opiekun_w_domu_pomoc_społ_346[04].Z1.05

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr Jolanta Lesiewicz
mgr Aurelia Włoch

Opracowanie redakcyjne:

mgr Tomasz Sułkowski

Konsultacja:

dr Dorota Koprowska

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej „Pomaganie osobom
niepełnosprawnym w korzystaniu z programów rehabilitacyjnych” 346[04].Z1.05 zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu opiekun w domu pomocy społecznej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przyczyny i rodzaje niepełnosprawności

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Rehabilitacja kompleksowa

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Proces rehabilitacji osób niepełnosprawnych i jego etapy

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Zespół rehabilitacyjny i jego zadania

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Diagnozowanie potrzeb podopiecznego w zakresie rehabilitacji

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Bariery rehabilitacji

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Indywidualne programy rehabilitacji

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Metody rehabilitacji

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Sprzęt rehabilitacyjny

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Aktywizowanie osób niepełnosprawnych

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć ucznia

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy na temat pomagania osobie

niepełnosprawnej w korzystaniu z programów rehabilitacji.
W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś

bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań sprawdzających, abyś mógł sprawdzić, czy opanowałeś określone treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie

materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

W materiale nauczania zostały opisane następujące zagadnienia:

−

przyczyny i rodzaje niepełnosprawności,

−

na czym polega rehabilitacja kompleksowa,

−

proces rehabilitacji osób niepełnosprawnych i jego etapy,

−

zadania zespołu rehabilitacyjnego,

−

diagnozowanie potrzeb podopiecznego w zakresie rehabilitacji,

−

bariery rehabilitacji,

−

indywidualne programy rehabilitacji,

−

metody rehabilitacji,

−

sprzęt rehabilitacyjny,

−

aktywizowanie osób niepełnosprawnych.

Nabycie praktycznych umiejętności udzielania pomocy podopiecznemu oraz udziału

w jego rehabilitacji zapewni realizacja ćwiczeń. Sprawdzianem nabytych umiejętności będzie
zdolność prawidłowego wykonania poszczególnych zadań i ćwiczeń.

Stopień opanowania całości materiału nauczania oraz prawidłowość podejmowanych

działań na rzecz osoby niepełnosprawnej w zależności od jej sytuacji zdrowotnej, socjalnej
i psychicznej, będzie ocenione końcowym testem sprawdzającym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

346[04].Z1

Działalność opiekuńcza

346[04].Z1.01

Planowanie i organizowanie

pracy opiekuńczej

346[04].Z1.02

Stosowanie metod pracy

socjalnej

346[04].Z1.03

Rozpoznawanie potrzeb

i problemów podopiecznych

346[04].Z1.04

Wykonywanie zabiegów

higieniczno-pielęgnacyjnych

346[04].Z1.05

Pomaganie osobom

niepełnosprawnym w korzystaniu

z programów rehabilitacyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

przestrzegać procedur pracy zespołowej,

−

współpracować w grupie,

−

stosować zasady prawidłowej komunikacji z osoba niepełnosprawną,

−

określać wpływ czynników społecznych, psychicznych i emocjonalnych na rozwój
jednostki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

scharakteryzować rodzaje i stopnie niepełnosprawności,

−

określić kryteria oceny niepełnosprawności,

−

scharakteryzować cele i zadania rehabilitacji kompleksowej,

−

zdiagnozować sytuację osoby niepełnosprawnej w aspekcie zapotrzebowania na zabiegi
rehabilitacyjne,

−

opracować i zrealizować we współpracy z osobą niepełnosprawną i zespołem
rehabilitacyjnym, indywidualny program pomocy i rehabilitacji,

−

określić bariery utrudniające podejmowanie procesu rehabilitacji,

−

zmotywować osobę niepełnosprawną do podjęcia rehabilitacji,

−

przedstawić ofertę sprzętu rehabilitacyjnego wspomagającego proces kompleksowej
rehabilitacji osób niepełnosprawnych,

−

wspomóc aktywność i samodzielność osób niepełnosprawnych,

−

zainspirować osobę niepełnosprawną do doskonalenia wiedzy o zdrowiu i możliwościach
wykorzystania różnych form postępowania rehabilitacyjnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przyczyny i rodzaje niepełnosprawności

4.1.1 Materiał nauczania

Niepełnosprawność, ze względu na skutki, jakie wywołuje nie tylko w sensie

indywidualnym,  ale  społecznym  i  ekonomicznym,  jest  jednym  z  problemów  współczesnego
świata.  Funkcjonuje wiele terminów określających niepełnosprawność, zarówno w literaturze
przedmiotu,  jak  i  w  życiu  codziennym,  m.in.  kalectwo,  inwalidztwo,  upośledzenie,
uszkodzenie. Pojęcia niepełnosprawność, osoba niepełnosprawna upowszechniły się w okresie
ostatnich  kilkunastu  lat.  Wcześniej  w  piśmiennictwie  posługiwano  się  najczęściej  terminami:
inwalidztwo,  inwalida.  Obecnie  panuje  przekonanie,  że  terminy  inwalida,  inwalidztwo,
podobnie  jak:  kaleka,  mają  wydźwięk  pejoratywny  i  że  należy  z  nich  zrezygnować  na  rzecz
określeń  osoba  niepełnosprawna  i  niepełnosprawność.  Niepełnosprawność  to  pojęcie,  które
obejmuje  różne  ograniczenia  funkcjonalne  jednostek  ludzkich  w  każdym  społeczeństwie,
wynikające  z  uszkodzenia  zdolności  wykonywania  jakiejś  czynności  w  sposób  uważany  za
normalny,  typowy  dla  życia  ludzkiego.  Ograniczenia  te  mogą  mieć  charakter  stały  lub
przejściowy,  całkowity  lub  częściowy,  mogą  dotyczyć  sfery  sensorycznej,  fizycznej
i psychicznej. Dotychczas nie wypracowano jednej, powszechnie akceptowanej i obowiązującej
definicji niepełnosprawności.
Definicja  niepełnosprawności,  którą  można uznać  za obecnie  obowiązującą  w  Polsce  zgodnie
z Uchwałą Sejmu Rzeczpospolitej w Karcie Praw Osób Niepełnosprawnych, mówi, iż „Osoba
Niepełnosprawna  to  osoba,  której  sprawność  fizyczna,  psychiczna  lub  umysłowa,  trwale  lub
okresowo  utrudnia,  ogranicza  lub  uniemożliwia  życie  codzienne,  naukę,  pracę  oraz  pełnienie
ról społecznych zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi”.
Według Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP):

−

osoba niepełnosprawna – oznacza jednostkę, której możliwości znalezienia odpowiedniej
pracy i jej utrzymania oraz awansu są poważnie zmniejszone w wyniku stwierdzonego
ograniczenia fizycznego lub umysłowego.

Według Ustawy o pomocy społecznej:

−

niepełnosprawność  –  oznacza  niezdolność  do  pracy  w  rozumieniu  przepisów
o emeryturach  i  rentach  z  Funduszu  Ubezpieczeń  Społecznych  albo  zaliczenie  do  grupy
inwalidów  lub  legitymowanie  się  stopniem  niepełnosprawności  w  rozumieniu  przepisów
o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Według  GUS  osoba  niepełnosprawna  –  to  osoba,  która  posiada  odpowiednie  orzeczenie
wydane przez organ do tego uprawniony lub osoba, która takiego orzeczenie nie posiada, lecz
odczuwa  ograniczenie  sprawności  w  wykonywaniu  czynności  podstawowych  dla  swojego
wieku  (zabawa,  nauka,  praca,  samoobsługa)  lub  niepełnosprawną  jest  osoba,  której  stan
fizyczny  lub/i  psychiczny  trwale  lub  okresowo  utrudnia,  ogranicza  lub  uniemożliwia
wypełnianie  zadań  życiowych  i  ról  społecznych  zgodnie  z  przyjętymi  normami  prawnymi
i społecznymi.
Światowa  Organizacja  Zdrowia  (WHO)  akcentuje  rozróżnienie  pomiędzy:  uszkodzeniem  –
impairment, niezdolnością/niemożnością – disability, upośledzeniem – handicap. I tak:

−

uszkodzenie – oznacza utratę lub nieprawidłowość struktury lub funkcji psychicznej,
fizjologicznej lub anatomicznej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

niezdolność/niemożność – to wszelkie ograniczenie lub brak (wynikający z uszkodzenia)
możliwości wykonywania pewnych czynności, w sposób lub w zakresie uznanym za
normalny dla istot ludzkich,

−

upośledzenie (niesprawność) – wynika z uszkodzenia lub niepełnosprawności, które
ograniczają lub uniemożliwiają pełnienie ról uznawanych za normalne, wziąwszy pod
uwagę wiek i płeć danej osoby oraz czynniki społeczne i kulturowe.

Najczęstszymi przyczynami niepełnosprawności są:

−

czynniki dziedziczne – genetycznie uwarunkowane uszkodzenia narządów, funkcji
i sprawności organizmu, uszkodzenia centralnego układu nerwowego,

−

czynniki wrodzone powodujące uszkodzenia płodu w okresie ciąży, jak zatrucia, choroby i
urazy przyszłej matki,

−

choroby specyficzne dla danego narządu (oka, narządu ruchu) powodujące
w konsekwencji uszkodzenie różnych narządów, funkcji i sprawności organizmu,

−

choroby przewlekłe zwłaszcza tzw. neurologiczne, np.: SM, SLA lub narządu ruchu, np.:
RZS, choroby układu sercowo-naczyniowego,

−

nagłe – wypadki w tym wypadki przy pracy, urazy, zatrucia,

−

choroby psychiczne i negatywne skutki dotyczące higieny i jakości zdrowia psychicznego,

−

utrata zdrowia wskutek różnych szkodliwych substancji występujących w środowisku
pracy i zamieszkania, wadliwy styl życia, zanieczyszczenie środowiska naturalnego,

−

naturalne-starcze zmiany organizmu obniżające jego ogólną sprawność lub niektórych
narządów.

Rodzaje niepełnosprawności:

1. Według kryterium psychosomatycznego:

−

osoby z zaburzeniami sensorycznymi (zmysłów) – brak, uszkodzenie lub zaburzenie

funkcji analizatorów zmysłowych (są to m.in. osoby niewidome, niedowidzące, głuche,
niedosłyszące, z zaburzeniami percepcji wzrokowej i słuchowej),

−

osoby z obniżoną sprawnością intelektualną,

−

osoby z zaburzeniami zdrowia psychicznego oraz równowagi emocjonalnej, nerwowej,

−

osoby z obniżoną sprawnością komunikowania się – utrudniony kontakt słowny

(autyzm, zaburzenia mowy),

−

osoby z niepełnosprawnością fizyczną (wrodzoną lub nabytą) – do których należą

niepełnosprawność motoryczna (ruchowa) – z uszkodzeniem narządu ruchu oraz osoby
z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych,

−

osoby z obniżoną sprawnością psychofizyczną z powodu chorób somatycznych,

np. guzy mózgu, nowotwory, cukrzyca,

−

osoby z niepełnosprawnością złożoną, dotknięte więcej niż jedną niepełnosprawnością.

2. Według kryterium niezdolności do pracy:

−

całkowita niezdolność do pracy oraz samodzielnej egzystencji (dawna I grupa

inwalidzka) – osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy oraz
wstępuje naruszenie sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej
lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb
życiowych,

−

całkowita niezdolność do pracy (dawna II grupa inwalidzka) – osoba, która utraciła

zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy,

−

częściowa niezdolność do pracy (dawna III grupa inwalidzka) – osoba, która utraciła –

w znacznym stopniu – zdolność do pracy zgodnej z posiadanym przez nią poziomem
kwalifikacji.

3. Według kryterium trwałości/okresu trwania:

−

trwałe (stale) – jeżeli według wiedzy medycznej stan zdrowia nie rokuje poprawy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

okresowe – jeżeli według wiedzy medycznej może nastąpić poprawa stanu zdrowia.

4. Według obowiązującego aktualnie orzecznictwa (trzy stopnie niepełnosprawności):

−

znaczny – zalicza się do niego osobę o naruszonej sprawności organizmu w sposób

uniemożliwiający  podjęcie  zatrudnienia  albo  zdolną  do  wykonywania  zatrudnienia
w szczególności  w  zakładzie  pracy  chronionej  albo  w  zakładzie  aktywizacji
zawodowej,  wymagającą  –  w  celu  pełnienia  ról  społecznych  –  stałej  lub  długotrwałej
opieki  lub  pomocy  innej  osoby  w  związku  ze  znacznie  ograniczoną  możliwością
samodzielnej egzystencji,

−

umiarkowany – zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, zdolną do

wykonywania  zatrudnienia  na  stanowisku  pracy  przystosowanym  odpowiednio  do
potrzeb  i  możliwości  wynikających  z  niepełnosprawności,  wymagającą  –  w  celu
pełnienia  ról  społecznych  –  częściowej  lub  okresowej  pomocy  innej osoby  w  związku
z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji,

−

lekki – oznacza naruszoną sprawność organizmu u osoby zdolnej do wykonywania

zatrudnienia i nie wymagającej pomocy innej osoby w celu pełnienia ról społecznych.

Dla potrzeb spisu powszechnego, zbiorowość osób niepełnosprawnych została podzielona

na dwie podstawowe grupy:

−

osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które posiadają odpowiednie, aktualne
orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony,

−

osoby niepełnosprawne tylko biologicznie, tj. takie, które nie posiadają orzeczenia, ale
mają (odczuwają) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania
czynności podstawowych.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są najczęstsze przyczyny niepełnosprawności?
2.  Ile jest stopni niepełnosprawności?
3.  Jakie są stopnie niepełnosprawności?
4.  Jakie znasz kryteria podziału przyczyn niepełnosprawności?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz do tabeli po 2 przykłady niepełnosprawności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapisać swoje propozycje,
2)  dobrać osoby do pracy w grupie,
3)  skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
4)  zastanowić się, w jaki sposób można uporządkować podane niepełnosprawności,
5)  uporządkować zapisane niepełnosprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

arkusz do ćwiczenia ze wzorem tabeli:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

niepełnosprawność

sensoryczna

niepełnosprawność

psychiczna

niepełnosprawność

fizyczna

niepełnosprawność

złożona

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ

rodzaj

niepełnosprawności

znając

kryteria

przy

ustalaniu

stopnia

niepełnosprawności dla wybranych przypadków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przygotować opis 2 przypadków osób niepełnosprawnych,
2)  dobrać osoby do pracy w grupie,
3)  określić pracując w grupie rodzaj niepełnosprawności,
4)  skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
5)  zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy,
6)  przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opisy wybranych przypadków niepełnosprawności,

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przedstawić przyczyny niepełnosprawności wynikające ze schorzeń

poszczególnych narządów i układów?



2) scharakteryzować poszczególne stopnie niepełnosprawności?



3) określić kryteria uwzględniane przy ustalaniu stopni

niepełnosprawności?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Rehabilitacja kompleksowa

4.2.1. Materiał nauczania

Rehabilitacja (habilitas – sprawny, zręczny; re – na nowo) – czyli przywracanie

sprawności.  Rehabilitacja  oznacza  ograniczony  w  czasie  proces,  mający  na  celu  umożliwienie
osobie  niepełnosprawnej  optymalnego  poziomu  funkcjonowania  fizycznego,  umysłowego
i społecznego.  Jest  to  złożony  proces  obejmujący  oddziaływanie  lecznicze,  społeczne
i zawodowe

zmierzające

przywrócenia

umożliwienia

samodzielnego

życia

w społeczeństwie osobie, która z powodu choroby czy przebytego urazu je utraciła.

Według WHO – rehabilitacja to kompleksowe postępowanie w odniesieniu do osób

niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie, które ma na celu przywrócenie pełnej lub możliwej
do osiągnięcia sprawności fizycznej i psychicznej, zdolności do pracy i zarobkowania oraz
zdolności do brania czynnego udziału w życiu społecznym.

Według Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób

niepełnosprawnych,

rehabilitacja

osób

niepełnosprawnych

oznacza

zespół działań,

w szczególności

organizacyjnych,

leczniczych,

psychologicznych,

technicznych,

szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym
udziale tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia
i integracji społecznej.

Twórcą, tzw. polskiej szkoły rehabilitacji jest prof. W. Dega. Według niego idea

rehabilitacji  dotyczy  człowieka  jako  osoby  w  wielopłaszczyznowym  jego  funkcjonowaniu
zdrowotnym,  ekonomiczno-socjalnym,  społecznym,  jak  i  w  wymiarze  godności  życia.  Istotę
nowoczesnej rehabilitacji cechuje:

−

powszechność,

−

wczesność,

−

kompleksowość,

−

ciągłość.

Zasada powszechności czyli pełnej dostępności wszystkich chorych do zabiegów

leczniczych (rehabilitacyjnych) musi dotyczyć wszystkich istniejących specjalizacji lekarskich.
Musi być bezpłatna, gdyż wtedy korzystają z niej najbiedniejsi, a tym samym zmniejsza się
potrzeba utrzymywania osób kalekich przez całe społeczeństwo.

Wczesność w rozpoczęciu procesu rehabilitacji polega na jak najwcześniejszym

rozpoznaniu  dysfunkcji,  społecznych  barier,  zespołowym  rozwiązywaniu  problemów
zdrowotnych,  jaknajszybszym  podjęciu  leczenia  i  usprawniania  oraz  opracowaniu
odpowiedniego  programu  terapeutycznego  dla  danej  osoby  niepełnosprawnej.  Oznacza  to
rozpoczynanie  rehabilitacji  już  podczas  leczenia,  połączone  z  odpowiednio  dobranymi
zasadami  i  ogólnym  programem  leczniczym,  znacznie  skraca  czas  kuracji  oraz  wpływa  na
poprawę  tego  leczenia.  Wczesna  i  sprawnie  prowadzona  rehabilitacja  warunkuje  szybkie
odzyskanie  funkcji  organizmu  osoby  chorej,  wcześniej  ograniczonych  bądź  całkowicie
zniesionych, oraz usprawnia kształtowanie mechanizmów kompensacyjnych i włączenie funkcji
zastępczych.  Ważnymi  zagadnieniami,  również  dotyczącymi  wczesnej  rehabilitacji,  są
zagadnienia obejmujące profilaktykę leczniczą.

Kompleksowość obejmuje wszechstronne działania mające na celu usprawnianie

i przywracanie

ograniczonej

sprawności

fizycznej

psychicznej.

Wyraża

się

w skoordynowanym  działaniu  zespołu  składającego  się  z  różnych  specjalistów,  a  także
pacjenta  i  jego  rodziny.  Dotyczy  trudnego  i  skomplikowanego  procesu  leczenia
rehabilitacyjnego,  w których  podstawą jest praca zespołowa. Specjalistyczny zespół obejmuje
zarówno  lekarzy  –  dobranych  pod  kątem  choroby  pacjenta,  jak  i  zespół  wykwalifikowanych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pielęgniarek, rehabilitantów, terapeutów, psychologów, pracowników dydaktycznych,
socjalnych oraz wielu innych.

Ciągłość polega na jednolitym i nieprzerywanym procesie rehabilitacyjnym, połączonym

z innymi  dziedzinami  takimi  jak:  usprawnianie  i  rehabilitacja  socjalna,  zawodowa  i  rodzinna.
Ciągłość  charakteryzuje  się  obecnością  i  kontynuacją procesu  leczniczego, i w trakcie pobytu
w szpitalu,  i podczas opieki ambulatoryjnej jak również podczas ostatniego etapu rehabilitacji
czyli procesu leczenia już w domu.

Rehabilitacja kompleksowa powinna poza zajęciem się podstawową chorobą czy

przyczyną niepełnosprawności danej osoby, także obejmować wszystkie skutki, które pojawiły
się  w  związku  z  chorobą  lub  niepełnosprawnością  tej  osoby.  Powinna  obejmować  obok
niepełnosprawności  fizycznej  stan  psychiczny,  który  często  bywa  wielką  barierą  dla  postępu
rehabilitacji,  jak  również  skutki  rodzinne,  zawodowe  i  społeczne.  W  przypadku  dziecka
niepełnosprawnego  rehabilitacja  kompleksowa  powinna  objąć  również  aspekty  pedagogiczne
oraz  preorientację  zawodową.  Rehabilitacja  kompleksowa  powinna  więc  obejmować
rehabilitację funkcjonalną, psychologiczną, społeczną i zawodową.
Rehabilitację  kompleksową  należy  rozumieć  także  jako  ciągły  i  trwający  proces
ogólnospołeczny,  w  którym  bierze  udział  wiele  instytucji  na  szczeblu  samorządowym,
państwowym,  a  także  organizacji  charytatywnych  i  fundacji.  Główny  cel  tych  działań  to
tworzenie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym powrót do pełnego zdrowia
lub  wykształcenie  mechanizmów  kompensacyjnych  w  przypadku  utraty  normalnych  funkcji
organizmu.  Rehabilitacja  powinna  w  możliwie  szybki  sposób  przygotować  osobę
niepełnosprawną do czynnego udziału w życiu rodziny i społeczeństwa. W proces rehabilitacji
kompleksowej  włączają  się  instytucje  państwowe,  samorządowe  oraz  liczne  organizacje
pozarządowe.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czy rehabilitacja kompleksowa powinna zajmować się tylko chorobą osoby

niepełnosprawnej?

2. Jakie aspekty w przypadku dziecka niepełnosprawnego powinna obejmować rehabilitacja

kompleksowa?

3. Co wchodzi w skład rehabilitacji kompleksowej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie tzw. Polskiej szkoły rehabilitacji, określ główne zasady rehabilitacji

kompleksowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać kolegę / koleżankę do zespołu,
2)  zapisać główne zasady rehabilitacji oraz zdefiniować ich znaczenie,
3)  przedyskutować ewentualne różnice w pracy z kolegą/koleżanką,
4)  zapisać i przedstawić wykonane ćwiczenie na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

Ćwiczenie 2

Sporządź wykaz instytucji i organizacji działających na rzecz osób niepełnosprawnych,

wspierających programy rehabilitacyjne. Zaproponuj podział uwzględniając typ instytucji,
organizacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać osoby do pracy w grupie,
2)  zapisać propozycje członków grupy,
3)  zastanowić się, w jaki sposób można uporządkować podane organizacje i instytucje,
4)  ustalić kryterium podziału instytucji,
5)  uporządkować  podane propozycje,
6)  skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie rehabilitacji kompleksowej?



2) scharakteryzować wszystkie aspekty rehabilitacji kompleksowej?



3) określić o jakie aspekty należy rozszerzyć rehabilitację w przypadku

rehabilitowania dziecka niepełnosprawnego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Proces rehabilitacji osób niepełnosprawnych i jego etapy

4.3.1. Materiał nauczania

Podstawę procesu rehabilitacji stanowią generalne zasady dotyczące powszechnie ludzi

niepełnosprawnych. Są to, przyjmując za prof. Hulkiem:

−

ruch i praca, które są (poza odpowiednim leczeniem) czynnikami przyśpieszającymi

powrót chorego do zdrowia i maksymalnej sprawności;

−

uwzględnienie związku powrotu do zdrowia ze środowiskiem społecznym, z którego

człowiek niepełnosprawny przychodzi do ośrodka rehabilitacyjnego i do którego powróci
po zakończeniu leczenia;

−

występowanie związku między poprawą stanu zdrowia, postępami w szkoleniu

i wydajnością pracy, a stanem psychicznym niepełnosprawnych;

−

każda osoba pomimo upośledzenia zachowuje nadal określone sprawności fizyczne,

psychiczne i w zakresie technik społecznego zachowania;

−

nie ma takiej pracy, która stawiałaby jej wykonawcy wszystkie wymagania w zakresie

sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej;

−

konieczność rozpatrywania potrzeb niepełnosprawnych nie w oderwaniu, lecz zawsze

w ich związku z całokształtem życia i pracy.

Zasadniczym  celem procesu rehabilitacji jest odtworzenie lub kompensacja funkcji utraconych
w wyniku choroby tak, aby pacjent mógł maksymalnie samodzielnie realizować swoje potrzeby
życiowe.  Efekty  terapii  w  dużej  mierze  zależą  od  systematyczności  i zaangażowania
usprawnianego.  Ważne  jest  więc  stworzenie  odpowiedniego  modelu  współpracy  między
terapeutą  a  pacjentem.  Cele  rehabilitacji  powinny  być  tak  określone,  aby  były  optymalne  dla
pacjenta,  aby  chory  je  rozumiał  i  akceptował.  Jeśli  postawimy  przed  chorym  nieadekwatnie
wygórowane  cele  i  ich  osiągnięcie  będzie  niemożliwe,  wystąpi  zniechęcenie  i  brak  motywacji
do  dalszych  ćwiczeń.  Dlatego  też  proces  rehabilitacji  powinien  być  planowany  wspólnie  z
pacjentem  i  jego  rodziną,  a  członkowie  rodziny  powinni  być  czynnie  włączani  w  proces
usprawniania. Elementami procesu rehabilitacji są:

−

diagnoza funkcjonalna,

−

ustalenie wstępnych celów rehabilitacji,

−

określenie rokowania,

−

ocena skuteczności rehabilitacji,

−

ewentualna modyfikacja celów i metod rehabilitacji.

W procesie rehabilitacji należy również uwzględnić:

−

leczenie chorób współistniejących,

−

zapobieganie skutkom unieruchomienia.

Znaczenie procesu rehabilitacji w systemie opieki zdrowotnej ciągle rośnie. Wiąże się to

ze wzrostem liczby osób wymagających rehabilitacji, z wydłużaniem się średniej długości życia
oraz ze zmianą spojrzenia na miejsce osób niepełnosprawnych w społeczeństwie.
W usprawnianiu pacjentów występują trzy etapy rehabilitacji:

−

I etap – ostry – rehabilitacja szpitalna;

−

II etap – kompensacyjny – rehabilitacja poszpitalna, wczesna – sanatoryjna;

−

III etap – adaptacyjny – rehabilitacja poszpitalna, późna – ambulatoryjna.

Etapy rehabilitacji są ściśle dostosowane do okresów chorobowych pacjenta. W zależności od
tego, na jakim etapie jest proces chorobowy, stosuje się inne postępowanie lecznicze:

−

w okresie ostrym – przeważnie stosujemy rehabilitację leczniczą inaczej medyczną – pod

tym pojęciem rozumiemy proces leczenia umożliwiający szybszy proces naturalnej
regeneracji oraz zmniejszenie się fizycznych i psychicznych następstw choroby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Unowocześnianie  technik  diagnostycznych  oraz  leczniczych,  kontrolowanie  procesu
leczenia  i  regeneracji  organizmu,  ograniczają  skutki  trwającej  choroby.  Rehabilitacja
medyczna stymuluje proces leczenia przede wszystkim przez aktywność, zarówno ruchową
jak  i  psychiczną.  Rehabilitacja  psychiczna  ma  bardzo  duże  znaczenie  w profilaktyce
inwalidztwa.  Ma  zadziałać  tak,  aby  osoba  niepełnosprawna  zachowała  wiarę  w  poprawę
swojej sytuacji zdrowotnej, rodzinnej, społecznej i zawodowej,

−

w okresie kompensacyjnym – rozpoczynamy szeroki proces rehabilitacyjny, włączając

wszystkie  składowe  fizjoterapii  –  kinezyterapię,  fizykoterapię,  masaż,  itd.  Na  tym  etapie
jesteśmy  w  stanie  najwięcej  osiągnąć  w  całym  procesie  usprawniania.  Trzeba  tutaj
stwierdzić, że jest to etap o największej dynamice w procesie rehabilitacji. Wprowadzani są
do zespołu kolejni specjaliści. Kompensacja to proces wyzwalający naturalne zdolności do
całkowitego  bądź  częściowego  wyrównywania  efektów  działania  czynników  szkodliwych.
Zdolności  kompensacyjne  tkwią  w  każdym  organizmie  żywym.  Polegają  one  na
całkowitym  przejęciu  utraconej  funkcji  przez  inny  zdrowy  narząd,  albo  dotyczą  tylko
zastępowania  tej  funkcji  przez  częściowo  uszkodzony  narząd.  Kompensacja  wiąże  się
z zaburzeniami  statycznymi,  dynamicznymi,  czynnościowymi,  a  także  statyczno-
dynamicznymi,

−

w okresie adaptacyjnym – kontynuujemy rehabilitację z okresu kompensacyjnego,

włączając  coraz  to  inne  formy  usprawniania  leczniczego,  rehabilitację  społeczną,
zawodową  itp.  Na  tym  etapie  uczymy  pacjenta  samodzielnego  funkcjonowania
w społeczeństwie.  Adaptacja  polega  na  umiejętności  przystosowania  się  osoby  do
określonych warunków socjalnych i do takiego stanu morfologicznego, który należy uznać
za  trwały.  Adaptacji  podlega  zarówno  sfera  umysłowa  (duchowa),  jak  i  organiczna
człowieka.  Umożliwia  ona  przystosować  się  do  obniżonej  sprawności  poważnych
narządów, powstałej po urazach bądź chorobach. Odpowiednie stosowanie i wykorzystanie
procesu  adaptacyjnego  daje  optymalne  efekty  leczenia  końcowego.  Najważniejszym
wynikiem  stosowanych  działań  adaptacyjnych jest  doprowadzenie osoby niepełnosprawnej
do  samodzielności życiowej związanej z funkcjonowaniem w życiu osobistym i rodzinnym
oraz zawodowym i społecznym.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Od czego rozpoczyna się proces rehabilitacji?
2.  Na czym polega kompensacja?
3.  Jakie znasz etapy rehabilitacji?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz do tabeli znaczenia/terminy charakterystyczne dla podanego etapu rehabilitacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić się, czym charakteryzują się poszczególne etapy niepełnosprawności,
2)  zapisać swoje propozycje wykonania ćwiczenia,
3)  skonfrontować swoje zapisy z grupą,
4)  przedyskutować ewentualne różnice.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

arkusz do ćwiczenia z tabelą:

I etap

II etap

III etap

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

Ćwiczenie 2

Przedstaw w formie pisemnej podstawowe zasady procesu rehabilitacji wg prof. Hulka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2)  zaplanować tok postępowania,
3)  przeanalizować zasady procesu rehabilitacji wg prof. Hulka,
4)  zapisać wnioski,
5)  zaprezentować swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować proces rehabilitacji?



2) określić jakie składowe wchodzą w proces rehabilitacji?



3) scharakteryzować poszczególne składowe procesu rehabilitacji?



4) zdefiniować pojęcie kompensacja?



5) zdefiniować pojęcie adaptacja?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zespół rehabilitacyjny i jego zadania

4.4.1. Materiał nauczania

Zgodnie z zasadą kompleksowości powstało pojęcie zespołu terapeutycznego. Jest to

grupa  specjalistów  reprezentujących  różne  dziedziny  medycyny  oraz  nauki  pokrewne
wykorzystywane  w  terapii,  którzy  współpracują  ze  sobą  i  tworzą  oraz  modyfikują
wielopłaszczyznowy  program  rehabilitacji.  W  skład  zespołu  terapeutycznego  zależnie  od
potrzeb wchodzą:

−

lekarz specjalista rehabilitacji medycznej – steruje on pracą całego zespołu i odpowiada za

nią,

−

lekarze innych specjalności (neurolog, ortopeda, reumatolog, kardiolog, urolog, pediatra

lub inni),

−

fizjoterapeuta – technik fizjoterapii, licencjonowany fizjoterapeuta,

−

magister fizjoterapii (dawniej magister rehabilitacji) pracownicy ci mają uprawnienia do

wykonywania zabiegów w zakresie kinezyterapii, fizykoterapii i masażu,

−

terapeuta zajęciowy,

−

pielęgniarka – absolwentka medycznego studium zawodowego, wyższych studiów

zawodowych lub magisterskich (ustawa o zawodzie pielęgniarki i położnej przyznaje jej
uprawnienia do prowadzenia rehabilitacji w określonych warunkach),

−

psycholog, neuropsycholog – wspiera chorego jak również poznając reakcje pacjenta stara

się sterować nimi w sposób sprzyjający jego rehabilitacji,

−

doradca zawodowy – niejednokrotnie charakter niepełnosprawności nie pozwala na

podjęcie pracy w wyuczonym zawodzie, należy wtedy rozpatrzeć możliwość przeszkolenia
w nowym zawodzie, doradca zawodowy proponuje dobór typu szkolenia w zależności od
stopnia i rodzaju niepełnosprawności,

−

technik zaopatrzenia ortopedycznego – zaopatrzenie chorego w protezy, aparaty i obuwie

ortopedyczne jest dla wielu chorych koniecznym warunkiem ich rehabilitacji. Lekarz
przepisuje, a technik kontroluje zaopatrzenie,

−

pedagog specjalny – kliniki i szpitale, w których leczenie dzieci jest długotrwałe, a także

zakłady rehabilitacyjne dla dzieci prowadzą szkoły i przedszkola; dzięki temu dzieci mogą
podczas leczenia mieć zapewnioną normalną naukę,

−

masażysta – absolwent szkoły dla masażystów, technik fizjoterapii, fizjoterapeuta (może

prowadzić zabiegi masażu leczniczego zgodnie ze zleceniem, z wykorzystaniem
wyuczonych technik lub urządzeń mechanicznych i aparatury),

−

logopeda – absolwent studiów wyższych z ukończonymi studiami podyplomowymi

w zakresie logopedii lub neurologopedii (opracowuje diagnozę logopedyczną, wraz
z zespołem, realizuje program rehabilitacji, prowadzi edukację osoby niepełnosprawnej
i rodziny dotyczący ciągłości rehabilitacji mowy),

−

pracownik socjalny – współpracuje od chwili przyjęcia z pacjentem i jego rodziną w celu

uzyskania pełnych informacji o sytuacji społecznej (w uzgodnieniu z zespołem), podejmuje
próby  rozwiązania  wszelkich  problemów  osoby  niepełnosprawnej  dotyczących
zamieszkania  (adaptacja  mieszkania),  powrotu  do  domu  lub  DPS,  hospicjum, ZOL, ZOP,
sytuacji  socjalnej,  dalszej  nauki,  zatrudnienia,  uzyskania  należytych  uprawnień  i  pomocy,
w tym

celu

nawiązuje

kontakt

władzami

samorządowymi,

odpowiednimi

stowarzyszeniami, prowadzi w zakresie swoich kompetencji edukację osoby
niepełnosprawnej i rodziny,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ergoterapeuta – terapeuta zajęciowy (prowadzi terapię przyłóżkową w zakresie

samoobsługi w czynnościach życia codziennego, ćwiczenia w pracowni terapii zajęciowej,
a także – w podstawowym stopniu – preorientację zawodową),

−

technik ortopedyczny – współpracuje w ustaleniu zaleceń dotyczących zaopatrzenia

ortopedycznego, dokonuje niezbędnych pomiarów, wykonuje, dopasowuje, naprawia
przedmioty ortopedyczne, prowadzi częściowy instruktaż dotyczący wykorzystania
przedmiotów i pomocy.

Każdy członek zespołu rehabilitacyjnego ma do zrealizowania w określonym zakresie część
całościowego programu rehabilitacji w ścisłej współpracy z osobom niepełnosprawną i innymi
członkami zespołu.
Zadania podstawowe zespołu rehabilitacyjnego to:

−

zabezpieczenie osobie niepełnosprawnej ciągłości procesu rehabilitacji, aż do uzyskania

wyznaczonego celu,

−

realizacja zasady leczenia człowieka, a nie tylko choroby,

−

wprowadzanie elementów społecznych,

−

troska o los i wsparcie w codziennym zmaganiu się z kalectwem osoby niepełnosprawnej.

Rehabilitacja osób niepełnosprawnych jest złożonym, wieloetapowym i wielowymiarowym
procesem,

zmierzającym

maksymalnego

usprawnienia

jednostek

dotkniętych

niepełnosprawnością. Proces ten musi być realizowany przez interdyscyplinarny zespół, a skład
jego zależy od potrzeb rehabilitacyjnych i sytuacji podopiecznego.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Przedstawiciele,

jakich

zawodów

medycznych

wchodzą

skład

zespołu

rehabilitacyjnego?

2. Jaka jest różnica pomiędzy fizjoterapeutą a ergoterapeutą?
3. Od czego zależy skład zespołu rehabilitacyjnego?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj zadania dobrowolnie wybranych (co najmniej 4) członków zespołu

rehabilitacyjnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać 3 osoby do pracy w grupie,
2)  wybrać członków zespołu rehabilitacyjnego,
3)  scharakteryzować ich zadania,
4)  przedyskutować końcowy zapis i przedstawić na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaproponuj skład zespołu rehabilitacyjnego w przypadku 10-letniego dziecka

niepełnosprawnego z porażeniem mózgowym, poruszającego się z pomocą balkonika w II
etapie procesu rehabilitacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokonać charakterystyki niepełnosprawnego,
2)  określić zadania II etapu procesu rehabilitacji,
3)  zapisać propozycje składu zespołu rehabilitacyjnego,
4)  skonfrontować własne propozycje z zapisami innych uczniów,
5)  przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy innych uczniów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić wszystkich członków zespołu rehabilitacyjnego?



2) określić zadania poszczególnych członków zespołu w procesie

rehabilitacji?



3) określić członków zespołu rehabilitacyjnego odpowiedzialnych za

rehabilitację społeczną?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Diagnozowanie

potrzeb

podopiecznego

zakresie

rehabilitacji

4.5.1. Materiał nauczania

Diagnoza = rozpoznanie. Diagnoza interdyscyplinarna na potrzeby rehabilitacji obejmuje
między innymi rozpoznanie:

−

medyczne,

−

psychologiczne,

−

pedagogiczne,

−

logopedyczne,

−

środowiskowe.

Na potrzeby rehabilitacji rozpoznajemy:

−

sferę zdrowia fizycznego w tym możliwości motoryczne/ruchowe, procesy percepcyjne

(analizator wzroku, słuchu),

−

sferę funkcjonowania psychicznego w tym potrzeby pacjenta, psychologiczne mechanizmy

obronne, motywacje, procesy intelektualne (pamięć, uwaga, koncentracja, mowa,
myślenie),

−

sferę funkcjonowania społecznego w tym pełnienie dotychczasowych i obecnych ról

społecznych, członka rodziny (mąż, żona, córka, syn, brat, siostra), członka grupy
rówieśniczej, umiejętność komunikowania się, styl życia dotychczasowy i obecny.

Diagnozowanie potrzeb podopiecznego jest pierwszym etapem pracy zespołu

rehabilitacyjnego i podstawą ustalenia programu rehabilitacji. Diagnoza nie tylko powinna
wyznaczać terapię, ale powinna być włączona w jej przebieg.

Opiekun w procesie rehabilitacji współpracuje z różnymi specjalistami zajmującymi się

usprawnianiem i zaopatrzeniem ortopedycznym oraz udziela porad w zakresie zatrudnienia czy
szkolenia zawodowego. W tym celu opiekun stosuje wiele metod w zakresie diagnostyki.

Podczas diagnozowania potrzeb osób niepełnosprawnych w zakresie rehabilitacji należy

uwzględnić elementy wpływające na proces rehabilitacji:

−

miejsce przebywania podopiecznych (np.: dom, szpital, ośrodek rehabilitacyjny) oraz
stopień ich niezależności,

−

możliwość konsultacji z ich rodzinami lub opiekunami,

−

udział w życiu lokalnym (stowarzyszenia, kluby itp.),

−

możliwość swobodnego podejmowania decyzji co do sposobu życia najlepiej
dostosowanego (czy możliwego do zaakceptowania) przez podopiecznych.

W tym celu stosuje się następujące metody:

−

wywiad

społeczny

przeprowadzony

z niepełnosprawnym

dorosłym

wywiad

rozpoznawczo-środowiskowy  z  rodzicami  lub  opiekunami  prawnymi  dziecka.  Wywiad
społeczny  odnosi  się  do  życia  niepełnosprawnego  jego  rodziny  i  środowiska,  w  którym
przebywał.  Wywiad  służy  do  uzyskania  informacji  o osobie  niepełnosprawnej,  ale  daje
również opiekunowi możliwość przekazania pewnych informacji oraz pomaga wpłynąć na
osobę  niepełnosprawną  przez  wytworzenie odpowiedniej  motywacji,  a także modyfikację
jej postawy wobec niepełnosprawności,

−

obserwacja osoby niepełnosprawnej dokonywana we wszystkich możliwych dla opiekuna
sytuacjach, która powinna być następnie łączona z wynikami obserwacji innych członków
zespołu rehabilitacyjnego w celu określenia potrzeb osoby niepełnosprawnej w zakresie
rehabilitacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie metody wykorzystywane są w procesie diagnozowania?
2.  Jaką rolę pełni obserwacja w procesie diagnozowania?
3.  Do czego służy wywiad?
4.  Kiedy powinna być prowadzona obserwacja osoby niepełnosprawnej na potrzeby diagnozy

terapeutycznej?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, czego dotyczyć będzie rozpoznanie na potrzeby procesu rehabilitacji podopiecznej

lat 75, po udarze mózgu z zaburzeniami mowy i niedowładem połowiczym prawostronnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać osoby do pracy w grupie,
2)  zapisać podane elementy diagnozy,
3)  zapisać propozycje członków grupy,
4)  określić elementy rozpoznania na potrzeby rehabilitacji,
5)  skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
6)  przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ znaczenie wywiadu społecznego w procesie diagnozowania potrzeb osoby

niepełnosprawnej w programie rehabilitacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić, czego dotyczy wywiad społeczny,
2) zapisać i przedstawić znaczenie wywiadu społecznego w ustaleniu diagnozy programie

rehabilitacji.

3) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

poradnik ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić rolę wywiadu społecznego?



2) określić metody diagnostyczne stosowane przez opiekuna w procesie

rehabilitacji?



3) wyjaśnić, co jest najważniejszym elementem procesu diagnostycznego

służącego określeniu potrzeb osoby niepełnosprawnej w zakresie
rehabilitacji?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Bariery rehabilitacji

4.6.1. Materiał nauczania

Bariery dla osób niepełnosprawnych to zwyczajowe określenie wszelkiego rodzaju

ograniczeń, utrudniających lub wręcz uniemożliwiających tym osobom bezpośredni, zgodny
z ich aspiracjami udział w życiu społecznym i samorealizację, a dla osób w podeszłym wieku,
także wypełnianie normalnych codziennych czynności.

Do najczęściej wymienianych w literaturze przedmiotu barier należą:

−

bariery społeczne (negatywne lub obojętne postawy pełnosprawnych wobec

niepełnosprawnych, odtrącenie ludzi starszych i niepełnosprawnych przez rodzinę,
sąsiadów, współpracowników, wrogość społeczeństwa),

−

bariery prawne (dyskryminujące przepisy),

−

medyczne i techniczne (ograniczenia wynikające z poziomu medycyny i techniki),

−

psychologiczne (wstyd, że się już jest innym, nieakceptowanie swojej słabości czy

kalectwa, cała sfera mentalna, bariery dwustronne),

−

zawodowe i edukacyjne (brak możliwości uczenia się i kształcenia, brak możliwości

samorealizacji, niedostosowanie bazy oświaty oraz kadry pedagogów i opiekunów),

−

organizacyjne (niewydolność polskich instytucji i organizacji mających pomagać osobom

niepełnosprawnym, niewystarczająca informacja, braki materialne),

−

bariery ekonomiczne – środki materialne nie pozwalają na korzystanie z wszelkich

możliwych sposobów rehabilitacji, leczenia, terapii. Jest to bariera dyskusyjna, gdyż wiele
osób nie będących niepełnosprawnymi również nie posiada wystarczających środków na
leczenie, wszelkie problemy socjalno-bytowe, stwarzające trudne warunki życiowe),

−

bariery

świadomościowe – wynikają z uprzedzeń społeczeństwa do osób

niepełnosprawnych, ale ciągle ulegają zmianie, ewolucji,

−

urbanistyczne, komunikacyjne i architektoniczne (nazywane poprawniej technicznymi

i technologicznymi, niedostosowanie budynków i obiektów użyteczności publicznej do
możliwości manipulacyjnych i lokomocyjnych osoby niepełnosprawnej).

Te ostatnie bariery i utrudnienia, których powstawaniem obarcza się zazwyczaj architektów,
występują zarówno w środowisku miejskim (w przestrzeniach publicznych), jak i w przestrzeni
prywatnej (w domu i w mieszkaniu).

Ze względu na ich skalę i naturę wyróżniamy 4 grupy barier:

−

bariery  urbanistyczne  –  wynikające  ze  złych  decyzji  programowych  i  lokalizacyjnych,  ze
złych  rozwiązań  komunikacyjnych  oraz  przestrzennej  koncepcji  poszczególnych
elementów  planu  urbanistycznego.  Wyrażają  się  one,  np.:  brakiem  w  osiedlu  czy  zespole
mieszkaniowym  podstawowych  elementów  usług  i  opieki,  brakiem  przystosowanych
mieszkań,  niedostępnością  istniejących  elementów  programu,  czy  to  przez  ich  złe
usytuowanie  czy  też  nieprawidłowe  wewnętrzne  rozwiązania,  niedrożnością  ciągów
komunikacyjnych  zarówno  pieszych  jak  i  kołowych,  błędnym  ich  rozwiązaniem  i  stanem
technicznym,

−

bariery komunikacyjne, to przede wszystkim nieprzystosowane dworce, przystanki,
przejścia podziemne, metro, kolej, komunikacja tramwajowa i autobusowa, parkingi
i oświetlenie, informacja, śliska i nierówna nawierzchnia chodników i ulic, schody, stopnie,
zła lokalizacja,

−

bariery  architektoniczno-budowlane,  to  zazwyczaj  wąskie  wejścia,  schody,  progi, wąskie
korytarze  i  przejścia,  zbyt  małe  pomieszczenia,  źle  rozmieszczone  sprzęty,  niedostępne
i za  małe  sanitariaty,  trudno  dostępne  balkony  i  loggie,  niedostępne  budynki  mieszkalne
i użyteczności publicznej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

bariery  sprzętów  i  wyposażenia  to  niedostosowane  naczynia,  sprzęty  gospodarstwa
domowego,  wyposażenie  łazienek  (wanny,  prysznice,  umywalki,  armatura,  podłogi,  itd.)
oraz  kuchni  (szafki,  kuchenki  zlewozmywaki,  itd.),  to  niewygodne  urządzenie  pokoi
dziennych,  sypialni  przedpokojów.  To  także:  kolor,  światło,  faktura,  drzwi, okna, okucia
klamki,  uchwyty,  gniazda,  kontakty,  wyłączniki,  wtyczki,  wszelkie  urządzenia
elektroniczne, po prostu wszystkie elementy służące człowiekowi.

Sposobem na wzmocnienie pomocy i efektywne działanie rehabilitacji jest:

−

obniżenie kosztów społecznych rehabilitacji,

−

aktywizacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych,

−

należyte gospodarowanie środkami publicznymi,

−

skuteczny i bardziej celowy sposób orzekania o niepełnosprawności dla celów rentowych
i poza rentowych,

−

likwidacja

barier

architektonicznych,

transportowych

komunikacji

osób

niepełnosprawnych,

−

likwidacja barier w placówkach edukacyjnych i ośrodkach zdrowia,

−

podwyższenie kwalifikacji zawodowych osób niepełnosprawnych,

−

wyposażenie obiektów służących rehabilitacji osób niepełnosprawnych w sprzęt
rehabilitacyjny,

−

tworzenie fundacji, stowarzyszeń lub innych organizacji pozarządowych na rzecz osób
niepełnosprawnych,

−

utworzenie placówek pomocy psychologicznej osobom niepełnosprawnym,

−

korzystanie z funduszy Unii Europejskiej,

−

wspomaganie realizacji planu przez nagłaśnianie w mediach.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co nazywamy barierami rehabilitacyjnymi?
2.  Jakie znasz rodzaje barier?
3.  Co jest sposobem na wzmocnienie pomocy i efektywną rehabilitację?
4.  Jakie znasz bariery sprzętu i wyposażenia?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ na przykładzie wybranych barier (minimum 3), ich wpływ na życie osób

niepełnosprawnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać osoby do pracy w grupie,
2)  wybrać rodzaj barier,
3)  zapisać propozycje członków grupy,
4)  uporządkować zapisane przykłady,
5)  określić wpływ wybranych barier na życie osób niepełnosprawnych,
6)  przedyskutować efekty pracy różnych grup.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ bariery komunikacyjne oraz przedstaw znane ci sposoby rozwiązań na rzecz osób

niepełnosprawnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać 2 osoby do pracy w grupie,
2)  zapisać bariery komunikacyjne dla osób niepełnosprawnych,
3)  określić, w jaki sposób można uporządkować rodzaje barier komunikacyjnych,
4)  zapisać wszystkie propozycje członków grupy rozwiązań,
5)  określić sposoby rozwiązań na rzecz osób niepełnosprawnych,
6)  porównać własne zapisy z efektami pracy różnych grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować poszczególne rodzaje barier z jakimi spotykają się

osoby niepełnosprawne?



2) podać różnicę pomiędzy barierami urbanistycznymi, komunikacyjnymi i

architektonicznymi?



3) przedstawić w jaki sposób poszczególne bariery utrudniają

prowadzenie procesu rehabilitacji?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Indywidualne programy rehabilitacji

4.7.1. Materiał nauczania

Każda osoba niepełnosprawna w możliwe najkrótszym czasie od momentu stwierdzenia

niepełnosprawności,  powinna  mieć  opracowany  indywidualny  program  rehabilitacji.
Opracowanie indywidualnego programu wymaga określenia przez lekarza stanu zdrowia osoby
niepełnosprawnej.  Lekarz  musi  przedstawić:  rozpoznanie,  plan  leczenia, przewidywany wynik
z  przypuszczalnym  określeniem,  czy  osoba  niepełnosprawna  w pełni  powróci  do  sprawności
fizycznej i psychicznej, czy sprawność ta wróci tylko w pewnym stopniu.

Przygotowując indywidualny program rehabilitacji należy określić możliwości powrotu do

życia w społeczeństwie przez osobę niepełnosprawną.
W opracowywaniu indywidualnego programu rehabilitacji należy kierować się zasadą, że
rehabilituje się człowieka, a nie tylko chorobę. Ważne jest też, aby program uwzględniał cztery
podstawowe elementy: wczesność, kompleksowość, powszechność i ciągłość rehabilitacji. Tak
wiec, ustalanie indywidualnych programów rehabilitacji osób niepełnosprawnych musi się
opierać na:

−

wnikliwej analizie rodzaju i rozległości uszkodzeń,

−

możliwościach funkcjonalnych,

−

wydolności narządów wewnętrznych,

−

stanie umysłowym,

−

możliwości podjęcia pracy zawodowej,

−

możliwości powrotu do środowiska.

Według prof. Kawczyńskiej-Butrym na podstawie indywidualnego programu rehabilitacji
realizuje się terapię osoby niepełnosprawnej, a w programie określa się:

−

formy rehabilitacji,

−

zakres rehabilitacji,

−

metody i zakres nauki umiejętności wykonywania czynności życia codziennego i zaradności

osobistej oraz umiejętności zawodowych,

−

formy współpracy z rodziną i opiekunami,

−

planowane efekty rehabilitacji,

−

osoby odpowiedzialne za realizację programu.

Dokładna ocena wymaga konsultacji z innymi specjalistami. W zależności od celu, jaki chce się
osiągnąć,  ustala  się  odpowiednią  współzależność  zabiegów,  czasu  wprowadzania  kolejnych
etapów,  kompensacji  i  zaopatrzenia  w  sprzęt  rehabilitacyjny.  Przy  planowaniu  stawia  się
zawsze  cel  najbliższy,  jaki  jest  w  stanie  pacjent  osiągnąć,  gdyż  wyznaczanie  zbyt  dalekich
celów,  może  wpływać  negatywnie  na  wyniki  i  demotywować,  zarówno  pacjenta  jak  i zespół
rehabilitacyjny,  do  wysiłku.  W  trakcie  realizacji  programu  rehabilitacji,  który  jest  procesem
dynamicznym,  niejednokrotnie  zachodzi  potrzeba  korekty  indywidualnego  programu
rehabilitacji  lub  wprowadzenia  istotnych  zmian  w  założeniach  opracowanego  programu
rehabilitacyjnego  w  celu  osiągnięcia  maksymalnej  samodzielności  i  niezależności  osoby
niepełnosprawnej.

W programie indywidualnej rehabilitacji rejestruje się stan wyjściowy i po ustalonym

czasie (wynikającym z oceny  zespołu rehabilitacyjnego sytuacji zdrowotno-socjalnej pacjenta)
sprawdza się postępy i odpowiednio zmienia i dostosowuje plan indywidualnej rehabilitacji.
Konstruując  program  rehabilitacji  należy  pamiętać  o  jego  dostosowaniu  do  indywidualnych
potrzeb  zdrowotnych,  społecznych,  edukacyjnych  podopiecznego,  a  także,  że  powinien  on
mieć  charakter  edukacyjno-terapeutyczny,  z  uwagi  na  fakt,  że  w  przypadku,  zwłaszcza
rehabilitacji dzieci i młodzieży, tych funkcji nie można od siebie oddzielać.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Indywidualny program rehabilitacji, opracowuje dla każdego podopiecznego, we

współpracy z nim, zespół rehabilitacyjny składający się z wszystkich zaangażowanych w proces
terapeutyczny  specjalistów.  Program  rehabilitacji  jest  zatwierdzany  przez  lekarza
prowadzącego.  Możliwa,  a  nawet  pożądana,  jest  korekta  tych  programów  w  zależności  od
zmieniających  się  warunków  pracy  oraz  potrzeb  osób  niepełnosprawnych.  Zespół
rehabilitacyjny  powinien  dokonywać  okresowej  oceny  efektów  rehabilitacji  oraz  sprawności
zawodowej  i  społecznej  osoby  niepełnosprawnej,  objętej  programem  a  w  miarę  potrzeby
dokonać korekty programów, o której mowa wyżej.

Indywidualny program rehabilitacji tworzony jest w początkowej fazie objęcia opieką

osoby niepełnosprawnej lub modyfikacji poprzedniego programu.
Ważną  rolę  stanowią  arkusze  lub  karty  obserwacji,  w  których  na  bieżąco  odnotowujemy
zachowania,  postępy  oraz  zmiany  terapeutyczne  osoby  objętej  programem.  Ocena  postępów
zawsze dokonywana jest w płaszczyźnie indywidualnej – co podopieczny osiągnął w stosunku
do  siebie,  a  nie  w  odniesieniu  do  innych.  Obserwacji  dokonuje  podopieczny,  jego  bliscy,
poszczególni  terapeuci,  uwzględnianie  od  nich  informacji  zwrotnych  jest  bardzo  istotne,  bo
warunkuje powodzenie założonych celów rehabilitacji.
Ewaluacja  programu  –  czyli  sposób,  w  jaki  dowiemy  się,  czy  program  jest  prawidłowo
skonstruowany i czy przynosi zamierzone efekty obejmuje:

−

rejestrację zmian i postępów w kartach obserwacji lub innej dokumentacji,

−

ocenę skuteczności podjętych priorytetowych działań (wygaszanie negatywnych wzorców

ruchowych, psychicznych, budowanie pozytywnych wzorców),

−

wnioski i propozycje zmian w proponowanych działaniach terapeutycznych na okres

następny.

Ewaluacji dokonują wszystkie osoby zaangażowane w tworzenie i realizację programu
rehabilitacji.
Kompleksowa opinia o realizacji indywidualnego programu rehabilitacji jest dokonywana na
podstawie oceny:

−

stopnia zdolności do samodzielnego wykonywania czynności życia codziennego,

−

umiejętności interpersonalnych, w tym komunikowania się oraz współpracy w grupie,

−

stopnia opanowania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia, z uwzględnieniem

sprawności psychofizycznej, stopnia dojrzałości społecznej i zawodowej oraz sfery
emocjonalno-motywacyjnej .

Indywidualny program rehabilitacji powinien zmierzać do:

−

przygotowania do maksymalnego samodzielnego życia, w którym podopieczny będzie

mógł pełnić role zgodne ze swoimi możliwościami, potrzebami, zainteresowaniami
i oczekiwaniami otoczenia społecznego,

−

przygotowania do pełnienia możliwie wielu realnych dla siebie ról aktywnego członka

rodziny, a więc osoby samodzielnej w samoobsłudze, zaradnej, kompetentnej
w podstawowych pracach domowych,

−

przygotowania do niezależnego i aktywnego funkcjonowania w środowisku lokalnym,

placówkach użyteczności publicznej, w kontaktach międzyludzkich i udziału w różnych
formach życia towarzyskiego,

−

przygotowania do drobnych prac zarobkowych,

−

przygotowania do efektywnego zmagania się ze swoimi słabościami, problemami,

przekraczaniem kolejnych barier.

Program rehabilitacji dążyć więc będzie do przystosowania osób niepełnosprawnych do życia
w społeczeństwie na jak najwyższym poziomie, zależnym od ich indywidualnych możliwości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co jest konieczne do opracowania indywidualnego programu rehabilitacji osoby

niepełnosprawnej?

2.  Kto bierze udział w przygotowywaniu indywidualnego programu rehabilitacji?
3.  Do czego powinien zmierzać indywidualny program rehabilitacji?
4.  Na  podstawie  czego  jest  dokonywana  kompleksowa  ocena  przebiegu  indywidualnego

programu rehabilitacji?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaproponuj wstępny plan indywidualnej rehabilitacji na podstawie opisu przypadku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) opisać

przykładową

sytuację

osoby

niepełnosprawnej

określając

rodzaj

niepełnosprawności, wiek, sytuację rodzinną, sytuację ekonomiczną itp.,

3)  przedyskutować i ustalić proponowaną wersję arkusza obserwacji,
4)  przygotować plan indywidualnej rehabilitacji,
5)  zaprezentować wyniki pracy grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Na podstawie poniżej zacytowanego zapisu, przygotuj zestaw pytań, na które odpowiedź

będzie przydatna w zbiorze informacji do indywidualnego programu rehabilitacji:
„...ustalanie indywidualnych programów rehabilitacji osoby niepełnosprawnej musi się opierać
na:

−

wnikliwej analizie rodzaju i rozległości uszkodzenia,

−

możliwości funkcjonalnych,

−

wydolności narządów wewnętrznych,

−

stanie umysłowym,

−

możliwości podjęcia pracy zawodowej,

−

możliwości powrotu do środowiska.”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać osoby do pracy w grupie,
2)  zaproponować pytania,
3)  zastanowić się, w jaki sposób można uporządkować grupy pytań,
4)  zapisać pytania jako efekt dyskusji w grupie,
5)  skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup,
7) przedstawić ostateczną propozycję zestawu pytań.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić osobie niepełnosprawnej na czym polega indywidualny

program rehabilitacji?



2) zaprezentować zasady przygotowania indywidualnego programu

rehabilitacji?



3) określić zadania opiekuna w przygotowywaniu indywidualnego

programu rehabilitacji?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Metody rehabilitacji

4.8.1. Materiał nauczania

Metody terapeutyczne stosowane w rehabilitacji:

1. Kinezyterapia – obejmuje całość zagadnień związanych z leczeniem ruchem, a podstawą jej

są  ćwiczenia  o  charakterze  leczniczym.  Kinezyterapia  jest  podstawą  rehabilitacji
funkcjonalnej. W procesie rehabilitacji osoby niepełnosprawnej kinezyterapia jest zazwyczaj
tą  fazą  leczenia  usprawniającego,  która  po  przywróceniu  lub  poprawie  sprawności
fizycznej,  daje  podstawy  do  dalszej  rehabilitacji.  Kinezyterapia  to  podstawowa
i najważniejsza gałąź rehabilitacji. Wśród ćwiczeń wyróżniamy te o działaniu miejscowym –
dotyczące  miejsca  gdzie  zlokalizowane  jest  schorzenie  oraz  te  o  działaniu
ogólnoustrojowym  –  gdzie  do  ćwiczeń  wykorzystuje  się  zdrowe,  nie  objęte  procesem
chorobowym  części  ciała  i  narządy,  co  powoduje  poprawę  wydolności  ogólnej,  która
decyduje o końcowym efekcie leczenia. Ćwiczenia najczęściej stosowane w kinezyterapii:

−

bierne – wykonywane przez drugą osobę (terapeutę, członka rodziny), bądź przez

aparaturę stymulującą pracę mięśni,

−

czynne w odciążeniu – pacjent wykonuje samodzielnie w systemie bloczkowym

eliminującym ciężar ćwiczonej kończyny,

−

izometryczne – polegają na czynnym maksymalnym napinaniu mięśni bez ruchu

w stawie,

−

czynne wolne – wykonywane są samodzielnie z pokonaniem ciężaru własnej kończyny

czy tułowia, co usprawnia pracę stawów i mięśni,

−

oddechowe – poprawiają sprawność układu oddechowego oraz utlenienie krwi, co

wpływa na procesy metaboliczne komórek i inne układy organizmu,

−

redresyjne – ćwiczenie bierne z zastosowaniem siły.

2. Fizykoterapia – w procesie leczenia usprawniającego spełnia rolę czynnika pomocniczego.

Stosuje  się  ją  przed,  w  czasie  albo  po  ćwiczeniach  leczniczych.  W  fizykoterapii
wykorzystuje  się  występujące  w  przyrodzie  naturalne  czynniki  fizyczne,  termiczne,
promieniowanie  świetlne,  prądy  małej,  średniej  i  wielkiej  częstotliwości.  Najczęściej
stosowane zabiegi fizykoterapeutyczne:

−

ciepłolecznictwo,

−

elektroterapia: galwanizacja, jonoforeza, prądy diadynamiczne, TENS, interferencyjna

Nemecka, prądy interferencyjne – elektrostymulacja mięsni i nerwów,

−

laseroterapia,

−

parafinoterapia,

−

światłolecznictwo,

−

ultradźwięki,

−

wodolecznictwo,

−

zimnolecznictwo.

3. Masaż leczniczy – to wykorzystanie bodźców mechanicznych, głównie w postaci ucisku na

tkanki w celu wywołania odczynów fizjologicznych. Jest to zespół technik manualnych
stosowanych w odpowiedniej kolejności, które przez powierzchnię ciała wywierają wpływ
na skórę, tkankę podskórną, mięśnie, torebki i więzadła stawowe, a także w postaci zmian
odruchowych na układ krążenia, nerwowy i wewnątrzwydzielniczy.

4. Ergoterapia – wykorzystywanie pracy jako metody leczenia i rehabilitacji, inaczej

psychoterapia pracą, należy do grupy metod psychoterapii pośredniej.

5. Terapia zajęciowa – dzięki odpowiednio dobranym czynnościom ruchowym daje

możliwość wyćwiczenia niezbędnych ruchów lub wyuczenia odpowiedniej kompensacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakres zadań terapii zajęciowej zależy od stopnia i rodzaju niepełnosprawności oraz stanu
ogólnego i wydolności osoby niepełnosprawnej. Najczęściej w terapii zajęciowej stosuje się
naukę podstawowych czynności z zakresu samoobsługi czy terapię z zastosowaniem
technik użytkowych.

6. Terapia sztuką i przez sztukę – w procesie rehabilitacji osób niepełnosprawnych może mieć

formę bierną  i  formę  czynną.  Forma bierna jest wówczas, gdy osoba niepełnosprawna jest
poddawana dowolnemu i nieustrukturalizowanemu oddziaływaniu przez różne formy sztuki
(malarstwo, muzykę, architekturę, oglądanie wystaw malarskich, filmów, sztuk teatralnych,
słuchanie  koncertów).  Forma  czynna  terapii  sztuką  obejmuje  między  innymi  rysowanie,
modelowanie,  malowanie,  haftowanie,  tkanie,  uprawianie  muzyki,  stosowanie  różnych
form  sztuki  teatralnej,  pisanie  poezji,  branie  udziału  w konkursach  recytatorskich.
Ponieważ  rehabilitacja  nie  może  być  obojętna  dla  przeżyć  psychicznych  osoby
niepełnosprawnej  oraz  jej  społecznej  egzystencji,  podobnie  doznania  w  sferze  psychicznej
nie mogą pozostać bez wpływu na proces rehabilitacji.

7. Psychoterapia rozumiana jako “zamierzone korygowanie zaburzeń czynności organizmu

środkami psychologicznymi”.

8. Metoda wczesnej interwencji – w rezultacie badań naukowych prowadzonych w ośrodkach

usprawniania dzieci niepełnosprawnych na całym świecie wynika, że najważniejszą i jedyną
drogą do osiągnięcia poprawy w zaburzeniach rozwoju psychoruchowego jest wcześnie
rozpoczęte i systematyczne interdyscyplinarne działania usprawniające.

Znając przyczyny i różnorodne uwarunkowania zaburzeń, ustala się plan działania zmierzający
do  korygowania  nieprawidłowości.  Zorganizowanie  i  zastosowanie  integralnej  pomocy
lekarskiej,  psychologicznej  i  pedagogicznej  z  wykorzystaniem  różnorodnych  form  zajęć
stymulacyjnych,  usprawniających,  korekcyjnych  i  wyrównawczych.  Największe  szanse
skutecznego działania przewidywane są w okresie wczesnej interwencji (to znaczy do 0-5 lat).

Występuje wiele możliwości rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Możemy tu wymienić:

−

rehabilitację leczniczą – ukierunkowana jest przede wszystkim na wykorzystanie

biologicznych metod oddziaływania na osobę z dysfunkcją organizmu w celu poprawy jej
stanu zdrowia lub ograniczenia somatycznych skutków urazu ciała,

−

rehabilitację społeczną – ma na celu przywracanie możliwości normalnego sposobu życia w

naturalnym środowisku. Rehabilitacja społeczna realizowana jest przede wszystkim przez:

−

doskonalenie zaradności osobistej i pobudzanie aktywności społecznej osoby

niepełnosprawnej,

−

doskonalenie umiejętności samodzielnego wypełniania ról społecznych,

−

likwidację barier w szczególności architektonicznych, urbanistycznych, transportowych,

technicznych, w komunikowaniu się i dostępie do informacji,

−

kształtowanie w społeczeństwie właściwych postaw i zachowań sprzyjających integracji

z osobami niepełnosprawnymi.
Do metod rehabilitacji społecznej, która jest częścią ogólnego procesu rehabilitacji możemy

zaliczyć:

−

integrację lub reintegrację osoby niepełnosprawnej w środowisko społeczne poprzez

udzielanie jej pomocy w przystosowaniu się do wymagań rodziny i środowiska dalszego,

−

usuwanie ekonomicznych i społecznych barier, które mogą utrudnić cały proces

rehabilitacji, np. poprzez udzielanie zasiłków, rent oraz zwiększanie świadomości
społecznej skutków niepełnosprawności,

−

włączenie osoby niepełnosprawnej we wszystkie przejawy życia społecznego, aby osoba ta

faktycznie była i czuła się wartościowym i pożytecznym członkiem społeczeństwa,
mogącym korzystać z dóbr i osiągnięć kultury, cywilizacji, jak też mogącym włączyć się
w ich tworzenie,

−

opanowanie umiejętności funkcjonowania w sytuacjach społecznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

tworzenie społecznych warunków integracji, tj. zniesienie wszelkich barier utrudniających

włączenie się osoby niepełnosprawnej w życie społeczne. Tak więc osoba niepełnosprawna
musi chcieć włączyć się w społeczeństwo, a społeczeństwo musi chcieć przyjąć tę osobę na
równych prawach,

−

rehabilitacja zawodowa – ma na celu ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania

i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego, przez umożliwienie jej
korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy.
Do metod rehabilitacji zawodowej możemy zaliczyć:

−

poradnictwo zawodowe,

−

szkolenie zawodowe,

−

zatrudnienie, np. w zakładach pracy chronionej lub tworzenie (przystosowanie) stanowisk

pracy do sytuacji osoby niepełnosprawnej, aby umożliwić jej uzyskanie, utrzymanie i awans
w odpowiedniej pracy, a przez to umożliwić jej integrację lub reintegrację w normalne
życie społeczne,

−

rehabilitację pedagogiczną – rozumie się przez nią realizację procesu nauczania

dostosowanego do możliwości i ograniczeń tych osób.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaka jest różnica między kinezyterapią a fizykoterapią?
2.  Jakie są cele terapii zajęciowej w procesie rehabilitacji?
3.  Co zaliczysz do metod rehabilitacji zawodowej?
4.  Kogo dotyczy metoda Wczesnej Interwencji?
5.  Co jest celem rehabilitacji społecznej?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz poniższe określenia do odpowiednich kolumn w tabeli:

−

poradnictwo zawodowe,

−

korzystanie z dóbr i osiągnięć kultury,

−

ćwiczenia bierne,

−

aparatura stymulująca pracę mięśni,

−

ćwiczenia czynne,

−

szkolenie zawodowe,

−

likwidacja barier,

−

elektroterapia,

−

zatrudnienie,

−

wodolecznictwo,

−

ćwiczenia izometryczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać osoby do pracy w grupie,
2)  uporządkować zapisane określenia,
3)  skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
4)  uzupełnić tabelę,
5)  przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

arkusz do ćwiczenia z tabelą:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kinezyterapia

Fizykoterapia

Rehabilitacja zawodowa

Rehabilitacja społeczna

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ metody terapeutyczne wspomagające aktywność i samodzielność osób

niepełnosprawnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać osoby do pracy w grupie,
2)  wybrać i zapisać propozycje metod wspomagających aktywność i samodzielność,
3)  porównać propozycje z zapisami innych grup,
4)  przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia kinezyterapia i fizykoterapia?



2) określić cele terapii zajęciowej i terapii sztuką?



3) określić czynniki naturalne wykorzystywane w fizykoterapii?
4) określić etapy procesu rehabilitacji zawodowej?




„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Sprzęt rehabilitacyjny

4.9.1. Materiał nauczania

Sprzęt rehabilitacyjny – to sprzęt stosowany podczas zajęć rehabilitacyjnych w celu

osiągnięcia możliwie najwyższego poziomu funkcjonowania osoby niepełnosprawnej, przy jej
aktywnym uczestnictwie.

Zaopatrzenie ortopedyczne – to sprzęt i konstrukcje mechaniczne, a także działania

zmierzające do zastąpienia bądź uzupełnienia różnych narządów lub układów (najczęściej
układu ruchu) jako całości lub jego poszczególnych składowych, mając na celu pomoc w ich
funkcjonowaniu.

Celem zaopatrzenia ortopedycznego jest zazwyczaj uzupełnienie

podstawowego leczenia bezoperacyjnego lub operacyjnego. Zaopatrzenie ortopedyczne może
być stosowane tylko na pewnym etapie leczenia lub pozostać stałym elementem życia osoby
niepełnosprawnej.

Zaopatrzenie ortopedyczne dzieli się na:

−

protezy – zastępują cały fragment narządu (np. kończynę) lub jego część,

−

ortezy – aparaty i inne konstrukcje ortopedyczne stosowane do określonych części narządu

ruchu i służą poprawie jego czynności (np. kołnierze ortopedyczne, stabilizatory stawów,
obuwie ortopedyczne),

−

środki  pomocnicze  –  ułatwiają  zajmowanie  określonych  pozycji,  zwiększając
samodzielność  lub  ułatwiając  poruszanie  się  osobie  niepełnosprawnej  z  dysfunkcjami
narządu  ruchu,  czy  układu  nerwowego  (np.  pionizatory,  wózki,  balkoniki,  kule,  laski,
parapodia),  jak  również  środki  które  ułatwiają  w  znacznym  stopniu,  bądź  umożliwiają
osobom  niepełnosprawnym  funkcjonowanie  e  środowisku  (okulary,  aparaty  słuchowe,
cewniki, pieluchomajtki).

Pomoce techniczne stosowane w różnych fazach rehabilitacji można podzielić według ich

przeznaczenia na sprzęt:

−

ortopedyczny, np. protezy, ortezy,

−

rehabilitacji leczniczej – przyrządy i urządzenia do kinezyterapii i fizykoterapii,

−

lokomocyjny, np. wózki, balkoniki,

−

rehabilitacji

zawodowej,

np.

maszyny

krawieckie,

tkackie

dostosowane

niepełnosprawności,

−

rehabilitacyjny do obsługi osobistej – uchwyty, poręcze, drabinki nadstawki, stołki,

podnośniki, krzesło-sedes itp., drobny sprzęt pomocniczy, specjalnie dostosowane łyżki,
myjki.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest zaopatrzenie ortopedyczne?
2.  Kiedy może być stosowany sprzęt i zaopatrzenie ortopedyczne?
3.  Czym różnią się ortezy od protez?
4.  Co to jest sprzęt rehabilitacyjny?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Do tabeli wpisz przykłady (co najmniej po 2), każdego rodzaju sprzętu wspomagającego

proces kompleksowej rehabilitacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać 2 osoby do pracy w grupie,
2)  zapisać wstępne propozycje kolegów/koleżanek,
3)  pogrupować zapisany sprzęt,
4)  skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
5)  wpisać propozycje do tabeli,
6)  przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup,
7)  zapisać i przedstawić ostateczna wersję grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

arkusz do ćwiczenia z tabelą:

Sprzęt

ortopedyczny

Sprzęt do

rehabilitacji

leczniczej

Sprzęt

lokomocyjny

Sprzęt do

rehabilitacji
zawodowej

Sprzęt do obsługi

osobistej

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

Ćwiczenie 2

Na podstawie podanej definicji podaj przykłady zaopatrzenia ortopedycznego.

„Zaopatrzenie ortopedyczne – to sprzęt i konstrukcje mechaniczne, a także działania

zmierzające do zastąpienia bądź uzupełnienia różnych narządów lub układów (najczęściej
układu narządu ruchu) jako całości lub jego poszczególnych składowych, mając na celu pomoc
w ich funkcjonowaniu.”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować definicję zaopatrzenia ortopedycznego,
2)  określić, w jaki sposób można uporządkować/podzielić zaopatrzenie ortopedyczne,
3)  zapisać przykłady zaopatrzenia ortopedycznego,
4)  przedyskutować lub porównać propozycje innych uczniów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia ortezy i środki pomocnicze?



2) rozróżnić i scharakteryzować poszczególne środki pomocnicze

wykorzystywane w procesie rehabilitacji?



3) przedstawić podział zaopatrzenia ortopedycznego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Aktywizowanie osób niepełnosprawnych

4.10.1. Materiał nauczania

Aktywizowanie osób niepełnosprawnych powinno być ściśle związane z integracją

i reintegracją  społeczną  tych  osób.  Integracja  społeczna  jest  procesem  włączania  do  grupy
i zaakceptowania  osób  niepełnosprawnych  jako  równych  i  pełnoprawnych  uczestników  życia
społecznego.  Reintegracja  społeczna  odnosi się tylko  do  osób niepełnosprawnych,  które stały
się  nimi  w  późniejszym  okresie  i  w  związku  z  tym  wymagają  ponownego  włączenia  ich  do
struktur  społecznych.  Aktywizowanie osób  niepełnosprawnych  jest procesem, który wiąże się
z różnymi płaszczyznami życia społecznego, życiem rodzinnym, formami kształcenia, rodzajem
wykonywanej  pracy,  sposobem  wykorzystania czasu  wolnego  oraz  wszelką inną  aktywnością
społeczną.  Ograniczenia  w  podejmowaniu  aktywności  przez  osoby  niepełnosprawne
wielokrotnie wiążą się z faktem, że osoba niepełnosprawna odczuwa lęki, depresję, drażliwość
i  wyraża  w różnych  formach  agresję.  Umiejętne  opanowanie  lęków,  podnoszenie  nastroju,
łagodzenie  zachowania  pozwalają  na  rozpoczęcie  aktywizowania  osób  niepełnosprawnych.
Porozumiewanie się z osoba niepełnosprawną, spełnianie jej oczekiwań, pomoc w uzyskiwaniu
odpowiedzi na dręczące ją pytania, wyjaśnienie powstałych wątpliwości dotyczących przebiegu
jej  choroby  oraz  usuwanie  lub  łagodzenie  zagrożeń  wynikających  z powstałej  sytuacji
kryzysowej

muszą być uwzględniane w trakcie procesu aktywizowania osoby

niepełnosprawnej.

Aktywizowanie niepełnosprawnego dziecka czy osoby dorosłej do życia społecznego

wiąże  się  wielokrotnie  z  koniecznością  przekształcenia  całej  struktury  rodzinnej.  Ważna  jest
wtedy  pomoc  otoczenia  udzielana  osobie  niepełnosprawnej  zarówno  w  czynnościach  życia
codziennego jak i organizowaniu przez nią odpowiednich zajęć w ciągu dnia. Oprócz pomocy
rodziny  w  procesie  aktywizowania  osoby  niepełnosprawnej  ważny  jest  również  wpływ  grupy
rówieśniczej oraz grupy wsparcia czy grupy samopomocy.

Według prof. Kawczyńskiej-Butrym problem aktywizacji nabiera szczególnego znaczenia

w domach pomocy społecznej. Żyją i mieszkają tam ludzie, którzy z różnych powodów,
najczęściej przewlekłej choroby, dysfunkcji fizycznej, psychicznej lub umysłowej nie byli
w stanie samodzielnie funkcjonować w poprzednim miejscu zamieszkania.
Nowy obszar pomocy ma objąć działania, których wynikiem będzie stworzenie podopiecznym
warunków i możliwości do aktywnego i twórczego życia.

Aktywizacja podopiecznego powinna dotyczyć:

−

czynności codziennego życia,

−

czynności higienicznych i porządkowych w najbliższym otoczeniu,

−

czynności wykonywanych na rzecz innych podopiecznych ,

−

czynności wykonywanych na rzecz ogólnego funkcjonowania domu pomocy społecznej,

−

aktywności i kontaktów ze środowiskiem poza domem.

W domach pomocy społecznej aktywizacja przejawia się również w różnorodnej terapii
zajęciowej. Według L. Kozaczuk jest to obszar, który sprzyja zwiększeniu szansy na
wszechstronny emocjonalny, duchowy, intelektualny i społeczny rozwój człowieka.
Zaliczyć do tych form możemy:

−

czynności i działania ułatwiające i pozwalające na wyrażanie siebie, swoich uczuć,
doświadczeń, np. poprzez różnorodną twórczość,

−

czynności i działania sprzyjające własnemu rozwojowi, na przykład pogłębianiu życia
duchowego, zdobywaniu wiedzy na temat zjawisk zachodzących w otaczającym świecie,

−

czynności i działania wzmacniające poczucie wspólnoty z innymi ludźmi (obchody imienin,
świąt, itp.).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aktywność – to synonim życia, stały i dostosowany do możliwości danej osoby wysiłek.

Jest on warunkiem prawidłowego rozwoju, umożliwia prowadzenie twórczego i harmonijnego
życia, jest podstawą leczenia wielu chorób, opóźnia procesy starzenia. Jest to taki obszar
działalności, który daje człowiekowi szanse wyrażania siebie w formie dostępnej i bardzo
indywidualnej, określonej jego możliwościami, upodobaniami i zwyczajami.
Niepełnosprawni mają możliwość korzystania z takich form pomocy jak:

−

warsztaty terapii zajęciowej,

−

turnusy rehabilitacyjne,

−

zespoły ćwiczeń fizycznych usprawniających psychoruchowo, zgodnie z potrzebami osób

niepełnosprawnych.

Warsztat terapii zajęciowej oznacza wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo placówkę

stwarzającą niepełnosprawnym, z upośledzeniem uniemożliwiającym aktualnie podjęcie pracy,
możliwość udziału w rehabilitacji społecznej i zawodowej przez terapię zajęciową.

Turnus rehabilitacyjny oznacza formę aktywnej rehabilitacji, połączonej z elementami

wypoczynku, mającej na celu przede wszystkim ogólną poprawę sprawności, wyrobienie
zaradności, pobudzanie i rozwijanie zainteresowań osób niepełnosprawnych.

Zespoły ćwiczeń fizycznych usprawniających psychoruchowo, zgodnie z potrzebami osób

niepełnosprawnych. Są to np. poradnie psychologiczne czy gabinety fizjoterapeutyczne.

W ostatnich latach dokonują się zasadnicze przemiany w statusie ludzi niepełnosprawnych

w  naszym  kraju.  Jednak  wielokrotnie  ze  względu  na  trudną  sytuację  ekonomiczną  państwa
przed  niepełnosprawnymi  pojawiają  się  liczne  problemy.  Pomimo,  iż  problem  tych  ludzi  jest
problemem  społecznym,  który  we  właściwy  sposób  rozwiązywany  owocować  może
zwiększoną  sprawnością  funkcjonowania  mechanizmów  państwa,  wydaje  się,  że  stanowi  on
jedynie  obciążenie.  Niedopracowane  systemowe  rozwiązania  w  zakresie  pomocy  społecznej,
służby  zdrowia  w  znacznym  stopniu  ograniczają  dostęp  ludziom  niepełnosprawnym  do
rehabilitacji np. zamykane są przychodnie rehabilitacji ambulatoryjnej, ograniczony jest dostęp
do  opieki  pielęgniarskiej  czy  zabiegów  fizjoterapeutycznych  w domach  pomocy  społecznej,  a
także występuje zbyt mała liczba warsztatów terapii zajęciowej.
Osoby niepełnosprawne mogą być aktywizowane  m.in. poprzez :

−

programy celowe PERON, np. PEGAZ – KOMPUTER DLA HOMERA, STUDENT,

−

podejmowanie działań zmierzających do doposażenia placówek rehabilitacji i instytucji
w sprzęt rehabilitacyjny,

−

wspieranie

działań

organizacji

pozarządowych

działających

rzecz

osób

niepełnosprawnych,

−

inicjowanie tworzenia punktów sprzedaży i wypożyczalni sprzętu ortopedycznego
i środków pomocniczych dla osób niepełnosprawnych,

−

stworzenie

rejestru

organizatorów

turnusów

rehabilitacyjnych

dla

osób

niepełnosprawnych,

−

podejmowanie

działań

rzecz

stworzenia

możliwości

uczestnictwa

osób

niepełnosprawnych w turnusach rehabilitacyjnych,

−

stworzenie systemu wsparcia dla osób niepełnosprawnych,

−

stworzenie bazy informacji o ośrodkach wsparcia dla osób niepełnosprawnych,

−

wzmocnienie roli wolontariatu na rzecz osób niepełnosprawnych,

−

opracowywanie lokalnych programów dotyczących likwidacji barier architektonicznych,
transportowych i w komunikowaniu, przy współpracy z przedstawicielami środowisk osób
niepełnosprawnych,

−

organizowanie imprez, wystaw, aukcji, olimpiad, spartakiad i przeglądów artystycznych
z udziałem osób niepełnosprawnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Celem aktywności człowieka jest:

−

utrzymywanie sprawności fizycznej i zdrowotnej,

−

rozwijanie zainteresowań,

−

usamodzielnianie, pobudzanie zaradności,

−

nauka współżycia w grupie i w środowisku,

−

utrzymanie (bądź obudzenie) wiary w sens życia.

Istnieje wiele dziedzin o znaczeniu terapeutycznym np. muzykoterapia, choreoterapia,
kulturoterapia.
W procesie rehabilitacji aktywizowanie osób niepełnosprawnych powinno odbywać się na
wszystkich płaszczyznach funkcjonowania zdrowotnego, społecznego, zawodowego.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest aktywizowanie osób niepełnosprawnych?
2.  Z czym wiąże się aktywizowanie do życia społecznego niepełnosprawnego dziecka?
3.  Co jest celem aktywizacji osób niepełnosprawnych?
4.  Jakie znasz dziedziny o znaczeniu terapeutycznym?
5.  Jaki cel mają programy PFRON?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podaj co najmniej 5 rodzajów terapii i zaproponuj kilka (nie mniej niż 3) form spędzania

wolnego czasu przez osoby niepełnosprawne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  dobrać osoby do pracy w grupie,
2)  scharakteryzować rodzaje terapii,
3)  uporządkować zapisane podane rodzaje terapii,
4)  zaproponować formy spędzania wolnego czasu,
5)  zaprezentować wyniki na forum grupy,
6)  przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

Ćwiczenie 2

Zaproponuj możliwość pobudzania aktywności osób niepełnosprawnych poprzez znane Ci

programy terapeutyczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  wskazać programy terapeutyczne pobudzające aktywność,
3)  uporządkować zapisane programy terapeutyczne,
4)  skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
5)  przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart,

−

poradnik ucznia.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić

przyczyny

ograniczania

aktywności

przez

osoby

niepełnosprawne?



2) określić jakie grupy powinny brać udział w procesie aktywizowania

osób niepełnosprawnych?



3) określić zadania programów aktywizacji osób niepełnosprawnych?



4) zdefiniować pojęcie aktywności?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Głównym zadaniem zespołu rehabilitacyjnego jest

a)  rehabilitacja fizyczna, psychiczna.
b)  rehabilitacja fizyczna, psychiczna, społeczna.
c)  rehabilitacja fizyczna, psychiczna, społeczna, zawodowa.
d)  rehabilitacja tylko społeczna.

2. Rehabilitacja jest procesem

a) społecznym, który dąży do zapewnienia osobie niepełnosprawnej godziwego życia

w poczuciu

pożyteczności

społecznej

i bezpieczeństwa społecznego oraz

zadowolenia.

b) medyczno-społecznym, który dąży do zapewnienia osobie niepełnosprawnej

godziwego życia w poczuciu pożyteczności społecznej i bezpieczeństwa społecznego
oraz zadowolenia.

c) medycznym, który dąży do zapewnienia osobą niepełnosprawnym godziwego życia w

poczuciu pożyteczności społecznej i bezpieczeństwa społecznego oraz zadowolenia.

d) przywracającym sprawność fizyczną.

3. Celem rehabilitacji społecznej jest

a) przywrócenie zdolności do samodzielnego życia i pracy, włączenie osoby

niepełnosprawnej w czynne życie społecznego.

b)  przywrócenie zdolności do samodzielnego życia.
c)  przywrócenie zdolności do samodzielnej pracy.
d)  powrót do sprawności fizycznej.

4. Ergoterapią nazywamy

a)  terapię ruchem.
b)  terapię środowiskową.
c)  terapię pracą.
d)  terapię fizykalną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Przedmioty zaopatrzenia ortopedycznego, dzielimy na

a)  protezy, ortezy.
b)  protezy, ortezy, środki pomocnicze.
c)  kule, laski, wózki.
d)  okulary i aparaty słuchowe.

6. Proces rehabilitacji najczęściej rozpoczyna się od

a)  leczenia funkcjonalnego tzn. prowadzenia ćwiczeń ruchowych.
b)  terapii zajęciowej.
c)  terapii sztuką.
d)  psychoterapii.

7. Uwzględniając kryteria biologiczne, społeczne i zawodowe rozróżniamy

a)  4 stopnie niepełnosprawności.
b)  3 stopnie niepełnosprawności.
c)  2 stopnie niepełnosprawności.
d)  1 stopień niepełnosprawności.

8. Indywidualny program rehabilitacji osoby niepełnosprawnej powinien być opracowany

a)  w okresie 3 miesięcy.
b)  w okresie 1 miesiąca.
c)  możliwie najkrótszym czasie.
d)  po powrocie ze szpitala.

9. Aktywizowanie osób niepełnosprawnych ma na celu

a)  integrację społeczną osoby niepełnosprawnej.
b)  integrację i reintegrację społeczną osoby niepełnosprawnej.
c)  reintegrację społeczną osoby niepełnosprawnej.
d)  usprawnienie ruchowe.

10. Indywidualny program rehabilitacji opracowuje

a)  lekarz specjalista rehabilitacji, fizjoterapeuta, pielęgniarka, psycholog kliniczny.
b)  logopeda, pracownik socjalny, technik ortopedyczny, pedagog specjalny.
c)  wszyscy członkowie zespołu rehabilitacyjnego.
d)  lekarz i pacjent z rodziną.

11. Celem zaopatrzenia ortopedycznego jest

a)  uzupełnienie podstawowego leczenia bez operacyjnego lub operacyjnego.
b)  uzupełnienie podstawowego leczenia bez operacyjnego.
c)  uzupełnienie podstawowego leczenia operacyjnego.
d)  leczenie ortopedyczne.

12. Bariery komunikacyjne dotyczą

a) niedostosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych np. peronów, wjazdów, wejść

do budynków.

b)  problemów z nawiązaniem kontaktów międzyludzkich.
c)  trudności porozumiewania się.
d)  niedostosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych sprzętu codziennego użytku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Kinezyterapią nazywamy

a)  leczenie przy pomocy bodźców fizykalnych i ruchu.
b)  leczenie ruchem.
c)  leczenie przy pomocy bodźców fizykalnych.
d)  wodolecznictwo.

14. Przyczyną niepełnosprawności wrodzonych mogą być

a)  zatrucia do 1 miesiąca życia.
b)  zaburzenia genetyczne.
c)  choroby w pierwszych tygodniach życia.
d)  poporodowe zaburzenia oddychania u dziecka.

15. Laseroterapia należy do

a)  fizykoterapii.
b)  kinezyterapii.
c)  balneoterapii.
d)  ergoterapii.

16. Metoda wczesnej interwencji stosowana jest

a)  u osób z niepełnosprawnością ruchową.
b)  u dzieci.
c)  u młodzieży.
d)  u osób w wieku podeszłym.

17. Osobą niepełnosprawną nazywamy

a) osobę, której stan fizyczny trwale lub okresowo utrudnia funkcjonowanie społeczne.
b) osobę, której stan fizyczny lub/i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza

albo uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami
prawnymi i społecznymi.

c) osobę, której stan fizyczny trwale lub okresowo utrudnia funkcjonowanie zawodowej.
d) osobę, której stan fizyczny trwale lub okresowo utrudnia funkcjonowanie ruchowe.

18. Rehabilitacja to

a)  proces leczniczy.
b)  proces medyczno-społeczny.
c)  proces społeczny.
d)  proces zawodowy.

19. Rehabilitacja kompleksowa według polskiego modelu rehabilitacji powinna być

a)  powszechna, ciągła, ogólna, specjalistyczna.
b)  powszechna, wczesna, kompleksowa, ciągła.
c)  powszechna, wczesna, kompleksowa, ogólna.
d)  powszechna, szeroka, jasna, kompleksowa.

20. Ułatwianiem uzyskiwania zatrudnienia osobie niepełnosprawnej zajmuje się rehabilitacja

a)  społeczna.
b)  lecznicza.
c)  zawodowa.
d)  pedagogiczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Pomaganie osobom niepełnosprawnym w korzystaniu z programów
rehabilitacyjnych

Zaznacz poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Dega W., Malinowska K.: Rehabilitacja medyczna. Warszawa 1993
2.  Fries W.: Rehabilitacja w chorobie Parkinsona. Elipsa-JAIM, Kraków 2002
3.  Garrison S. J.: Podstawy rehabilitacji i medycyny fizykalnej. PZWL, Warszawa 1997
4.  Głodkowska J.: Poznanie ucznia szkoły specjalnej. Warszawa 1999,
5.  Kawczyńska-Butrym  Z.:  Niepełnosprawność-specyfika  pomocy  społecznej.  BPS,

Katowice 1998

6.  Kirenko J.: Oblicza niepełnosprawności. WA, Lublin 2006
7.  Kiwerski J. (red): Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2006
8.  Knill  Ch.:  Dotyk  i  komunikacja.  Centrum  Metodyczne  Pomocy  Psychologiczno-

Pedagogicznej. MEN, Warszawa 1997

9. Kosakowski Cz. (red): Normalizacja środowisk życia osób niepełnosprawnych.

Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2005

10. Kowalik St.: Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych.

Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1999

11. Kostrzewa E., Marek. E., Patkiewicz. J., Wójcik. M.: Vademecum niepełnosprawnych.

Wrocław 1993

12.  Kozaczuk L.: Terapia zajęciowa w domach pomocy społecznej,Warszawa1995
13.  Kułakowska Z.: Wczesne uszkodzenie dojrzewającego mózgu. Folium, Lublin 2003
14.  Kwolek A. (red): Rehabilitacja medyczna. T. 1, 2. Urban & Partner, Wrocław 2003
15.  Laidler P.: Rehabilitacja po udarze mózgu. PZWL, Warszawa 2004
16.  Levitt S.: Rehabilitacja w porażeniu mózgowym i zaburzeniach. PZWL, Warszawa 2000
17.  Majewski T.: Rehabilitacja zawodowa i zatrudnienie osób niewidomych i słabowidzących.

KIGR, Warszawa 2004

18.  Maciarz A.: Dziecko przewlekle chore w roli ucznia. Kraków 1998
19.  Marciniak J.: Sprzęt szpitalny i rehabilitacyjny. Wyd.: Politechniki Śląskiej, Gliwice 2003
20.  Michałowicz R.: Mózgowe porażenie dziecięce. PZWL, Warszawa 2000
21.  Mika T.: Fizykoterapia. PZWL, Warszawa 2003
22.  Milanowska K.: Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2001
23.  Niedolski Z.: Rehabilitacja w przemyśle. PZWL, Warszawa 1981
24.  Przeździak B.: Zaopatrzenie rehabilitacyjne. Via Medica, Gdańsk 2003
25.  Podolski K., Turnowiecki W.: Polityka społeczna. Gdańsk 1993
26.  Rehabilitacja  podstawowa  i  orientacja  przestrzenna.  Polski  Związek  Niewidomych,

Warszawa 1995

27. Rosławski A.: Technika wykonywania ćwiczeń leczniczych. PZWL, Warszawa 2000
28. Rutkowska E. (red): Rehabilitacja i pielęgnowanie osób niepełnosprawnych.

Wydawnictwo Czelej, Lublin 2002

29. Sękowski T.: Psychologiczne aspekty rehabilitacji zawodowej osób niewidomych

zatrudnionych w warunkach pełnej i częściowej – integracji. Wydawnictwo UMCS,
Lublin 2001

30. Sherborne V.: Ruch rozwijający dla dzieci. PWN, Warszawa 2002
31. Speck O.: Niepełnosprawni w społeczeństwie – podstawy ortopedagogiki. Gdańskie

Wydydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005

32.  Straburzyński G., Straburzyńska-Lupa A.: Medycyna fizykalna. Warszawa 2000
33.  Straburzyńska-Lupa A.: Fizjoterapia. PZWL, Warszawa 2006
34.  Woźniewski M.: Rehabilitacja w chirurgii. PZWL, Warszawa 2006