1

Klasa I

Jean Delumeau, [Awans
kultury europejskiej] (s. 21–22)



1. Pojęcie „wskrzeszenia nauki i sztu-

ki” kryje w sobie takie wartości jak: młodość,
dynamizm, chęć odnowy.



2. Negatywne cechy koncepcji wskrze-

szenia nauki i sztuki to niesprawiedliwość
deklaracji oraz negowanie myśli poprzedni-
ków. Autor takie zachowanie usprawiedliwia
postawą właściwą młodości.



3. Według autora, termin „odrodzenie”

jest dziś niewystarczający, gdyż nie obejmu-
je takich autorów jak Dante czy Villon oraz
takich zjawisk jak malarstwo flamandzkie
XV w. Nie uwzględnia on także wynalazków
owych czasów, np. druku czy mechanizmu
zegarowego

1

.

Autorki, z wykształcenia polonistki, są redaktor−
kami Wydawnictwa STENTOR

Anna Litwińczuk

Joanna Szenauk

1

Odpowiedź odnosi się do fragmentu wstawio-

nego w drugim, poprawionym wydaniu podręczni-
ka: „Nie uwzględnia ani Dantego, ani Villona, ani
flamandzkiego malarstwa wieku XV [...] powrót do
starożytności nie odegrał żadnej roli w wynalazku
druku i mechanizmu zegarowego [...]”. Zdanie to
zastąpiło następujący fragment: „Zdaje się ono od-

Anna Litwińczuk

Joanna Szenauk

Propozycje odpowiedzi

na pytania z działu

Ćwiczymy

czytanie ze zrozumieniem

podręcznika

Krzysztofa Mrowcewicza

Przeszłość to dziś, kl. I, cz. II

2

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem

Anna Litwińczuk, Joanna Szenauk



4. Sformułowanie: „Ale słowa mają twarde życie” oznacza, że używamy ich

z przyzwyczajenia, choć nie zawsze są najodpowiedniejsze.



5. Osiągnięcia ludzi epoki renesansu to poszerzenie wiedzy, lepsze opano-

wanie przyrody i głębsza miłość do piękna.



6. Największym osiągnięciem kultury renesansu był awans cywilizacyjny

Europy, która dopiero wówczas wyprzedziła inne kultury.



7. odpowiedź c)

Jan Parandowski, [Kochanowski – klasyk swojego
wieku] (s. 35)



1. odpowiedź b)



2. Wielkość Kochanowskiego polega na tym, że doskonale zrozumiał kul-

turę antyku i dokonał najtrafniejszego wyboru spośród elementów tradycji an-
tycznej.



3. Jan Kochanowski nie mógł zaimponować znajomością łaciny i greki, po-

nieważ w okresie renesansu znajomość tych języków wśród ludzi wykształconych
była powszechna.



4. Tryb przypuszczający został użyty przez autora po to, by zestawić poglą-

dy ludzi naszych czasów z poglądami Kochanowskiego.



5. odpowiedź b)



6. Porównanie: „słowa starożytnych poetów były dlań jak atomy” oznacza,

że Kochanowski tworzył, wykorzystując jako materiał słowa starożytnych twórców.



7. Tajemnica Kochanowskiego, zdaniem autora, polega na tym, że słowami

zaczerpniętymi z dzieł starożytnych wyrażał przeżycia człowieka polskiego rene-
sansu.

Wacław Borowy, [Kamienne rękawiczki] (s. 48–49)



1. Stosunek autora do problemu autentyczności wizerunku Kochanowskie-

go wyraża zdanie: „Istnieje jeden tylko mający takie prawdopodobieństwo auten-
tyczności wizerunek Kochanowskiego”.



2. Zwój papieru może symbolizować historyczne znaczenie twórczości po-

ety, rękawiczki zaś – zwykłego człowieka.



3. Pierwsze zdanie trzeciego akapitu ukazuje nasz stosunek do Jana Ko-

chanowskiego. Mówiąc o Kochanowskim, przede wszystkim myślimy o jego roli
historycznej, a nie dostrzegamy w nim człowieka.



4. odpowiedź b)

Anafora służy podkreśleniu tego, że wszystkie ustalenia dotyczące Kochanow-
skiego sprowadzają się do podkreślenia jego roli historycznej.



5. Kochanowskiego można uznać za „zabytek dziejowy” ze względu na jego

wybitne osiągnięcia dla literatury, a także z uwagi na fakt, że jego twórczość jest
świadectwem jego czasów.

rzucać, jako barbarzyńskie, masywne i zarazem tajemnicze, dzieła sztuki romańskiej i bardziej
lotne dzieła epoki gotyckiej”. Zmiana ta pociągnęła za sobą usunięcie polecenia: „Wypisz z aka-
pitu 2. epitety odnoszące się do sztuki romańskiej i gotyckiej”.

3

Klasa I



6. Współczesnemu czytelnikowi trudno zrozumieć Kochanowskiego jako

człowieka z powodu różnolitości poety.

Jerzy Szacki, [Mrzonka?] (s. 61)



1. Znak zapytania w tytule tekstu oznacza dystans wobec określania utopii

mianem mrzonki.



2. utopia – mrzonka, chimera, wytwór fantazji, projekt niemożliwy do urze-

czywistnienia

przykładowe synonimy: złudzenie, nierealne marzenie, nierealna wizja



3. Np.: Utopista to człowiek uciekający od rzeczywistości, mający nierealne

pomysły.



4. Potoczne pojmowanie słowa „utopia” utrudnia naukową ocenę zjawi-

ska, ponieważ jest wartościujące: nie próbujemy zrozumieć, czym jest zjawisko
utopii, lecz od razu przyjmujemy krytyczną postawę wobec niego.



5. Uczony, używając słowa „utopia”, powinien zachować ostrożność, gdyż

nie jest w stanie orzec, czy dany projekt jest możliwy do zrealizowania, czy nie,
czy jakąś ideę można urzeczywistnić, czy jest ona tylko mrzonką, fantazją.

Jan Błoński, [Kochanowski i fortuna] (s. 73)



1. odpowiedź c)



2. odpowiedź a)



3. Ludzie średniowiecza nie bali się przypadków losu, ponieważ ich system

pojęć pomagał im się pogodzić z przypadkowością.



4. Ludzie średniowiecza dostrzegali w świecie trwałość, gdyż ich światopo-

gląd opierał się na wierze w opatrzność, nieśmiertelność duszy i niezmienność
urządzenia społeczeństwa.



5. Motyw fortuny zyskał największą popularność w renesansie, ponieważ

toczące się wówczas spory o koncepcję Boga zasiały w ludziach niepokój.



6. odpowiedź a)



7. „lata, kiedy nic już nie było pewne”

Zygmunt Kubiak, Brewiarz Europejczyka (s. 84)



1. Środki językowe, za pomocą których autor sygnalizuje subiektywizm

swoich poglądów, to: „wydaje mi się”, „nie mogę powiedzieć”, „odnoszę wraże-
nie”, „niepokoi mnie”, „czuję się”.



2. We współczesnej kulturze autor nie dostrzega humanizmu i szacunku

dla życia ludzkiego.



3. Autora najbardziej niepokoi fakt, że ludzie nie dostrzegają negatywnych

zmian, które zachodzą we współczesnym świecie.



4. Przysłowie zacytowane przez autora mówi, że bez względu na okolicz-

ności należy czynić wszystko, co możliwe.

Propozycje odpowiedzi na pytania…

4

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem



5. Tradycja klasyczna nie łudzi – zakłada gorycz; jest sceptyczna nawet wobec

własnego sceptycyzmu; uczy szacunku dla natury ludzkiej.



6. odpowiedź c)



7. Sceptycyzm to powątpiewający stosunek do czegoś; niedowierzanie;

w filozofii to pogląd polegający na wstrzymaniu się od wydawania sądów o rze-
czywistości.



8. odpowiedź c)



9. Tradycja klasyczna była dla autora oparciem, pokrzepieniem w trudnych

dla ojczyzny czasach.



10. W piątym akapicie autor określa swoją epokę czasem apokalipsy.



11. Ostatnie zdanie tekstu Kubiaka oznacza, że tragiczna historia naszego

kraju nauczyła nas widzieć coś więcej niż świat materialny: światło, czyli Boga.

Alfred Harbage, Posłowie do „Makbeta” (s. 98–99)



1. Przepowiednia ma ukazać, że Makbet planuje zbrodnię, że drzemią

w nim mordercze zamysły.



2. Powodem zbrodni była pycha Makbeta.



3. Bohater zaplanował zabicie Duncana jeszcze przed poznaniem przepo-

wiedni czarownic. Wychodzi to na jaw dzięki wypowiedzi Lady Makbet.



4. Częściowo winę Makbeta łagodzi to, że popychają go do czynu potężne

siły, a także namowy żony.



5. Makbet wykorzystuje namowy żony, by zademonstrować swą odrazę do

planów morderstwa, a także by swój czyn ukazać nie jako zbrodnię, lecz akt po-
święcenia dla żony.



6. W oczach widza Lady Makbet staje się bardziej ludzka dzięki temu, że

jest lojalną, oddaną żoną i robi to, co w jej mniemaniu będzie korzystne dla
męża.

Jan Białostocki, Człowiek i zwierciadło w malarstwie
(s. 109–110)



1. Zjawisko odbicia było fascynujące dla artystów w początkach sztuki no-

wożytnej, ponieważ wówczas uświadomiono sobie rolę obrazu jako wiernego
odbicia natury.



2. W renesansie lustro było traktowane jako odbicie rzeczywistości, w ba-

roku natomiast zacierała się różnica między przedmiotem a jego odbiciem, rze-
czywistością i fikcją.



3. Lustro stało się symbolem vanitas, ponieważ ukazywało obraz łudzący

i zmienny.



4. Architekci wykorzystywali lustro, by otoczyć widza złudnymi, pozorny-

mi obrazami. Przez to prawdziwe przedmioty mogły sprawiać wrażenie nierze-
czywistych.



5. Lustro w Bostonie miało ukazywać odbitą w nim osobę w otoczeniu

symboli vanitas.

Anna Litwińczuk, Joanna Szenauk

5

Klasa I

Krzysztof Mrowcewicz, Wielki sen (s. 122)



1. Motyw snu przenikał całą kulturę XVII w.: był obecny w filozofii, nauce,

sztuce i literaturze.



2. Sformułowanie: „wolność była owocem zakazanym” oznacza, że wolność

w XVII w. kusiła ludzi, ale ówczesna kultura wymagała od nich podporządkowa-
nia się autorytetom.



3. XVII-wieczni myśliciele zajmowali się głównie problemem możliwości

i sposobów poznania rzeczywistości.



4. Kartezjusz przyjął założenie, że zmysły nas łudzą.



5. odpowiedź a)

Umberto Eco, [Luneta Arystotelesowska] (s. 133–134)



1. Wyrażenie „hiperbola oczu”, użyte dla określenia lunety, oznacza, że

sprzęt ten pozwala widzieć więcej i lepiej niż oczy.



2. odpowiedź c)



3. Według ojca Emanuela, człowiek poznaje świat zmysłami i rozumem.



4. Człowiek prosty widzi tylko łąki, uczony poeta potrafi dostrzec zmien-

ność ich form i pod ich wpływem doznaje różnych uczuć.



5. Wywód jest oparty na personifikacjach.



6. Metafory: „korona listowia”, „tęcza uśmiechu”, „łzy rosy”, „szronowy

szkielet”.



7. Ojciec Emanuel objaśnia mechanizm personifikacji.



8. Mechanizm metafory, zdaniem ojca Emanuela, polega na wiązaniu od-

ległych pojęć i znajdowaniu podobieństwa w rzeczach niepodobnych.



9. Przykłady stylizacji językowej:



przesada w stosowaniu wielkich liter



znak „&”, charakterystyczny dla dawnych tekstów pisanych



dawne formy wyrazów: „sentymenta”, „tańcuje”



archaizmy leksykalne i wyrazy przestarzałe, rzadkie, książkowe: „dowcipny”

w znaczeniu ‘wymyślny, pomysłowy’, „zakonotuj sobie”, „grubianin”,
„utrudzony”, „oblicze”, „rychło”, „wszak”



inwersja: „A to jest rola Figury najwznioślejszej...”

Janusz Tazbir, [Na styku kultur i systemów politycznych]
(s. 148)



1. odpowiedź b)



2. Kultura Wschodu oddziaływała na sztukę dekoracyjną, broń i modę, na-

tomiast kultura Zachodu – na literaturę, budownictwo i naukę.



3. Polska zachowała niezależność od wpływów kulturowych w dziedzinie

ustrojowej.



4. odpowiedź a)



5. Wyrażenie „symbioza kulturalna” dla określenia kultury polskiej doby

sarmatyzmu oznacza, że łączyły się w niej cechy odmiennych kultur: wschodniej
i zachodniej.

Propozycje odpowiedzi na pytania…

6

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem



6. Kultura polska w wieku XVII promieniowała na Prusy Książęce, Mołda-

wię, Wołoszczyznę i państwo moskiewskie.



7. Wpływy kultury polskiej w państwach ościennych zaznaczyły się w lite-

raturze, sztuce, rzemiośle, teatrze, muzyce oraz obyczajach i modzie.

Paul Hazard, [Kryzys świadomości europejskiej]
(s. 173–174)



1. Cechy umysłowości ludzi XVII w.: umiłowanie hierarchii, dyscypliny

i porządku; postawa chrześcijańska – wiara w prawo boskie; akceptacja podziału
klasowego w społeczeństwie.

Cechy umysłowości ludzi XVIII w.: odrzucanie przymusu, autorytetów, do-

gmatów; postawa antychrześcijańska – wiara w prawo naturalne; dążenie do rów-
ności społecznej.



2. Kompozycja pierwszego akapitu opiera się na zestawianiu przeciwieństw.

[Uwaga: możliwe są też odpowiedzi, które wskazują na antytezy, opozycje lub
kontrasty]



3. Wypowiedzenie wykrzyknikowe w pierwszym akapicie służy podkreśle-

niu gwałtowności przełomu XVII i XVIII w.



4. „Rozum XVII stulecia” pojmowano jako mądrość, „rozum oświecenia”

opierał się na krytycyzmie.



5. Zdanie: „Boskość odsyłano do nieznanych i nieprzeniknionych niebios”

wyraża przekonanie o niepoznawalności Boga.



6. Myśliciele oświeceniowi podawali w wątpliwość ideę zgody powszech-

nej (dowodzącą istnienia Boga) oraz ideę cudu.



7. „A gdyby nie chcieli odejść dobrowolnie, trzeba będzie ich wypędzić.

Trzeba będzie – myślano – zburzyć dawny gmach, który nie był dobrym schro-
nieniem dla wielkiej rodziny człowieczej. Pierwszym zadaniem będzie zatem bu-
rzenie. Następnym będzie odbudowa i przygotowanie podstaw przyszłego społe-
czeństwa”.



8. „przegrali w wielkiej rozgrywce, w której stawką były prawda i szczę-

ście”; „trzeba będzie zburzyć dawny gmach”; „wielka rodzina człowiecza”; „od-
budowa i przygotowanie podstaw przyszłego społeczeństwa”



9. Ludzie oświecenia chcieli przebudować politykę, religię, moralność

i naukę.



10. „A za pośrednictwem nauki niewątpliwie zdobyte zostanie szczęście”.

Jerzy Snopek, [Oblicza oświeceniowych utopii]
(s. 187–188)



1. Utopia to projekt (wizja) idealnego państwa lub społeczeństwa.



2. Utopię sytuowano albo w nieistniejących realnie miejscach: w wymyślo-

nych krajach, na innej planecie lub w przyszłości, albo w odległych zakątkach
ziemi, egzotycznych dla XVIII-wiecznych Europejczyków.



3. odpowiedź b)

Anna Litwińczuk, Joanna Szenauk

7

Klasa I



4. Powieść podróżnicza idealizowała opisy życia i obyczajów egzotycznych

ludów zaczerpnięte z relacji podróżników, po to by wykorzystać je do budowania
wątków utopijnych

2

.



5. Świadomość utopijna, według autora, składa się z ogólnych idei filozo-

ficznych, które tworzą system pożądanych wartości.



6. Utopię można uznać za negatyw rzeczywistości, ponieważ idee utopijne

ukazują odwrotną stronę rzeczywistości, te cechy, które są krytycznie oceniane.



7. Zdanie: „Duch satyry asystuje przy kreowaniu utopii” oznacza, że twór-

cy oświeceniowi, pisząc o utopii, pokazują w złym świetle rzeczywistość, jako od-
wrotność szczęśliwej krainy.



8. Szczególne cechy świadomości oświeceniowej to, według Jerzego Snop-

ka, połączenie optymizmu poznawczego i wiary we własną racjonalną kulturę
z wielką potrzebą utopii.

Wacław Borowy, [O poezji XVIII wieku. Krasicki] (s. 204)



1. bajki La Fontaine’a: plastyczna charakterystyka i sceneria, humor i fan-

tazja, liryczność

bajki Krasickiego: oszczędność słowa, zwartość, prostota, jasność



2. Autor wyraża swój zachwyt nad kunsztem bajkopisarskim Krasickiego

poprzez zastosowanie wykrzyknień: „Szczyt zwięzłości! A przecież jaka przy tym
prostota i jasność!”.



3. odpowiedź b)



4. odpowiedź a)



5. Oryginalność bajek Krasickiego, mimo że często powielają różne stare

pomysły, polega m.in. na ich prostocie. Nierzadko też Krasicki przerabia znane
motywy, by zarysować inną sytuację i zakończyć oryginalną konkluzją.



6. Bajkopisarstwo rozwijało się zarówno w Europie, jak i na Wschodzie, od

czasów starożytnych, poprzez średniowiecze, aż po czasy nowożytne.



7. Sformułowanie „jak wysokim kunsztem jest ich prostota” oznacza, że

prostota została osiągnięta dzięki wielkim umiejętnościom poetyckim.



8. „Właściwości negatywne” polegają na redukcji (braku, unikaniu) pew-

nych elementów; tu chodzi o unikanie szczegółów i ograniczenie dekoracji.



9. Prostota bajek Krasickiego polega na precyzji sformułowań, tj. najwłaś-

ciwszym doborze słów i podporządkowaniu się rygorom formy.

Teresa Kostkiewiczowa, [Motywy i tematy literatury
sentymentalnej] (s. 215)



1. Sentymentaliści twierdzili, że wieś jest wolna od wpływu cywilizacji

i dzięki temu pozwala pełniej rozwinąć się człowiekowi i zrozumieć innych lu-
dzi. Miasto zaś zabija naturalne ludzkie cnoty.

2

W nowym, poprawionym wydaniu podręcznika zmieniono pytanie 4 ze s. 188. Obecnie ma

ono postać polecenia: Odpowiedz jednym zdaniem, jak i w jakim celu powieść podróżnicza
wykorzystywała relacje podróżników.

Propozycje odpowiedzi na pytania…

8

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem



2. Krasicki, wnikliwie analizując życie na dworach, zakładał pesymistycz-

nie, że zachowania dworaków niczym się nie różnią od stosunków panujących
w innych środowiskach.



3. Sentymentaliści przeciwstawiali normy społeczne i prawa świata cywi-

lizowanego pojedynczemu człowiekowi, jego uczuciom i wartościom wewnętrz-
nym.



4. W czwartym akapicie autorka zwraca uwagę na charakterystyczną dla

poezji sentymentalnej religijność.



5. W wierszach klasyków podkreślano dystans między Bogiem i człowie-

kiem. Poeci sentymentalni szukają u Boga pomocy i wsparcia, wyrażają emocjo-
nalny stosunek do bóstwa, akcentują bliskość Boga i człowieka.

Roger Caillois, [Od baśni do science fiction] (s. 225–226)



1. Źródłem cudowności w opowiadaniach science fiction jest refleksja nad

zasięgiem praw nauki, ich konsekwencjami i paradoksami.



2. Autor eksponuje zuchwałość hipotez naukowych, które potrafią zaprze-

czyć zdrowemu rozsądkowi i przyzwyczajeniom, a nawet przerastają możliwości
wyobraźni.



3. Literatura science fiction jest wykorzystywana do celów dydaktycznych,

jako satyra społeczna, lub jako wyraz zaniepokojenia niebezpiecznymi konsekwen-
cjami odkryć naukowych.



4. Autorzy opowieści science fiction nawiązują do tradycji oświeceniowej

satyry społecznej w stylu Woltera i Swifta.



5. odpowiedź b)



6. Literatura science fiction wyraża niepokoje wobec rezultatów badań na-

ukowych, takich jak odkrycia nuklearne, manipulacje genetyczne, odkrycia neu-
rochirurgii.



7. Literatura science fiction wyraża niepokój człowieka wobec tajemniczych

sił, nad którymi nie można zapanować.



8. Baśń wyrażała naiwne życzenia człowieka, który stara się zapanować nad

przyrodą. Opowiadanie fantastyczne było wyrazem lęku przed tym, że tajemni-
cze, demoniczne siły zakłócą porządek świata.



9. „[...] nauka przestaje być ochroną przed Niewyobrażalnością; przeciw-

nie, sama zaczęła wciągać ludzkość w otchłań. Bo nauka przestała być jasnością
i bezpieczeństwem, stała się niepokojem i tajemnicą”.

Anna Litwińczuk, Joanna Szenauk