EKONOMICZNO- FINANSOWE SKUTKI DEFICYTU BUDŻETOWEGO WYKŁAD 1

Dr Magdalena Ślebocka

[e-mail]

Konsultacje poniedziałki 15.00-16.30
Kwiecień 14.04 od 16.30 / 28.04 od 16.30

25 maja ostatnie zajęcia sprawdzian wiedzy ekonomicznych-finansowych skutków deficytu budżetowego 15
pytań testowych w formie testu

Na meila wcześniej jak chcemy zaliczyć

do 10 kwietnia

podatki w zarządzaniu przedsiębiorstwem

•

prezentacje 3-4 osobowe dokładne keysy

•

w formie pisemnej, rozwiązywanie keysów

Cel zajęć: przedstawienie problematyki skutków kreowania i występowania deficytu budżetowego
Plan zajęć:

•

dochody publiczne

o

przyczyny gromadzenia dochodów publicznych

o

rodzaje dochodów publicznych

o

gospodarcze i społeczne skutki podatków

granice opodatkowania

wpływ podatków na oszczędności i inwestycje

•

wydatki publiczne

o

istota wydatków publicznych

o

rodzaje wydatków publicznych

o

racjonalizacja wydatków publicznych

o

metody racjonalizacji

•

równowaga budżetowa

o

istota i czynniki równowagi budżetowej

o

mnożnik zrównoważonego budżetu

o

rodzaje sald budżetowych

o

równowaga budżetowa jajo kryterium oceny działalności władz publicznych

•

deficyt budżetowy

o

mechanizm powstawania

o

ekonomiczne rodzaje

o

deficyt budżetowy

•

dług publicznych

o

ekonomiczna istota

o

Rodzaje

o

Przyczyny powstawania

o

Instrumenty zaciągania

o

Rola banku centralnego w finansowaniu długu publicznego

o

Charakterystyka w dp w Polsce

o

Deficyt budzetowy w jst

o

Db w wybranych krajach ue

Literatura:

1.

C. Józefiak, p.krajewski, m.mackiewicz, deficyt budżetowa, przyczyny i metody ograniczania, PWE,
warszawa 2006

2.

E. ruśkowski, deficyt budzetowy i dlug publiczny w wybranych krajach UW, wsfiz, Białystok 2003

3.

K.piotrowska-marczak, k.kietlinska, harmonizacja finansow publicznych w skali narodowej
i europejskiej, difin, warszawa 2007

Notatki kursywą wspominała ale dla ciekawostki, nie kazała pisać

Budżet zadaniowy to plan finansowo-rzeczowy w którym:

•

Plan działań przedstawiony jestw postaci zestawu zadań

•

Dla każdego zadania określono jednostkę odpowiedzialną za wykonanie

•

Dla żądań o charakterze projektu określono termin wykonania oraz mierniki wykonania zadania

•

Określono nakłady przyznane na realizację zadnia

Zadanie budżetowe powinno zawierać

•

nazwę zadań

•

Określony ilościowe i jakościowo cel

•

Produkt

•

Koszt wykonania

•

Wskaźnik efektywności

Podział zadań budżetowych – kryteria podziału

•

Rodzaj

o

Zadanie bezpośrednie - to zadanie, przez którego realizację wykonawca dostarcza potrzebny
produkt wspólnocie mieszkańców lub innemu klientowi

o

Zadanie pośrednie – związane jest z utrzymaniem infrastruktury, administracji, itp.

•

Odbiorcę „produktu”

o

Zadania zewnętrzne- są skierowane do mieszkańców i innych klientów zewnętrznych. Dotyczą
w szczególności transportu zbiorowego lub usług administracyjnych

o

Zadania wewnętrzne – skierowane są do pracowników innych wydziałów np. utrzymanie
systemu informatycznego, wyplata wynagrodzeń

•

Czas realizacji

o

Zadanie ciągłe – jego celem jest stałe dostarczanie określonych usług Społeczności lokalnej,
jest na trwałe wpisane w formułę budżetu

o

Zadanie jednorazowe – jego obecność wynika ze specyfiki zadania, ma ściśle określony
początek i koniec wykonania oraz zakres przedmiotowy

o

Zadanie inwestycyjne – zbliżone do zadania jednorazowego, wymaga jednak kontynuowania w
następnych okresach, aż do momentu osiągnięcia wyznaczonego celu.

Podstawowe cechy charakterystyczne budżetu tradycyjnego

•

Narzędzie wydatkowania

•

Utrudnione powiązania wydatków z celami i zadaniami organu wykonawczego tzw. tradycyjna
klasyfikacja budżetowa

•

Brak powiązania wydatków z kategoriami skuteczności i efektywności

•

Brak wieloletniej projekcji wydatków na zadania

•

Brak integracji wydatków

•

Utrudniona hierarchizacja wydatków

•

Wydziałowe podejście

•

Brak czytelnej informacji i polityce wydatkowej

•

Ukierunkowanie dyskusji na pojedyncze pozycje wydatkowe

Podstawowe cechy charakterystyczne budżetu zadaniowego

•

Umożliwia powiązanie wydatków z celami i zadaniami

•

Zarządzanie wydatkami w kierunku zwiększania skuteczności i efektywności

•

Długofalowe podejście – min. Trzyletnia projekcja wydatków dla dysponenta według zadań

•

Globalne podejście do wydatków sektora finansów publicznych konsolidacja według zadań

•

Sprzyja współpracy pomiędzy poszczególnymi komórkami i wydziałami

•

Czytelna informacja o wydatkach – umożliwia komunikację ze społeczeństwem

•

Umożliwia merytoryczną dyskusję o zadaniach

Dochody budżetowe państwa – są środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych i gospodarstw
domowych przez państwo lub odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków na cele
państwowe (dostarczanie dób publicznych, wykonywanie zadań wynikających z celów różnych gałęzi polityki
państwa).

Kryterium klasyfikacja dochodów budżetowych

1.

Kryterium ekonomiczne – wg tego kryterium uzyskiwane przez budżet środki pienięne grupowane sa
na podstawie źródeł pochodzenia

2.

Kryterium organizacyjne - kryterium to uwzględnia różnice pomiędzy dochodami budżetu państwa a
dochodami budżetu JST

3.

Kryterium prawne

a.

Bezzwrotne i zwrotne

b.

Nieodpłatne i odpłatne

c.

Przymusowe i dobrowolne

Dochody zasadnicze- pochodzą ze źródeł które wprowadzono z wyraźnych pobudek fiskalnych np. podatki
Dochody uboczne – uzyskiwane są przy okazji np. dochody grzywien
Dochody zwrotne – postać zaciągniętych długów na cele publiczne albo dokonywanych lokat w gospodarce
bankowej
Dochody bezzwrotne – pobierana z zastosowaniem władztwa podatkowego, niezależnie od tego czy zostały
wykorzystane czy nie
Dochody opłatne - związane z czynnościami organów państwa bądź usługami
Dochody dobrowolne - występują zwykle w firmie darowizn czy zapisów
Dochody przymusowe - dochody o charakterze publicznoprawnymi których ustanowienie wiąże się z istnieniem
władztwa podatkowego
Dochody zwyczajne –tradycyjnie służą sfinansowaniu wydatków budżetowych
Dochody nadzwyczajne- przeznaczone z reguły na sfinansowanie nadzwyczajnych wydatków budżetowych
Dochody publicznoprawne – określone są z zastosowaniem władztwa podatkowego
Dochody prywatno gospodarcze – pochodzą z majątku państwa lub z działalności gospodarczej

Klasyfikacja kolejna

1.

Prawna – rozróżniająca poszczególne techniki pobierania danin:

a.

Wpływ uzyskane z władztwa podatkowego

b.

Wynagrodzenia za świadczone usługi – opłaty

c.

Dochody z majątku państwa

d.

Dochody pozorne – zaciągane pożyczki oraz lokaty

2.

Finansowa

a.

Stałe – uzyskane z podatków, grzywien, opłat, dochody pochodzące z majątki

b.

O charakterze czasowym - wpływy z emisji pw, pożyczek

3.

Ekonomiczna

a.

Rodzaj bogactwa będącego źródłem pobierania podatki od przychodów, dochodów, konsumpcji

b.

Gospodarcze następstwa świadczenia – są to dochody zwyczajne zdobyte z użyciem władztwa
podatkowego

Klasyfikacja dochodów budżetowych

1.

Dochody podatkowe

a.

Pośrednie

b.

Bezpośrednie

2.

Dochody niepodatkowe – są to wszelkie formy świadczeń o charakterze pieniężnym, które nie spełniają
kryteriów stawianych przed podatkiem.

a.

Dywidendy

b.

Wpłaty z zysku NBP

c.

Cła

d.

Dochody jednostek budżetowych

e.

Wpłaty gmin

3.

Dochody zagraniczne

Wpływ na wysokość z ceł mają m.in.:

•

Wysokość efektywnych stawek celnych

•

Wielkość importu rejestrowanego

•

Sposób wykorzystywania kontyngentów taryfowych, czy

•

Kurs złotego

W skład dochodów z tytułu dywidend wchodzą

•

Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek skarbu państwa

•

Dywidendy z tytułu udziałów skarbu państwa

Wielkość wpłat z tytułu zysku NBP kształtują m.in. następujące czynniki:

•

Aktywa rezerwowe

•

Emisja pw

•

Emisja bonów pieniężnych NBP

•

Polityka kształtowania kursu walutowego

Artykuł 111 ustawy o finansach publicznych. Dochodami podatkowymi i niepodakowymi budżetu
państwa są (27.08.2009 r.):

1)

podatki i opłaty, w części, która zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowi dochodów jednostek samorządu
terytorialnego, przychodów państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów
publicznych;

2)

cła;

3)

wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa;

4)

wpłaty z tytułu dywidendy;

5)

wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;

6)

wpłaty nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych;

7)

dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

8)

dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze, dotyczące składników
majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

9)

odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych lub
organów władzy publicznej, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

10)

odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym
budżetu państwa;

11)

odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;

12)

grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

13)

spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;

14)

dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu art. 5 pojęcie środków
publicznych i dochodów publicznych, ust. 1 pkt 4 lit. a i b, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

15)

inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych;

16)

ś

rodki europejskie i środki, o których mowa w art. 5 pojęcie środków publicznych i dochodów publicznych ust.

3 pkt 5 lit. a i b, na realizację projektów pomocy technicznej oraz środki, o których mowa w art. 5 pojęcie
ś

rodków publicznych i dochodów publicznych ust. 3 pkt 5 lit. c i d oraz pkt 6, po ich przekazaniu na rachunek

dochodów budżetu państwa;

17)

odsetki wykupywane przez nabywców obligacji skarbowych lub nadwyżka wynikająca z różnicy pomiędzy
ceną emisyjną a wartością nominalną zbywanych obligacji skarbowych.

Zasady współczesnych systemów podatkowych oraz prowadzenia polityki podatkowej

•

wprowadza się kilka podatków, w tym 3 lub 4 rodzaje są podstawą finansów publicznych

•

sięga się do różnych przedmiotów opodatkowania tzn. dochodów, wydatków, majątku, nabycia praw
majątkowych itp.

•

Stosuje się podatki pośrednie i bezpośrednie (w rożnych proporcjach w różnych krajach)

•

Podatki bezpośrednie wprowadza się przez trudności w ich przerzucaniu oraz przez to, ze to
systematyczne (choć mniej wydajne) źródło dochodu

•

Podatki pośrednie z kolei gdyż dzięki technice ich poboru są wydajnym źródłem dochodów władz
publicznych.

Zasady współczesnych systemów podatkowych oraz prowadzenia polityki podatkowej

•

Nadmierne dochody podmiotów gospodarczych ogranicza się przez progresywne skale podatkowe

•

Równomierne obciążenie podmiotów realizuje się wg ich zdolności dochodowej; współczesne
systemy podatkowe charakteryzuje wysoka indywidualizacja obciążeń

•

Stosuje się w opodatkowaniu przedsiębiorstw skale podatkowe progresywne i degresywne (duże
znaczenie ulg, wakacji i zwolnień podatkowych w związku z przebiegiem cyklu koniunkturalnego)

•

Podstawowe rodzaje podatków ustala się na szczeblu centralnym (z dopuszczeniem stosowania
podatków lokalnych stanowionych przez władze samorządowe)

•

Z psychologicznego punktu widzenia łatwiej zwiększać ciężary podatkowe przez podwyższenie
istniejącego podatku niż przez prowadzenie nowego

•

Łatwiej tez – spośród istniejących – zwiększyć ciężary podatkowe z pomocą podatków pośrednich
niż bezpośrednich

•

Stosuje się rozwinięty system kontroli i sankcji w celu ograniczenia ucieczek przed podatkami,
oszustw itp.

Charakter wydatków:

•

Ś

rodki publiczne mogą być przeznaczone głównie na wydatki publiczne

•

Prawo realizacji zadań finansowych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotowo

•

Ujęte w budżetowych jednostkach sektora finansów publicznych wydatki z wyłączeniem wydatków
finansowych z dochodami własnych jednostek budżetowych – stanowią nieprzekraczalny limit

•

Zmieszczenie w budżecie państwa wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź
zobowiązań państwa wobec osób trzecich ani roszczeń tych ISO wobec państwa wyjątek stanowi
subwencje przeznaczone dla jst

•

Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele w wysokości ustalonej w ustawie budżetowej, uchwale
budżetowe JST i planie finansowym jednostek sektora finansów publicznych

•

Jednostki sektora finansówpublicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi
poszczególnych rodzajów wydatków

•

Wydatki publiczne powinny być dokonywane

o

W sposób celowy i oszczędny z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z
danych nakładów

o

W sposób umożliwiający terminową realizację zadań

o

W wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań

•

Wydatki publiczne kwalifikuje się wg działów i rozdziałów określających rodzaj działalności oraz
paragrafów określających rodzaj wydatków, wydatki budżetu państwa ujmuje się w ustawie budżetowej w
podziale na: części działy i rozdziały klasyfikacji wydatków

•

Planowanie i dokonywanie wydatków na realizację każdego etapu programu wieloletniego poprzedzone
jest analiza i ocena efektów uzyskanych w etapach poprzednich

Art. 44 ustawo o finansach publicznych

Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i wysokościach ustalonych w:
1)

Ustawie budżetowe

2)

Uchwale budżetowe jst

3)

Planie finansowym jst sektora finansów publicznych

Wydatki mogą ulec zmianie:

•

Zrealizowano przychody wyższe od prognozowanych

•

Zmiana wydatków nie spowoduje zwiększenia dotacji z budżetu albo Zyśków oraz planowanego
stanu Śródków na dzień 31 grudnia roku objętego planowaniem

Zmiany przychodów i wydatków, wymagają zmian w rocznym planuje finansowym.
Wydatki budżetowe musza być odpowiednio księgowane – z uwzględnieniem zasad o rachunkowości i MSR –
i wykazywane w sprawozdawczości budżetowej.

Podział wydatków budżetowych – podstawowa klasyfikacja:

1.

Wydatki bieżące

o

Subwencje ogólne dla JST i subwencje dla partii politycznych

o

Dotacje – wydatku budżetowe, które podlegają szczególnym zasadom naliczenia przeznaczone
na finansowanie i dofinansowanie

o

Wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane

o

Ś

wiadczenia na rzecz osób fizycznych

o

Wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacja ich statutowych
zadań

o

Wydatki związane z realizacją wspólnej Polityki Rolnej

2.

Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa - wydatki te obejmują wydatki budżetu państwa z tytułu
oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych
kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielnymi przez Skarb Państwa poręczeniami i
gwarancjami.

3.

Wydatki majątkowe

o

Wydatki na zakup i objęcie oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego

o

Wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na
finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji

Inny podział wydatków

1.

Klasyfikacja podmiotowa

a.

Wydatki związane z realizacją zadań u funkcji przez państwo – podsektor rządowy

b.

Wydatki związane z realizacją zadań i funkcji przez samorząd – podsektor samorządowy

c.

Wydatki związane z realizacja zadań zakresu ubezpieczeń społecznych podsektor
ubezpieczeń społecznych

2.

Klasyfikacja funkcjonalna – uwzględnia funkcje i zadnia państwa oraz samorządu terytorialnego

a.

Wydatki o charakterze publicznym – służące wykonywaniu zadań publicznych’

b.

wydatki o charakterze społecznym – służące wykonaniu zadań społecznych

c.

wydatki o charakterze gospodarczym – przeznaczone na wspieranie podmiotów
gospodarczych i realizacje zadań gospodarczych

WYKŁAD 2 30.03.2014

W odniesieniu do związku wydatków z PKB:
1.

wydatki rzeczywiste (nabywcze, finalne, definitywne) – obejmują wydatki bieżące i inwestycyjne. Ich
ponoszenie wiąże się z wykorzystywaniem części dochodu narodowego, przyjętej uprzednio w procesie
gromadzenia środków publicznych na zakup towarów i usług.
Wydatki rzeczywiste tworzą popyt na dobra i usługi bezpośrednio – przez inwestycję lub pośrednio - w
wyniku wypłaty wynagrodzeń i uposażeń. W ten sposób przyczyniają się do wzrostu popytu globalnego

2.

wydatki redystrybucyjne (transferowe), przybierają postać:
a.

transferów wewnętrznych – oznaczają ponoszenie wydatków przez określone podmioty sektora
finansów publicznych na rzecz innych podmiotów tego sektora. Odzwierciedlają przemieszczenie
ś

rodków publicznych wewnątrz sektora np. przekazanie dotacji, subwencji z budżetu państwa do

budżetu JST. Nie powodują one zmiany wielkości wydatków, ale zmianę struktury,

b.

transferów zewnętrznych – związane jest to z redystrybucja społeczną i gospodarczą, czyli zasilaniem
podmiotów spoza sektora publicznego: gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, innych instytucji.
Wydatki te nie mają charakteru ostatecznego, bowiem beneficjenci środków publicznych sami mogą
zadecydować o ich dalszym wykorzystaniu, stąd mogą zmieniać proporcję dochodów.

c.

Redystrybucja społeczna – o wydatki realizowane w ramach zabezpieczenia społecznego przez system
ubezpieczeń społecznych, który powinien zapewnić osobom ubezpieczonym świadczenia na
minimalnym poziomie,

d.

Redystrybucja gospodarcza – dokonywana jest za pomocą wydatków transferowych, mających cechy
finansowego wspierania przedsiębiorców ze środków publicznych , noszącego nazwę pomocy
publicznej.

Sztywne wydatki budżetowe

•

wydatki sztywne

•

wydatki prawnie zdeterminowane

o

subwencje dla JST

o

wydatki na sfinansowanie infrastruktury lądowej,

o

wydatki na obronę narodową,

o

składki do budżetu UE,

o

koszty obsługi długu publicznego,

o

wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz
sądownictwa, a także wydatki powszechne,

o

zasiłki i świadczenia przedemerytalne

o

ś

wiadczenia rodzinne,

o

dopłaty do odsetek od kredytów,

o

składki na ubezpieczenie zdrowotne finansowane z budżetu państwa oraz składki na
ubezpieczenie społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich,

o

świadczenia emerytalno rentowe żołnierzy i funkcjonariuszy,

o

wydatki refundowane z budżetu UE

•

wydatki na określone tytuły wynikające z:

o

nakazów zawartych w ustawach, np.:

subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego,

dotacje na ubezpieczenia społeczne,

o

z zobowiązań Skarbu Państwa, np.

o

obsługa długu publicznego

Wg kryterium rodzajowego wydatki publiczne dzielimy na:
1.

Wydatki osobowe – związane są z wynagrodzeniami pracowników zatrudnionych w sferze budżetowej
(obejmuje to również pochodne wydatki tzn. składki na ubezpieczenia społeczne)

2.

Wydatki rzeczowe – związane z zakupem towarów i usług

3.

Wydatki majątkowe – związane są z inwestycjami – lokatami, zakupami majątku ruchomego i
nieruchomego

Wg kryterium konieczności ponoszenia wydatków wydatki publiczne dzieli się na:
1.

Wydatki konieczne – służą finansowaniu świadczeń do których dostęp nie może być uzależniony od
odpłatności – obejmują one wydatki przeznaczone na finansowanie administracji rządowej lub obronę
narodową

2.

Wydatki pożądane (pożyteczne) – wydatki te zarówno mogą być finansowane z budżetu państwa lub JST,
ale mogą też przybrać formę odpłatną (szkolnictwo lub ochrona zdrowia)

Główne obszary zainteresowań związane z wydatkami publicznymi:
1.

Poszukiwanie racjonalnego uzasadnienia wydatków publicznych w polityce społecznej i gospodarczej
państwa lub JST,

2.

Próby ustalenia granic wydatków publicznych, ustalenie poziomu, w którym wydatki publiczne nie
zakłócają mechanizmu rynkowego,

3.

Rozłożenie ciężaru wydatków publicznych,

4.

Ustalenie beneficjentów wydatków publicznych, dotyczy to w szczególności ustalenia udziału
poszczególnych zbiorowości, grup zawodowych, itp.,

5.

Racjonalność i efektywność wydatków publicznych,

Funkcje wydatków publicznych:
1.

Funkcja alokacyjna

Funkcja ta polega na oddziaływaniu za pomocą wydatków na zmiany w strukturze wytwarzania produktu
krajowego brutto oraz alokacji zasobów w ramach sektora publicznego i prywatnego. Oddziaływanie
wydatków publicznych na alokację czynników produkcji dokonanej w sektorze prywatnym ma charakter
typowo pośredni. Polegać to może m. in na stworzeniu przez wydatki publiczne zachęt do prowadzenia
określonego typu działalności lub określonej lokalizacji.

2.

stabilizacyjna

Podstawą tej funkcji jest oddziaływanie na stabilizację makroekonomiczną. Wyraża się to w zapewnieniom
(próbach) zrównoważonego wzrostu gospodarczego przy możliwie pełnym zatrudnieniu wszystkich czynników
produkcji oraz ustabilizowanym ogólnym poziomie cen.

3.

Funkcja stabilizacyjna:

Podstawą tej funkcji jest oddziaływanie na stabilizację makroekonomiczną. Wyraża się to w zapewnieniu
(próbach) zrównoważonego wzrostu gospodarczego przy możliwej pełnym zatrudnieniu wszystkich czynników
produkcji oraz ustabilizowanym ogólnym poziomie cen

4.

Funkcja redystrybucyjna:

Funkcja ta wyraża się w oddziaływaniu na rozkład dochodów, który zostaje ukształtowany w wyniku gry sił
rynkowych. Dotyczy to w szczególności dotacji, subwencji i transferów socjalnych.

Zasady związane z wydatkami uwzględniane w toku wykonywania budżetu państwa:
1.

Pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami i ustalonym harmonogramem,

2.

Dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem
prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem w sposób celowy i
oszczędny,

3.

Wydatki na współfinansowanie programów i projektów realizowanych ze środków UE i pochodzących ze
ź

ródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi mogą być dokonywane po podpisaniu umów finansowych

z dawcą środków, a dla projektów realizowanych ze środków z funduszy strukturalnych i funduszu
Spójności od dnia otrzymania przez Komisję Europejską wniosku o dofinansowanie projektu spełniającego
wymogi określone w odrębnych przepisach.

4.

Zlecenie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, uwzględnieniem
przepisów ustawy o zamówieniach publicznych,

5.

Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa są dokonywane przed innymi wydatkami budżetu państwa,

6.

Wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych lub wyroków
sądowych, mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel,

7.

Dotacje celowe przyznane JST na realizację zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań
zleconych ustawami, nie wykorzystane w danym roku podlegają zwrotowi do budżetu państwa w części, w
jakiej zadanie nie zostało wykonane.

Determinanty strony dochodowej budżetu:

1.

Rozmiary prowadzonej działalności gospodarczej,

2.

Realizowana przez rząd doktryna gospodarcza, której podporządkowany jest system finansów
publicznych, mający wpływ na funkcjonowanie „szarej strefy rodzaje podatków, itp…”

Determinanty strony wydatkowej budżetu:

1.

Zakres zadań przyjętych do realizacji przez państwo lub związek publicznoprawny,

2.

Poszczególne elementy systemu finansów publicznych i sposób ich organizacji,

3.

Przyjęty model polityki społecznej – zakres świadczeń usług społecznych i politycznych,

4.

Zadłużenie państwa – większe zadłużenie związane jest z większymi wydatkami, żaś większe wydatki
ograniczają możliwości finansowania innych zadań itp…

Zasada równowagi budżetowej - Określa współzależność pomiędzy dochodami a wydatkami.
Kwota planowanych wydatków powinna znaleźć pełne pokrycie w przewidywanych dochodach. Wydatki nie
powinny przewyższać dochodów, gdyż oznacza to brak równowagi. Gdy dochody przewyższają wydatki,
równowaga budżetowa zostaje zachowana.

Rozróżnia się następujące rodzaje równowagi budżetowej:

1.

Równowagę budżetową planowaną,

2.

Równowagę budżetową rzeczywistą

Zrównoważenie planowanych (przewidywanych) dochodów z planowanymi wydatkami, a wiec zapewnienie
równowagi w fazie konstrukcji budżetu, jest jedną z podstawowych zasad budżetowych.

Czynniki kształtujące równowagę budżetową:

1.

Czynniki o charakterze ekonomicznym,

To czynniki, które kształtują rozmiary i strukturę dochodów, a także wydatków budżetowych.

•

Czynniki ekonomiczne o charakterze realnym – obejmują zjawiska, które rodzą powstanie stosunku
fiskalnego, np. rozmiar działalności gospodarczej,

•

czynniki ekonomiczne o charakterze systemowym – przesądzają one o rodzaju i wielkości dochodów
(np. rodzaj, elementy konstrukcyjne podatku)

•

czynniki ekonomiczne, które wynikają z bieżącej polityki gospodarczej – obejmują poza
systemowe sposoby oddziaływania na dochody budżetu państwa (tzw. Indywidualne ulgi podatkowe,
pożyczki zewnętrzne i wewnętrzne)
Do czynników ekonomicznych kształtujących stronę wydatkową budżetu ( w ujęciu ogólnym)
zaliczamy:

•

poziom wydatków wpływających na klasyczną sferę publiczną,

•

poziom wydatków wpływających na sferę usług społecznych,

•

poziom wydatków wpływających na gospodarkę narodową,

Równowaga budżetowa kształtowana może być także pod wpływem dokonywanych wydatków na
infrastrukturę gospodarczą (np. drogi, porty lotnicze i morskie) wydatki te mogą być realizowane przez
przedsiębiorstwa publiczne lub prywatne, które realizują zamówienia rządowe.

2.

Czynniki o charakterze organizacyjnym

•

ogólna budowa systemu finansów publicznych, która uwzględnia przede wszystkim zasady i tytułu
przepływu dochodów i wydatków między poszczególnymi funduszami (np. między budżetem
państwa a funduszami emerytalnymi),

•

wewnętrzna struktura organizacyjna systemu budżetowego łącznie z zasadami źródła i tytuły
przepływu pieniądza między poszczególnymi elementami tego systemu,

•

zakres i zasady funkcjonowania pozabudżetowych funduszy publicznych – dotyczy to określenie
powiazania tych funduszy z budżetem państwa.

3.

Czynniki o charakterze technicznym,

•

technikę planowania dochodów budżetowych,

•

technikę planowania wydatków budżetowych,

•

technikę gromadzenia dochodów budżetowych,

•

technikę rozdysponowania wydatków budżetowych,

•

możliwość monitorowania dochodów i wydatków budżetowych.

4.

Czynniki o charakterze politycznym- przez czynniki te rozumiemy zespół zachowań państwa, które
układają się w określoną strategię państwa. Czynniki te niełatwo jest zidentyfikować oraz
sklasyfikować ponieważ ulegają zmianie w zależności d sytuacji kraju. Należy pamiętać o redystrybucji
budżetowej i jej strukturze, która jest wypadkową różnych sił politycznych – grup interesów
ekonomicznych, zawodowych itp..

Przy ustaleniu równowagi budżetowej należy uwzględnić:
1.

Rodzaj odchyleń od stanu równowagi między momentem wyjściowym a momentem badanym,

2.

Skalę odchylenia od stanu równowagi,

3.

Kierunki ewolucji niezrównoważonego, czyli ustalenia czy zbliża się ona do stanu równowagi

4.

Równowagę bieżącą oraz równowagę na koniec okresu fiskalnego – badanie płynności finansowej rządu,

5.

Przyczyny naruszenia równowagi budżetowej – oddzielenie przyczyn zewnętrznych od przyczyn o
charakterze wewnętrznym – określenie ralacji zachodzących pomiędzy budżetem a otoczeniem,

6.

Relację między równowagą całego systemu finansów publicznych a równowagą budżetu,

7.

Poziom równowagi budżetowej – trudności ze zrównoważeniem budżetu są większe przy większym
zakresie redystrybucji budżetowej,

8.

Ź

ródła finansowania deficytu budżetowego lub kierunków wykorzystania nadwyżki budżetowej.

Nierównowaga budżetowa:
1.

Równowaga budżetowa rozumiana dosłownie nie występuje nigdy. Najczęściej mamy do czynienia z
odchyleniami od stanu równowagi. (Budżet państwa wykazuje jakieś saldo, czyli nadwyżkę lub deficyt).

2.

Przyjmuje się jednakże, że nierównowaga budżetu (lub budżet niezrównoważony) występuje tylko
wówczas, gdy w budżecie pojawia się deficyt.

Deficyt budżetowy – to różnica między strumieniami wydatków a dochodami; dotyczy jednego roku
fiskalnego (kalendarzowego). Na koniec roku deficyt budżetowy powiększa dług publiczny. Deficyt budżetowy
może powstawać z konieczności obsługi długu publicznego.

Podejście do problemu równowagi budżetowej:

1.

Koncepcja klasyczna i neoklasyczna

a.

Rola państwa sprowadzać powinna się do funkcji regulacyjnej, zaś ingerencja przy wykorzystaniu
finansów publicznych winna być ograniczona do minimum,

b.

Brak aktywnej polityki budżetowej, koncepcja minimalnego budżetu, państwo występuje w roli
„nocnego stróża”

c.

Ingerencja państwa w procesy gospodarcze może doprowadzić jedynie do zakłóceń, które zostaną
naprawione przez rynek

d.

Zgodnie z opinią klasyków, jakakolwiek próba prowadzenia polityki makroekonomicznej państwa,
zmierzająca do usprawnienia gospodarki jest niepożądana, ponieważ to system wolnej konkurencji
powoduje optymalną alokację zasobów przy pełnym zatrudnieniu.

e.

Przedstawiciele szkoły klasycznej proponują stosunkowo specyficzne podejście do problematyki
budżetu państwa i deficytu budżetowego:

•

twierdzą że należy go traktować tak samo, jak każdy budżet gospodarstwa domowego

•

gospodarstwa domowe nie powinny wydawać więcej niż wynosi ich dochód

•

stąd wywodzi się podstawowe twierdzenie klasyków dotyczące deficytu, w myśl którego budżet
państwa powinien być zawsze zrównoważony.

2.

Koncepcja Johna M. Keynesa,
a)

Ekspansywna polityka budżetowa, inwestycyjne wydatki rządowe jako sposób na zwiększenie
wzrostu gospodarczego,

b)

Stan koniunktury gospodarczej to główny argument usprawiedliwiający występowanie deficytów
budżetowych,

c)

Odrzucenie zasady zrównoważonego budżetu w sytuacji niepełnego wykorzystania zdolności
produkcyjnych i występowania bezrobocia,

d)

Podstawą teorii była teza o chronicznym braku równowagi w gospodarce (pobudzenie popytu
determinuje podaż, nigdy odwrotnie),

e)

W sytuacjach kryzysowych zalecana jest ingerencja państwa w celu dostosowania skłonności od
konsumpcji do skłonności do inwestowania,

f)

Deficyt można utrzymywać do czasu, gdy nie towarzyszy mu wzrost cen (pewny wzrost cen jest
dopuszczalny, ale tylko wówczas, gdy efekt wzrostu produkcji i wzrostu zatrudnienia będą silniejsze
od wzrostu cen),

g)

Państwo powinno zrezygnować z finansowania szeregu wydatków publicznych , w miarę gdy
gospodarka przybliża się do stanu pełnego zatrudnienia i wykorzystania zdolności produkcyjnych,

h)

J.M. Keynes: warto stosować inwestycje rządowe w celu stymulowania globalnego popytu,

i)

Pieniądze należy pozyskiwać poprze zadłużenie publiczne (dług skarbu państwa).

3.

Koncepcja Miltona Friedmana i monetarystów.
a)

Stosunek Miltona Friedmana, a co za tym idzie - monetarystycznej koncepcji gospodarki – do
polityki budżetowej jako narzędzia polityki gospodarczej jest co najmniej niechętny.

b)

Polityka budżetowa jest nieskutecznym instrumentem oddziaływania na realne procesy gospodarcze

c)

Ograniczona rola polityki budżetowej, nieskuteczność tej polityki w dłuższym okresie.