plik

Lidia Klaro – Celej
Warszawa

JAK SKUTECZNIE POMAGAĆ OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM

W ICH EDUKACJI?

/Tekst wystąpienia wygłoszonego podczas Konferencji Naukowej zorganizowanej przez

Stowarzyszenie „Dobrze, że jesteś” w dniu 29 maja 2008r. w Sandomierzu./

Prawa człowieka przysługują wszystkim ludziom na świecie. Są niezbywalne

i nienaruszalne, a za ich ochronę odpowiada państwo.
Osoby  niepełnosprawne  są  beneficjantami  wszystkich  praw,  które  przysługują
osobom  pełnosprawnym,  wobec  tego  nie  ma  konieczności  komunikowania
dodatkowo, że również tej grupie przysługują podstawowe prawa, w tym oczywiście
prawo do edukacji.

Przyglądając się regulacjom prawnym i rozwiązaniom systemowym można

dojść  do  wniosku,  że  sytuacja  osób  niepełnosprawnych  w  Polsce  jest  w  zasadzie
dobra i nic nie zakłóca przebiegu ich życia. Osoby z niepełnosprawnościami natrafiają
jednak w praktyce na trudności w korzystaniu ze swoich praw, których często się nie
respektuje albo nieprawidłowo interpretuje. Konieczne jest tworzenie mechanizmów
wyrównywania  szans  osób  niepełnosprawnych  i  wydaje  się,  że  w  Polsce  jest  to
ważne zagadnienie.

Rada Europy, przyjmując definicję Standardowych Zasad Wyrównywania

Szans  Osób  Niepełnosprawnych  zdefiniowała  „wyrównywanie  szans”  jako:  proces,
poprzez  który  różnorodne  dziedziny  życia  społecznego  i  środowiska  zewnętrznego
stają  się  dostępne  dla  wszystkich  osób  niepełnosprawnych,  w  tym  poprzez
uwzględnienie  potrzeb  każdej  jednostki,  uczestnictwo  każdej  jednostki  w  życiu
społecznym,  poprzez  respektowanie  prawa  do  zamieszkania  wśród  swojej  lokalnej
społeczności,  otrzymywanie  niezbędnej  pomocy  w  zakresie  oświaty,  opieki
zdrowotnej, zatrudnienia i świadczeń socjalnych.

Sytuacja osób niepełnosprawnych coraz częściej staje się przedmiotem badań-

przeprowadzają je miedzy innymi: GUS, PEFRON, Instytut Badań Publicznych i inne
placówki.  Jest  to  pozytywny  trend,  gdyż  pozwala  lepiej  opisać  i  zrozumieć  sytuację
tej grupy osób.
Wadą tych  badań jest jednak w  gruncie rzeczy pobieżne potraktowanie tej kwestii-
badacze traktują niepełnosprawnych jako grupę jednolitą, której wspólna cechą jest
jakiś rodzaj upośledzenia powodujący wykluczenie ich z różnych sfer życia.
Jest  to  daleko  idące  uproszczenie,  każdy  rodzaj  niepełnosprawności  wiąże  się
z  zupełnie  innymi  potrzebami,  możliwościami  i  ograniczeniami  osoby,  która  jest  nią
dotknięta.  Wrzucanie  wszystkich  do  „jednego  worka”  powoduje,  że  bardzo  trudne

jest zdefiniowanie specyficznych potrzeb każdej podgrupy ogromnej społeczności
niepełnosprawnych ludzi.

A jak ogromna jest to grupa osób świadczą różne dane statystyczne.

Wg  Narodowego  Spisu  Powszechnego  z  2002  roku  w  Polsce  było  4.  135.045  osób
z  prawnie  orzeczoną  niepełnosprawnością.  Liczba  ta  zwiększa  się,  gdy  doliczy  się
osoby  nieposiadające  orzeczenia  o  niepełnosprawności,  ale  odczuwające  poważne
ograniczenia  zdolności  do  wykonywania  czynności  podstawowych.  Wg  danych  GUS
jest to ponad 15% populacji. Liczba ta się nie zmienia, a wręcz rośnie.
Ostatnio  analizowałam  dane  PEFRON  dotyczące  osób  zatrudnionych  na  otwartym
i  chronionym  rynku  pracy  z  2006  roku  (jest  to  zagadnienie,  które  mnie  ostatnio
bardzo  interesuje)  i  w  rubrykach  o  liczbie  zatrudnionych  zobaczyłam  „w  jednym
worku”  liczbę  osób  ze  stwierdzoną  chorobą  psychiczną,  z  epilepsją  oraz
z  upośledzeniem  umysłowym.  A  przecież  to  są  różne  podgrupy  osób
niepełnosprawnych.  Sami  niepełnosprawni  intelektualnie  dzielą  się  na  3  grupy  ze
względu na stopnie upośledzenia umysłowego, zgodnie ze skalą WHO.

Często bywam na różnych konferencjach, spotkaniach, na których mówi się

o osobach niepełnosprawnych bardzo ogólnie, rzeczywiście traktując ich jako grupę
homogeniczną.
Powstają  różne  projekty,  przedsięwzięcia,  instytucje,  fora,  które  mają  w  nazwach
działania na rzecz osób niepełnosprawnych. I znowu mamy „ jeden worek”. Jeśli
nie znajdą się w tych działaniach silni liderzy konkretnych podgrup, osoby
rozumiejące  potrzeby  poszczególnych  osób  niepełnosprawnych,  osoby
rozumiejące,  na  czym  polega  konkretna  niepełnosprawność,  to  często
interesy  poszczególnych  grup  są  pomijane.  Nie  ma  szans  by  zdefiniować
wtedy  prawidłowo  potrzeby  osób  niepełnosprawnych  i  znaleźć  właściwe
rozwiązanie problemów, z którymi muszą się oni zmierzyć

Dlaczego właściwie o tym mówię?

Bo  takie  działania  zauważam  również  w  polskiej  oświacie,  w  edukacji  osób
niepełnosprawnych, w interpretacji prawa oświatowego.
Wprawdzie  konieczność  wprowadzania  SIO  czy  programu  Wulkan  spowodował,  że
mamy  coraz  dokładniejsze  dane  dotyczące  uczniów  z  niepełnosprawnościami,
uczących się zarówno w szkołach ogólnodostępnych, integracyjnych czy specjalnych.
Ważne  jest  jednak  wyciągniecie  wniosków  z  takich  danych  i  podjęcie  stosownych
działań.

Niedawno oświatowe władze Warszawy analizowały dane dotyczące edukacji

osób  z  różnymi  niepełnosprawnościami  w  szkołach  ogólnodostępnych
i integracyjnych. Wynikało z nich, że mamy na terenie Warszawy 3. 265 uczniów ze
specjalnymi  potrzebami  edukacyjnymi  w  tego  typu  szkołach,  w  tym  384  uczniów
z  lekkim  upośledzeniem  umysłowym,  99  z  umiarkowanym  lub  znacznym
upośledzeniem, 53 z głębokim upośledzeniem, 201 z autyzmem.

Władze  Warszawy  zadały  sobie  pytanie  czy  dla  tej  grupy  uczniów  edukacja  jest
prowadzona  prawidłowo,  czy  szkoły  mają  przygotowaną  kadrę  nauczycieli,  czy
respektuje się zalecenia Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej, czy uczniowie mają
zapewnione  specjalistyczne  zajęcia  wspierające  ich  rozwój,  czy  nauczyciele  mają
zapewniony dostęp do doradców metodycznych? I … Biuro Edukacji m. st. Warszawy
podjęło konkretne działania, podejmując decyzję o budowie nowoczesnego ośrodka
rewalidacyjno-wychowawczego  dla  osób  głęboko  niepełnosprawnych  intelektualnie,
które  dotychczas  były  objęte  wyłącznie  nauczaniem  indywidualnym,  nie  miały
możliwości kontaktu z otaczającym światem.
Prawidłowa  edukacja  osób  niepełnosprawnych  nie  polega  przecież  tylko
na  umieszczeniu  dziecka,  w  określonym  typie  szkoły,  którą  zgodnie
z  Ustawą  o  Systemie  Oświaty  mogą  wybrać  rodzice.  Trzeba  im  zapewnić
niezbędne warunki do tej edukacji.
Niewątpliwie  szkoły  specjalne  biją  na  głowę  inne  szkoły  w  edukacji  osób
niepełnosprawnych.  Zarówno  kwalifikacje  nauczycieli,  baza,  stosowane  metody
pracy, pomoce dydaktyczne, zapewnione ramowymi planami nauczania obowiązkowe
zajęcia  rewalidacyjne,  prowadzone  przez  specjalistów  dają  gwarancję  odpowiedniej
edukacji.  Nie  uważam,  że  polskie  szkoły  specjalne  są  szkołami  segregacyjnymi.
Włączamy  swoich  uczniów  w  życie  społeczne  w  sposób  przemyślany,  rozsądny.
Często jesteśmy placówkami prowadzącymi wczesne wspomaganie rozwoju dziecka,
wspierającymi nauczycieli ze szkół ogólnodostępnych.
Ale  nasze  dzieciaki  trafiają  do  różnych  szkół,  lepiej  lub  gorzej  przygotowanych  do
tego zadania.
Ze  spotkań  z  różnymi  grupami  nauczycieli,  z  obserwacji  lekcji,  z  egzaminów
nauczycieli  na  różne  stopnie  awansu,  z  pytań  skierowanych  do  mnie,  z  opowiadań
rodziców  wnioskuję,  że  jest  bardzo  wiele  placówek  w  naszym  kraju  absolutnie
nieradzących  sobie  z  pomocą  osobom  niepełnosprawnym.  I  mam  nieustanne
wrażenie, że eksperymentują na niepełnosprawnych uczniach.

Nie aprobuję polskiej interpretacji idei integracji czy nauczania

włączającego. Włożenie do jednej klasy: uczniów pełnosprawnych i ucznia
słabo słyszącego, ucznia z ADHD, ucznia niepełnosprawnego intelektualnie
w  stopniu  lekkim,  ale  także  ucznia  z  umiarkowaną  niepełnosprawnością
intelektualną i może jeszcze ucznia z autyzmem i powierzenie ich edukacji
jednemu  nauczycielowi  wspomagającemu,  który  mając  takich  uczniów
powinien  być  wykształconym  surdopegagogiem,  znać  się  na  edukacji
uczniów

niepełnosprawnością

intelektualną,

zaburzeniach

zachowania, na autyzmie.
A  jeszcze  do  tego  nauczyciele  przedmiotowi  oczekują  od  naszego  wspomagającego
nauczyciela  zdiagnozowania  potrzeb  uczniów,  napisania  indywidualnych  programów
edukacyjnych,  realizacji  zaleceń  zawartych  w  orzeczeniach,  udzielania  pomocy
rodzinie.

jeszcze

gorsze

wydanie

tej

edukacji,

gdy

osobę

z niepełnosprawnościami włożymy do 30 osobowej klasy, gdzie nikt nie ma
gotowości  do  przyjęcia  takiego  ucznia.  I  tak  naprawdę  Go  nikt  tam  nie
chce.  To  bardzo  źle,  gdy  kieruje  nami  myślenie,  że  to  dziecko  trzeba
dopasować  (a  jak  mówi  prof.  Kościelska  „dokleić”)  do  istniejącego
systemu szkolnego.
To system szkolny ma się dopasować do niepełnosprawnego dziecka.

Co to znaczy skutecznie pomagać osobom niepełnosprawnym w ich edukacji?

1. Rozbudowywać i unowocześniać w Polsce system pomocy osobom

niepełnosprawnym i rodzinom osób niepełnosprawnych.

2. Rozwijać system wczesnego wspomagania rozwoju dziecka i wczesnej

interwencji.

3. Zapewnić wysoko wykwalifikowaną kadrę nauczycielską, specjalistów,

nieustannie doskonalić nauczycieli, zapewnić im udział w obowiązkowych,
bezpłatnych szkoleniach.

4. Tworzyć dla nauczycieli, wysokiej klasy system doradztwa metodycznego,

pomocy zewnętrznych specjalistów. Korzystać w tym zakresie z doświadczeń
innych krajów UE.

5. Wprowadzić na wszystkich uczelniach pedagogicznych- pedagogikę specjalną

z obowiązkowymi praktykami.

6. Obowiązkowo utworzyć w szkołach zespoły nauczycieli i specjalistów, którzy

będą wspólnie diagnozować ucznia, opracowywać indywidualny program
edukacyjny i go wspólnie realizować oraz dokonywać ewaluacji własnych
działań.

7. Doskonalić kadrę zatrudnioną w Poradniach Psychologiczno- Pedagogicznych,

doskonalić system orzekania do celów edukacyjnych polegający na odejściu od
jednorazowego badania na rzecz dłuższego procesu diagnostycznego,
łączącego obserwację z badaniem.

8. Udzielać pomocy rodzicom w zakresie doskonalenia umiejętności niezbędnych

we wspieraniu rozwoju dziecka.

9. Znieść nie tylko bariery architektoniczne, ale też pamiętać o barierach

mentalnych, psychologicznych. Pracować nad postawami pełnosprawnych
uczniów wobec osób niepełnosprawnych.

10. Realizować programy nauczania dostosowane do indywidualnych potrzeb.
11. Wykorzystywać z takimi uczniami odpowiednie formy i metody pracy,

dostosowane do rzeczywistych potrzeb.

12. Zapewnić uczniom niepełnosprawnym niezbędny sprzęt specjalistyczny.
13. Zapewnić uczniom konieczne środki dydaktyczne, zgodnie z ich potrzebami.
14. Rozpoznawać rzeczywiste potrzeby osób niepełnosprawnych, obowiązkowo

dokonywać wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia.

15. Opracowywać i realizować skoordynowany indywidualny program edukacyjny

dla każdego ucznia.

16. Zapewnić uczniom realizację zaleceń zawartych w orzeczeniach Poradni P-P.
17. Organizować szeroką ofertę zajęć rewalidacyjnych, prowadzonych przez

specjalistów, wspierających rozwój ucznia

Ponieważ jestem najbardziej związana ze środowiskiem ONI i z ich rodzinami,

nie  mogę  pominąć  interesów  tej  grupy  uczniów,  która  nigdy  nie  obroni  się  sama
i  o  których  interesy  muszą  upominać  się  inni  ludzie.  Mówię  tutaj  o  osobach
z  umiarkowaną,  znaczną  i  głęboką  niepełnosprawnością  intelektualną.  Czuję  się
rzecznikiem dbania o ich interesy, przestrzegania ich praw.
Bez względu na to, jaką szkołę wybiorą rodzice dla swojego dziecka, zarówno oni jak
i  wszyscy  nauczyciele,  pracujący  z  osobami  niepełnosprawnymi  powinni  pamiętać,
że  możliwości  psychofizyczne  i  związane  z  nimi  możliwości  edukacyjne  osób
z niepełnosprawnością intelektualną, zwłaszcza w stopniu umiarkowanym, znacznym,
głębokim  powinny  wyznaczać  zapewnienie  im  odpowiednich  warunków  nauczania,
wychowania i rehabilitacji.

Niezbędne  warunki,  aby  skutecznie  zapewnić  prawidłową  edukację
uczniów  z  niepełnosprawnością  intelektualną  w  stopniu  umiarkowanym
lub znacznym to:

1.  Konieczność  realizacji  odrębnej  podstawy  programowej,  (Rozporządzenie  MEN

z dnia 13 I 2005).

2. Konieczność

dokonywania

przez

zespół

nauczycieli

specjalistów

wielospecjalistycznej, kompleksowej oceny funkcjonowania ucznia (w zakresie
rozwoju poznawczego, motoryki dużej, motoryki małej, samodzielności,
uspołecznienia, komunikacji).

3. Konieczność opracowania i realizacji, skoordynowanego specjalistycznie

indywidualnego programu edukacyjnego.

4. Konieczność innej organizacji lekcji (nasi uczniowie niejednokrotnie nie

wytrzymują 45 minut siedzenia w ławkach, konieczne jest zorganizowanie miejsc
do relaksu czy podjęcia innej aktywności).

5. Konieczność organizacji zajęć rewalidacyjnych wspierających naprawdę rozwój

ucznia  (np.  terapia  mowy  ze  wspomagającymi  metodami  komunikacji,
logorytmika, terapia psychoruchowa, terapia przez sztukę, rehabilitacja ruchowa,
gimnastyka  korekcyjna,  zajęcia  socjoterapeutyczne,  zajęcia  korekcyjno  –
kompensacyjne,  muzykoterapia,  inne  w  zależności  od  potrzeb  uczniów
i przygotowania kadry).

6. Realizacja innych treści nauczania, wynikających z innej podstawy programowej,

dobieranych przez nauczycieli ze względu na możliwości psychofizyczne ucznia
i środowisko, w jakim uczeń żyje.

7. Konieczność wykorzystywania podczas lekcji specjalnych metod i technik pracy

z osobami z niepełnosprawnością intelektualną.

8. Konieczność wykorzystywania podczas lekcji zróżnicowanych form pracy

(dominacja wycieczek dydaktycznych, zindywidualizowanych form pracy).

9. Konieczność stosowania środków dydaktycznych, dostosowanych do możliwości

ucznia  (najlepiej  realne  przedmioty  i  sytuacje;  uczeń  niepełnosprawny  nie  może
poznawać  otaczającego  świata  tylko  na  podstawie  ilustracji  i  przekazu
werbalnego).

10. Konieczność innego planowania przez nauczycieli pracy z tą grupa uczniów.
11. Konieczność dokonywania przez nauczycieli opisowej oceny rozwoju ucznia.
12. Zapewnienie rodzicom udziału zarówno w diagnozie funkcjonalnej jak

i opracowaniu i realizacji indywidualnego programu edukacyjnego.

W edukacji tej grupy uczniów nie realizuje się programów nauczania.
Uczniowie nie przystępują do sprawdzianów i egzaminów.

Dla wielu rodziców, ale również nauczycieli, zwłaszcza ze szkół

ogólnodostępnych  i  integracyjnych,  słowa  „szkoła”,  „nauka”,  „edukacja”  kojarzą  się
przede wszystkim z biegłym opanowaniem technik szkolnych, czyli czytania, pisania,
liczenia,  z  naciskiem  na  usprawnianie  manualne,  na  rozwój  poznawczy  ucznia,
z koniecznością nabywania przez uczniów wiadomości z różnych dziedzin życia.
Zapominają  o  kompetencjach  społecznych,  które  są  najważniejsze
w edukacji osób niepełnosprawnych intelektualnie.

Ponieważ jestem takim nauczycielem, który nie zamyka się tylko

w  problematyce  dzieci  w  wieku  szkolnym,  często  odwiedzam  zarówno  warsztaty
terapii  zajęciowej,  środowiskowe  domy  samopomocy,  dzienne  centra  aktywności,
mam  możliwości  przebywania  z  osobami,  mieszkającymi  w  DPS  czy
w  mieszkalnictwie  chronionym.  Mam,  więc  kontakt  z  dorosłymi  osobami
niepełnosprawnymi  intelektualnie,  lubię  być  w  ich  towarzystwie.  I  niestety  bardzo
często  widzę  osoby  zupełnie  niezaradne  życiowo.  Cóż  z  tego,  że  mają  różne
wiadomości, lubią rozmawiać, niektórzy czytają ze zrozumieniem, piszą ze słuchu, czy
według  wzoru,  ale  nie  potrafią  wykorzystać  tych  umiejętności  w  życiu  codziennym,
nie  potrafią  zadbać  o  swój  wygląd,  nie  przygotują  prostego  posiłku,  nie  wiedzą  jak
się  mają  zachować,  gdy  ktoś  z  bliskich  źle  się  poczuje,  nie  potrafią  otworzyć
mieszkania,  nie  potrafią  porozumieć  się  przez  telefon,  korzystać  z  domofonu,  nie
akceptują  przebywania  w  większej  grupie  ludzi,  nie  potrafią  zrobić  podstawowych
zakupów,  uprać  swoich  rzeczy,  nie  potrafią  zachować  się  w  teatrze,  na  wystawie,

samodzielnie korzystać z komunikacji miejskiej. Niestety mogłabym wyliczać tak bez
końca.

Wielokrotnie miałam możliwość uczestniczenia w rozmowach ze starszymi już

rodzicami osób niepełnosprawnych i nie rzadko słyszałam, „po co było mu to czytanie
i pisanie, jak on nie umie nawet zawiązać butów i zrobić sobie herbaty”.
Wielu rodziców obwinia siebie, szkołę, rodzinę i są przerażeni jak ich już dorosłe
dzieci dadzą sobie radę w życiu, jak potoczą się ich dalsze losy.

Ale znam również osoby niepełnosprawne, które mieszkają samodzielnie lub

w grupowym mieszkalnictwie chronionym, pracują w Zakładach Aktywności
Zawodowej lub na otwartym rynku pracy i są niezwykle zaradni życiowo. Oczywiście
potrzebują ograniczonego wsparcia, ale w codziennym życiu nieźle sobie radzą.

Nie chciałabym byście Państwo odebrali moją wypowiedź jako zamach na

ograniczanie  rozwoju  poznawczego  dzieci,  na  zdobywanie  przez  nich  różnych
wiadomości.  Jest  to  ważna  sfera  rozwoju;  budzenie  ciekawości  świata,  możliwość
poznawania  elementów  historii,  przyrody,  literatury,  geografii,  różnych  zjawisk,
rozbudzanie  zainteresowań  są  ważne  dla  dziecka  niepełnosprawnego,  ale  nie  mogą
być dominujące.

Często także sposób przekazywania takiej wiedzy uczniom

niepełnosprawnym jest bardzo kontrowersyjny. Przekaz werbalny, z dużą
ilością niezrozumiałego słownictwa, z zastosowaniem złożonych zdań,
powoduje, że na wielu lekcjach nasze dzieciaki czują się jak na „lekcji
języka chińskiego”, a poznawanie otaczającego świata tylko poprzez słowo
i ilustracje jest nieporozumieniem.

W rozwoju niepełnosprawnego ucznia ważne jest również:

uspołecznienie, samodzielność, komunikacja, duża motoryka, mała
motoryka; nie wolno rozdzielać tych sfer. Każdy nauczyciel odpowiedzialny
jest za całościowy rozwój ucznia.
Obecnie, pedagodzy specjalni określają edukację tych osób przede
wszystkim

jako

uczenie

całościowe,

sytuacyjne,

zadaniowe,

wielozmysłowe, przygotowujące do niezależności.

Ważne by rodzice i nauczyciele doskonale znali cele edukacji osób

niepełnosprawnych intelektualnie w szkole podstawowej i gimnazjum.
Celem  edukacji  jest  rozwijanie  autonomii  ucznia  niepełnosprawnego,  wdrażanie  go
do  funkcjonowania  społecznego,  rozumienia  i  uznawania  norm  społecznych,
a  w  szczególności  wyposażenie  go  –  stosownie  do  jego  możliwości-  w  takie
umiejętności i wiadomości, które pozwolą mu na postrzeganie siebie jako niezależnej
osoby, oraz aby:

1. mógł porozumiewać się z otoczeniem w najpełniejszy sposób, werbalnie lub

pozawerbalnie,

2. zdobył maksymalną samodzielność w zakresie zaspokajania podstawowych

potrzeb życiowych,

3. był zaradny w życiu codziennym, adekwatnie do indywidualnego poziomu

sprawności i umiejętności, oraz miał poczucie decydowania o sobie,

4. mógł uczestniczyć w różnych formach życia społecznego na równi z innymi

członkami danej zbiorowości, znając i przestrzegając ogólnie przyjętych norm
współżycia, zachowując prawo do swojej inności.

Nie zapominajmy też o osobach głęboko niepełnosprawnych intelektualnie,

często,  z  wielorakimi  niepełnosprawnościami,  które  powinny  być  uczestnikami
grupowych zajęć rewalidacyjno – wychowawczych.
Indywidualne  zajęcia  realizowane  w  domu  to  nieporozumienie,  najgorsze  zaś,  gdy
zajęcia  te  prowadzą  niekompetentne  osoby,  które  nigdy  nie  miały  do  czynienia
z  osobami  głęboko  niepełnosprawnymi  intelektualnie.  Pamiętajmy,  że  one  też  mają
prawo do godnego życia.

Musimy dążyć do lokalnych rozwiązań, koordynujących wsparcie

osób  niepełnosprawnych  i  ich  rodzin  na  wszystkich  etapach  życia  -  od
chwili urodzenia do późnej dorosłości.
Ośrodki  wczesnego  wspomagania  rozwoju  czy  wczesnej  interwencji,
zatrudnianie  wspierane,  szeroka  oferta  warsztatów  terapii  zajęciowej,
ŚDS,  klubów  dziennego  pobytu,  ZAZ-ów  oraz  mieszkalnictwo  chronione
(samodzielne  lub  grupowe)  to  powinny  być  priorytetowe  zadania  dla
władz

samorządowych,

dotyczące

działań

rzecz

Osób

Niepełnosprawnych.