowanym światem. Substancja, z której są produkowane
wirtualne rzeczywistości: kombinacja obrazów wideo, grafiki

komputerowej i audiosfery elektronicznej, pozostająca pod kontrolą
komputera, buduje zróżnicowanie i bogate otoczenie dla tych

działań. Symulacja jest więc pierwszą z szeregu właściwości, które
wspólnie wyznaczają pojęcie rzeczywistości wirtualnej.”

[Kluszczyński 2002]

24

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

VR prowadzi do całkowitego wyzwolenia się obrazu z przymusu pozostawienia

po sobie jakiegokolwiek śladu istnienia. [Ciesielska]

Już w latach 60. XX wieku, Stanisław Lem wprowadza pojęcie

fantomatyki [Lem 1984], czyli czegoś podobnego do tego co dziś nazywamy
wirtualną rzeczywistością (wtedy nie było jeszcze tego terminu).

Fantomatyka Lema, to zastąpienie świata realnego, przez wytwarzany
przez komputery świat fantomatyczny. Niezbędna jest oczywiście

odpowiednio rozwinięta technologia neurofizjologiczna i informatyczna.
Później Lem wielokrotnie poszukiwał „doświadczenia weryfikującego”,

dzięki któremu można by odróżnić świat realny i fantomatyczny, jednak nie
znalazł takowego. Doszedł tylko do wniosku, że jedną z podstaw

fantomatyki jako nauki, była by „fenomenologiczna nierozróżnialność” obu
światów

57

. Jak z kolei pisze Jarzębski:

„Zdumiewającą, choć może inną niż spodziewana, karierę zrobiła

zaprojektowana przez Lema technologia fantomatyczna, czyli -
mówiąc językiem bardziej współczesnym - wytwarzanie

rzeczywistości wirtualnej. W tej właśnie rzeczywistości testuje się
przyszłe rozwiązania technologiczne, ekonomiczne czy

socjologiczne, stała się więc ona uniwersalnie funkcjonującym
„modelem przyszłości” umożliwiającym tysiącom ludzi swoistą

chałupniczą futurologię. Z drugiej strony rzeczywistość wirtualna
służy oderwaniu od rzeczywistości tout court, odrzuceniu jej

57

więcej o fantomatyce:

http://www.lem.pl/polish/dziela/summa/summa.htm

(13.08.2006),

http://www.lem.pl/polish/kiosk/kiosk4.htm

(13.08.2006),

http://lem.arg.pl/php/eseje/wywal.php?id=18

(13.08.2006),

http://www.fantazyzone.pl/opowiadanie.php?opowiadanie=369

(13.08.2006)

25

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

naturalnych ograniczeń w poszukiwaniu najrozmaitszych spełnień

w świecie realnym niemożliwych. W ten sposób rzeczywistość
przysłonięta zostaje coraz grubszym kożuchem nierzeczywistości.”

[Jarzębski]

Czy jednak cała nasza rzeczywistość stanie się wirtualna? Ciekawą

analizę przenikania się cyberprzestrzeni i przestrzeni miejskiej

przeprowadził Mirosław Filiciak w swoim tekście „Cyberografia, trans-
architektura” – „Cyberprzestrzeń coraz częściej staje się kolejnym

wymiarem przestrzeni, w której funkcjonujemy. Granica pomiędzy
internetem a przestrzenią fizyczną jest namacalna, jednak nie są to osobne

światy”, dalej czytamy, że wirtualna rzeczywistość „wciąż pozostaje
niespełnionym projektem, bardziej mitem czy faktem społecznym. Coraz

częściej słyszymy za to o „rozszerzonej rzeczywistości” (augmented
reality
), stanowiącej hybrydę przestrzeni wirtualnej i realnej. Użytkownicy

AR widzą świat realny, mając równocześnie dostęp do danych i wizualizacji
przesyłanych z komputera” [Filiciak]. Podobnie opracowany w MIT projekt

„eLens”, jest eksploracją nowej fali technologii komunikacyjnych. „eLens”
buduje interakcję pomiędzy miejscem w którym się fizycznie znajdujemy,

a tym co chcemy się dowiedzieć lub powiedzieć o danym miejscu.
Wystarczy umieścić stosowny „tag” w przestrzeni fizycznej, aby inni ludzie

nakierowując nań obiektyw swojego telefonu komórkowego, mogli się
dowiedzieć o historii tego miejsca, usłyszeć lub nagrać własny komentarz

lub głos w dyskusji publicznej na forum, sprawdzić rozkład jazdy lub menu
restauracji

58

.

Hybrydowość... tak to prawdopodobnie najbardziej prawdopodobny

scenariusz (pisałem o tym już we wstępie), jednak wirtualizacja

społeczeństwa (oczywiście częściowa) staje się już faktem.

58

więcej:

http://mobile.mit.edu/elens/

(13.08.2006)

26

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Wirtualizacja społeczeństwa

Społeczeństwo staje się „wirtualne”. Życie społeczne przenosi się

z „real’u

59

do sieci, gdy będziemy mieli prawdziwą rzeczywistość

wirtualną, społeczeństwo przeniesie się właśnie tam. Real, czyli obrzydli-

wa, cielesna rzeczywistość będzie tematem tabu. Choć często słyszymy
głosy, że internet jest zjawiskiem aspołecznym, że niszczy więzi

międzyludzkie, że ludzie przestają ze sobą rozmawiać, praktyka jednak
dowodzi, że nie jest tak do końca [Czapiński i Panek]. Większość z tych

negatywnych objawów wynika z przejściowości okresu w którym się
znajdujemy. Ludzie komunikują się co prawda nie werbalnie czy za pomocą

papierowych listów, a za pomocą e-maili, komunikatorów (np. Gadu-
Gadu

60

) czy SMS’ów. Jednak nie jest prawdą, że się nie komunikują. Dzięki

nowym mediom komunikacyjnym czasami zyskujemy dużo czasu, a czasem
tracimy (czyt.:

Globalna sieczka

). Świetnym przykładem na to, że internet

może być narzędziem absolutnie pro-społecznym jest „Netville” –
nowoczesne mieszkaniowe osiedle, całkowicie zsieciowane. W „Netville”

mieszkańcy wykazują się bardzo dużą świadomością i aktywnością
społeczną komunikując się głownie przez sieć. Na tle innych tego typu

osiedli, które z kolei nie mają takiego dostępu do sieci, „Netville” wypada
bardzo dobrze [Hampton i Wellman, Goban-Klas 2005].

Coraz częściej ludzie w sieci robią zakupy, zamawiają pizzę czy

taksówkę – krótko mówiąc zarabiają pieniądze. Z drugiej strony internet

jest ogromnym polem do zarabiania pieniędzy – z jednej strony wszystkie
zawody związane z dostarczaniem i utrzymaniem internetu, a z drugiej

strony tzw. „praca zdalna” – czyli praca nie w biurze a w dowolnym miejscu
na ziemi skąd można się podłączyć do sieci. Ten rodzaj pracy nie dotyczy

tylko „wolnych zawodów” i tak zwanych „free lancerów”, właściwie
dotyczy wszystkich zawodów biurowych, gdzie nie ma kontaktu z klientem

w real’u. Bardzo interesującym zjawiskiem są też społeczności
internetowe

61

– skupiają one ludzi nie koniecznie o podobnych zaintereso-

waniach, wystarczy, że takie serwisy dają możliwość autoprezentacji
i międzyludzkich kontaktów w sieci..

Innym zjawiskiem świadczącym o wirtualizacji społeczeństwa, fakt

coraz większego stopnia czerpania wiadomości z internetu a nie mediów

„klasycznych” jak prasa, radio czy telewizja. Faktem jest, że media
„oficjalne” przekształciły się z dostawców w producentów informacji.

Coraz częściej mamy do czynienia z „faktami medialnymi”, czyli
wydarzeniami i zjawiskami wykreowanymi przez media

62

. „Telewizja

59

real” (ang. reality – rzeczywistość) – „rzeczywistość rzeczywista”, a właściwie

rzeczywista dla nas – przez nas „zamieszkiwana” – możliwa do odczuwania przy użyciu

organów ciała i układu nerwowego (gdzie „i” jest bardzo ważne)

60

Gadu-Gadu – najpopularniejszy, polski komunikator internetowy.

Więcej o GG dla Windows:

http://www.gadu-gadu.pl/

(30.07.2006); Kadu – open

source’owa (GNU) wersja na Linux, Unix i MacOS X:

http://www.kadu.net/

(30.07.2006)

61

najbardziej popularnym serwisem tego typu jest:

http://www.grono.net

(12.08.2006),

czytaj więcej społecznościach sieciowych: Podgórski, M. (2006) Wirtualne społeczności
i ich mieszkańcy. Próba e-tnografii.
[w:] [Kurczewski]

62

klasycznym przykładem są „fakty medialne” z polskiej sceny politycznej, świetnym

materiałem pokazującym takie zjawisko jest m.in. film pt. „Wag the Dog (Fakty i akty)”
reż. Barry Levinson (zob.:

http://www.imdb.com/title/tt0120885/

(30.07.2006))

27

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

kłamie” przestała o być pustym sloganem politycznym, jak pisze Welsch,

jest to cecha opisująca a nie wartościująca

63

. Z tych między innymi

przyczyn ludzie szukają bardziej nieocenzurowanych wiadomości, które

można znaleźć (choć z trudem) w internecie [por.:

Internet

]. Jednym

z „nowych” źródeł wiadomości z sieci są kanały RSS, które można dowolnie

grupować i wyławiać, dzięki którym można przekształcić swój program
pocztowy lub stronę WWW w wielki serwis informacyjny

64

.

„Prawdziwa” rzeczywistość wirtualna, to nie „okulary” i inne gadżety

– do VR trzeba się „włączyć”.

63

za: Dziamski, G. (1998) Fotografia – uczciwy środek przekazu [w:] Kępińska (...)

64

zob.:

http://pl.wikipedia.org/wiki/RSS

(30.07.2006), przykładowy serwis informacyjny

na stronie WWW będący zbiorem wiadomości z różnych kanałów RSS:

http://fotografie.free.art.pl/rss/

(30.07.2006)

28

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Fotografia „wirtualna”

Fotorealistyczna (całkowicie syntetyczna) ilustracja wykonane za pomocą programu

komputerowego Maya [za:

http://www.artvps.com

(28.07.2006)]

Co nazywamy „fotografią wirtualną” dziś

65

, czyli w czasach kiedy nie

ma jeszcze wirtualnej rzeczywistości? Potocznych zastosowań tego terminu

jest co najmniej kilka. Pierwszym które zaczęło się pojawiać w ustach
Ziemian, było nazywanie tym terminem, po prostu fotografii cyfrowej

(w początkowej fazie pojawienia się cyfrowych aparatów fotograficznych).
Z chwilą pojawienia się internetu w real’u i cyberpunka w literaturze

terminem tym zaczęto nazywać fotografie umieszczone w galeriach
internetowych („wirtualnych”). Jednak obecnie, ten termin pojawia się już

tylko w kontekście komputerowych i internetowych technologii próbujących
(czasami z niezłym skutkiem) naśladować rzeczywistość. Jako pierwszy

przykład proponuję QTVR (Quick Time Virtual Reality) – system firmy
QuickTime, imitujący wrażenie przestrzenności (powstaje to na zasadzie

połączenia wielu panoramicznych zdjęć, w taki sposób, że oglądający ma
wrażenie że znajduje się wewnątrz wytapetowanej sfery)

66

. Następną

65

por.:

http://en.wikipedia.org/wiki/Virtual_Photography

(7.08.2006)

66

zob. np.:

http://www.pano4you.com/

(5.08.2006)

29

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

sprawą, którą potocznie nazywa się „fotografią wirtualną” są foto-

realistyczne obrazy [Wojnecki 2005b] tworzone za pomocą komputerów

67

.

67

zob.:

http://www.artvps.com/page/5/image-gallery.htm

(7.08.2006)

30

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Fotorealistyczne (całkowicie syntetyczne) ilustracje wykonane za pomocą programu

komputerowego Maya [za:

http://www.artvps.com

(28.07.2006)]

31

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Kultura i sztuka w wirtualnej rzeczywistości

„Zaawansowana technologia staje się

nie tylko rozbudowaniem i wzmocnieniem

poszczególnych części

naszego ciała (ich funkcji),

lecz także przedłużeniem

naszego systemu nerwowego”

[McLuhan]

W obecnych czasach, choć nie mamy jeszcze prawdziwej

rzeczywistości wirtualnej, mamy już przedsmak sztuki, która będzie tam

istniała – V(irtual)R(eality)-art’u (VR-art). Obecny

net-art

, czyli sztuka sieci

internet, nie jest namiastką VR-artu, a po prostu sztuką żywiącą się

specyficznym dla siebie medium. Oprócz net-art’u występuje też wiele
zjawisk w sztuce, które dotykają zagadnienia wirtualności w różnych

aspektach. Przyjrzyjmy się niektórym z nich.

Interfejserzy kontra „trumna i gablota”

„Trumna i gablota” to określenie oznaczające tradycyjne muzeum

sztuki. Adorno stwierdza też, że „muzeum” i „mauzoleum” łączy coś
więcej niż rdzeń fonetyczny [za: Popczyk, Zaidler-Janiszewska 1996b].

Jednak na przełomie lat 80. i 90. XX wieku, nastąpiły dwa ważne
wydarzenia. Zanim opracowano zasady WWW (zobacz:

Kalendarium historii

internetu i fotografii cyfrowej

), w Centre Georges Pompidou odbyła się

w 1984 roku wystawa zorganizowana przez Jean-François Lyotard'a – „Les

Immatériaux”. Wystawa i towarzysząca jej publikacja dotyczyła fenomenu
„nieustannego i pogłębiającego się dematerializowania rzeczywistości

za sprawą, przede wszystkim, rozwoju nowych technologii. Zgromadzone
w muzeum eksponaty miały stanowić tego procesu swoistą egezmplifikację,

jednocześnie sama idea Lyotarda wyprzedzała zjawiska, które z całą siłą
miały dopiero się pojawić” [Zawojski 2005]. Kolejnym przełomowym

wydarzeniem stało się „The Virtual Museum

68

Jeffreya Shaw'a (1991),

zaprezentowana w Landesmuseum w Linzu, umożliwiająca widzom

zwiedzanie wirtualnych sal tegoż muzeum.

„Kwestie dematerializacji, immaterializacji, wirtualności stały się -
nie tylko dla artystów wykorzystujących media digitalne, z natury

rzeczy podejmujących zagadnienia nowej ontologii sztuki, która
dekonstruuje tradycyjną ontologię przedmiotu, artefaktu -

fundamentalnym wyzwaniem współczesności.” [Zawojski 2005]

68

zob.:

http://www.jeffrey-shaw.net/html_main/show_work.php3?record_id=88

(20.06.2006)

32

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Jeffrey Shaw, „The Virtual Museum”, 1991 - Ars Electronica, Brucknerhaus, Linz

Pod koniec lat 90., wśród artystów stykających się z nowymi

mediami a w szczególności internetem, pojawiła się idea „muzeum bez
ścian”. Głównym propagatorem tej idei był Steve Dietz. Idea ta początkowo

wywodziła się z pomysłu na wykorzystanie sieci do realizacji hasła „acces
for all”, czyli demokratyzacji procesu tworzenia i eksponowania sztuki.

Dietz jednak chciał stworzyć „interfejs”, który będzie można wykorzystać
do celów edukacyjnych. Dzięki Walker Art Center stworzył Integrated Arts

Information Acces (IAIA) - projekt którego celem było przekonanie
„screenagerów

69

, że sieć to nie tylko gry i porno. W 1998 roku, Dietz

tworzy dzięki Minneapolis Institute of Arts, wirtualne muzeum -
ArtsConnectEd

70

, będące jednocześnie platformą edukacyjną i komunikacyj-

ną. To był właśnie „interfejs”!

W wielu późniejszych pracach i tekstach Dietza, odnajdujemy

twierdzenie, że to właśnie „interfejserzy” wyznaczają nowe kierunki
sztuki, przeciwstawiając się „trumnie i gablocie” jak określił tradycyjne

muzea Thierry de Duve [za: Zawojski 2005]. W swoim tekście „Beyond
interface...”
Dietz cytuje Johnsona:

„Rzemieślnicy kultury interfejsu - stali się połączeniem artysty

i inżyniera - interfejserzy, cyberpunki, webmasterzy – powołani do
wielkiego zadania reprezentowania naszych cyfrowych maszyn,

nadawania sensu informacji w jej podstawowej formie”. [Dietz]

Muzeum bez ścian, wirtualne dzieła sztuki, dzieła sztuki wirtualnej,

wirtualna fotografia...

69

screenagers” - dzieci wychowane w rzeczywistości zmediatyzowanej

przez komputery i telewizję [Rushkoff, za: Zawojski 2005,
por.

http://en.wikipedia.org/wiki/Screenager

(20.06.2006)]

70

http://www.artsconnected.org/

(20.06.2006)

33

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Kim oni są?

„Kim są ci ludzie skoro ich nie

ma? Na kogo, a właściwie na co
patrzę? Cały projekt to swego rodzaju

gra pozorów: wierzymy na słowo
artystce, że portrety nie są

‘prawdziwe’, choć patrząc na nie
równie dobrze moglibyśmy przyjąć,

że jest odwrotnie.

71

Więc kim oni są?

Czy są wirtualni, czy są po prostu

sztuczni? Odpowiedź na to pytanie nie
jest prosta – Grzeszykowska po prostu

stworzyła swoich modeli od początku,
bez potrzeby wikłania się w układy

z real’u. Stworzyła cyborgi, tylko
wizualne, ale zawsze cyborgi.

Aneta Grzeszykowska,

„bez tytułu [#11]”, (2005),

c-print, dibond, pleksi,

47 x 37 cm,

edycja 5 + 1 A.P.

71

o wystawie Anety Grzeszykowskiej „Portrety” [za:] Raster [on-line]

http://raster.art.pl/galeria/artysci/grzeszsmaga/aneta_portrety.htm

(20.06.2006)

34

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Wiktoria Cukt

Pewnego dnia Wiktoria Cukt wkroczyła w życie wszystkich Polaków.

Jednych ciesząc, drugich bawiąc a trzecich przerażając... Po raz pierwszy,

w przestrzeni polskiej, skostniałej polityki pojawił się promyk nadziei...

„Po uzyskaniu tytułu Prezydenta RP zostaną ogłoszone przeze mnie
nowe wybory do softów Sejm 0.1 Senat 0.2 Przed wyborami do

wszystkich domów w Polsce dotrze kabel z bardzo szybkim i pewnym
łączem internetowym. Wszystkie pieniądze które dotąd społeczeń-

stwo wydawało na utrzymanie całej rzeszy polityków pójdą na ten
właśnie cel. Wszyscy będą mogli w bezpośredni sposób decydować

o poszczególnych ustawach.” [c.u.k.t.]

Kandydatka na urząd Prezydenta – Wiktoria Cukt została powołana do

wirtualnego życia przez „Centralny Urząd Kultury Technicznej”

72

. Choć nikt

się tego nie spodziewał, oddźwięk społeczny był całkiem niezły, szczególnie
w środowiskach z dostępem do sieci. Jednak oczywiste jest to,

że popularność wirtualnej kandydatki na prezydenta, nie wynikała z ogrom-
nej potrzeby przeniesienia władzy do cyberprzestrzeni i z demokraty-

zowania jej dzięki ultra-demokratycznemu internetowi, chodziło o małość,
słabość i żałosność władzy w real’u. Wiktoria mogła by być dobrą panią

Prezydent, gdyby oczywiście miała możliwość działania. Wirtualna
kandydatka z 2001 roku, była niestety tylko wyrazem działań artystycznych

– nie istniała żadna realna możliwość funkcjonowania Wiktorii Cukt na
stanowisku Prezydenta RP, gdyż była ona tylko „wizualizacją” -

„konstruktem wizualnym”.

72

czyli: Piotra Wyrzykowskiego, Rafała Ewertowskiego, Jacka Niegodę, Mikołaja

Jurkowskiego, Macieja Sienkiewicza i Andrzeja Kozdrowskiego. [więcej: c.u.k.t.]

35

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Net-art

Sztuka sieci, bo tym właśnie jest net-art, jest dziedziną sztuki

„żywiącą się” swoim medium, czyli internetem. Są to internetowe
„projekty artystyczne, dla których sieć jest zarówno wystarczającym jak

i koniecznym warunkiem do zaistnienia” (definicja stworzona przez Steve
Dietza).

73

Wiele wspólnych cech znajdziemy pomiędzy net-art’em a sztuką

video, jednak sztuka sieci, bardziej zajmuje się swoim immanentnym
medium w sensie merytorycznym niż technicznym, choć ten drugi aspekt

również jest ważny. W naszych rozważaniach net-art jest dlatego ważny,
gdyż jest „preludium” do sztuki w rzeczywistości wirtualnej.

Internet daje ogromne (właściwie dotąd niespotykane) możliwości

artystom, a także kuratorom i odbiorcom sztuki. Te możliwości to: brak

barier geograficznych, promocja i marketing artystyczny, tania i łatwa
komunikacja pomiędzy wszystkimi uczestnikami „gry” - twórcami,

kuratorami wystaw (sieciowymi i tymi z real’u). Co prawda stykamy się tu
z postmodernistycznym problemem tzw. „końca sztuki” - wszystko może

być sztuką, lub nie ma już sztuki. Jednak takie są konsekwencje
przenoszenia aktywności społecznej (w tym artystycznej) do internetu –

najbardziej demokratycznego medium jakie do tej pory powstało.

Czy VR będzie jeszcze bardziej demokratyczna? Tego nie wiemy,

w znacznej mierze zależy to od inżynierów, a właściwie ich dyrektorów
(i prezesów finansujących je firm). Niewątpliwie jednak w XXI wieku,

VR to „technologia definiująca” – podobnie jak camera obscura dostarczała
dawniej modelu ludzkiego widzenia [Bolter]. Najbardziej spektakularną

i definiującą cechą net-art’u i w przyszłości VR-art’u jest interaktywność

74

.

Jak pisze Kluszczyński: „Interaktywność jest nową jakością całościowo

pojętej kultury i nową jakością sztuki” [Kluszczyński, w: Zeidler-
Janiszewska 1996a].

Co jednak ze sztuką w wirtualnej rzeczywistości? Czym będzie

VR-art? Rozpatrujemy oczywiście VR zrealizowaną, z pełnym „zanurze-

niem”. Czy będzie w niej można tworzyć sztukę, skoro będzie ona
„sztuczna”, a net-art zniknie, gdyż wszystko będzie w „sieci”, podobnie

jak „sztuka interaktywna” [Kluszczyński 2002], gdyż wszystko będzie
w większym lub mniejszym stopniu interaktywne? O ile inżynierowie

i dyrektorzy nam pozwolą, będzie można uprawiać następujące rodzaje
działalności artystycznej:

malarstwo wirtualne – tworzone w VR przez autora „ręcznie”

(np. przy pomocy „wirtualnego pędzla”);

grafika wirtualna - tworzone w VR przez autora przy pomocy

narzędzi programistycznych, np. grafika fraktalowa;

73

zob.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sztuka_Internetu

(8.08.2006),

zobacz też:

http://en.wikipedia.org/wiki/Internet_art

(10.08.2006),

czytaj też więcej o net-arcie i blogach [w:] Czarnowska

74

„Interaktywność - bezpośrednia wymiana informacji między komputerem

(programem, stroną WWW) a człowiekiem.”
[za:

http://www.webstyle.pl/cms.php/en/netopedia/emarketing/interaktywno

(9.08.2006)]; zob. też:

http://en.wikipedia.org/wiki/Interactive

(10.08.2006)

36

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

fotografia wirtualna – obrazy rejestrowane przez autora,

będące odzwierciedleniem tego co „widzi” autor będący
w totalnej immersji (por. „zrzuty ekranowe”, „screen-shots”)

lub innych analogicznych do „realu” zjawisk.

37

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

MAPA IMPERIUM

Tworzenie mapy Imperium

Borgesowska przypowieść o tworzeniu mapy Imperium w skali jeden

do jednego [Borges 2005], to opowieść o wyszukiwarkach internetowych.

Zawartość sieci jest tak bogata, że najistotniejszym zadaniem i problemem
jednocześnie jest wyszukanie pośród ton śmieci tej jednej właściwej

informacji. W tym celu jedni ludzie od dawna konstruują mechanizmy
wyszukiwawcze (tzw. wyszukiwarki), a drudzy korzystają z nich, gdyż sami

nie byli by w stanie przesiać tak dużych ilości informacji. Powodem jest nie
to, że użytkownicy wyszukiwarek są ułomni lub leniwi – po prostu człowiek

nie jest w stanie przetworzyć takich ilości informacji. Jako przykład
możemy zaproponować komuś, wyszukanie informacji na temat miejsco-

wości Knyszyn pod Białymstokiem, w zasobach Biblioteki Kongresu USA.

Faktem jest, że ludzie (szczególnie bardzo młodzi) postrzegają

obecnie internet i jako źródło danych godne zaufania. Przypowieść o tym
jak syn pyta swojego ojca: „Tato, czy jak czegoś nie ma w Googlu,

to znaczy ŻE TO NIE ISTNIEJE?”, przestaje być śmieszna. „Myślę więc
jestem” [Kartezjusz] traci aktualność, gdyż firmy tworzące „mapę

Imperium” pragną zdjąć z barków internauty, cały ciężar związany
z myśleniem. Akurat Kartezjusz „jest w” Google, więc „istnieje”, ale

ogromna ilość informacji pomimo, że jest w sieci, nie jest zaindeksowana
przez wyszukiwarki.

75

Jak stwierdził w 2005 roku szef Google Inc. – Eric Schmidt – „świat

to tylko 5 milionów terrabajtów danych – Google zaindeksowało już 170

terrabajtów”, reszta (ekstrapolując tempo indeksowania) zajmie im 300
lat... Google traktuje to zadanie bardzo poważnie. [za: Mills] Należy

oczywiście pamiętać, że mówiąc „świat”, Schmidt nie ma na myśli
wszystkich danych zgromadzonych w komputerach, tylko „świat” jako

wszystkie dane: informacje w sieci, książki wydrukowane, rozprawy
naukowe, mapy i modele obiektów na Ziemi.

76

W wizji Google, internet

to Biblioteka [Borges 2003] wymagająca Bibliotekarza (czyli właśnie
Googla), który dopomoże czytelnikowi, czy będzie tego chciał, czy nie...

[por. Lipszyc]

75

dane obecne w internecie mogą być nie zaindeksowane przez wyszukiwarki z różnych

powodów, np. błędów w kodzie HTML, zabezpieczeń hasłami, itp. Mogą też być celowo
blokowane przez wyszukiwarkę, jako tzw. treści nieporządane – [czyt.:

Internet

].

76

Obecnie Google oferuje wiele serwisów wyszukiwawczych, np.:

Google Search –

http://www.google.com/

, Google Images –

http://images.google.com/

,

Google Groups –

http://groups.google.com/

, Google News –

http://news.google.com/

,

Google Books –

http://books.google.com/

, Google Scholar –

http://scholar.google.com/

,

Google Maps –

http://maps.google.com/

i Google Earth –

http://earth.google.com/

,

Google Video -

http://video.google.com/

i wiele innych usług.

38

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Mapa bez-Imperium

Cóż jednak się stanie, gdy mapa przerośnie Imperium, lub gdy

Imperium rozsypie się w proch? „Ludzie wieku elektronicznego [...]
kształtują samych siebie na obraz i podobieństwo technologii” [Bolter],

musi dojść jednak do momentu, w którym to technologia będzie
kształtować samą siebie na wzór ludzi... Będzie to Sztuczna Inteligencja.

Sztuczna Inteligencja (SI)

Modelowanie rzeczywistości

Zanim doszło do sformułowania terminu sztuczna inteligencja,

zdarzyło się kilka istotnych wydarzeń. Modelowanie rzeczywistości

77

, bo tak

należy grupowo nazwać tę dziedzinę, zainteresowanie którą doprowadziło
do badań nad SI. Owo modelowanie to wybór tych elementów

rzeczywistości, które przyjmiemy jako istotne dla danego zagadnienia, oraz
określenie reguł działania które nimi rządzą [Białyniccy-Birula]. To dociekli-

wość pewnych „wścibskich” naukowców doprowadziła do opisania kilku
bardzo istotnych modeli, dzięki którym rozwiązano wiele problemów

naukowych, szczególnie tych istotnych dla cybernetyki.

Jako najbardziej podstawowy przykład, przyjrzyjmy się „Grze

w Życie”. John Horton Conway, stworzył najprostszy model procesu
narodzin, ewolucji i śmierci. Oczywiście model ten dotyczy binarnej

kolonii, zwanej umownie „kolonią bakterii”. „Gra w Życie” pozwala na
określanie warunków która bakteria ma przeżyć, która umrzeć, a która

uodpornić się na wirusa – w praktyce systemy tego typu są stosowane
w wielu dziedzinach.

Kolejnym przykładem są osławione fraktale, o których się mówi

dużo, każdy wie jak wyglądają, lecz mało kto wie czym one właściwie są...

Fraktale, więc są to złożone figury samopodobne, tzn. takie które można
podzielić na części, które są podobne do całości. Najbardziej znane

z podstawowych fraktali to „krzywa Kocha

78

, „trójkąt Sierpińskiego

79

,

„żuk Mandelbrota

80

.

77

Oczywiście sprawy związane z rzeczywistością wirtualną mają przebieg zupełnie

odwrotny – najpierw tworzymy model projektowanej VR, następnie określamy reguły

w nim panujące i dopiero wtedy możemy poświęcić się obserwacji.

78

Helge von Koch (1870-1924) - szwedzki matematyk, twórca jednego z najbardziej

znanych i zarazem jednego z pierwszych fraktali - krzywej Kocha (opisana w „Une

méthode géométrique élémentaire pour l'étude de certaines questions de la théorie des
courbes plane” w 1906 roku). Napisał wiele prac na temat teorii liczb, zajmował się
hipotezą Riemanna. [za: Wikipedia (pl), zob.: krzywa Kocha [on-line]

http://pl.wikipedia.org/wiki/Krzywa_Kocha

(26.06.2006)]

79

Wacław Sierpiński (1882-1969) – polski matematyk [zob.: trójkąt Sierpińskiego [on-line]

http://pl.wikipedia.org/wiki/Tr%C3%B3jk%C4%85t_Sierpi%C5%84skiego

(26.06.2006)]

80

Benoît B. Mandelbrot (ur. 1924, w Warszawie) - francuski matematyk, pochodzenia

polskiego [za: Wikipedia (pl), zob.: zbiór Mandelbrota [on-line]

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zbi%C3%B3r_Mandelbrota

(26.06.2006)]

39

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Trójkąt Sierpińskiego [za: Wikipedia (pl)]

Obecnie fraktale są wykorzystywane m.in. właśnie do generowania

grafiki fotopodobnej, do analizy pogody, analizy geologicznej (tzw.
„krzywa wybrzeża” jest fraktalem) i wielu innych zastosowań.

Kolejnym, najistotniejszym chyba krokiem zbliżającym badaczy do

SI, stało się zainteresowanie lingwistyką komputerową.

„Jak często może człowiek, po wymieszaniu liter w worku, wysypać

je na ziemię tak, by ułożyły się one w poemat?”

John Tillotson (XVII w.)

[za: Białyniccy-Birula]

Lingwistyka komputerowa, zajmuje się m.in. tworzeniem programów

komputerowych do przetwarzania języka naturalnego

81

. Badacze sztucznej

inteligencji już dawno dopatrywali się właściwej drogi właśnie poprzez
język naturalny. Właściwe zrozumienie, dlaczego człowiek rozumie to co

mówią inni, choć nie jest to język tak „sztywny” jak np. zwykłe języki
programowania, gdzie użytek słów i składni jest ekstremalnie ustalony i nie

pozostawia prawie żadnego pola do improwizacji. Interesującym
przykładem eksplorowania lingwistyki jest też praca z pogranicza sztuki

i lingwistyki – „Manifest – Istota Przekazu” Arka Blomki. [zobacz: Blomka]

81

za:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Lingwistyka_komputerowa

(6.06.2006),

zobacz też:

http://nlp.ipipan.waw.pl/CLIP/

(6.08.2006)

40

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Kolejnym etapem w dochodzeniu do sztucznej inteligencji są sieci

neuronowe, a właściwie „sztuczne sieci neuronowe”. Jak podaje Wikipedia:
„Sieć neuronowa (sztuczna sieć neuronowa) to ogólna nazwa struktur

matematycznych i ich programowych lub sprzętowych modeli,
realizujących obliczenia lub przetwarzanie sygnałów poprzez rzędy

elementów wykonujących pewną podstawową operację na swoim wejściu,
zwanych neuronami. Oryginalną inspiracją takiej struktury była budowa

naturalnych układów nerwowych, w szczególności mózgu.

82

W skrócie

można powiedzieć, że sieć neuronowa to sztuczny system symulujący mózg

– dzięki algorytmom, próbujący radzić sobie z zadaniami takimi jak
kojarzenie i rozpoznawanie, czyli takimi, z którymi „zwykłe” (nawet super-

szybkie) komputery nie dadzą sobie rady.

Szachy

Inteligentna maszyna, która pokonała by człowieka w grze w szachy,

była ludzkim marzeniem od dawna. Pierwsze konstruowane automaty
szachowe były jednak tylko oszustwem lub zaledwie namiastką. Dopiero Alan

Turing (1947 - próba zbudowania prostego automatu szachowego, 1949 –
wraz z D. G. Champernown’em tworzą prostą, maszynę „Turochamp”

z jedno-posunięciową analizą pozycji) i Claude Shannon (1948 – Shannon
publikuje pracę pt. „Programowanie komputera szachowego” [Shannon],

która staje się „biblią” dla przyszłych pokoleń programistów) rozpoczęli
prawdziwą, cybernetyczną erę w historii szachów

83

. W 1985 roku Feng-Hsiung

Hsu buduje system szachowy pod nazwą „Chiptest”. Nie jest to pierwsza
maszyna tego typu, choć wcześniejsze były raczej maszynami treningowymi

dla mistrzów (rozpowszechniły się też gry typu „chess” na mikrokomputery).
Jednak „Chiptest” był pierwszą maszyną o ogromnych możliwościach

obliczeniowych (potrafił przeanalizować 50 000 ruchów na sekundę)
jednocześnie będąc pierwowzorem słynnego „Deep Blue”.

10 lutego 1996 roku miała miejsce słynna partia szachowa w której

„Deep Blue

84

pokonał mistrza

świata - Garri Kasparowa. Co
prawda cały mecz wygrał

Kasparow wynikiem 4:2, jednak
świat uznał, że „komputer

wygrał”. Rewanżowy mecz
wygrał już Deep Blue wynikiem

3,5:2,5 – IBM poświęcił temu
rewanżowi nawet specjalny

serwis internetowy

85

.

Tak, doszliśmy do momentu, w którym wizje futurologów zaczęły

nabierać realnego kształtu.

82

za:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sie%C4%87_neuronowa

(10.08.2006),

zobacz też:

http://www.neuron.kylos.pl/

(10.08.2006)

83

więcej:

http://www.chip.pl/archiwum/sub/article_31321.html

(31.07.2006)

84

zobacz:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Deep_Blue

(31.07.2006)

85

http://www.chess.ibm.com/

(31.07.2006)

41

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

HAL 9000

„I’am sorry Dave, I’am afraid I can’t do that”

(HAL 9000 do astronauty - Dave Bowman’a)

[Clarke, za: Stork]

Kim (lub jak kto woli - czym) jest HAL? To literacka wizja super-

komputera, dysponującego lub będącego sztuczną inteligencją.
W clarke’owskiej wersji

86

przyszłości HAL 9000 jest idealnym

przedstawicielem gatunku SI, rozmawia z astronautami, dba o nich,
odpowiada na pytania, sam decyduje o tym co jest dobre a co złe...

Czasami nawet w tym przesadza... Jednak to tylko fikcja literacka, choć
opracowana została na bardzo silnych podstawach przez Stork’a:

„Jakiś czas temu, w czasie kolacji, znajoma, nie będąca

naukowcem, zapytała mnie o moje obowiązki jako szefa naukowców
w laboratorium badawczym. Powiedziałem, że najwięcej radości

sprawia mi nadzorowanie całej gamy zróżnicowanych projektów, po
czym wymieniłem kilka z nich: rozpoznawanie wzorców

87

, uczenie

maszynowe, sieci neutralne, projektowanie chip'ów, projektowanie
superkomputerów, kompresja obrazu, systemy ekspertowe

88

,

rozpoznawanie pisma ręcznego, analizę dokumentów, zastosowania
sieci globalnych takich jak World Wide Web, literackie interfejsy

człowiek-maszyna, i tym podobne... Następnie wróciłem do jednej
z dziedzin mojej głównej pracy: komputerowe czytanie z ust

89

.

‘Oh’, powiedziała, ‘Tak jak HAL’.” [Stork]

Stork prezentuje płytę czołową HAL’a

i klucz do jego Centrum Pamięci Logicznej
(użyty w filmie przez Dave Bowman’a)

86

chodzi o „Odyseję Kosmiczną 2001” Arthura C. Clarke'a, sfilmowaną przez Stanley’a

Kubricka; czyt.:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Odyseja_kosmiczna_2001

(11.08.2006)

87

zob.:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Rozpoznawanie_wzorc%C3%B3w

(11.08.2006),

http://en.wikipedia.org/wiki/Pattern_recognition

(11.08.2006)

88

zob.:

http://pl.wikipedia.org/wiki/System_ekspertowy

(11.08.2006),

http://en.wikipedia.org/wiki/Expert_System

(11.08.2006)

89

zob.:

http://en.wikipedia.org/wiki/Lipreading

(11.08.2006)

42

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Definicja SI

Modelowanie rzeczywistości, komputery szachowe, HAL 9000...

to wszystko bardzo zbliża nas do skonstruowania (zaprogramowania?)
sztucznej inteligencji, jednak cały czas realizacja tej idei pozostaje na

wyciągnięcie palców – tuż, tuż... Lecz czym właściwie jest SI? Obecnie nie
ma jednoznacznej definicji, pozwalającej sprawdzić czy jakaś maszyna jest

już SI czy jeszcze nie... Generalnie taka maszyna ma udawać ludzki umysł,
jednak jest to bardzo nieprecyzyjne określenie. Przyjrzyjmy się więc, jak

zdefiniowali sztuczną inteligencję dwaj badacze SI – Turing i Lem.

Test Turinga wygląda następująco: sędzia - człowiek - prowadzi

rozmowę w języku naturalnym z pozostałymi stronami. Jeśli sędzia nie jest
w stanie wiarygodnie określić, czy któraś ze stron jest maszyną czy

człowiekiem, wtedy mówi się, że maszyna przeszła test. Zakłada się,
że zarówno człowiek jak i maszyna próbują przejść test jako człowiek.

Test pochodzi od zabaw polegających na zgadywaniu płci osoby

znajdującej się w innym pokoju przy pomocy serii pytań i odpowiedzi

pisanych na kartkach papieru. W pierwotnym pomyśle Turinga uczestnik
ludzki musiał udawać przeciwną płeć, a test był ograniczony do pięcio-

minutowej rozmowy. Dziś nie uważa się tych cech za podstawowe
i zasadniczo nie umieszcza w specyfikacji testu Turinga

90

.

Stanisław Lem: „Decydującym

kryterium, które dowodziłoby powstania

sztucznej inteligencji, byłaby rozmowa
z maszyną. Mój nieczłowieczy partner

miałby za zadanie opowiedzieć własnymi
słowami jakąś przedstawioną mu

anegdotę lub historię, zachowując przy
tym cały sens mojej opowieści. Dla

ostrożności należałoby tego rodzaju test
powtórzyć kilkakrotnie.” [Lem 2001]

Teraz więc pozostaje nam już

tylko zająć się konstruowaniem maszyny

spełniającej te testy, albo w przypadku
kiedy nie jesteśmy inżynierami/kompu-

terowcami, możemy zastanowić się nad
sytuacją, kiedy zaprzężone do pozyski-

wania danych maszyny SI, zetkną się
z problemem przerostu popytu nad

podażą...

Okładka Solaris,

(Erewań 1965)

[zob.: Lem 1962]

90

za: Wikipedia [on-line]

http://pl.wikipedia.org/wiki/Test_Turinga

(11.08.2006)

43

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Gdy zabraknie danych...

Zapotrzebowanie na informacje wzrasta z dnia na dzień (być może

z minuty na minutę). Ludzie coraz częściej szukają danych w internecie,
coraz więcej danych trafia do internetu... Coraz rzadziej ludzie szukają

danych w realu. Wzrost wydajności indeksowania treści w internecie jest
ogromny - Google chce zaindeksować CAŁY świat, lecz nie może tego

zrobić, bo niektóre treści są nieindeksowalne. Być może treści takie będą
(lub już są) blokowane/kasowane [por.: Lipszyc], tak jak na przykład

w Chinach blokowane są treści dotyczące praw człowieka [zob.:

Internet

].

Może dojść do takiego momentu, że zapotrzebowanie na informacje

w internecie, a w przyszłości w VR, będzie tak ogromne (i cenne), że SI
zaczną fabrykować np. ilustracje, aby zaspokoić te potrzeby.

„Wszelka działalność podmiotu, jeśli ma kształtować tożsamość,

musi posiadać odniesienie do pamięci. Wszelka percepcja odnosi się
tyle do bodźców doświadczanych, co do pamięci, bez względu na to,

czy mamy na myśli tożsamość społeczeństw, czy tożsamość
jednostek, czy mówimy o tożsamości kształtowanej przez

zewnętrzne postrzeżenia innych odnoszące się do podmiotu, czy
o wewnętrznych spostrzeżeniach podmiotu odnoszących się do siebie

samego.” [Brzeziński]

Brzeziński pisze o tym, że nie można stworzyć „czegoś z niczego”.

Wszystko co powstaje, ma odniesienia, a właściwie jest pochodną tego

co już było. Źródłem danych dla umysłu jest pamięć i ikonosfera [Porębski]
– tak samo Sztuczne Inteligencje będą tworzyć nowe dane (m.in. wizualne)

w oparciu o „to-co-było” [Barthes]

SI zaczną same tworzyć sztukę i kulturę

91

, żeby mieć, co indeksować.

Aby to robić, SI będą musiały korzystać z „infoikonosfery” [zob.: Kierus
2006b], czyli stworzonego w internecie „wizualnego horyzontu możliwości

wizualnych” [Szpociński]. Aby stworzyć perfekcyjną „podróbkę” SI muszą
dokładnie analizować dotychczasowe obrazy powstałe w „realu”, fizykę

światła, odbicia, bilans energetyczny. Już w tej chwili dostępne
oprogramowanie działające na wyspecjalizowanych stacjach graficznych

potrafi (oczywiście dzięki ludziom-operatorom) generować obrazy znacznie
lepsze jakościowo od klasycznej fotografii. [zob.:

Fotografia „wirtualna”

]

W kontekście tego co jest bardziej prawdziwe – fotografia wirtualna czy
realna, warto przypomnieć anegdotyczną rywalizację pomiędzy

Parrasjosem a Zeuksisem – polegający na tym, kto namaluje bardziej realne
(czyt. hiperrealne) winogrona. Wygrał Zeuksis – do jego malowidła przylaty-

wały wróble...

92

Co gorsza, jak wiemy, sztuczne inteligencje prawdopodobnie będą

w stanie się udoskonalać, a być może samoreplikować [por. Gibson] – ludzie
zaczną być niepotrzebni [por. Matrix] – prawdopodobnie powstanie

„podziemie” (odejście od technik cyfrowych) – zawsze jako „kontra” do

91

zob.: Bruszewski, W. (1988) Radio Ruine der Künste Berlin. [on-line]

http://www.voytek.pl/radio.htm

(26.06.2006), zob.: Kierus, W. (2005-2006) Sztuczny

Inteligent. [on-line]

http://www.pracovnia.pl/sztuczny_inteligent/

(26.06.2006)

92

zob.:

http://portalwiedzy.onet.pl/26042,,,,zeuksis,haslo.html

(12.08.2006)

44

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

zjawisk popularnych (pop) powstaje coś, co jest spowodowane wewnętrzną

ludzką potrzebą przeciwstawienia się statystycznej „normalności”, czyli
tzw. „off” [por. Matrix; Seksmisja; Kierus 2006a].

45

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

FOTOGRAFIA W RZECZYWISTOŚCI WIRTUALNEJ

Gdy więc zabraknie nam światła w „naszej” rzeczywistości (tym

razem mam na myśli VR), cóż zrobimy z fotografią? Czy zadowolimy się
tylko przeglądaniem wcześniej stworzonych obrazów, lub tych foto-

realistycznych – wytworzonych przez SI? Myślę, że fotografowanie jest
wręcz zakorzenione w naturze człowieka, tak jak opowiadanie, opisywanie,

rysowanie, malowanie... Wędrując przez świat wirtualny też przecież
będziemy spotykać piękne dziewczyny (właściwie piękne avatary

93

),

niesamowite widoki, będziemy się spotykać ze znajomymi na wirtualnych
imieninach... Wszystkie te momenty będą wymagały zrobienia zdjęcia

(komputerowcy nazwą to zarchiwizowaniem lub archiwizacją). Fakt,
że nasze wirtualne zdjęcie nie będzie rejestracją światła i raczej nie

będziemy go oglądali przy pomocy oczu (pełna VR wymaga „pełnego
zanurzenia” – wpięcia się bezpośrednio do układu nerwowego). Oczywiście

możliwe będzie wydrukowanie cyfrowej odbitki do oglądania w realu,
jednak kto w ogóle by chciał być w realu...

93

avatar - cyforwa reprezentacja dowolnie wybrana/stworzona przez uczestnika danej

rzeczywistości (gry sieciowe, RPG, VR),
[czyt.:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Avatar

(31.07.2006)]

46

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

W wirtualnej rzeczywistości będziemy zachowywać się jak dotąd:

będziemy oglądać lub pokazywać znajomym albumy z wirtualnymi
zdjęciami z wirtualnych imprez, będziemy chodzić na wirtualne wystawy

wirtualnej fotografii (być może tworzonej przez wirtualnych artystów)...
Tylko czy nasze wrażenia będą wirtualne, czy rzeczywiste?

„Wirtualna dziewczyna” z serwisu Shutterstock

[

http://www.shutterstock.com/

(20.08.2006)]

Ta futurystyczna wizja nie oznacza wcale, że ludzie na stałe

przeniosą się do świata wirtualnego. W real’u na pewno będzie trzymać nas

fizjologia, klasyczne przestępstwa kryminalne, czasami cyberpunkowy
bunt... [por. Gibson] Prawdopodobnie fotografia w postaci materialnej

(jako opozycja do wirtualnej) też pozostanie, lecz raczej będzie zjawiskiem
marginalnym, wprost proporcjonalnym do aktywności ludzkiej w real’u.

47

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

ZAKOŃCZENIE

Neo: Right now, we’re inside a computer program?

Morpheus: Is it really so hard to belive?

(Neo: Czy naprawdę znajdujemy się teraz

wewnątrz programu komputerowego?

Morfeusz: Czy rzeczywiście tak trudno w to uwierzyć?)

[Matrix (tłum. za: Bendyk)]

Jak twierdzi Ed Fredkin, „wymyślony przez braci Wachowskich

Matrix jest możliwy. W Matriksie cały czas istnieją dwa światy, realny (...)

i wirtualny(...). Pokazany w Matriksie podział na realne i wirtualne też
może być wynikiem symulacji, podobnie jak czerwona pigułka, a naprawdę

to żadnej pigułki, która by umożliwiła stwierdzenie, że nie istniejemy poza
pamięcią komputera, nie ma. Może więc być tak, że żyjemy w normalnym,

realnym świecie o cyfrowej strukturze, którego prawa są skutkiem działania
pewnych (...) algorytmów. Ale w żaden sposób nie da się wykluczyć, że tak

naprawdę w ogóle nas nie ma. Lub inaczej – że jesteśmy na przykład
bohaterami analogu gry ‘Sim’, w którą gra sobie jakieś inteligentne

stworzenie, ustawiając nam początkowe warunki.” [Bendyk]

Czy możemy więc udowodnić, że „nasza” rzeczywistość (w której

czytacie ten tekst) to „real”? Być może wirtualna rzeczywistość o której
tutaj piszę jest symulacją drugiego (lub wyższego) stopnia – konstruktem VR

doświadczanym w VR pierwszego stopnia w której powstał i istnieje ten
tekst...? Czy możemy więc twierdzić co będzie w przyszłości, nie znając jej?

Oczywiście nie. Możemy co najwyżej zgadywać, ekstrapolować, marzyć...
Historia dowodzi, że przyszłość zazwyczaj jest tak odmienna od wyobrażeń

człowieka, że tylko nieliczne wizje futurystyczne przybierają kształt zbliżony
do „real’u”. Jak twierdzi Manovich, „wszystkie nasze kategorie i modele

pojęciowe, za pomocą których myśleliśmy dotąd o kulturze, wymagają
przeredagowania, także nasze pojęcia dotyczące sztuki [za: Dziamski].”

Wiele zjawisk, dobrze znanych i opisanych w czasach nam

współczesnych, w ogóle nie będzie miało miejsca w przyszłości, gdyż

warunki, czyli układ odniesienia może zmienić się całkowicie. Wyobraźmy
sobie na przykład, że naukowcy odkrywają, definiują i uczą się eksplorować

inne wymiary rzeczywistości – czwarty, piąty, szósty.... Co wtedy będzie
ze znaną nam dzisiaj fizyką, mechaniką, kartografią?

Czy więc fotografia może istnieć bez światła? Z ontologicznego

punktu widzenia - nie może, jednak twórcy terminu (pojęcia) fotografia

(z gr. photos – światło, graphein – rysować, pisać – rysowanie za pomocą
światła) nie uwzględnili tego, że świat może zmienić się całkowicie

w sposób niewyobrażalny, czyli nie uwzględnili rzeczywistości wirtualnej,
w której światła rzeczywistego (czyli przepływu fotonów) nie ma (realnie).

Światło nierealne (wirtualne) w zupełności wystarczy by stworzyć fotografię
(wirtualną).

48

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

BIBLIOGRAFIA:

A

Amnesty International (2006) Yahoo’s data contributes to arrests in China:
free Shi Tao from prison in China!
[on-line]

http://web.amnesty.org/pages/chn-310106-action-eng

(27.07.2006)

B

Barthes, R. (1996) Światło obrazu. Uwagi o fotografii

[tłum.] Trznadel, J., Wyd.: KR, Warszawa

Baudrillard, J. (2001) Przed końcem. Rozmawia Philippe Petit
[tłum.] Lis, R., Wyd.: Sic!, Warszawa

Baudrillard, J. (2005a) Symulakry i symulacja

[tłum.] Królak, S., Wyd.: Sic!, Warszawa

Baudrillard, J. (2005b) Pakt jasności. O inteligencji Zła
[tłum.] Królak, S., Wyd.: Sic!, Warszawa

Bauman, Z. (2005) Rzeźbiarze i nożownicy

[w:] Kultura Popularna nr 2 (12) 2005

Bendyk, E. (2004) Antymatrix. Człowiek w labiryncie sieci.
Wyd.: WAB, Warszawa

Berger, J. (1999) O patrzeniu

[tłum.] Sikora, S., Wyd.: Fundacja Aletheia, Warszawa

Białyniccy-Birula, I. i I. (2002) Modelowanie rzeczywistości.
Od „Gry w Życie” Conwaya przez żuka Mandelbrota do maszyny Turinga
.

Wyd.: Prószyński i S-ka, Warszawa

Blomka, A. (2005) Manifest – Istota Przekazu
[on-line]

http://free.art.pl/fotografie/blomka/

(26.06.2006)

Bolter, J. D. (1990) Człowiek Turinga. Kultura Zachodu w wieku komputera

[tłum.] Goban-Klas, T., Wyd.: PIW, Warszawa

Bomba, R. (2005) Demoniczna dwoistość i drapieżna wirtualność.
Mroczna jasność Dobra według Jeana Baudrillarda

[w:] Kultura i Historia nr 9/2005, Lublin; [on-line]

http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/nr9/artykuly/r_bomba.html

(9.06.2006)

49

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Borges, J. L. (2003) Biblioteka Babel [w:] Fikcje [tłum.] Zembrzuski, S.,

Sobol-Jurczykowski, A., Wyd.: Prószyński i S-ka, Warszawa

Borges, J. L. (2005) O ścisłości w nauce [w:] Powszechna historia
nikczemności
[tłum.] Zembrzuski, S., Sobol-Jurczykowski, A.,

Wyd.: Prószyński i S-ka, Warszawa

Brzeziński, M. (2003) Ciało – podmiot – tożsamość. Przyczynek do
antropologii cyberkultury.
(Praca magisterska napisana w Katedrze Mediów

i Kultury Audiowizualnej Uniwersytetu Łódzkiego pod kierunkiem
prof. dr hab. R. W. Kluszczyńskiego) [on-line]

http://www.zdnet.com.pl/~michalb/astro/mgr.pdf

(21.06.2006)

C

Ciesielska, J. (1998) W trosce o podmiotowość [w:] [Kępińska]

Czapiński, J., Panek, T. [pod red.] (2005) Diagnoza Społeczna 2005.

Warunki i jakość życia Polaków [on-line]

http://www.diagnoza.com/

(30.07.2006)

Czarnowska, A. (2004) W sieci cybersztuki

[w:] Merkuriusz Uniwersytecki Nr 3 - maj 2004, Warszawa [on-line]

http://merkuriusz.id.uw.edu.pl/pl.php/3/4/53/index.html

(2.08.2006)

c.u.k.t. (2001) Kampania Wiktorii Cukt

[on-line]

http://cukt.art.pl/wiktoria/

(7.08.2006)

D

Derrida, J. (1992) Pismo filozofii [tłum.] Banasiak, B., Matuszewski, K.,

Pieniążek, P., Wyd.: Inter Esse, Kraków

Dick, P. K. (2005) Blade Runner: Czy androidy marzą o elektrycznych
owcach
[tłum.] Kędzierski S., Wyd.: Prószyński i S-ka, Warszawa

Dietz, S. (1998) Beyond interface: net art and Art on the Net [on-line]

http://www.walkerart.org/archive/D/BD739D0875D453566164.htm

(20.06.2006)

Dziamski, G. (2006) Postmodernistyczny spór o technologię

[w:] Format. Pismo Artystyczne Nr 49 (1/2006)

50

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

E

eGospodarka.pl (2006) Yahoo, Microsoft i Google ignorują prawa

człowieka? [on-line]

http://www.egospodarka.pl/16241,Yahoo-Microsoft-i-

Google-ignoruja-prawa-czlowieka,1,12,1.html

(27.07.2006)

Eriksen, T.H. (2003) Tyrania chwili [tłum.] Sokół, G., Wyd.: PIW, Warszawa

F

Filiciak, M. (2006) Cybergeografia, transarchitektura
[w:] Kultura Popularna nr 6 (16) 2006

Flusser, V. (2004) Ku filozofii fotografii

[tłum.] Maniecki J., Wyd.: Folia Academiae ASP w Katowicach, Katowice

G

Gibson, W. (1996) Neuromancer

[tłum.] Cholewa, P. W., Wyd.: Zysk i S-ka, Poznań

Goban-Klas, T. (2002) Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy
prasy, radia, telewizji i Internetu.
Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, Kraków

Goban-Klas, T. (2005) Cywilizacja medialna. Wyd.: WSiP, Warszawa

Górska, T., Grabowska, A., Zagrodzka, J. (1997) Mózg a zachowanie.

Wyd.: PWN, Warszawa

H

Hampton, K. N., Wellman, B. (1999) Netville On-line and Off-line.

Observing and Surveying a Wired Suburb [w:] American Behavioral
Scientist, Vol 43 No. 3, 11/99. [abstract on-line]

http://www.mysocialnetwork.net/

(25.06.2006)

Hampton, K. N., Wellman, B. (2003) Neighboring in Netville: How the
Internet Supports Community and Social Capital in a Wired Suburb
[w:]

City & Community 2(4). [on-line]

http://fotografie.free.art.pl/netville/

(25.06.2006)

Heidegger, M., (1977) Pytanie o technikę. [w:] Budować, mieszkać, myśleć.

Eseje wybrane [tłum.] Wolicki, K., Wyd.: Czytelnik, Warszawa

Hopfinger, M. (2003) Doświadczenia audiowizualne. O mediach w kulturze
współczesnej
. Wyd.: Sic!, Warszawa

51

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

I

Info Trends/CAP Ventures (2005) Digital Camera Shipments to Set New

Record in 2005 [on-line]

http://www.infotrends-rgi.com/home/Press/itPress/2005/7.14.05.html

(24.08.2005)

Info Trends/CAP Ventures (2006) Maturing Digital Camera Market Expected
to Show Growth in New Worldwide Regions
[on-line]

http://www.infotrends-rgi.com/home/Press/2006/3.20.06.b.html

(26.07.2006)

J

Jarzębski, J. (b.d.) Summa technologiae i jej potomstwo [on-line]

http://www.lem.pl/polish/dziela/summa/summa.htm

(13.08.2006)

Johnson, S. (1999) Interface Culture: How New Technology Transorms the

Way We Create and Communicate. Wyd.: Perseus Books Group, New York
[on-line]

http://www.amazon.com/gp/product/0465036805/sr=1-

1/qid=1150844140/ref=pd_bbs_1/002-8261483-
3114456?%5Fencoding=UTF8&s=books

(20.06.2006)

K

Kapuściński, R. (2003) Autoportret reportera. Wyd.: Znak, Kraków

Kartezjusz (Descartes, R.) (1980) Rozprawa o metodzie
[tłum.] Żeleński-Boy T., Wyd.: PIW, Warszawa

Kępińska, A., Dziamski, G., Wojnecki, S. [pod red.] (1998) Fotografia:

realność medium. Wyd.: Akademia Sztuk Pięknych, Poznań

Kierus, W. (2003) Internet, jako nowa przestrzeń wystawiennicza [on-line]

http://free.art.pl/fotografie/dyplom_fotografia/kierus.pdf

(27.07.2006)

Kierus, W. (2006a) Ruch oporu, czy odruch zwrotny? [on-line]

http://free.art.pl/fotografie/kierus/Ruch_oporu_odruch_zwrotny.pdf

(19.06.2006)

Kierus, W. (2006b) InfoIkonoSfera [on-line]

http://fotografia.asp.poznan.pl/infoikonosfera

(25.07.2006)

Kita, B. (2003) Między przestrzeniami. O kulturze nowych mediów.
Wyd.: Rabid, Kraków

Kluszczyński, R. W. (2002) Film. Wideo. Multimedia. Sztuka ruchomego

obrazu w erze elektronicznej. Wyd.: Rabid, Kraków

52

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Kochan, E. [pod red.] (2005) Rzeczywistość wirtualna. Światy

przedstawione w nauce i sztuce. Wyd. Naukowe Uniwersytetu
Szczecińskiego, Szczecin

Kudlatz, A. (2002) Życie seksualne cyborga [on-line]

http://cukt.art.pl/cyborg/sexcyborg.html

(12.06.2006)

Kurczewski, J. [pod red.] (2006) Wielka sieć. E-seje z socjologii Internetu.
Wyd.: Trio, Warszawa

L

Lachowicz, A. (1997) Fotografia z mojego punktu widzenia [w: Kępińska]

Lem, S. (1982) Solaris. Wyd.: Iskry, Warszawa

Lem, S. (1984) Summa Technologiae. Wyd.: Wydawnictwo Lubelskie, Lublin

Lem, S. (2001) Stanisław Lem – Frequently Asked Questions [on-line]

http://www.lem.pl/polish/faq/faq.htm

(11.08.2006)

Lessig, L. (2004) Wolna kultura [on-line - książka udostępniona w internecie

przez autora]

http://www.futrega.org/wk

(25.10.2005)

Lipszyc, J. (2005) Indeksowanie świata, czyli biblioteka
[w:] (op.cit.,) nr 5/2005 [on-line]

http://free.art.pl/fotografie/lipszyc/indeksowanie_swiata.html

(31.07.2006)

M

Matrix (film, tyt. org: “The Matrix”, Warner Bros. 1999) reż. Wachowscy,
A. i L., [zob.:

http://whatisthematrix.warnerbros.com/

(4.08.2006),

http://imdb.com/title/tt0133093/

(4.08.2006)]

McLuhan, M. H. (2001) McLuhan. Wybór tekstów
[tłum.] Różalska E., Stokłosa J. M., Wyd.: Zysk i S-ka, Poznań

Meller, A. (2006) Internet na cenzurowanym [on-line]

http://www.pcworld.pl/news/93513.html

(27.07.2006)

Michalak, W. (2003) Vilém Flusser a filozofia fotografii
[w:] fotoTAPETA Nr 2(3) 2003

Michałowska, M. (2004) Niepewność przedstawienia. Wyd.: Rabid, Kraków

53

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Miller, J. L. (2006) China Repeats What Google Was Saying [on-line]

http://www.webpronews.com/topnews/topnews/wpn-60-
20060609ChinaRepeatsWhatGoogleWasSaying.html

(26.06.2006)

Mills, E. (2005), Google ETA? 300 years to index the world's info [on-line]

http://news.com.com/2100-1024_3-5891779.html

(19.06.2006)

N

Nowotka, W. (2005) 3 aparaty [on-line]

http://fotopolis.pl/index.php?g=218

(11.06.2006)

Nurczyńska-Fidelska, E. [pod red.] (2001) W świecie mediów.
Wyd.: Rabid, Kraków

O

Olechnicki, K. (2003) Antropologia obrazu. Fotografia jako metoda,
przedmiot i medium nauk społecznych.
Wyd.: Oficyna Naukowa, Warszawa

Ostrowicki, M. [pod red.] (2005) Estetyka wirtualności.

Wyd.: Universitas, Kraków

P

Popczyk, M. [pod red.] (2006) Muzeum sztuki. Antologia.

Wyd.: Universitas, Kraków

Porębski, M. (1972) Ikonosfera.
Wyd.: Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa

R

Rushkoff, D. (1999) Playing the Future. What We Can Learn from Digital

Kids. Wyd.: Riverhead Trade, New York; [on-line]

http://www.amazon.com/gp/product/1573227641/002-8261483-

3114456?v=glance&n=283155

(20.06.2006)

S

Seksmisja (film, Czołówka, 1984) reż. Machulski, J.,

[zob.:

http://www.seksmisja.art.pl/

(8.08.2006),

http://seksmisja.filmweb.pl/

(8.08.2006)]

54

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Shannon, C. E. (1948) A Mathematical Theory of Communication.

Wyd.: The Bell System Technical Journal, Vol. 27 [on-line]

http://free.art.pl/fotografie/teoria_obrazu/shannon.pdf

(6.08.2006)

Shannon, C. E. (1950) Programming a Computer for Playing Chess.

Wyd.: Philosophical Magazine, Ser.7, Vol. 41, No. 314 [on-line]

http://free.art.pl/fotografie/shannon/Programming_a_computer_for_playi

ng_chess_shannon.pdf

(6.08.2006)

Sitarski, P. (2000) Rozmowa z cyfrowym cieniem. Model komunikacyjny
rzeczywistości wirtualnej.
Wyd. Rabid, Kraków

Skarga, B. (2004) Ślad i obecność. Wyd.: PWN, Warszawa

Soszyński, P. (2005) Rzeczywistość integralna [on-line],

http://czytelnia.onet.pl/0,33866,0,6684,recenzje.html

(10.06.2006)

Steiner, G. (2004) Gramatyki tworzenia
[tłum.] Łoziński J., Wyd.: Zysk i S-ka, Poznań

Stork, D. G. [pod red.] (1996) HAL's legacy. 2001's Computer as Dream

and Reality Wyd.: The MIT Press, Boston; [on-line]

http://mitpress.mit.edu/e-books/Hal/preface/preface1.html

(11.08.2006)

Sztabiński, G. (2006) Nauka, sztuka i sens oporu

[w:] Format. Pismo Artystyczne Nr 49 (1/2006)

T

Toffler, A. (2003) Trzecia fala

[tłum.] Woydyłło E., Kłobukowski M., Wyd.: PIW, Warszawa

Tomaszczuk, Z. (2004) Odwzajemnione spojrzenie.
O fotografii otworkowej
. Wyd.: Typoscript, Wrocław

U

Utter, D. A. (2006) Google.com Vanishes From China. [on-line]

http://www.webpronews.com/insiderreports/searchinsider/wpn-49-

20060607GooglecomVanishesFromChina.html

(26.06.2006)

W

Wikipedia – Wolna encyklopedia [on-line] (en)

http://wikipedia.org/

(11.08.2006), (pl)

http://pl.wikipedia.org/

(11.08.2006)

55

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Wilkoszewska, K. (2005) Wprowadzenie [w:] [Ostrowicki]

Wojnecki, S. (2005a) Fotografia postmedialna [w:] Format nr 46 (1-2/05)

Wojnecki, S. (2005b) Moja teoria fotografii (w opracowaniu)

Wojnecki, S. (2006) Krzywe Beziera [w:] Camer@ Obscura nr 1/2006

V

Virilio, P. (1995) Speed and Information: Cyberspace Alarm!
[on-line]

http://www.ctheory.net/text_file.asp?pick=72

(24.08.2005)

Z

Zawojski, P. (2000) Elektroniczne obrazoświaty.
Między sztuką a technologią.
Wyd.: Szumacher, Kielce

Zawojski, P. (2005) Muzeum wirtualne – nowe terytorium sztuki

[w:] Opcje nr 2/05 [zob. też:

http://www.zawojski.com/

(26.06.2006)]

Zawojski, P. (2006) Hybrydyczność fotografii cyfrowej. Teoria i praktyka
[on-line]

http://www.zawojski.com/2006/06/25/hybrydycznosc-fotografii-

cyfrowej-teoria-i-praktyka/

(24.07.2006)]

Zeidler-Janiszewska, A. [pod red.] (1996a) Estetyczne przestrzenie
współczesności
. Wyd.: Instytut Kultury, Warszawa

Zeidler-Janiszewska, A. (1996b) Między melancholią a żałobą.

Estetyka wobec przemian w kulturze współczesnej.
Wyd.: Instytut Kultury, Warszawa

56

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Indeks nazwisk

Adorno, T. W. ............................. 32

Arystoteles .................................. 9

Baran, P. ................................... 13

Barthes, R. ............................. 9, 44

Baudrillard, J. ................... 11, 22, 23

Bauman, Z. ................................ 20

Bendyk, E. ................................. 48

Berger, J. ................................... 9

Berners-Lee, T. ........................... 15

Białyniccy-Birula, I. i I. ............. 39, 40

Blomka, A. ................................. 40

Bolter, J. D. .......................... 36, 39

Bomba, R. ................................. 23

Borges, J. L. ............................... 38

Bowman, D. ............................... 42

Bruszewski, W. ............................ 44

Brzeziński, M. ............................. 44

Bush, V. .................................... 13

Cerf, V. .................................... 14

Champernown, D. G. .................... 41

Chrystus, J. ................................ 23

Ciesielska, J. .............................. 25

Clarke, A. C. .............................. 42

Conway, J. H. ............................. 39

Cukt, W. ................................... 35

Czapiński, J. .............................. 27

Czartnowska, A. .......................... 36

Daguerre, L. J. ............................. 9

Delaroche, P. ............................... 9

Derrida, J. .................................. 9

Dick, P. K. ................................... 3

Dietz, S. .......................... 18, 33, 36

Duve, T. ................................... 33

Dziamski, G. ......................... 28, 48

Eriksen, T. H. ............................. 19

Escher, M. C. ............................. 11

Ewertowski, R. ........................... 35

Feng-Hsiung Hsu.......................... 41

Filiciak, M. ................................ 26

Fredkin, E. ................................ 48

Gates, B. ............................. 15, 16

Gibson, W. ....................... 14, 44, 47

Goban-Klas, T. .................. 12, 13, 27

Górska, T. .................................. 5

Grzeszykowska, A. ....................... 34

Gutenberg, J. ................ 7, 12, 13, 23

Hampton, K. N. .......................... 27

Heidegger, M. .............................. 1

Hopfinger, M. ......................... 9, 18

Horowitz, R. .............................. 11

Jarzębski, J. ......................... 25, 26

Jobs, S. ............................... 15, 16

Johnson, S. ................................ 33

Jurkowski, M. ............................. 35

Kahn, R. E. ............................. 7, 14

Kapuściński, R. ........................... 20

Kartezjusz ................................. 38

Kasparow, G. ............................. 41

Kierus, W. ............... 9, 10, 18, 44, 45

Kita, B. .................................... 18

Kleinrock, L. .............................. 13

Kluszczyński, R. W. ................. 24, 36

Koch, H. ................................... 39

Kozdrowski, A. ........................... 35

57

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Krueger, M. W. ............................ 24

Kubrick, S. ................................. 42

Kudlatz, A. .................................. 3

Kurczewski, J. ............................ 27

Lachowicz, A. .............................. 9

Lanier, J. .................................. 24

Lee, D. ................................ 10, 11

Lem, S. ............................. 2, 25, 43

Lessig, L. ................................... 20

Levinson, B. ............................... 27

Lipszyc, J. ............................ 38, 44

Lyotard, J. F. ......................... 22, 32

Macrae, N. .................................. 2

Mandelbrot, B. ............................ 39

Manovich, L. ............................... 48

Marconi, G. ................................ 23

McLuhan, M. H. .. 7, 13, 15, 18, 19, 23, 32

Meadows, D. ................................ 2

Meller, A. ................................... 6

Michałkowska, M. ..................... 9, 10

Morpheus .................................. 48

Neo ......................................... 48

Niegoda, J. ................................ 35

Nowotka, W. ................................ 9

Ostrowicki, M. ............................ 22

Panek, T. .................................. 27

Paradiso, J. ................................. 3

Parrasjos ................................... 44

Passel, P. .................................... 2

Podgórski, M. .............................. 27

Polly, J. A. .................................. 7

Popczyk, M. ............................... 32

Porczak, A. ................................ 22

Porębski, M. ............................... 44

Roberts, M. ................................. 2

Ross, L. ..................................... 2

Rushkoff, D. .............................. 33

Rybczyński, Z. ............................ 11

Schmidt, E. ............................... 38

Shannon, C. ............................... 41

Shaw, J. .............................. 32, 33

Shi Tao ...................................... 6

Sienkiewicz, M. ........................... 35

Sierpiński, W. ........................ 39, 40

Sitarski, P. ........................ 4, 22, 24

Skarga, B. ................................... 9

Soszyński, P. .............................. 23

Steiner, G. .................................. 3

Sterling, B. ................................. 2

Stojda, K. ................................. 15

Stork, D. G. ............................... 42

Szpociński, A. ............................. 44

Tillotson, J. ............................... 40

Toffler, A. ......................... 2, 12, 23

Tomaszczuk, Z. .......................... 10

Tomlinson, R. ........................ 13, 14

Turing, A. ............................. 41, 43

Virilio, P. ............................. 19, 23

Wachowscy, A. i L. ...................... 48

Wellman, B. .............................. 27

Welsh, W. ................................. 28

Wilkoszewska, K. .................... 22, 23

Wojnecki, S. .............................. 30

Wyrzykowski, P. .......................... 35

Zaidler-Janiszewska, A. ............ 32, 36

Zawojski, P. .... 2, 10, 11, 18, 23, 32, 33

Zeuksis ..................................... 44

58

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Spis treści

Wstęp ............................................................................... 2

Media ............................................................................... 5

Internet .................................................................... 5

Fotografia analogowa vs. cyfrowa ..................................... 9

Internet a fotografia cyfrowa ......................................... 12

Kalendarium historii internetu i fotografii cyfrowej ....... 13

Globalna galeria ................................................. 15

Globalna sieczka ................................................ 19

Wirtualność ....................................................................... 22

Cyberprzestrzeń a rzeczywistość wirtualna ......................... 24

Wirtualizacja społeczeństwa .......................................... 27

Fotografia „wirtualna” ................................................. 29

Kultura i sztuka w wirtualnej rzeczywistości........................ 32

Interfejserzy kontra „trumna i gablota” .................... 32

Kim oni są? ....................................................... 34

Wiktoria Cukt .................................................... 35

Net-art ............................................................ 36

Mapa Imperium .................................................................. 38

Tworzenie mapy Imperium ............................................ 38

Mapa bez-Imperium ..................................................... 39

Sztuczna Inteligencja (SI) ...................................... 39

Modelowanie rzeczywistości ........................... 39

Szachy ..................................................... 41

HAL 9000 .................................................. 42

Definicja SI ............................................... 43

Gdy zabraknie danych .......................................... 44

Fotografia w rzeczywistości wirtualnej ...................................... 46

Zakończenie ...................................................................... 48

Bibliografia ....................................................................... 49

Indeks nazwisk ....................................................................57

Spis treści ......................................................................... 59

Informacje dodatkowe ......................................................... 60

59

background image

„Fotografia bez światła” - czyli losy fotografii wirtualnej w wirtualnym świecie

Specjalne podziękowania za „otwarcie oczu” na fotografię i wizualność:
prof. zw. R. K. Przybylski, prof. zw. S. Wojnecki,

adj. Z. Trzeciakowski, dr Z. Tomaszczuk

Praca ta została napisana na komputerze typu PC (architektura Intel),
działającym pod systemem operacyjnym Windows XP (NT 5.1 pl), między

innymi dzięki takim programom jak: OpenOfficeWriter 2.03, GIMP 2.0,
FireFox 1.5.0.6 i kilku innym...

Tekst jest dostępny na licencji

Creative Commons Uznanie autorstwa 2.5 Polska

[więcej:

http://creativecommons.pl/

(11.08.2006)].

Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autora.

Ilustracje są chronione odrębnymi prawami autorskimi.

Większość nie podpisanych ilustracji pochodzi z serwisu
www.shutterstock.com i jest objęta licencją Royalty Free.

Wersja papierowa pracy została ukończona w sierpniu 2006, niektóre

informacje jak np. adresy internetowe, mogą szybko stracić aktualność.

Najbardziej aktualna jest wersja elektroniczna tej pracy,
dostępna w cyberprzestrzeni pod adresem internetowym:

http://free.art.pl/fotografie/kierus/fotografia_wirtualna.pdf

60


Document Outline


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Peterson B Kreatywna Fotografia bez Tajemnic
Kreatywna Fotografia bez Tajemnic
Kreatywna Fotografia bez Tajemnic
Fotografia pod światło łamanie zasad Silhouette
Peterson B Kreatywna Fotografia bez Tajemnic
Fotografia pod światło
Nie można żyć bez światła
CO ZROBIMY BEZ ŚWIATŁA
PARAMETRY NAŚWIETLANIA I POMIAR ŚWIATŁA, Fotografia, Podstawy robienia zdięć
Gra światłem Akt, Fotografia
Peterson B Fotografia Portretowa bez tajemnic
Fotografia dla początkujących czyli wiaderko pełne światła
swiatlo w fotografii Warsztaty ze Scottem Kelbym swfoto
Dyfrakcja światła w fotografii

więcej podobnych podstron