Kolokwium z Podstaw Prawoznawstwa  

 

3.12.2013r. 

1 

 

1.  Norma postępowania, a norma prawna 

Prawem są tylko te normy, które pochodzą od państwa, a ściśle mówiąc tylko te normy, które zostały 
ustanowione przez kompetentny organ państwa (tzw. test pochodzenia). 
 

2.  Prawo a czas 

Prawem obowiązującym są tylko te prawa, które zostały ustanowione, a zarazem nie zostały 
formalnie uchylone (tzw. derogacja). 
 

3.  Norma postępowania 

a) Norma postępowania (w tym norma prawna) jest to wyrażenie, które w sposób dostatecznie 
jednoznaczny określonemu podmiotowi, w określonych okolicznościach, 

nakazuje bądź zakazuje 

określone zachowanie się

. 

 
b) Budowa normy: 

określenie adresata -> określenie okoliczności -> nakaz bądź zakaz zachowania się 

 

HIPOTEZA - DYSPOZYCJA 

 

4.  Charakterystyka semiotyczna normy 

Normy należą do typu wypowiedzi dyrektywnych. Wypowiedzi tego typu pełnią funkcję sugestywną. 
Normy postępowania nadają się do tego, aby w sposób 

stanowczy

 oddziaływać na zachowanie się 

jakiejś osoby, zwłaszcza na to, aby osoba ta wpływała jakoś na rzeczywistość

. Stanowczość 

odróżnia 

normy postępowania od innego typu dyrektyw (np. dyrektyw celowościowych). 
 

5.  Wartość logiczna normy 

Normy nie mają wartości logicznej. O normie nie można sensownie orzec, że jest prawdziwa albo 
fałszywa. Normy są: ·- słuszne 
- sprawiedliwe, a przede wszystkim obowiązują albo nie obowiązują. 
 

6.  Podział norm 

a) 

Wskazanie adresata: 

- indywidualne 
- generalne  

b) 

Sposób określenia zachowania:

 

- abstrakcyjne 
- konkretne 

c) 

Sposób wskazania okoliczności:

 

- indywidualne 
- generalne 
 

7.  Postać słowna norm 

 

a)  Wypowiedzi mające formę zdania rozkazującego 
b)  Wypowiedzi modalne 
c)  Wypowiedzi pozornie opisowe 

 

8.  Norma sankcjonowana i norma sankcjonująca 

a) 

norma sankcjonowana

 – norma o strukturze: jeżeli podmiot P

1

 wykona czynność konwencjonalną 

Kolokwium z Podstaw Prawoznawstwa  

 

3.12.2013r. 

2 

 

C

k

 to podmiot A

1

 ma obowiązek wykonać czyn C

1

.  

b) 

norma sankcjonująca 

– norma o strukturze: jeżeli wystąpi warunek W

2, 

polegający na tym, że 

podmiot A

1 

nie wykona czynu C

1

, to podmiot A

2

 (zazwyczaj organ państwa) ma obowiązek wykonać 

czyn C

2

 (tj. wymierzyć sankcję, która jest tak dobrana, by A

1

 bardziej opłacało się wykonać czyn C

1 

niż 

narazić się na to, że podmiot A

2

 dokona wobec niego czynu C

2

). 

 

9.   Aspekty i rodzaje sankcji 

 
Aspekty: 
a)

 socjologiczny 

– kara naturalna; sankcja jako instytucja społeczna 

b) 

normatywny 

– sankcja przewidziana przez normy 

 
Podział sankcji: 
a) 

sankcje skupione 

– są 

sformalizowane

 ( formalnie określona procedura i katalog sankcji) i 

zinstytucjonalizowane

 ( wymierzane w imieniu danego podmiotu). Np. sankcja prawna 

b) 

sankcje rozsiane 

– nie są sformalizowane ani zinstytucjonalizowane. Np. sankcja moralna 

 

10. Lex imperfecta 

W tych przypadkach ustawodawca nie dołączył norm sankcjonujących, zatem żaden organ w 
przypadku przekroczenia norm, nie może wymierzyć sankcji np. art. 23,87 Kodeks Rodzinny i 
Opiekuńczy. 
 

11. Norma, a przepis prawny 

Normy nie należy utożsamiać z przepisem. 

Przepis prawny 

to zdanie w sensie gramatycznym, z 

reguły wyróżniony graficznie, jako art. 

§ czy ust. Z przepisów zbudowane są teksty prawne. Z owych 

tekstów prawnik, urzędnik czy każdy zainteresowany odtwarza normy prawne w drodze wykładni.  

 

12. Norma kompetencyjna 

a) 

Norma kompetencyjna 

– norma, którą wyróżnia jakiś podmiot P jako kompetentny do wykonania 

czynności C. Adresatem tej normy jest podmiot A, na który norma nakłada 

obowiązek

 zareagowania 

jakoś na dokonanie czynności konwencjonalnej C przez podmiot P. 
 
b) 

Podmiot kompetentny 

jest wyróżniony (tj. wskazany w okolicznościach), manifestowany w 

przepisie, ale nie jest adresatem (!!) takiej normy. 
 

13. Czynność konwencjonalna 

 
a) O tym jak dokonać czynności konwencjonalnej i kiedy będzie ona ważna decyduje tzw. reguła 
sensu, czyli podobne do dyrektyw celowościowych, dyrektywy ważnego dokonywania czynności 
konwencjonalnej.  
b) STOSOWANIE PRAWA to czynność konwencjonalna organu państwa, którą rozstrzyga się na 
podstawie normy generalnej i abstrakcyjnej, jakąś sprawę indywidualną i konkretną. 
 
 
 

Etapy stosowania prawa: 
1. Podstawa prawna 
2. Stan faktyczny 

Kolokwium z Podstaw Prawoznawstwa  

 

3.12.2013r. 

3 

 

3. Dokonanie subsumpcji (podciągnięcie stanu faktycznego pod stan prawny) 
4. Wydanie decyzji finalnej 
 

14. Luz decyzyjny 

Zakres swobody, gdy przepis prawa jest tak sformułowany, że zawiera pewne 

elementy ocenne

, 

zwroty niedookreślone znaczeniowo lub zakresowo. Prawodawca może, dążąc do zapewnienia 
prawu 

elastyczności

, pozostawiać luzy decyzyjne poprzez: 

 
a) wyznaczanie granic, w jakich można podejmować decyzję 
b) klauzule generalne (odesłania pozasystemowe) 
c) zwroty niedookreślone 
 
Częściej jednak jest tak, że luzy decyzyjne są powiązane z charakterem tekstów prawnych, 
podzielających cechy języka etnicznego (ogólnego). 
 

15. Język prawny, a język prawniczy 

Język prawny to język tekstów prawnych, a język prawniczy to język doktryny prawa! 
 

Język prawny 

– język ogólny, cechujący się niedookreślonością zwrotów tego języka. Tekst składa się 

ze zdań tj. przepisów prawnych, a wiele wyrazów ma znaczenie swoiste dla tego języka. Pożądana 
jest: 
a) adekwatność 
b) zwięzłość 
c) precyzyjność 
d) komunikatywność 
Bardzo ważnymi cechami tekstu prawnego jest to, że ma 

kilka poziomów 

oraz jest 

zmienny. 

 

16. Postępowanie dowodowe, domniemanie prawe i materialne 

 
a) 

Postępowanie dowodowe 

jest częścią każdej procedury w prawie. Ustala się fakty, a w oparciu o 

te ustalenia formułuje się twierdzenia. W tym sensie dowodzi się twierdzeniu o faktach sprawy. 
Przez dowód rozumiemy informacje albo czynność dowodową! 
 
b) 

Domniemanie prawne 

– reguła kierowana do organu stosującego prawo, nakazująca uznać jakiś 

fakt „A” za ustalony, tak długo aż nie zostanie on obalony (domniemanie formalne). 
 
c) 

Domniemanie materialne 

– należy uznać fakt „A” zawsze wtedy, gdy ustalony zostanie fakt „B”. 

 

17. System prawa 

 
a) 

System prawa 

– to zbiór ułożonych hierarchicznie aktów prawnych, składających się z norm.  

b) 

Akt normatywny 

– to odpowiednio uporządkowany zbiór przepisów prawnych. Przepisy te 

wysławiają normy. Akt normatywny jest zawsze wydany przez odpowiedni podmiot. 
 
 
 

18. Źródła prawa 

a) formalne źródła prawa 

Kolokwium z Podstaw Prawoznawstwa  

 

3.12.2013r. 

4 

 

- fakty prawotwórcze (stanowienie) 
- rezultaty faktów prawotwórczych ( akty prawa stanowionego: ustawy, rozporządzenia etc.) 

b) źródła poznania prawa (wiedza o normach prawnych)

 

- oficjalne (Urzędowe dzienniki promulgacyjne) 
- nieoficjalne (podręcznik, wiedza kolegów etc.) 
 
Im wyżej akt w hierarchii, tym ma większą moc prawną! 
 

Urzędowe dzienniki promulgacyjne

: Dziennik Ustaw RP, Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski”, 

wojewódzkie dzienniki urzędowe. 
 

19. Hierarchia źródeł prawa ( III rozdział Konstytucji RP) 

1) Konstytucja RP 
2) Ratyfikowane umowy międzynarodowe ( za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie) 
3) Ustawy (w stanie wojny Rozporządzenie z mocą ustawy) 
4) Ratyfikowane umowy międzynarodowe 
5) Rozporządzenia 
6) Akty prawa miejscowego (np. uchwały rady gminy czy miasta) 
 
Norma stojąca niżej musi być zgodna treściowo z norną stojącą wyżej. Jedynie norma stojąca wyżej 
może być podstawą kompetencyjną do wydania normy niżej leżącej. 
 
Mamy tzw. 

prawo wewnętrzne 

(inaczej interna administracji), którego normy nie tworzą hierarchii 

systemu, ich katalog jest otwarty ( tak podmiotowo, jak i przedmiotowo). Prawo te wiąże tylko 
jednostki podlegające wydającemu taki akt (zarządzenie, uchwała, postanowienie). 
 

20. Budowa aktu normatywnego 

Ustawa składa się z określonych elementów, które powinny być w niej umieszczone w następującej 
kolejności:  
a) tytuł 
b) przepisy merytoryczne (ogólne i szczegółowe),  
c) przepisy o zmianie przepisów obowiązujących (nowelizujące) 
d) przepisy przejściowe i dostosowujące,  
e) przepisy końcowe, na które składają się przepisy uchylające, przepisy i wejściu ustawy w życie oraz 
przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązującej ustawy 
 
W każdym akcie normatywnym można wyróżnić jego 

część artykułowaną

, w której zawarte są 

przepisy prawne oraz 

część nieartykułowaną

, na którą składają się: tytuł aktu, preambuła, tzw. 

podstawa prawna oraz podpis. 
 

21. Rodzaje aktów prawnych - charakterystyka 

a) 

Akty prawa miejscowego

 – 

moc obowiązująca ograniczona 

do terytorium działalności organu 

stanowiącego źródło prawa powszechnie obowiązującego. 
 
b) 

Rozporządzenia

 – akty wykonawcze wydawane są w celu wykonania ustawy na podstawie i w 

granicach upoważnienia ustawowego. Wyróżniamy 

ograniczony krąg podmiotów 

wydających 

rozporządzenia: Prezydent RP, PRM, Ministrowie kierujący działem administracji publicznej, 
przewodniczący komitetów wchodzących w skład RM, RM, KRRiT. (art. 149 K RP) 

Kolokwium z Podstaw Prawoznawstwa  

 

3.12.2013r. 

5 

 

c) 

Umowy międzynarodowe 

– gdy ratyfikowane przez Prezydenta RP - 

moc niższa 

od ustaw. Gdy 

ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie – wtedy 

moc wyższa 

od ustaw (art. 91 ust. 2 

Konstytucji RP). Mogą być nie ratyfikowane – wówczas są tylko źródłem prawa wewnętrznego (nie 
obowiązują powszechnie). 
d) 

Ustawy

 – sędziowie podlegają Konstytucji i ustawom. Występuje 

ograniczenie podmiotowe

 – 

ustawy stanową wyłącznie organ przedstawicielski. Nie ma ograniczeń przedmiotowych – ustawą 
można regulować wszelkie materie. 
e) 

Rozporządzenia z mocą ustawy 

– wydawane przez Prezydenta RP, na wniosek RM, wymagają 

zatwierdzenia przez Sejm, tylko w stanie wojennym. Akty te mają 

ograniczoną przedmiotową

 

materię regulacji. (art. 234 K RP) 
f) 

Konstytucja RP 

– najwyższy akt normatywny systemu prawa w Polsce. Ma 13 rozdziałów.  



 

I rozdział – ustrój RP 



 

II rozdział – prawa i obowiązki człowieka i obywatela 



 

III rozdział – źródła prawa 



 

IV – IX rozdział – parlament, prezydent RP, rząd, samorząd terytorialny, sądy i trybunały, 
NIK, RPO, KRRiT 



 

X – XIII rozdział – finanse publiczne, stany nadzwyczajne, zmiany konstytucji, przepisy 
przejściowe i końcowe 
 

22. Realizowanie, przestrzeganie prawa 

a) 

Realizuje normę 

ten, kto spełnia obowiązek wyznaczony przez tę normę, chociażby przypadkowo. 

b) 

Przestrzega normy 

ten, kto realizuje ją, jest świadomy jej treści, a nawet gotowy zmodyfikować 

swoje zachowanie ze względu na daną normę. 
 

Norma skuteczna

(efektywna) – o normie powiemy, że jest skuteczna, jeżeli uznamy, że obowiązuje w 

sensie behawioralnym. 
Czynniki wpływające na przestrzeganie norm prawnych: 
1. Pozytywne wartościowanie normy – uzasadnienie aksjologiczne normy jest czynnikiem 
wpływającym na jej działanie. 
2. Obawa przed sankcją. 
3. Możliwość uzyskania korzyści. 
 

23. Luki aksjologiczne 

Luki aksjologiczne (pozorne)

– nie są wadami systemu prawa, wedle czyichś ocen jakoś norma 

powinna obowiązywać, a nie obowiązuje lub nie powinna obowiązywać, a obowiązuje. 
 

24. Stosunek prawny 

a) 

Stosunek społeczny faktyczny 

– faktyczne oddziaływanie na siebie osób. Jeżeli oddziaływanie to 

oparte jest na normach to ten stosunek jest tetyczny (religijne, obyczajowe, moralne). Jeżeli będą to 
normy prawne to mamy do czynienia ze stosunkiem prawnym. 
b) 

Stosunek prawny 

– to stosunek tetyczny, który jest oparty na normie prawnej. Konstrukcja 

stosunku prawnego znajduje zastosowanie do wszystkich gałęzi prawa, ale w szczególności do prawa 
cywilnego. 
 
Stosunki prawne mogą być: 
* 

stosunkami zobowiązaniowymi

 (gdy podmiot „A” ma obowiązek świadczyć na rzecz podmiotu „B” 

zwanego uprawnionym) 

Kolokwium z Podstaw Prawoznawstwa  

 

3.12.2013r. 

6 

 

* 

stosunkami podległości kompetencyjnej 

( podmiot „A” podlega kompetencji podmiotu „B” 

 

25. Struktura stosunku prawnego 

a) podmioty (osoby prawne, osoby fizyczne, jednostki organizacyjne) 
b) przedmiot (określone zachowanie się) 
c) treść (prawa i obowiązki podmiotów stosunku) 
 
Zachowania prawne: 
 

Uprawnienie

 – sytuacja prawna polegająca na tym, że podmiot „A” ma obowiązek wykonać jakieś 

świadczenie na rzecz podmiotu „B”. Sytuacja prawna wyznaczona podmiotowi „B” to uprawnienie. 
Powstaje ze względu na obowiązek „A” świadczenia na rzecz „B”.  

Kompetencje

 – upoważnienie, to sytuacja prawna „B” polegająca na tym, że jeżeli ten podmiot 

dokona czynności konwencjonalnej to inne podmioty będą miały obowiązek zareagować jakoś na to 
– zaktualizuje się jakiś ich obowiązek.  
Kompetencja może wiązać się z wolnością czynienia z niej użytku. 
 

26. Podmiotowość prawna 

a) 

Podmiotowość prawną 

ma ten podmiot, który może mieć prawa lub obowiązki. Podmiotowość 

jest ukształtowana różnorako, w zależności od gałęzi prawa (np. nie ma przedmiotowości w PC, ale 
jest w Prawie Podatkowym). Dotyczy zwłaszcza podmiotów zbiorowych. Podmiotowość prawną ma 
każdy człowiek od urodzenia do śmierci, a także pewne jednostki organizacyjne. 
b) 

Zdolność prawna 

– ten ma zdolność prawną, kto może być podmiotem praw i obowiązków 

c) 

Zdolność do czynności prawnych 

– ten ma zdolność do czynności prawnych, kto może poprzez 

dokonanie czynności konwencjonalnych wywoływać określone skutki prawne zwłaszcza powstanie, 
zmianę lub ustanie stosunku prawnego. Ta kompetencja nie przysługuje wszystkim w tym samym 
zakresie: 
 
* pełna zdolność do czynności prawnych – osoby pełnoletnie, które nie są ubezwłasnowolnione, 
osoby prawne oraz jednostki organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej choć ustawa 
przyznaje im zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych 
* ograniczona zdolność do czynności prawnych – osoby od 13. r.ż. do uzyskania pełnoletności, 
ubezwłasnowolnieni częściowo 
* brak zdolności do czynności prawnych – osoby do ukończenia 13. r.ż. i osoby ubezwłasnowolnione 
całkowicie 
d) 

Osoba prawna 

– jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje osobowość prawną. Może być 

to stowarzyszenie osób (korporacja) albo majątek (fundacje) np. wspólnota mieszkaniowa 
e) 

Osoba fizyczna 

– człowiek od urodzenia do śmierci 

 
Zdolność prawną ma dziecko poczęte, ale nienarodzone (NASCITURUS) Nabędzie prawa i obowiązki o 
ile urodzi się żywe. 
 
f) 

Fakt prawny 

– nazywany fakt doniosły prawnie, czyli taki, z którym normy prawne wiążą określone 

skutki (powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego) 
 
 
 

Kolokwium z Podstaw Prawoznawstwa  

 

3.12.2013r. 

7 

 

27. Sytuacje prawne 

Normy wyznaczają określonym podmiotom zachowania do spełnienia. Kwalifikacja 

zachowań 

podmiotów

 ze względu na zespół norm to 

modalność prawna! 

 

Wyróżniamy dwa rodzaje modalności: 
a) podstawowe  

Podstawowa sytuacja prawna – gdy da się sytuację podmiotu scharakteryzować jako 
modalność podstawową. Powstaje, gdy czyje zachowanie da się scharakteryzować jako: 
* zakazane 
* niezakazane 
* dozwolone 
* indyferentne  
* fakultatywne 

b) pochodne 
  

Pochodna sytuacja prawna – gdy da się sytuację prawną podmiotu scharakteryzować  

 jako modalność pochodną (kwalifikacja zachowań jako zachowań odnoszących się do innej osoby, 
aniżeli adresat normy).  

Sytuacja pochodna jakiegoś podmiotu P powstaje ze względu na zachowanie podmiotu R 

odnoszącego się do podmiotu P – innego niż adresat normy. Pochodna modalność to 

kompetencja

 i 

uprawnienie

. 

 
Podmiot, na rzecz którego ze względu na normy wykonuje się świadczenie to 

recypient 

(zachowanie 

adresata normy jest ukierunkowane na taką osobę). 
 
Zachowanie jest dla kogoś przedmiotem obowiązku, gdy jest przez jakąś normę nakazane lub 
zakazane: 
 

a) Czyn, który nie jest czynem 

zakazanym

 ze względu na normę P, jest czynem dozwolonym 

ze względu na normę P (dozwolony prawnie, gdy nie ma zakazu w systemie prawa) 
 

b) Czyn, który nie jest czynem 

nakazanym

 ze względu na normę P, jest czynem 

fakultatywnym ze względu na normę P. 
 
 

c) Czyn 

fakultatywny

 i zarazem 

dozwolony

 (tj. ani nakazany, ani zakazany) to czyn 

indyferentny. 
 
W tym przypadku istnieje wolność zrealizowania tego czynu i wolność powstrzymania się od tego – 
jest to wolność dwustronna! 
 
Z czynem indyferentnym mogą wiązać się jakieś 

konsekwencje prawne 

(gdy tak nie jest, czyn jest 

obojętny prawnie). Np. posiadanie samochodu nie jest nakazane ani zakazane, lecz wiążą się z tym 
pewne skutki prawne (obowiązek ubezpieczenia). 

28. Wolność prawnie chroniona 

Wolność prawnie chroniona to sytuacja B, powstała ze względu na normę zakazującą każdemu 
innemu lub niektórym innym niż B (tj. podmiotom nie-B) 

działań ingerencyjnych 

w pewną sferę 

zachowań podmiotu B. Nie-B mają obowiązek powstrzymania się od ingerencji. 
 
 

Kolokwium z Podstaw Prawoznawstwa  

 

3.12.2013r. 

8 

 

29. Roszczenie 

Roszczenie to 

uprawnienie

, w którym są już określone podmioty uprawnionego (A) i zobowiązanego 

do świadczenia (B), a obowiązek ten jest zaktualizowany (wymagalny). 
Gdy (B) nie będzie spełniał świadczenia, to podmiot A ma kompetencje do dochodzenia spełnienia 
świadczenia przed sądem (tzw. roszczenie sądowe) 

30. Konstytucja cd.  

a) Zasady ustroju: 



 

Władza zwierzchnia należy do narodu, który wykonuje władzę w formie: demokracji 
bezpośredniej (referenda) i pośredniej (przez przedstawicieli) – jest to podstawowy 
sposób sprawowania władzy. 



 

Konstytucja akcentuje suwerenność (samodzielność w podejmowaniu decyzji) i 
niepodległość państwa oraz niepodzielność terytorium 



 

Art. 2 Konstytucji RP stanowi zasadę demokratycznego państwa prawnego, 
urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. 

Przyjmuje się, że państwo prawa cechuje: 

  Podział władz 
  Zwierzchniość Konstytucji 
  Niezawisłość i niezależność sędziów oraz sądów 
  Szczególna rola ustawy (tzw. materie ustawowe) 

b) Zasada demokratycznego państwa prawnego – rozwinięcie: 

 

Przyzwoita legislacja – zakaz retroaktywności prawa (na niekorzyść adresatów); odpowiednie okresy 

vacatio legis; ochrona praw nabytych oraz określoności i jasności prawa. 
 

Ważna jest tzw.

 zasada proporcjonalności 

– zakaz nadmiernej, nieuzasadnionej ingerencji w wolność 

obywateli. 
 

Sprawiedliwość społeczna 

– realizacja zadań interwencyjnych ( np. w gospodarkę), opiekuńczych (np. 

polityka socjalna) oraz paternalistycznych. 
 
 

c) 

Budowa społeczeństwa obywatelskiego 

– można przyjąć, że Konstytucja daje wyraz wagi 

społeczeństwa obywatelskiego. Zakłada: 



 

Pluralizm polityczny 



 

Wolność tworzenia stowarzyszeń i innych organizacji zrzeszających (NGO) 



 

Wolność tworzenia związków zawodowych, samorządu zawodowego i terytorialnego 
oraz związków wyznaniowych 



 

Zapewnia wolność przepływu informacje (media itd.) Jest to bardzo ważne prawo 
człowieka do informacji.  

d) 

Podział władz 

– art. 10 K RP, rozgraniczenie podmiotowe i przedmiotowe – wykonywanie władzy 

ustawodawczej, sądowniczej i wykonawczej przez odpowiednie organy 

e) 

Społeczna gospodarka rynkowa 

– Polska to liberalne państwo socjalne. Z jednej strony występuje 

wolny rynek i wolność działalności gospodarczej oraz zapewnienie własności prywatnej, a z 
drugiej – rozbudowany system świadczeń socjalnych, progresja podatków. 

f) 

Źródłem wolności i praw człowieka

 jest przyrodzona i niezbywalna godność człowieka (art. 30 K 

RP)