Osho Kreatywnosc Uwolnij swą wewnętrzną moc(1)

OSHO

KREATYWNOŚĆ

Uwolnij swą wewnętrzną moc

Człowiek kreatywny jest obdarzony przenikliwością, potrafi dostrzec rzeczy,
których nikt przedtem nie widział, usłyszeć to, czego nikt wcześniej nie słyszał;
to właśnie jest kreatywność.

SPIS TREŚCI
PRZEDMOWA. Zapach wolności..................................3
PRZYGOTOWANIE PŁÓTNA......................................4
Trzy wymiary...................................................................4
Odpręż się w działaniu.....................................................5
Działaj w harmonii z naturą............................................16
PIĘĆ PRZESZKÓD........................................................20
1. Nadwrażliwość...........................................................20
2. Perfekcjonizm.............................................................33
3. Intelekt........................................................................36
4. Przekonanie.................................................................40
5. Wyścig do sławy..........................................................46
CZTERY KLUCZE..........................................................49
1. Znów stań się dzieckiem..............................................49
2. Bądź gotowy, by się uczyć...........................................53
3. Odkryj nirwanę wtym, co zwyczajne............................54
4. Bądź marzycielem........................................................58
CZTERY PYTANIA.........................................................61
1. Pamięć i wyobraźnia.....................................................61
2. Depresja poporodowa...................................................70
3. Kreatywność i krzyżowanie.........................................72
4. Sztuka robienia pieniędzy..............................................75
TWORZENIE.....................................................................80
Najwyższa kreatywność, znaczenie twojego życia............80
OŚRODEK MEDYTACYJNY..........................................85
O AUTORZE......................................................................85

PRZEDMOWA

Zapach Wolności

Kreatywność oznacza bunt. Największy w całej egzystencji. Jeśli chcesz tworzyć, musisz się
pozbyć tkwiących w tobie uwarunkowań; jeśli nie - twoja kreatywność będzie po prostu
kopiowaniem, odbitką ksero. Możesz być kreatywny jeśli jesteś indywidualnością; nie
stworzysz niczego wyznając psychologię tłumu. Taka psychologia nie ma w sobie niczego
twórczego; wlecze się przez życie, nie zna tańca, śpiewu, radości; jest mechaniczna.
Twórca nie może podążać wydeptaną ścieżką; musi szukać swojej własnej, przedzierać się
przez dżunglę życia. Musi iść sam; wyjść z tłumu, odrzucić to wszystko, co uznaje zbiorowość.
Umysł zbiorowy jest najgorszym rodzajem umysłu; nawet tak zwani idioci są mądrzejsi od tej
zbiorowej głupoty. Ale zbiorowość posiada swoje sposoby: szanuje ludzi, nagradza ich jeśli
rozgłaszają, że zbiorowy umysł jest jedynym właściwym.
Dawniej, najróżniejsi twórcy — malarze, tancerze, muzycy, poeci, rzeźbiarze - musieli z
czystej konieczności godzić się na brak szacunku ze strony społeczeństwa. Musieli żyć jak
cyganeria, jak włóczędzy; tylko tak mogli rozwijać swoją kreatywność. Ale w przyszłości nie
musi tak być.
Jeśli mnie rozumiesz, jeśli czujesz, że mówię prawdę, to znaczy, że w przyszłości każdy będzie
mógł pozostać indywidualnością bez konieczności uciekania do bohemy. Życie w bohemie jest
po prostu rezultatem istnienia sztywnego, konwencjonalnego, ortodoksyjnego trybu żyda.
Dokładam wszystkich starań, aby zniszczyć umysł zbiorowy i umożliwić każdemu wolność
bycia sobą. Wtedy nie będzie problemów; będzie można żyć tak, jak chce się żyć. Tak
naprawdę, to ludzkość narodzi się dopiero wtedy, gdy zacznie szanować jednostkę i jej bunt.
Ludzkość jeszcze się nie narodziła; znajduje się wciąż w stanie embrionalnym. To, co
postrzegasz jako ludzkość, jest jedynie jakąś mistyfikacją. I tak będzie, dopóki każdy nie
osiągnie swojej indywidualnej wolności, całkowitej wolności bycia sobą, istnienia w sobie
właściwy sposób. Oczywiście bez wchodzenia w drogę innym ludziom - to stanowi część
wolności. Nikt nie powinien komukolwiek przeszkadzać.
W przeszłości każdy wsadzał nos w nie swoje sprawy, nawet te najbardziej prywatne, które
nie mają związku ze społeczeństwem. Kiedy, na przykład, zakochasz się w kobiecie - jaki to
ma związek ze społeczeństwem? Jest to jak najbardziej osobiste zjawisko, nie - zbiorowe. Jeśli
dwoje ludzi chce trwać w miłości, społeczeństwo nie powinno się do tego mieszać. A jednak
używa ono wszelkich metod - bezpośrednich lub pośrednich - aby się móc wtrącić. Postawi
między kochankami policjanta, albo jakiś urząd. A gdyby to nie pomogło - ma jeszcze super-
policjanta - Boga - który się wszystkim zajmie.
Koncepcja funkcji Boga jest jakby zbliżona do funkcji podglądacza — nie masz prywatności
nawet w łazience, jesteś obserwowany przez dziurkę od klucza, aby było wiadomo, co robisz.
To okropne! Wszystkie religie świata mówią, że Bóg ciągle cię obserwuje. Straszne. Co to za
Bóg? Nie ma nic lepszego do roboty, jak tylko obserwować i śledzić wszystkich? To brzmi tak,
jakby był on Najwyższym Detektywem.
Ludzkość potrzebuje nowej ziemi - ziemi wolności. Bohema to po prostu konieczna reakcja,
ale jeśli moja wizja wejdzie w życie, nie będzie potrzeby uciekać, bo nie będzie istniał
zbiorowy umysł usiłujący cię zdominować. Wtedy każdy będzie się czuł dobrze takim, jakim
jest. Oczywiście nie wolno nikogo krzywdzić - ale jeśli chodzi o twoje własne życie - możesz je
przeżyć tak, jak chcesz.
Tylko wtedy można mówić o tworzeniu. Kreatywność jest aromatem indywidualnej wolności.

PRZYGOTOWANIE PŁÓTNA

Kiedy odrzucimy patologie, każdy stanie się twórcą. To trzeba bardzo dokładnie zrozumieć:
tylko ludzie chorzy są destrukcyjni. Ludzie zdrowi są kreatywni. Kreatywność jest sygnałem
pozostawania w pełnym zdrowiu. Kiedy człowiek jest naprawdę zdrowy i pełny, kreatywność
przychodzi do niego w naturalny sposób, pojawia się pragnienie tworzenia.

Trzy wymiary

Ludzkość znalazła się na rozdrożu. Żyliśmy w jednowymiarowym świecie, ale to już nie
wystarcza. Potrzebny jest nowy rodzaj człowieka - bogatszy, trójwymiarowy. Te trzy
wymiary to: świadomość, empatia i kreatywność.
Ś

wiadomość to bycie, empatia to współodczuwanie, a kreatywność to działanie. Moja wizja

nowego człowieka obejmuje wszystkie te trzy wymiary jednocześnie. Stawiam przed wami
największe wyzwanie, najtrudniejsze zadanie do wykonania. Macie być medytacyjni jak
Budda, kochający jak Kriszna i twórczy jak Michał Anioł lub Leonardo da Vinci. Trzeba być
trzema jednocześnie. Jedynie wtedy poczujesz się całkowicie spełniony, njcze-go nie będzie
ci brakować. To właśnie poczucie braku czegoś w sobie samym powoduje, że kręcisz się w
koło, że czujesz się niepełny. Będąc jednowymiarowym możesz wspiąć się na wysoki szczyt,
ale to będzie pojedynczy szczyt. Pragnę byś stał się jak całe pasmo Himalajów, jak wiele
górskich szczytów, a nie pojedyncza góra.
Człowiek jednowymiarowy się nie sprawdził. Nie był w stanie stworzyć pięknej ziemi, raju
na ziemi. Poniósł klęskę, całkowicie zawiódł. Istniało kilku pięknych ludzi, ale nie zdołali oni
przemienić całej ludzkości, obudzić jej świadomości. Nielicznym indywidualistom, w
różnych częściach świata, udało się osiągnąć oświecenie. Ale to nie pomoże. Potrzeba więcej
ludzi oświeconych i trójwymiarowych.
Takie właśnie jest moje rozumienie pojęcia: nowy człowiek.
Budda nie był poetą, lecz nowi ludzie, ci którzy staną się buddami będą także poetami. Kiedy
mówię „poeci", nie mam na myśli ludzi piszących wiersze, lecz mających poezję w sobie.
Ż

ycie pełne poezji, poetyckie podejście do wszystkich spraw.

Logika jest sucha, poezja tętni życiem. Logika nie umie tańczyć; to dla niej niemożliwe.
Tańcząca logika wyglądałaby jak tańczący Mahatma Gandhi! Cudacznie. Poezja potrafi
tańczyć; jest tańcem twego serca. Logika nie umie kochać - umie o miłości mówić, ale nie
kochać; miłość wydaje się jej nielogiczna. Jedynie poezja umie kochać; umie zanurzyć się w
paradoksie miłości.
Logika jest bardzo zimna; jest przydatna w matematyce, ale nie jest potrzebna ludzkości.
Jeżeli ludzkość stanie się nazbyt logiczna, to zagubi się; pozostaną liczby, nie ludzkie istoty.
Liczby, które łatwo zastąpić innymi.
Poezja, miłość i współodczuwanie przydadzą ci głębi i ciepła. Lekko się roztopisz, stracisz
nieco tego chłodu. Staniesz się bardziej ludzki. Budda jest nadczło-wiekiem, nie ma
wątpliwości, dlatego zatraca ludzki wymiar. Nie jest ziemski. Takie jest jego piękno, ale jest
ono całkiem odmienne od piękna Greka Zorby. Zorba stąpa twardo po ziemi. A ja chciałbym,
ż

ebyś był obydwoma naraz: Zorbą-Buddą. Miej w sobie medytacyj-nosć, ale nie za cenę

rezygnacji z uczuć. Niech ta medytacyjność będzie przepełniona uczuciami, niechaj aż
przelewa się w niej miłość. I bądź kreatywny. Jeśli bowiem twoja miłość pozostanie w
wymiarze uczuć, nie przejdzie w wymiar działania, to nie dosięgnie ludzkości. Uczyń ją
realną, zmaterializuj ją.
Oto twoje trzy wymiary: bycie, odczuwanie, działanie. Działanie jest przejawem
kreatywności zarówno w muzyce, poezji, malarstwie, rzeźbiarstwie, architekturze, jak i w

nauce i technologii. Uczucia zawierają to, co jest estetyką: miłość, piękno. Bycie ma zaś w
sobie medytację, uważność, świadomość.

Twórca nie może podążać wydeptaną ścieżką; musi szukać swojej własnej, przedzierać się
przez dżunglę życia. Musi iść sam; wyjść z tłumu, odrzucić to wszystko, co uznaje
zbiorowość.

Odpręż się w działaniu

Aby móc się odprężyć w działaniu, najpierw trzeba zrozumieć jego naturę i jego ukryte prądy.
Jeśli nie obserwujesz, nie przyglądasz się, to nie zdajesz sobie sprawy z tego jaka jest natura
twojego działania i nawet gdybyś chciał, nie będziesz potrafił się zrelaksować. Jest to bowiem
zjawisko złożone. Wiele osób chciałoby się odprężyć, ale nie są w stanie. Relaksacja jest jak
rozkwitanie kwiatu - nie można niczego przyspieszyć. Trzeba zrozumieć całe to zjawisko -
dlaczego jesteś tak aktywny, dlaczego twoje działanie tak cię zajmuje, czemu jest jak obsesja.
Pamiętaj dwa słowa: jedno to „działanie", drugie to „działalność". Działanie to nie
działalność, a działalność to nie działanie. Ich natury różnią się od siebie całkowicie.
Działanie jest wtedy, gdy sytuacja wymaga byś coś zrobił i ty w odpowiedzi robisz to.
Działalność to coś, na co aktualna sytuacja nie ma wpływu; nie jest odpowiedzią. Jesteś tak
bardzo napięty wewnętrznie, że każda nadarzająca się sytuacja stanowi dla ciebie pretekst,
aby coś zrobić.

Co tak naprawdę robi człowiek, który siedzi i żuje gumę? Zabija kogoś. Gdyby był świadomy
dostrzegłby, że ma w głowie jakąś potrzebę mordowania, zabijania; a siedzi sobie i prowadzi
bardzo niewinną działalność - żucie gumy.

Działanie jest efektem spokoju umysłu - to najpiękniejsza rzecz na świecie. Działalność
wynika z niepokoju - i jest naj-brzydsza. Działanie ma ogromne znaczenie, działalność jest
bezwartościowa. Działanie następuje z chwili na chwilę, spontanicznie. Działalność dźwiga
bagaż przeszłości. Nie jest odpowiedzią na „teraz", lecz raczej przenoszeniem dawnego
niepokoju do nowej sytuacji. Działanie jest bardzo kreatywne.

Kiedy mówię „poeci", nie mam na myśli ludzi piszących wiersze, lecz mających poezję w
sobie. Życie pełne poezji, poetyckie podejście do wszystkich spraw.

Działalność jest destrukcyjna - niszczy ciebie, niszczy innych.
Spróbuj dostrzec tę subtelną różnicę. Kiedy jesteś głodny - jesz; to działanie. Kiedy nie jesteś
głodny, nie masz poczucia głodu, a mimo to jesz, wtedy jest to działalność. Czynność
jedzenia staje się aktem przemocy: niszczysz pokarm, miażdżysz go zębami. To pozwala
nieco złagodzić twój wewnętrzny niepokój. Nie dlatego jesz, że jesteś głodny, lecz dlatego, że
stanowi to wewnętrzną potrzebę, chęć wyładowania agresji.
W świecie zwierząt agresja wyraża się przez pyski i łapy, zęby i pazury. Kiedy jesz, twoje
usta i dłonie współpracują ze sobą: dłonią chwytasz pokarm, wkładasz do ust i gryziesz.
Uwalniasz z siebie nieco agresji. Kiedy nie jesteś głodny - jedzenie nie jest działaniem; jest
chorobą. Ten rodzaj działalności zamienia się w obsesję. Oczywiście nie możesz się cały czas
napychać, bo byś pękł, toteż wymyślono parę sztuczek: żucie tytoniu albo gumy, albo palenie
papierosów. To fałszywe jedzenie, bez żadnych wartości odżywczych, ale pomaga uwolnić
agresję.

Miej w sobie medytacyjność, ale nie za cenę rezygnacji z uczuć.

Co tak naprawdę robi człowiek, który siedzi i żuje gumę? Zabija kogoś. Gdyby był świadomy
dostrzegłby, że ma w głowie jakąś potrzebę mordowania, zabijania; a siedzi sobie i prowadzi
bardzo niewinną działalność - żucie gumy. Nie, nikogo nie ranisz. Jest to jednak bardzo
niebezpieczne dla ciebie, gdyż wydaje się, że zupełnie nie masz świadomości tego, co robisz.
Co robi człowiek palący papierosa? Coś, na swój sposób, bardzo niewinnego - wciąga dym i
wypuszcza, robi wdech i wydech - jakby jakiś chory rodzaj pranajamy, jakby jakaś
zeświecczona medytacja transcendentalna. Tworzy mandalę: wciąga dym, wypuszcza, wdech,
wydech - tworzy mandalę, zatacza krąg. Poprzez palenie powtarza rytmicznie szantę, która
koi, która uwalnia odrobinę jego wewnętrznego niepokoju.
Kiedy z kimś rozmawiasz i ta osoba sięga po papierosa, w niemal stu procentach przypadków
oznacza to, że ją nudzisz, że pora zakończyć spotkanie. Zapewne lepiej byłoby gdyby
wyrzuciła cię za drzwi, ale nie może tego zrobić - byłoby to uznane za afront. Toteż łapie się
za swego papierosa, sygnalizując jednocześnie: „Koniec! Mam cię dość!" Gdyby to miało
miejsce w świecie zwierząt już byłbyś pogryziony, ale my - ludzie - jesteśmy ucywilizowani.
Taki człowiek rzuca się więc na papierosa, zaczyna palić. Już się tobą nie przejmuje, nuci
swoją szantę palacza. To koi.
To także wskazuje, że masz obsesję. Nie możesz pozostać sobą, nie możesz zachować
spokoju, nie możesz być nieaktywny. Twoja aktywność zmierza do pozbycia się złości,
tkwiącego w tobie szaleństwa.
Działanie jest czymś pięknym, spontaniczną odpowiedzią. Życie potrzebuje odpowiedzi, w
każdym momencie musisz coś robić; następuje to jednak poprzez ten właśnie moment. Jesteś
głodny i szukasz czegoś do zjedzenia, jesteś spragniony i udajesz się w stronę studni. Jesteś
senny - kładziesz się spać. Twoje działanie wynika z sytuacji. Jest ono spontaniczne i
całkowite.
Działalność nigdy nie jest spontaniczna, wynika ona z przeszłości. Być może
przygotowywałeś coś przez wiele lat i nagle wchodzi to w twoją teraźniejszość. To nie ważne
jak się pojawia. Umysł jest przebiegły - zawsze znajdzie jakieś usprawiedliwienie dla podjętej
przez ciebie działalności, będzie usiłował przekonać cię, że to nie jest działalność lecz
działanie. I że jest nieuniknione. Nagle wybuchasz gniewem. Wszyscy wokół widzą, że to nie
było konieczne, że sytuacja tego nie wymagała, nie miało to sensu; tylko ty tego nie widzisz.
Każdy pyta: „Co ty wyprawiasz? Nie ma powodu... Czemu jesteś taki wściekły?" A|e ty
znajdziesz powód i wytłumaczysz dlaczego to było konieczne.
Takie usprawiedliwianie się pozwala ci pozostać nieświadomym swojego obłąkania. Właśnie
to zostało pozwane przez George'a Gurdżijewa: „bufory". Masz wytłumaczenie na wszystko,
co dzieje się wokół ciebie, a dzięki temu nie dopuszczasz do siebie prawdy. Bufory mają
zastosowanie w pociągach, pomiędzy dwoma wagonami; są używane po to, aby w przypadku
nagłego hamowania ochronić pasażerów. Absorbują uderzenie. Twoja działalność nie ma
sensu, ale bufory - usprawiedliwienia - nie pozwalają ci tego dostrzec, jesteś zaślepiony i
nadal robisz swoje.
Jeśli taka działalność ma miejsce, nie możesz się odprężyć. Jakże mógłbyś się odprężyć?
Przecież świat zdominowała obsesyjna potrzeba robienia czegoś; czegokolwiek. Świat pełen
jest głupców powtarzających: „Zamiast nic nie robić, zrób coś". A ci, którzy wymyślili
powiedzenie: „W pustej głowie diabeł mąci", to już stuprocentowi głupcy! Diabeł nie mąci.
Pusty umysł to miejsce Boga. Jest piękny i czysty - jakże miałby tam pojawić się diabeł? Nie
mógłby wejść do pustego umysłu. Natomiast z łatwością pojawia się w umyśle ogarniętym
obsesją działalności, może tobą zawładnąć podpowiadając ci sposoby na to, byś był jeszcze
bardziej aktywny.

Twoje działanie wynika z sytuacji. Jest ono spontaniczne i całkowite. Działalność nigdy nie
jest spontaniczna, wynika ona z przeszłości.

Diabeł nigdy nie mówi: „Odpocznij". Mówi: „Dlaczego marnujesz tyle czasu? Rusz się, zrób
coś, człowieku! Życie płynie, rób coś!" Wszyscy wielcy nauczyciele, którzy dotarli do
prawdy o życiu, zdali sobie sprawę z tego, że pusty umysł otwiera przestrzeń, dzięki której
wchodzi weń to, co boskie.
Nie pustym umysłem, ale działalnością posługuje się diabeł. Zresztą jak mógłby używać
pustego umysłu? Nawet nie odważyłby się do niego przybliżyć, bo pustka by go po prostu
zabiła. Ale jeśli przepełnia cię głęboka, szaleńcza potrzeba robienia czegoś, diabeł znajdzie
sposób na to, by cię wykorzystać. Będzie twoim przewodnikiem - jedynym przewodnikiem.
Chcę wam jasno powiedzieć, że to przysłowie jest całkowicie błędne! Zapewne
podpowiedział je sam diabeł.
Ta obsesja, aby podejmować działalność powinna być bacznie obserwowana. Musisz ją
dostrzec w swoim własnym życiu, ponieważ same moje słowa nie będą miały dość siły, by
cię przekonać, że twoja działalność nie ma sensu, jest niepotrzebna. Po co w ogóle to robisz?
Podróżowanie. Widuję ludzi, którzy po wielokroć robią to samo. Jestem przez dwadzieścia
cztery godziny ze współpasażerem w pociągu. Nie mając nic lepszego do roboty, czyta on
kilka razy tę samą gazetę. Zamknięty w przedziale pociągu ma niewiele możliwości... czyta
więc wielokrotnie tę samą gazetę. A ja się przyglądam - co taki człowiek robi? Gazeta to nie
Gita czy Biblia. Gitę można czytać wielokrotnie, bo za każdym razem odnajdujesz nowe
znaczenia. Ale gazetę?! Przejrzysz ją raz i to całkiem wystarczy. Nie było warto czytać jej
nawet jeden raz, a ludzie czytają i czytają. O co tu chodzi? Czy to naprawdę potrzebne? Nie.
Oni mają obsesję; nie mogą siedzieć bezczynnie, w ciszy. To dla nich niemożliwe, to im
przypomina śmierć. Muszą coś robić.
Przez wiele lat podróżowanie dawało mi możliwość obserwowania ludzi bez ich wiedzy.
Czasem w moim przedziale był tylko jeden człowiek. Ileż wysiłku wkładał w to, aby
wciągnąć mnie do rozmowy! A ja odpowiadałem tylko: „tak" lub „nie". W końcu rezygnował.
Wtedy po prostu obserwowałem - to wspaniały eksperyment, zupełnie bezpłatny.

Jeśli nie wolno ci palić, żujesz gumę albo robisz coś jeszcze innego; to zastępuje ci gadanie.
Tyle, że gadanie jest bardziej niebezpieczne, bo zaśmiecasz innym umysły.

Patrzyłem więc, a on otwierał walizkę - widziałem, że zupełnie bez powodu - zaglądał do
niej, zamykał. Następnie otwierał okno, potem je zamykał. Brał po raz kolejny gazetę, palił
papierosa, znów otwierał walizkę i coś tam poprawiał, otwierał okno, patrzył przez nie. Co on
właściwie robił? I dlaczego? Jakiś nakaz wewnętrzny, coś rozdygotanego w środku,
gorączkowy stan umysłu. Trzeba coś robić, bo jak nie to przepadnę. Zapewne jego życie było
bardzo wypełnione działalnością; teraz ma chwilę na relaks, ale stare nawyki nie dają mu
spokoju.
Słyszałem, że Aurangzeb, imperator z dynastii Wielkich Mogołów w Indiach, uwięził
swojego ojca, kiedy ten był już stary. Jego ojcem był szach Dżahan; to on zbudował Tadź
Mahal. Syn zdetronizował go i uwięził. Jak napisano w autobiografii Aurangzeba, już po
kilku dniach... Szach Dżahan nie przejął się zbytnio uwięzieniem, miał bowiem zapewnione
wszelkie dostatki. Przebywał w tym samym pałacu, w którym żył do tej pory. Nie czuł się jak
w więzieniu, miał wszystko, czego sobie tylko zażyczył. Jedyne czego nie miał, to
prowadzenie jakiejś działalności. Nie miał nic do roboty. Zwrócił się więc do syna:
„Wszystko jest w porządku, zapewniłeś mi to, czego potrzebuję, jestem zadowolony. Jest
tylko jedna rzecz, o którą pragnę poprosić, a jeśli to uczynisz, będę ci wdzięczny na wieki.
Przyślij mi trzydziestu chłopców. Chciałbym ich uczyć."
Aurangzeb nie mógł uwierzyć własnym uszom: czemu ojciec chce uczyć trzydziestu
chłopców? Nigdy nie wykazywał chęci bycia nauczycielem, nie interesował się kształceniem

nikogo; co mu się nagle stało? Ale spełnił prośbę ojca. Posłano do Dżahana trzydziestu
chłopców, a ten znów stał się imperatorem - dla trzydziestu małych chłopców. Kiedy idziesz
do szkoły podstawowej, nauczyciel jest prawie jak imperator. Każe dzieciom siedzieć -
siedzą, każe wstać - wstają. Szach Dżahan stworzył więc sobie dwór z trzydziestoma
chłopcami. Mógł nadal dawać upust starym nawykom, uzależnieniu od rozkazywania innym
ludziom.
Psychologowie podejrzewają, że nauczyciele mają w sobie wiele z polityków. Nie są
wystarczająco pewni siebie, by zająć się polityką, idą więc do szkół i stają się prezydentami,
premierami, imperatorami. Wokół małe dzieci, a oni nakazują im i zmuszają je do czegoś.
Psychologowie także podejrzewają, że nauczyciele mają inklinacje w kierunku bycia
sadystami, chętnie torturowaliby. A nie ma lepszego po temu miejsca niż szkoła podstawowa.
Możesz torturować niewinne dzieci, i to dla ich dobra. Idź i popatrz! Ja byłem w szkołach
podstawowych i obserwowałem nauczycieli. Psychologowie jedynie podejrzewają, ale ja
mam pewność - nauczyciele to oprawcy. A gdzie znaleźć bardziej niewinne ofiary, całkiem
bezbronne, niestawiające oporu? Dzieci są słabe i zagubione, a nauczyciel czuje się jak
imperator.

A jeśli boisz się ciszy, oznacza to, że masz obsesyjny, rozgorączkowany, chory umysł, który
musi ciągle być czymś zajęty.

Aurangzeb pisze: „Mój ojciec, ze względu na stare nawyki, wciąż chce czuć się władcą.
Pozwólmy mu udawać. Niech oszukuje sam siebie - nie ma w tym nic złego.
Wyślijcie do niego trzydziestu, a nawet trzystu chłopców - ilu tylko zechce. Niech prowadzi
małą szkołę i będzie zadowolony."
W działalności fakt podjęcia czynnego działania nie ma żadnego znaczenia. Przyjrzyj się
samemu sobie i przemyśl to: działalność pochłania dziewięćdziesiąt procent twojej energii.
Kiedy więc nadchodzi czas działania - nie masz już energii. Człowiek „na luzie" nie jest
ogarnięty obsesjami, dzięki czemu energia swobodnie się w nim gromadzi. Magazynuje więc
swoją energię, a właściwie, to ten proces następuje automatycznie sam z siebie i kiedy
nadchodzi pora działania, angażuje się ca\e jego jestestwo. Dlatego działanie jest całkowite.
Działalność jest zawsze „na pół gwizdka", bo jakże mógłbyś sam siebie tak do końca
oszukać? Przecież wiesz, że jest ona bezwartościowa. Zdajesz sobie sprawę z tego, że robisz
wszystko z jakichś wewnętrznych i bardzo mglistych powodów, które nie dają ci spokoju.
Możesz zmienić jeden rodzaj działalności na inny, ale dopóki nie zamienisz jej na działanie -
nic nie pomoże. Przychodzą do mnie ludzie i mówią: „Chcę przestać palić". Odpowiadam im:
„Ale dlaczego? To przecież taka wspaniała medytacja transcendentalna. Kontynuuj." Przecież
jeśli nawet przestaną palić, to zaczną coś innego. Choroba będzie trwać nadal, chociaż
zmienią się jej symptomy. Zaczną obgryzać paznokcie, albo żuć gumę - a są jeszcze gorsze i
bardziej niebezpieczne rzeczy. Te są niewinne, bo żując gumę, żujesz ją w pojedynkę. Może
jesteś głupkiem, ale przynajmniej nie jesteś agresywny, nie niszczysz innych. Jeśli skończysz
z paleniem lub żuciem gumy - co zaczniesz robić w to miejsce? Twoja szczęka musi coś
robić, przepełnia ją złość. Zaczynasz więc mówić. Gadasz i gadasz bez przerwy. I to jest
bardziej niebezpieczne.

Któregoś dnia przyszła mnie odwiedzić żona Mułły Nasreddina. Przychodzi rzadko, ale kiedy
przyjdzie, wiem że ma jakiś kryzys. Zapytałem więc:
- Co się stało?
Przez półgodziny trajkotała jak katarynka, aż w końcu zrozumiałem w czym rzecz: Mułła
Nasreddin mówi przez sen. Ona potrzebuje porady co z tym zrobić, bo mąż bez przerwy gada,

krzyczy, przeklina a ona oczywiście nie może spać w tym samym pokoju. Toteż
odpowiedziałem jej:
- Nie trzeba robić niczego specjalnego. Musisz po prostu dopuścić go do głosu w ciągu dnia.

Ludzie ciągle coś mówią i nie dopuszczają innych do słowa. Mówienie jest podobne do
palenia. Gadasz bez przerwy przez dwadzieścia cztery godziny. Zmęczysz się w ciągu dnia,
twoje ciało idzie spać, ale monolog trwa. Całą dobę, na okrągło - gadasz, paplasz, bełkoczesz.
To jak palenie papierosów - zjawisko ma tę samą przyczynę: twoja szczęka potrzebuje ruchu.
A ten rodzaj ruchu jest jednym z najważniejszych i najwcześniejszych.
Dziecko rodzi się i zaczyna ssać pierś matki; ciepłe mleko wlewa mu się do buzi. W czasie
palenia wciągasz ciepły dymek a papieros jest jakby substytutem brodawki piersi twojej
matki. Jeśli nie wolno ci palić, żujesz gumę albo robisz coś jeszcze innego; to zastępuje ci
gadanie. Tyle, że gadanie jest bardziej niebezpieczne, bo zaśmiecasz innym umysły.
Czy umiesz milczeć przez dłuższy okres czasu? Zdaniem psychologów, jeżeli nic nie powiesz
przez trzy tygodnie, to zaczniesz mówić sam do siebie. Dokona się w tobie podział na dwie
części - będziesz mówił i będziesz słuchał. Jeśli zachowasz milczenie przez trzy miesiące to
skończysz w domu wariatów, bo będzie ci zupełnie obojętne czy istnieją jacyś inni ludzie.
Będziesz mówił, i nie tylko - będziesz odpowiadał na swoje pytania; staniesz się
samowystarczalny, nie będziesz potrzebował nikogo i niczego. To właśnie nazywamy
obłąkaniem.
Człowiek obłąkany to taki, którego cały świat zawiera się wyłącznie w nim samym. On
przemawia i jednocześnie słucha, jest aktorem i widzem - jest wszystkim; cały świat
ogranicza się wyłącznie do niego. Porozdzielał samego siebie na wiele części, wszystko stało
się fragmentaryczne. Dlatego właśnie ludzie źle się czują w ciszy - wiedzą, że mogą pęknąć.
A jeśli boisz się ciszy, oznacza to, że masz obsesyjny, rozgorączkowany, chory umysł, który
musi ciągle być czymś zajęty.
Działalność to twoja ucieczka od samego siebie. W działaniu - jesteś, w działalności -
uciekasz przed sobą; to rodzaj terapii. W działalności zapominasz o sobie, nie masz obaw,
wątpliwości, lęków. To właśnie dlatego musisz być ciągle zajęty, robić to czy tamto, a nigdy
nie dopuszczasz do tego, by rozkwitł w tobie stan „nicnierobienia".
Działanie jest dobre, działalność jest chora. Spróbuj odnaleźć tę różnicę sam w sobie: co jest
twoją działalnością, a co działaniem? To pierwszy krok.

Odprężenie jest możliwe wtedy, gdy nie masz w sobie potrzeby, aby koniecznie coś robić;
energia spoczywa wygodnie, donikąd się nie przenosi.

Drugi krok polega na tym, aby zaangażować się mocniej w działanie, tak by w tym kierunku
przepłynęła twoja energia. Kiedy masz do czynienia z działalnością - obserwuj ją uważniej.
Kiedy będziesz jej świadomy - ona zniknie. Zachowa się energia i będzie mogła być
wykorzystana do podejmowanych przez ciebie działań.
Działanie jest czymś natychmiastowym. Nie może być wcześniej przygotowane, ustalone.
Nie daje ci możliwości zaplanowania, odbycia prób. Jest ono zawsze czymś nowym i
ś

wieżym - jak rosa o poranku. I taki sam jest człowiek czynu - zawsze młody i świeży. Ciało

może się zestarzeć, ale świeżość trwa; ciało może umrzeć, ale ta młodość trwa. Ciało może
zniknąć, lecz on zostaje; Bóg kocha świeżość.
Porzucaj swoją działalność systematycznie, krok po kroku. Ale jak ją porzucić? Przecież jej
odrzucanie może stać się kolejną obsesją. To właśnie przydarza się mnichom w klasztorach -
porzucenie działalności przerodziło się w obsesję. Ciągle dokładają wszelkich starań, by ją
odrzucić - modlą się, medytują, uprawiają jogę, albo to, albo tamto. I to zamienia się w
działalność. Nie unikniesz jej w taki sposób - wejdzie tylnymi drzwiami.

Bądź świadomy, odkryj czym się różni działalność od działania. A kiedy zostaniesz
owładnięty działalnością, kiedy omami cię jak duch - a jest ona jak jakiś okropny duch z
przeszłości - kiedy więc zawładnie tobą, a ty poczujesz się rozgorączkowany, stań się
uważniejszy. To jedyne, co możesz zrobić. Obserwuj to. Nawet jeśli musisz ją wykonywać -
rób to w pełni świadomie. Pal papierosa, ale pal bardzo wolno, uważnie, tak byś wiedział co
robisz.
Jeśli będziesz umiał obserwować swoje palenie, pewnego dnia papieros wypadnie ci z ręki,
bo pojmiesz ca\ą absurdalność tej czynności. Jest ona głupia, po prostu idiotyczna. Kiedy to
do ciebie dotrze, papieros sam spadnie na ziemię. Nie ma sensu rzucać palenia - to byłaby
także działalność. Dlatego używam słowa „spadnie" - jak spada liść, samoczynnie, bez
wysiłku. Jeśli bowiem ty byś go wyrzucił, podniósłbyś go znowu, w jakiś inny sposób, w
jakiejś innej formie.
Niech rzeczy spadają same; nie odrzucaj ich. Niechaj twoja działalność zaniknie, nie
przerywaj jej na siłę; kiedy usiłujesz coś zakończyć - podejmujesz znowu działalność - po
prostu inną jej formę. Obserwuj, bądź uważny, zachowaj świadomość a doznasz cudownego
odkrycia: to, co samo od ciebie odchodzi, co samo spada, nie zostawia po sobie żadnego
ś

ladu. Gdybyś to przyspieszał na siłę, zostałaby w tobie rana, zostałaby blizna. Chodziłbyś i

marudził, że paliłeś przez trzydzieści lat, a teraz przestałeś. Palenie zamieniło się w
narzekanie. Rozprawiając o tym wszem i wobec kontynuujesz palenie, tyle że w innej formie.

Najprostsze rzeczy... Stąpanie po trawniku, kiedy jeszcze nie wyparowała rosa i odczuwanie
pełni tej chwili - miękkość, dotyk trawy, chłód kropel rosy, poranny wiatr, wschodzące
słońce. Co jeszcze jest potrzebne do bycia szczęśliwym?

Twoje usta znów mają zajęcie, poruszają się; twoja agresja ma się dobrze.
Kiedy człowiek naprawdę zrozumie, te rzeczy znikną same i wtedy nie będzie sobie
przypisywał zasługi, że coś porzucił. To stało się samo. Nie za twoim udziałem. Nie dałeś
pożywki swojemu ego. A dzięki temu coraz więcej działań może zostać przez ciebie
realizowanych.
Jeśli zdarza się, że masz szansę zaangażować się w coś całkowicie - nie przegap jej, nie
zastanawiaj się - działaj! Rób coraz więcej i pozwól, by wszelkie działalności znikały same z
siebie. Wtedy krok po kroku przybliżysz się do przemiany. To wymaga czasu i przygotowań,
ale przecież nie ma pośpiechu.
Posłuchajcie słów Tilopy (mistyka żyjącego w XI wieku, który przyniósł nauki Buddy do
Tybetu, przyp. tłum.):
„Nic nie rób z ciałem, jedynie je odpręż; dokładnie zamknij usta i pozostań cicho; opróżnij
swój umysł i nie myśl o niczym".
„Nic nie rób z ciałem, jedynie je odpręż".
Rozumiecie teraz co oznacza odprężenie. To brak wewnętrznego przymusu robienia czegoś.
Relaksować się nie oznacza leżeć bez ruchu jak nieboszczyk - zwłaszcza, że nie umiałbyś tak
leżeć, jedynie udawałbyś. Jakże mógłbyś leżeć jak nieboszczyk? Przecież żyjesz, możesz
więc tylko to udawać. Odprężenie jest możliwe wtedy, gdy nie masz w sobie potrzeby, aby
koniecznie coś robić; energia spoczywa wygodnie, donikąd się nie przenosi. Jeśli nastąpi taka
konieczność - zrobisz coś, to jasne; jednak póki co, nie ma żadnego powodu by coś robić.
Czujesz się świetnie sam ze sobą. Odprężyć się, to znaczy czuć się jak u siebie w domu.
Kilka lat temu przeczytałem pewną książkę. Jej tytuł brzmiał: „Musisz się zrelaksować". To
absurd - słowo „musisz" jest zaprzeczeniem odprężenia; taką książkę można sprzedawać
jedynie w Ameryce. „Musisz" oznacza działalność, jest obsesyjne. Zawsze gdy jest jakiś
nakaz, kryje się za nim obsesja. W życiu podejmuje się różne działania, ale nie może być
przymusu, ponieważ przymus przyczynia się do narastania obłędu. „Musisz się zrelaksować"

- i dążenie do odprężenia staje się twoją obsesją. Musisz przybrać taką postawę, i taką...
położyć się i zasugerować swojemu ciału od stóp do głów, że trzeba się odprężyć. Mówisz
palcom stóp - odprężcie się, i tak po kolei każdej części ciała...

Odprężenie nie polega na przybieraniu wygodnych pozycji, ale na całkowitej przemianie
twojej energii.

Po co „musieć"? Odprężenie jest możliwe tylko wtedy, gdy nie ma przymusu w twoim życiu.
Nie dotyczy ono jedynie ciała, nie dotyczy ono jedynie umysłu; dotyczy całości twej Istoty.
Jesteś zanadto pochłonięty działalnością i oczywiście zmęczony, wyczerpany, wysuszony,
zamarznięty. Energia się nie przemieszcza - same blokady, blokady i blokady. A kiedy coś
robisz, dzieje się to w stanie obłędu. To jasne, że chcesz się rozluźnić. Dlatego tak wiele
książek na ten temat publikuje się co miesiąc. A ja nie spotkałem jeszcze ani jednego
człowieka, który zrelaksowałby się po przeczytaniu takiej książki. Wręcz odwrotnie - ludzie
stają się bardziej spięci, bo ich wszelkie życiowe działalności mają się świetnie, produkują
nadal rozmaite obsesje, aby coś robić - czyli choroba jest nadal obecna, ale człowiek udaje, że
się odprężył. Leży więc, wszystko się w nim kotłuje, wulkan zaraz wybuchnie, a on twierdzi,
ż

e się relaksuje, bo robi wszystko według instrukcji zawartej w książce: „Jak się odprężyć".

Moim zdaniem są dwa rodzaje ludzi: poszukiwacze celów i ci, którzy wciąż świętują.

Nie istnieje książka, która da ci receptę na relaks. Trzeba wczytać się w swoją Istotę, a wtedy
pojmiesz, że odprężenie nie jest żadnym nakazem. Jest nieobecnością, brakiem działalności,
nie-działaniem. Nie potrzeba wybierać się w Himalaje; niektórzy ludzie tak właśnie robią -
jadą się odprężyć w Himalaje. Po co przenosić się w Himalaje? Nie działać to znaczy
odrzucić życie. Wtedy będziesz martwy a nie zrelaksowany. W Himalajach znajdziesz
właśnie takich mędrców - nieżywych, nie zaś - odprężonych. Uciekli od życia, od działania.
Trzeba zrozumieć tę różnicę: działania należy podejmować, działalność - nie. Możesz
porzucić i jedno i drugie, uciec w Himalaje - to łatwe. Możesz też wybrać inne łatwe
rozwiązanie - prowadź swoją działalność i zmuszaj się każdego ranka i każdego wieczora do
kilku minut relaksu. Nie rozumiesz złożoności ludzkiego umysłu, jego mechanizmu.
Odprężenie jest stanem. Nie możesz się do niego .zmusić. Odrzuć negatywne nastawienia,
zahamowania, a pojawi się, roz-przestrzeni się samo z siebie.
Co robisz kiedy zasypiasz wieczorem? Czy robisz coś? Bo jeśli tak, to zapewne cierpisz na
bezsenność. Co robisz? Nic. Po prostu kładziesz się, wchodzisz w sen. Nie ma tu elementu
„robienia czegoś". Jeśli coś robisz, to nie zaśniesz. Jedyne, co trzeba zrobić, to przerwać
wszelkie czynności. To wszystko! Jeśli nie ma działalności w twoim umyśle, odpręża się on i
zasypia. Jeśli zaś za wszelką cenę usiłujesz zasnąć, nie uda ci się, sen będzie nieosiągalny.
Tilopa mówi: „Nic nie rób z ciałem, jedynie je odpręż". Nic nie rób! Nie potrzeba przybierać
pozycji jogi, nie potrzeba wykrzywiać i zniekształcać swojego ciała. „Nic nie rób" - jedyne co
jest potrzebne, to brak działania. A jak to osiągniesz? Poprzez zrozumienie. To jedyny
warunek. Zrozum swoją działalność, a nagle w jej trakcie, kiedy obudzi się twoja
ś

wiadomość, działalność się zatrzyma. I to właśnie oznaczają słowa Tilopy: „Nic nie rób z

ciałem, jedynie je odpręż".
Czym jest odprężenie? Jest stanem, w którym twoja energia nie przemieszcza się donikąd -
ani w kierunku przyszłości, ani w kierunku przeszłości; pozostaje po prostu w tobie. Jesteś
otulony ciepłem swej energii, pływasz w jej jeziorze. Taka chwila jest wszystkim. Inne się nie
liczą; czas staje w miejscu - jest tylko stan odprężenia. Jeśli istnieje poczucie czasu - nie ma
relaksu. Zegar się zatrzymuje; czas staje się nieobecny. Ten moment jest wszechogarniający.
Nie chcesz niczego więcej; po prostu jest ci przyjemnie. Zwykłe rzeczy sprawiają ci

przyjemność dlatego, że są piękne. Zresztą - wtedy nic nie jest zwykłe; wszystko staje się
niezwykłe.
Pytają mnie: „Czy wierzysz w Boga?" Odpowiadam: „Tak, ponieważ wszystko wokół jest
takie niezwykłe; jakże mogłoby takim być, gdyby nie było w tym głębokiej świadomości?"
Najprostsze rzeczy... Stąpanie po trawniku, kiedy jeszcze nie wyparowała rosa i odczuwanie
pełni tej chwili - miękkość, dotyk trawy, chłód kropel rosy, poranny wiatr, wschodzące
słońce. Co jeszcze jest potrzebne do bycia szczęśliwym? Co więcej jest możliwe, by dać
poczucie szczęścia? Leżeć na łóżku wieczorem, na chłodnym prześcieradle, czuć jego fakturę
oraz to, jak z każdą chwilą staje się ono cieplejsze; jesteś zatopiony w ciemności, w ciszy
nocy... Masz zamknięte oczy i czujesz dokładnie całego siebie. Czego więcej trzeba? To
przecież tak wiele. Narasta w tobie głęboka wdzięczność. Oto odprężenie.
Odprężenie oznacza, że ta chwila to więcej niż potrzeba, więcej niż mógłbyś poprosić, niż
mógłbyś się spodziewać. Nie ma już o co prosić, masz więcej niż chcesz, wtedy energia nie
przemieszcza się donikąd, staje się spokojnym jeziorem. A ty rozpływasz się w swojej
własnej energii. Oto odprężenie.
Nie dotyczy ono jedynie ciała, ani jedynie umysłu; jest całkowite. Dlatego każdy budda
powtarza: „Stań się wolny od pragnień". Wiedzą oni, że jeśli czegoś pożądasz, nie osiągniesz
stanu odprężenia. Mówią oni też: „Pogrzeb to, co umarłe". Jeśli bowiem przykładasz zbyt
dużą wagę do przeszłości, nie możesz się odprężyć. Powtarzają: „Ciesz się tą właśnie chwilą".
Jezus powiedział: „Spójrz na lilie. Zwróć uwagę na lilie w polu. Nie wkładają żadnego
wysiłku, a są piękniejsze, ich chwała jest większa, niż króla Salomona. Spójrz, zwróć uwagę
na lilie!"
O co mu chodzi? Mówi nam: zrelaksuj się, odpuść. Nie musisz wkładać w to żadnego
wysiłku; wręcz odwrotnie - masz wszystko, co potrzebne. Jezus mówi: „Jeśli On troszczy się
o ptaki w powietrzu, zwierzęta, drzewa i rośliny - to czego ty się obawiasz? Nie zatroszczy się
o ciebie?" Oto stan odprężenia. Czemu tak bardzo martwisz się o dzień jutrzejszy? Popatrz na
lilie, obserwuj je, stań się jak one - i wtedy się odpręż. Odprężenie nie polega na przybieraniu
wygodnych pozycji, ale na całkowitej przemianie twojej energii. Energia może mieć dwa
wymiary. Pierwszy z nich posiada jakiś powód, do czegoś zmierza, ma konkretny cel - takie
chwile są przepełnione dążeniem do czegoś. Właściwy cel do osiągnięcia leży zupełnie gdzie
indziej. To jeden z wymiarów - związany z działaniem, nastawiony na osiągnięcie czegoś.

Mówię wam, nie ma dokąd zmierzać. Tutaj jest wszystko. Cała egzystencja jest w pełni
obecna w tej właśnie chwili.

Ale w tym wymiarze wszystko jest zaledwie środkiem do celu, który pozwoli ci się odprężyć.
Jednak ten typ energii nie umożliwi ci osiągnięcia celu, bo jego cechą charakterystyczną jest
to, że zawsze postrzega chwilę obecną przez pryzmat przyszłości. Cel zawsze pozostaje przed
tobą, na horyzoncie. Biegniesz, ale nie przybliżasz się do niego.
Ale jest też inny wymiar energii: świętowanie bez powodu. Cel znajduje się właśnie tutaj, nie
gdzieś indziej. Nawet więcej - ty sam jesteś celem, a nie ma innego spełnienia niż to, które
dzieje się właśnie teraz - popatrz na lilie. Kiedy ty jesteś celem, kiedy cel nie jest
umieszczony gdzieś w przyszłości, gdy nie ma nic do zdobywania, a jest jedynie coś do
ś

więtowania, oznacza to, że już się stało - to właśnie jest odprężenie, energia, która nie dąży

donikąd.

Dawaj dlatego, że masz, a nie dlatego, że spodziewasz się czegoś w zamian. Wszyscy
handlarze kończą w piekle.

Moim zdaniem są dwa rodzaje ludzi: poszukiwacze celów i ci, którzy wciąż świętują.
Poszukiwacze celów to szaleńcy. Stopniowo popadają w szaleństwo i sami je w sobie
rozwijają. W końcu ich szaleństwo zaczyna żyć swoim własnym rytmem, a oni zanurzają się
w nim coraz głębiej, aż zatoną zupełnie. Drugi rodzaj nie poszukuje żadnego celu, zresztą ci
ludzie to nie poszukiwacze, to smakosze życia.
Ś

więtuj, smakuj życie! Jest tego wszystkiego tak wiele: kwiaty rozkwitły, ptaki śpiewają,

słońce świeci na niebie - raduj się tym! Oddychasz, żyjesz i jesteś świadomy - ciesz się z
tego! A wtedy nagle następuje odprężenie; wtedy nie istnieje napięcie, nie ma
zdenerwowania. Cała energia, która wytwarzała twoje napięcia zamienia się we wdzięczność.
Całe twoje serce bije w głębokiej wdzięczności - to jest modlitwa. Takie jest sedno modlitwy
- serce bijące z ogromną wdzięcznością.
„Nic nie rób z ciałem, jedynie je odpręż". Nie ma potrzeby niczego dla niego robić. Zrozum
jedynie przepływ energii, swobodny przepływ energii. Porusza się ona, ale nie dąży do
jakiegoś celu; porusza się świętując, przelewając się z własnego nadmiaru.
Zapytaj dziecko skaczące i biegające w kółko: „Dokąd tak biegniesz?" A ono nie biegnie
dokądś. Wydasz mu się niemądry. Zresztą dzieci zawsze tak myślą o dorosłych. Cóż za
bezsensowne pytanie. Dokąd biegnę? A jest jakiś powód żebym biegał dokądś? Dziecko nie
może odpowiedzieć na takie pytanie, ponieważ dla niego jest ono bez sensu. Ono donikąd nie
biegnie. Wzruszy tylko ramionami i powie: „Donikąd". Wtedy umysł poszukiwacza celów
zapyta: "To po co tak biegasz?" Myślimy, że podejmowanie czynności ma sens tylko wtedy,
gdy dokądś prowadzi.
Mówię wam, nie ma dokąd zmierzać. Tutaj jest wszystko. Cała egzystencja jest w pełni
obecna w tej właśnie chwili. Dziecko po prostu cieszy się swoją energią. Ma jej tak wiele!
Biega nie po to, aby dokądś dobiec, ale dlatego, że ma ten nadmiar; trzeba go wybiegać.
Wszystko co robisz, rób bez uprzedniej motywacji; po prostu korzystaj z nadmiaru energii.
Dziel się, ale nie handluj, nie stawiaj warunków. Dawaj dlatego, że masz, a nie dlatego, że
spodziewasz się czegoś w zamian. Wszyscy handlarze kończą w piekle. Jeśli poszukujesz
ś

wietnych sprzedawców i handlarzy - idź do piekła, tam ich znajdziesz. Niebo nie jest dla

handlarzy, niebo jest dla smakoszy życia.
W teologii chrześcijańskiej przez całe stulecia stawiano pytanie: „Co anioły robią w niebie?"
Dla ludzi, którzy dążą do celu jest to ważne pytanie. Przecież nie wygląda na to, że coś
zostało zrobione, zresztą chyba nie ma nic do zrobienia. Ktoś zapytał Meistera Eckharta: „Co
anioły robią w niebie?" On odparł: „Oszalałeś? Przecież niebo to miejsce, w którym się
ś

więtuje. Anioły nic nie robią; po prostu świętują - chwałę, majestat, poezję, to jak wszystko

rozkwita... po prostu radują się tym. Śpiewają, tańczą - świętują". Nie sądzę, że ten człowiek
był zadowolony z odpowiedzi Meistera Eckharta, bo dla nas podejmowanie działania nie ma
ż

adnego sensu, jeśli nie prowadzi dokądś, nie zmierza do jakiegoś celu.

Pamiętaj: działalność jest nastawiona na osiągnięcie celu. Działanie nie jest. Działanie wynika
z nadmiaru energii i z danej chwili; jest odpowiedzią bez wcześniejszego przygotowania, bez
prób. Po prostu cała egzystencja wychodzi ci naprzeciw, stykasz się z nią i tak rodzi się twoja
odpowiedź. Ptaki śpiewają i ty zaczynasz także śpiewać - to nie jest działalność. To przydarza
się nagle. Nieoczekiwanie zauważasz, że to się dzieje, że ty też zacząłeś coś nucić - oto
działanie.
Jeżeli będziesz coraz częściej włączał się do działania, a coraz rzadziej będziesz zajmował się
działalnością, twoje życie się zmieni, będzie przepełnione stanem relaksacji. Wtedy robisz
coś, ale pozostajesz odprężony. Budda nigdy nie jest zmęczony. Dlaczego? Bo w tym
wszystkim co ma, co daje, co go przepełnia - on nie jest „działaczem".
„Nic nie rób z ciałem, jedynie je odpręż; dokładnie zamknij usta i pozostań cicho".
Usta mają ogromne znaczenie, bo stamtąd wywodzi się pierwszy rodzaj działalności. Twoja
pierwsza działalność zrodziła się w ustach: stamtąd zaczął wydobywać się twój oddech, twój
krzyk; to usta poszukiwały matczynej piersi. Twoje usta będą kontynuować tę gorączkową

działalność. Dlatego Tilopa chce, żebyś zrozumiał na czym polega działalność, a na czym
polega działanie, odprężenie i żebyś dokładnie zamknął usta.
Zawsze gdy siadasz do medytacji, zawsze gdy chcesz się wyciszyć - najpierw zamykasz usta.
Kiedy to zrobisz, twój język całkowicie przylega do podniebienia a wargi stykają się ze sobą
na całej długości. Zamknij je całkowicie... ale to może nastąpić dopiero wtedy, gdy uczynisz
to wszystko, o czym mówiłem tu wcześniej. Samo zamknięcie ust nie wymaga żadnego
wysiłku. Możesz siedzieć jak pomnik z całkowicie zamkniętymi ustami, ale twoja działalność
się nie zatrzyma. Gdzieś w głębi siebie nadal będziesz myślał, co będzie powodować
delikatne pulsowanie w twoich ustach. Inni mogą tego nie zauważyć, ale jeśli kontynuujesz
myślenie, twoje usta leciutko drżą; to prawie niezauważalne. Kiedy naprawdę się odprężasz,
to drżenie ustępuje. Nie mówisz, nie ma miejsca w tobie na jakikolwiek przejaw działalności.
„Dokładnie zamknij usta i pozostań cicho". I nie myśl.
Co będziesz robił? Myśli przychodzą i odchodzą. Pozwól im, to nie problem. Nie angażuj się,
zachowaj dystans, pozostań z boku. Patrz jak przychodzą i odchodzą, nie zajmuj się tym.
Zamknij usta i pozostań w ciszy. Stopniowo myśli ucichną same. Aby istnieć potrzebowały
twojej pomocy. Jeśli je wspierasz, będą obecne. Jeśli z nimi walczysz - także będą. W obu
przypadkach zajmujesz się nimi, prowadzisz działalność. Po prostu patrz. Ale zamknięcie ust
będzie bardzo pomocne.
Z moich obserwacji ludzi wynika, że dobrze jest najpierw trochę poziewać. Otwórz usta tak
szeroko jak tylko możesz, rozciągnij je, wykonaj ziewnięcie; to nawet może nieco zaboleć.
Zrób tak dwa, trzy razy. To pomoże ci utrzymać usta zamknięte przez dłuższy czas. A potem
przez dwie, trzy minuty paplaj coś głośno, bez sensu; wszystko, co tylko przychodzi ci do
głowy wypowiedz na głos i radośnie. Następnie zamknij usta.
Łatwiej jest zaczynać z drugiego końca. Gdy chcesz rozluźnić dłoń, lepiej jest jeśli najpierw
zaciśniesz ją jak najmocniej - niech twoja pięść stanie się jak najtwardsza. Zrób więc coś
odwrotnego a później - odpręż się. Pozwoli ci to odczuć głębszy stan relaksacji systemu
nerwowego. Rób miny, wykrzywiaj twarz w różne grymasy, ziewaj, paplaj przez dwie, trzy
minuty, a potem zamknij usta. To napięcie da ci lepszą możliwość rozluźnienia ust. Zamknij
więc usta i bądź obserwatorem. Wkrótce spłynie na ciebie cisza.
Są dwa rodzaje ciszy. Jedna z nich jest ciszą, którą sam możesz sobie narzucić. Nie ma w
sobie dostojeństwa. Jest rodzajem przymusu, gwałtu na umyśle; ma agresywny charakter. Jest
także inna cisza - taka, która zstępuje na ciebie, jak zmierzch. Spływa i otula cię. Ty jedynie
stwarzasz przyjazny grunt, otwierasz się na otrzymywanie, a ona nadchodzi. Zamknij usta,
obserwuj, ale nie narzucaj sobie ciszy. Próbując - osiągniesz kilka sekund ciszy, ale będzie
ona bezwartościowa. W środku nadal będziesz się gotował. Nie usiłuj stworzyć ciszy; stwórz
przyjazne jej warunki, dobrą glebę, zasiej nasionko i czekaj.
„Opróżnij swój umysł i nie myśl o niczym".
Co można zrobić z pustym umysłem? Myśli nadchodzą, ty obserwujesz. Obserwacja powinna
spełniać jeden warunek: ma być pasywna, bierna. To bardzo subtelne mechanizmy, ale
musisz je dokładnie zrozumieć, aby nie przegapić całości. Jeśli coś pominiesz, cały ten proces
przebiegnie inaczej niż powinien.
Obserwuj, nie aktywnie lecz biernie. Na czym polega różnica? Kiedy czekasz na swoją
dziewczynę, na kogoś, kogo kochasz - wtedy patrzysz aktywnie. Ktoś wchodzi, a ty
podbiegasz do drzwi, aby sprawdzić czy to osoba, na którą czekasz. Listek zaszeleści na
drzewie, a ty myślisz, że to może ona już nadchodzi. Podrywasz się z miejsca, twój umysł jest
bardzo rozgorączkowany, aktywny. Nie, to nie pomoże. Jeśli będziesz nazbyt niecierpliwy i
aktywny, to nie dotrzesz do tej ciszy, o której mówię.
Bądź bierny - siądź na brzegu rzeki; woda płynie a ty po prostu obserwuj. Żadnego
podenerwowania, żadnego pośpiechu; nikt cię nie pogania. Niczego nie przegapisz, tu nie ma
nic do przegapienia. Tylko patrzysz, obserwujesz. Właściwie, nawet słowo „obserwujesz" nie
jest tu odpowiednie, bo sugeruje jakąś aktywność. A ty jedynie patrzysz, bez żadnego celu.

Siedzisz na brzegu, rzeka sobie płynie, ty patrzysz. Albo - patrzysz w niebo, a chmury
przepływają swobodnie nad twoją głową. Biernie! To najważniejszy element i trzeba go
honorować. Twoja obsesja robienia czegoś może wywołać w tobie napięcie, może sprawić, że
stanie się to czynnym czekaniem. A wtedy wszystko na nic - działalność wejdzie tylnymi
drzwiami. Bądź biernym obserwatorem: opróżnij swój umysł i nie myśl o niczym.
Taka bierność automatycznie oczyści twój umysł. Fale aktywności, fale energii umysłu
powoli ustaną i wygładzi się lustro twojej świadomości.
Dalej Tilopa mówi: „Jak bambus pusty w środku, odpoczywaj w zgodzie ze swym ciałem".
To jest jedna ze specjalnych metod Tilopy. Każdy mistrz ma swoją metodę, która pomogła
jemu i którą chce przekazać innym. To jest właśnie droga Tilopy:
„Jak bambus pusty w środku, odpoczywaj w zgodzie ze swym ciałem".
Kiedy odpoczywasz, jesteś jak bambus - w środku całkowicie pusty. I tak właśnie jest: twoje
ciało jest jak bambus - wydrążone w środku. Twoja skóra, twoje kości, krew - to części
bambusa, a wewnątrz nich jest przestrzeń, pustka.
Kiedy tak siedzisz z zamkniętymi ustami, pasywnie, język przylega do podniebienia, nie drży
pod wpływem myśli, umysł biernie obserwuje, nie czeka - czujesz się
jak pusty bambus. I nagle zaczyna wpływać w ciebie ogromna energia. Przepełnia cię
nieznane, tajemnicze, boskie. Bambus zamienia się we flet, na którym bo-skość rozpoczyna
swój koncert. Kiedy jesteś pusty, nie ma żadnej przeszkody aby wypełniło cię to, co boskie.
Spróbuj tego; to jedna z najpiękniejszych medytacji; medytacja stawania się pustym
bambusem. Nic nie trzeba robić. Po prostu stań się tym, a cała reszta napłynie sama.
Poczujesz jak coś przenika do twej pustki. Jesteś jak łono i czujesz wnikające w ciebie nowe
ż

ycie. A nadchodzi też chwila gdy sam bambus znika.

Kiedy czegoś pragniesz, odczuwasz brak. Niech pragnienia ucichną, niech staną się
milczącym jeziorem nie-pragnień, a nagle ku twojemu zdziwieniu poczujesz, że masz
wszystko.

„Jak bambus pusty w środku, odpoczywaj w zgodzie ze swym ciałem". Odpoczywaj w
zgodzie, nie pragnij duchowości, nie pragnij niebios ani nawet Boga. Bóg nie dlatego
przychodzi, że go chcesz; kiedy niczego nie chcesz - wtedy przychodzi Bóg. Wyzwolenie nie
przychodzi jako rezultat żądań, bo żądania same w sobie są niewolą. Kiedy niczego nie
żą

dasz jesteś wyzwolony. Nie możesz żądać, abyś stał się buddą, bo żądanie jest przeszkodą.

Kiedy jej nie będzie - nagle budda rozwinie się w tobie. Nasionko już tam jest. Kiedy
osiągniesz pustkę - stworzysz dla niego przestrzeń - i nasionko wykiełkuje.
Tilopa mówi: „Jak bambus pusty w środku, odpoczywaj w zgodzie ze swym ciatem. Niczego
nie dając ani nie biorąc, odłóż umysł na bok".
Nie ma nic do dawania, ani nic do otrzymywania. Wszystko jest na swoim miejscu tam, gdzie
się obecnie znajduje. Nie ma potrzeby brania, ni dawania. Jesteś doskonały taki, jaki jesteś.
Nauki Wschodu zostały opacznie zrozumiane na Zachodzie. Mówi się tam: „Cóż to za nauka?
Ludzie przestaną dążyć do czegoś, nie będą usiłowali wspiąć się wyżej. Nie będą czynić
ż

adnych starań, aby poprawić swój charakter, zamienić złe nawyki w dobre. Wtedy dopiero

staną się ofiarami diabła". Na Zachodzie hasła wzywające do ciągłego samodoskonalenia
stały się już sloganami. Na tym albo na tamtym świecie - wszystko jedno - byle byś się wciąż
doskonalił. Ale jak? Jak stawać się coraz lepszym i wspanialszym?
Na Wschodzie rozumiemy to o wiele głębiej - wiemy, że sam wysiłek, aby kimś się „stawać"
jest barierą. Twoja istota jest już w tobie, nie ma potrzeby stawać się kimś. Wystarczy byś
dowiedział się kim naprawdę jesteś. Po prostu dowiedz się kto jest w tobie ukryty. Usiłując
coś polepszać zawsze będziesz zdenerwowany i niespokojny, bo już sam ten wysiłek

prowadzi cię na manowce. Pozbawia znaczenia twoją przyszłość, twoje cele, idee, a wtedy
twój umysł zaczyna pożądać.
Kiedy czegoś pragniesz, odczuwasz brak. Niech pragnienia ucichną, niech staną się
milczącym jeziorem nie-pragnień, a nagle ku twojemu zdziwieniu poczujesz, że masz
wszystko. I sam będziesz się z tego śmiał, tak jak Bodhidharma. Uczniowie Bodhidharmy
mówią, że kiedy ponownie się wyciszasz, słyszysz jego przenikliwy śmiech. On wciąż się
ś

mieje. Nigdy nie przestaje. Śmieje się z tej głupiej sytuacji: starasz się stać tym, kim już

jesteś! Jak może ci się to udać? Jak stać się kimś, kim już jesteś? Oczywiście, że ci się nie
uda. I dlatego wciąż rozbrzmiewa śmiech Bodhidharmy.
Bodhidharma był niemalże rówieśnikiem Tilopy. Może nawet się znali - nie w sposób
dosłowny, ale ze względu na ogromne podobieństwo ich Istot.
Tilopa mówi: „Niczego nie dając ani nie biorąc, odłóż umysł na bok. Mahamudra jest jak
umysł nie uczepiony niczego". (Mahamudra nauki buddyjskie, przynoszące bezpośrednie
doświadczenie czystego umysłu. Łączą w sobie podstawę, drogę i cel wszystkich nauk
buddyjskich - przyp. tłum.)
Jeśli nie uczepisz się czegoś - już to osiągnąłeś - nicość w twych dłoniach - i już to
osiągnąłeś.
„Mahamudra jest jak umysł nie uczepiony niczego. Praktykując ją, z czasem osiągniesz stan
Buddy".

Wtedy, w jakimś momencie, kiedy wszystko dojrzeje i nadejdzie właściwa pora, rozkwitniesz
w sobie jak Budda.

Co więc należy praktykować? Bycie coraz spokojniejszym. Bycie coraz bardziej tu i teraz.
Podejmowanie działań, pozbywanie się działalności. Bycie wydrążonym, pustym, biernym.
Bycie świadkiem -obojętnym, niczego nie wymagającym, niczego nie pożądającym. Bycie
szczęśliwym z sobą takim, jakim jesteś. Celebrowanie.
To właśnie jest kreatywność - pozwolić Bogu aby przez ciebie przepłynął.

Działaj w harmonii z naturą

Kreatywność jest niezwykle paradoksalnym stanem świadomości i jaźni. To działanie
poprzez brak działania, jak to nazwał Lao Cy: wei-wu-wei. To zgoda na to, by coś przez
ciebie przepłynęło. To nie jest czynność, to po prostu otwarcie się na coś, co ma się zdarzyć,
stanie się traktem, przez który przepłynie pełnia; bycie jak pusty w środku, wydrążony
bambus.
Wtedy natychmiast coś zaczyna się dziać - bowiem w człowieku skrywa się Bóg. Zrób mu po
prostu miejsce, daj mu przejść przez ciebie. To właśnie jest kreatywność - pozwolić Bogu aby
przez ciebie przepłynął. Kreatywność to stan religijności. Dlatego twierdzę, że poeta znajduje
się bliżej Boga niż teolog; a tancerz nawet jeszcze bliżej. Najdalej jest filozof, bo im więcej
myślisz, tym grubszy mur budujesz między sobą a pełnią. Im więcej myślisz, tym bardziej
czujesz, że jesteś. Ego to nic innego jak tylko wszystkie myśli umiejscowione w przeszłości.
Kiedy nie ma ciebie, jest Bóg. Oto kreatywność.
Kreatywność oznacza, że znajdujesz się w stanie całkowitego odprężenia. To nie oznacza
bezczynności, to oznacza zrelaksowanie, bo z niego rodzi się większość działań. Ale to nie
będą twoje działania. Ty będziesz po prostu przekaźnikiem. Pojawi się w tobie piosenka, ale
ty nie jesteś jej twórcą; ona przychodzi od Najwyższego. Jeśli ty stworzysz piosenkę, będzie
ona zwyczajna, pospolita. Kiedy przychodzi ona przez ciebie, ma w sobie najwyższe piękno,
przynosi coś niezwykłego.

Znany poeta Coleridge zostawił po sobie tysiące niedokończonych wierszy. Za życia pytano
go wielokrotnie dlaczego nie dopisze tych brakujących ostatnich linijek. On odpowiadał, że
nie może. Próbował wielokrotnie, ale kiedy dopisze wiersz do końca, coś jakby umyka, jakby
zgrzyta. To, co próbował dopisać sam z siebie nigdy nie brzmiało zgodnie z tym, co
przepłynęło przez niego. Zamienia się w kamień, nie chce płynąć. Toteż czekał. Kiedy poezja
przepływała przez niego i wiersz stawał się dokończony - był dokończony. Ale jeśli nie był
zakończony - poeta nie usiłował go zakończyć. Toteż napisał niewiele wierszy, które mają
zakończenie. Są one jednak przepiękne, posiadają ogromny, mistyczny urok. Tak dzieje się
zawsze - osoba poety znika, pojawia się kreatywność. Poeta jest owładnięty; tak, to właściwe
słowo. Kreatywność to znaczy być owładniętym przez Boga.
Simone de Beauvoir powiedziała: „Życie zajmuje się jednocześnie utrwalaniem siebie i
przewyższaniem siebie. Jeśli jedyne co robi, to zachowanie siebie, wtedy: żyć oznacza
jedynie: starać się nie umrzeć". Człowiek, który nie jest kreatywny, żyje po prostu po to, by
nie umrzeć. Jego życie pozbawione jest głębi. To właściwie jeszcze nie jest życie, lecz
zaledwie wstęp; księga życia jeszcze się nie otworzyła. Urodził się, to prawda, ale nie zaczął
ż

yć.

Kiedy stajesz się kreatywny, kiedy pozwalasz, by kreatywność przychodziła przez ciebie, gdy
ś

piewasz piosenkę, która nie jest wymyślona przez ciebie, której nie możesz podpisać

własnym nazwiskiem - wtedy życie rozwija swe skrzydła, wzlatuje. Przewyższanie siebie
następuje dzięki kreatywności. Bez niej jedyne, co możemy zrobić, to utrwalać samych siebie.
Spłodzenie dziecka nie jest wynikiem kreatywności. Ty umrzesz, a dziecko zostanie, by nadal
podtrzymywać życie. Ale nie wystarczy utrzymać coś; trzeba to przewyższać. A zdarza się to
tylko wtedy, gdy Najwyższe wchodzi w kontakt z tobą.
Na tym właśnie polega transcendencja - na przewyższaniu. Wtedy doznajesz cudu - nie ma
cię, a jednak po raz pierwszy naprawdę jesteś.
Esencja mądrości to robienie wszystkiego w harmonii z naturą. To przekazali nam wszyscy
wielcy mistycy: Lao Cy, Budda, Bahauddin, Sosan, Sanai. Działaj w harmonii z naturą.
Zwierzęta zachowują się nieświadomie zgodnie z naturą. Człowiek powinien zachowywać się
ś

wiadomie zgodnie z naturą, bo ma świadomość. Człowiek może dokonać wyboru, aby nie

działać w zgodzie z naturą, ale wtedy bierze na siebie wielką odpowiedzialność.
Człowieka cechuje odpowiedzialność; to jego przewaga. Żadne inne zwierzę nie jest
odpowiedzialne - ono po prostu działa zgodnie z naturą, nie ma nawet możliwości aby
zbłądzić. Zwierzęta nie mogą zejść na złą drogę, nie mają świadomości. Funkcjonują tak jak
ty, kiedy jesteś w stanie głębokiego uśpienia. W takim stanie, także i ty znajdujesz się w
harmonii z naturą. Dlatego głęboki sen jest taki ożywczy, odprężający. Nawet kilka minut
głębokiego snu wystarcza abyś był świeży i młody, gdyż cały kurz, zmęczenie i znużenie,
które niosłeś ze sobą, zniknęły. Wszedłeś w. kontakt ze źródłem.
Jest to zwierzęcy sposób na kontakt ze źródłem; sen pozwala zwierzętom dotrzeć do źródła.
Zwierzęta żyją w pozycji poziomej, człowiek - w pionie. Jeśli chcesz zasnąć, musisz się
położyć, przyjąć pozycję poziomą. Na stojąco, byłoby ci bardzo trudno zasnąć. Cofasz się o
miliony lat, by być jak zwierzę. Stajesz się poziomy, równoległy do ziemi; nagle tracisz swoją
ś

wiadomość, nagle przestajesz być odpowiedzialny.

To jest właśnie powód, dla którego Zygmunt Freud stosował dla swoich pacjentów kanapę.
Nie dla ich wygody. To była przemyślana strategia. W pozycji poziomej pacjent zaczyna czuć
się coraz mniej odpowiedzialny. Wtedy pozwala sobie na swobodę mówienia, nawet tego,
czego sobie nie uświadamia. Jeśli zostałby w pozycji pionowej byłby w pełni
odpowiedzialny, nieustannie oceniałby to, co ma zamiar powiedzieć. Stosowałby
autocenzurę. Leży więc na kanapie, psychoanalityk siedzi z tyłu, niewidoczny, a on zaczyna
czuć się jakby był zwierzęciem. Zaczyna trajkotać o sprawach, o których nigdy nikomu by nie
powiedział. Zaczyna mówić rzeczy wypływające z głębi jego podświadomości; te rzeczy

wypływają na powierzchnię. To strategia, freudowska strategia na uczynienie pacjenta
całkowicie bezbronnym - jak dziecko lub zwierzę.
Kiedy przestajesz czuć się odpowiedzialny, stajesz się naturalny.
Psychoterapia bardzo w tym pomaga; odpręża cię. To, co skrywałeś, wypływa na
powierzchnię, a gdy wypłynie - paruje. Po przejściu przez psychoanalizę stajesz się
odciążony, bardziej naturalny, w harmonii z naturą i samym sobą. Na tym polega bycie
zdrowym.
Metoda ta oznacza cofanie się, regresję, zaglądanie do piwnicy. Jest inny sposób aby się
wznieść - zajrzeć na poddasze. Nie jest to droga Zygmunta Freuda lecz Buddy. Możesz się
wznieść pozostając w świadomym kontakcie z naturą.
I to jest właśnie esencja mądrości - być w harmonii z naturą, z naturalnym rytmem
wszechświata. A zawsze kiedy jesteś w harmonii z naturalnym rytmem wszechświata, stajesz
się poetą, muzykiem, tancerzem.
Spróbuj. Siedząc pod drzewem, zestrój się z nim świadomie. Stań się jednością z naturą;
niech granice się rozpłyną. Stań się drzewem, stań się trawą, stań się wiatrem i nagle
dostrzeżesz coś, co nigdy wcześniej ci się nie przydarzało. Twój wzrok się wyostrzy: drzewa
będą bardziej zielone niż kiedykolwiek, róże - różowe, wszystko wokół wyda ci się
rozświetlone. I nagle ciśnie ci się na usta piosenka, która przychodzi nie wiadomo skąd.
Twoje stopy są gotowe do tańca; czujesz jak taniec rozlewa się niby delikatne mrowienie w
twoich arteriach, słyszysz muzykę w środku i na zewnątrz.
To jest stan nazywany kreatywnością, a jego najważniejszą cechą jest pozostawanie w
harmonii z naturą, zestrojenie z życiem, z wszechświatem.
Lao Cy nadał temu piękną nazwę: wei-wu-wei -działanie poprzez niedziałanie. Możesz to
nazwać ciszą twórczą, procesem, który łączy dwa wydawałoby się sprzeczne stany:
najwyższą aktywność i najwyższą relaksację.
Na tym polega paradoks kreatywności. Kiedy widzisz malującego artystę malarza - masz
pewność, że jest aktywny, szaleńczo wręcz aktywny - cały jest działaniem. Kiedy widzisz
tańczącego tancerza - jest on działaniem. Jednak w głębi nie znajdziesz aktora, animatora,
który nim porusza; jest tylko cisza. Dlatego nazywam kreatywność stanem paradoksalnym.
Wszystkie cudowne stany mają w sobie sprzeczności. Im wyżej się wznosisz tym mocniej
odczuwasz sprzeczność w tym, co rzeczywiste. Najwyższa aktywność i najwyższa relaksacja:
na powierzchni dzieje się coś bardzo żywiołowego, w środku nie dzieje się nic. Kreatywne
wyciszenie jest najwyższym rodzajem działania - delikatnym skarbem, prostotą,
spontanicznością i wolnością, która z nas płynie, a raczej przez nas przepływa, podczas gdy
nasze ego i świadome wysiłki poddają się sile, która wykracza ponad nie.
Poddanie się takiej zewnętrznej sile to kreatywność. Medytacja to kreatywność. Kiedy twoje
ego znika, zabliźnia się rana i jesteś wyleczony, jesteś całością. Ego jest twoją chorobą, a gdy
ustąpi wychodzisz ze stanu uśpienia, zaczynasz płynąć z wszechogarniającą falą egzystencji.

Kiedy przestajesz czuć się odpowiedzialny, stajesz się naturalny.

Norbert Weiner powiedział: „Nie jesteśmy uległą masą, ale wzorcami, które się uwieczniają,
wirami wodnymi na niekończącej się rzece". To znaczy, że nie jesteś ego, ale zdarzeniem
albo ciągiem zdarzeń. Jesteś procesem a nie przedmiotem. Świadomość nie jest rzeczą, jest
procesem, a my staramy się ją uprzedmiotowić. Z chwilą gdy nadajesz jej nazwę: „ja" staje
się ona rzeczą - zdefiniowaną, ograniczoną, uśpioną, zastygłą, a ty zaczynasz umierać. Ego, to
twoja śmierć, a śmierć ego to początek twojego prawdziwego życia. Prawdziwe życie to
kreatywność.
Nie trzeba chodzić do szkoły, aby nauczyć się kreatywności. Jedyne czego potrzebujesz to
wejść w głąb siebie i pomóc ego w zniknięciu. Nie wspieraj go, nie karm, nie rozpieszczaj.

Zawsze kiedy go nie ma, wszystko jest prawdą, wszystko jest pięknem. I cokolwiek się wtedy
wydarzy, jest to dobre.
Nie mówię, że wszyscy staniecie się Picassami czy Szekspirami. Niektórzy będą malarzami,
inni muzykami, jeszcze inni tancerzami - ale nie o to chodzi. Każdy z was stanie się
kreatywny na swój własny sposób. Możesz zostać kucharzem, ale włączysz swoją
kreatywność w to, co będziesz gotował. Albo możesz być kreatywną sprzątaczką.
Nie będziesz odczuwać znudzenia. Zaczniesz ulepszać różne drobne rzeczy. Nawet sprzątanie
zamieni się w rodzaj modlitwy; wszystko czego się podejmiesz będzie miało posmak
kreatywności. Nie potrzebujemy nazbyt wielu malarzy - gdyby był ich nadmiar życie stałoby
się trudne. Nie potrzebujemy wielu poetów; potrzebni są także ogrodnicy, rolnicy... Każdy
człowiek może być twórczy. Jeżeli jest nastawiony medytacyjnie i pozbawiony ego, Bóg
przepływa przez niego. Zależnie od jego możliwości, od posiadanego potencjału, Bóg
przybiera w nim różne formy. I wtedy wszystko jest dobre.
Nie potrzebujesz stawać się sławnym. Osoba w pełni kreatywna nie dba ani trochę o sławę;
nie ma takiej potrzeby. Ma tak całkowite poczucie spełnienia w tym, co robi, jest tak
zadowolona z tego kim jest i gdzie jest, że nie pojawia się nawet cień pożądania. Kiedy jesteś
w pełni twórczy, twoje żądania zanikają; zanikają twoje ambicje. Kiedy jesteś kreatywny, to
znaczy, że już stałeś się tym, kim zawsze chciałeś być.
Ego, to twoja śmierć, a śmierć ego to początek twojego prawdziwego życia. Prawdziwe życie
to kreatywność.

PIĘĆ PRZESZKÓD

Natura obdarza wszystkich twórczą energią. Staje się ona destruktywna dopiero wtedy, gdy
zostanie zahamowana, gdy nie pozwoli się jej naturalnie płynąć.

1. Nadwrażliwość

Nadwrażliwość jest chorobą. Świadomość to zdrowie, nadwrażliwość to choroba - coś jest nie
tak. Pojawiła się jakaś przeszkoda, jakiś kompleks. Rzeka świadomości nie płynie naturalnie.
Przedostało się do niej coś obcego - coś innego; coś, czego rzeka nie jest w stanie wchłonąć,
co nie może i nie chce stać się jej częścią.
Nadwrażliwość jest czymś chorym, czymś zamarzniętym, zablokowanym. Jest podobna do
brudnego stawu - nie zmierza donikąd, zwyczajnie wysycha, paruje i umiera. I oczywiście
cuchnie.
Pierwszą rzeczą, którą trzeba zrozumieć jest różnica pomiędzy nadwrażliwością a
ś

wiadomością.

wiadomość nie wie nic o „Ja", o ego. Nie oddziela człowieka od egzystencji. Nie zna

przeszkód. Nie zna granic - stanowi jedność z egzystencją, spójną, niepodzielną całość.
Między jednostką i całością egzystencji nie ma sprzeczności. Jednostka po prostu wpływa w
całość, a całość wpływa w jednostkę. To jak oddychanie: robisz wdech i wydech. Kiedy
robisz wdech egzystencja staje się częścią ciebie, kiedy robisz wydech, to ty stajesz się jej
częścią.To nieustanny przepływ, nieustanne dzielenie się. Całość daje coś tobie, a ty dajesz
coś całości. Równowaga nigdy nie zostaje zachwiana.
W człowieku nadwrażliwym coś jest nie tak. Bierze, ale nigdy nie daje. Gromadzi, ale nie
potrafi się dzielić. Stwarza wokół siebie bariery, których nikt nie będzie w stanie przekroczyć.
Otacza się tabliczkami z napisem: „Przejścia nie ma". Powoli zamienia się w grób, w martwą
istotę, bo życie polega na dzieleniu się.
Ego jest czymś martwym. Świadomość to nieskończone życie, życie pełnią. Nie zna granic.
Jednak zwykle ludzie są przewrażliwieni.
Być przewrażliwionym to być nieświadomym. Trzeba zrozumieć ten paradoks: bycie
przewrażliwionym to bycie nieświadomym, a bycie nieprzewrażliwionym to bycie
ś

wiadomym. Gdy nie ma ego, gdy zniknie, wtedy docierasz do prawdziwej „Jaźni", przez

wielkie „J" - możesz nazwać to Najwyższą Jaźnią, Jaźnią Wszystkiego.
Są to więc dwie rzeczy jednocześnie: zatracenie ego jako czegoś osobistego oraz dotarcie do
ostatecznej jaźni, jaźni wszystkiego co istnieje. Tracisz niewielkie własne centrum a docierasz
do centrum samej egzystencji. Nagle stajesz się nieograniczony; nagle przestajesz być
spętany, twoja istota uwalnia się z klatki, zaczyna przez ciebie płynąć nieskończona moc.
Stajesz się pojazdem - czystym, bez blokad. Stajesz się fletem i Kriszna może śpiewać przez
ciebie. Stajesz się tylko przejściem, pustką, niczym - to właśnie nazywam poddaniem się.
Nadwrażliwość to nie jest poddanie się - to konflikt, walka, bitwa. Jeśli walczysz z
egzystencją będziesz przewrażliwiony i raz po raz pokonany. Każdy kolejny krok będzie
prowadził cię do coraz większej porażki. To, że będziesz sfrustrowany jest pewne, od
początku jesteś na to skazany, ponieważ twoje „ja" nie może funkcjonować przeciw całemu
ś

wiatu. To niemożliwe, nie możecie istnieć oddzielnie. Nie możesz żyć jak mnich.

Być przewrażliwionym to być nieświadomym. Trzeba zrozumieć ten paradoks: bycie
przewrażliwionym to bycie nieświadomym, a bycie nieprzewrażliwionym to bycie
ś

wiadomym.

Słowo mnich (ang. „monk") jest dobrym przykładem. Musisz zdać sobie sprawę z istnienia
słów podobnych, pochodzących od tego samego rdzenia, jak monopol, monastyr, czy
monolog. Mnich to ktoś, kto stara się być sobą, kto stara się określić swoje granice, kto
próbuje istnieć oddzielnie od egzystencji. Jego starania są egoistyczne. Musi ponieść porażkę;
ż

aden mnich nie odniósł sukcesu w swoich staraniach.

Sukces możesz odnieść jedynie z Bogiem, nigdy będąc przeciw niemu. Możesz odnieść
sukces jedynie będąc po stronie egzystencji, nigdy przeciw. Więc jeśli jesteś sfrustrowany,
bardzo cierpisz, pamiętaj: to ty tworzysz to cierpienie. Dzieje się tak za sprawą tego samego
błędu: walki przeciw całości.
Przydarzyło się kiedyś, zapewne w trakcie pory deszczowej, że wioska znajdująca się
nieopodal rzeki została zalana. Ludzie przybiegli do Mułły Nasreddina wołając: „Twoja żona
wpadła do wezbranej rzeki. Biegnij! Ratuj ją!"
Nasreddin pobiegł. Wskoczył do wody i zaczął płynąć w górę rzeki. Zebrani dookoła ludzie
zaczęli krzyczeć: „Co robisz? Twoja żona nie może płynąć pod prąd - strumień zabrał ją w
drugą stronę".
Nasreddin odpowiedział: „O czym wy mówicie? Znam swoją żonę i wiem, że ona może
płynąć tylko pod prąd!"
Ego zawsze walczy, żeby płynąć w górę strumienia. Ludzie nie lubią robić łatwych rzeczy.
Zanim coś zrobią, chcą to sobie utrudnić, skomplikować. Ludzie cieszą się robiąc coś
trudnego. Dlaczego? Ponieważ kiedy zmagasz się z czymś trudnym, twoje ego się wyostrza,
staje się coraz sprawniejsze; ono lubi wyzwania.
Gdy pierwsza wyprawa dotarła na szczyt Everestu, ktoś zapytał Edmunda Hillarego:
„Dlaczego tak ryzykowałeś? To było niebezpieczne - wiele osób przed tobą zginęło i nie
dotarło do szczytu". Osoba, która zadała to pytanie nie była w stanie zrozumieć, dlaczego
ludzie próbują wspiąć się na Everest ryzykując nawet utratę życia. Jaki to ma sens? Co można
przez to osiągnąć? Edmund Hillary odpowiedział: „Nie możemy spocząć
dopóki Everest pozostanie niepokonany. Musimy go pokonać!" Nie można dzięki temu
niczego zyskać, ale sama obecność niepokonanego Everestu stanowi już wyzwanie. Dla
kogo? Dla ego.
Zaobserwuj to w swoim życiu - wiele rzeczy robisz tylko ze względu na ego. Chcesz mieć
ogromny dom - chociaż w tym, w którym mieszkasz czujesz się doskonale. Mimo to, chcesz
zrobić z niego pałac. Ten pałac nie jest dla ciebie, ale dla twojego ego.

Sukces możesz odnieść jedynie z Bogiem, nigdy będąc przeciw niemu. Możesz odnieść
sukces jedynie będąc po stronie egzystencji, nigdy przeciw.

Chociaż niczego ci nie brakuje, z jakiegoś powodu zaczynasz nagle gromadzić pieniądze. Nie
są one dla ciebie, ale dla twojego ego. Nie spoczniesz, dopóki nie staniesz się najbogatszym
człowiekiem na świecie.
Ale co zrobisz będąc najbogatszym człowiekiem? Poczujesz się jeszcze gorzej, a będzie to
objawem konfliktu w tobie. Więc nie zrzucaj odpowiedzialności na coś innego. Ludzie
ś

wietnie potrafią racjonalizować. Jeśli są smutni powiedzą: „Co możemy zrobić? Wywierają

na nas wpływ karmy z poprzednich wcieleń". Bzdura! Być może unieszczęśliwiały cię one,
ale w poprzednich wcieleniach! Po co miałyby czekać aż do teraz? Czekanie nie ma sensu. To
twoja obecna karma cię unieszczęśliwia! Zrzucanie winy na poprzednie życie ułatwia sprawę
-bo, co niby możesz na to poradzić? Musi być jak jest, niczego nie da się zrobić. Przeszłości
nie można odmienić, nie można jej wymazać jednym machnięciem ręki. Nie ma magicznej
sztuczki, która pomogłaby ci wymazać przeszłość. Stało się i stało się na zawsze; jest to
ostateczne, bez możliwości zmiany. Takie myślenie uwalnia cię od ciężaru. Myślisz sobie:
„W porządku, muszę cierpieć ze względu na przeszłe karmy".

Możesz zrzucić odpowiedzialność na diabła, jak to robią chrześcijanie. Hindusi zrzucają ją na
karmy z poprzednich wcieleń, a chrześcijanie na diabła - on zastawia pułapki na ciebie. To nie
twoja wina, to diabeł wpędza cię w cierpienia i to on ściąga cię w stronę piekła.
Kto się tobą przejmuje? Dlaczego diabeł miałby się tobą przejmować?
A są jeszcze marksiści, komuniści, socjaliści - ich zdaniem to struktura społeczna, system
ekonomiczny sprawiają, że ludzie są nieszczęśliwi. Są też freudyści, psychoanalitycy; oni
mówią, że wszystko zależy od relacji między matką i dzieckiem. Zawsze coś się znajdzie, ty
nie jesteś niczemu winien. Nigdy nie jesteś winny tu i teraz.

Ludzie nie lubią robić łatwych rzeczy. Zanim coś zrobią, chcą to sobie utrudnić,
skomplikować. Ludzie cieszą się robiąc coś trudnego. Dlaczego? Ponieważ kiedy zmagasz się
z czymś trudnym, twoje ego się wyostrza, staje się coraz sprawniejsze; ono lubi wyzwania.

Chciałbym ci powiedzieć, że jednak jesteś. Jeśli cierpisz to jest to wy-łącznie twoja wina. To
nie zależy od przeszłości, struktury społecznej czy systemu ekonomicznego - nic ci nie
pomoże. Zostając taki, jaki jesteś, w jakiejkolwiek społeczności byś się nie znalazł,
pozostaniesz nieszczęśliwy. W każdym systemie ekonomicznym, w każdym świecie
pozostaniesz nieszczęśliwy - dopóki jesteś taki, jaki jesteś.
Pierwsza, zasadnicza zmiana nastąpi, gdy zakończysz konflikt z egzystencją. To właśnie jest
przesłanie wszystkich wielkich religii: „Odrzuć ego". W praktyce oznacza to: „Zakończ
konflikt". Chciałbym abyś właśnie tak to zapamiętał, ponieważ „odrzuć ego" brzmi zbyt
metafizycznie. Ego? Gdzie jest ego? Czym jest ego?
To słowo wydaje się być znane, słyszałeś je wielokrotnie, ale wydaje się ono być dość
mgliste, trudne do uchwycenia. Chciałbym, aby to wyrażenie było bardziej praktyczne:
zaniechaj konfliktu, ponieważ ego jest produktem ubocznym twojego agresywnego
nastawienia.
Ludzie mówią o pokonywaniu natury, mówią o pokonywaniu tego i tamtego. Jak można
pokonać naturę? Jesteś jej częścią. W jaki sposób część może pokonać całość? Zauważ
głupotę i bezsens takiego myślenia. Możesz żyć w harmonii z całością lub w konflikcie i dys-
harmonii. Wynikiem dysharmonii jest cierpienie; rezultatem harmonii jest błogość. Z
harmonii bierze się głęboka cisza, radość, zadowolenie. Konflikt wywołuje niepokój,
cierpienie, stres, napięcie.
Ego to nic więcej jak ca\e napięcie, jakie wytworzyłeś wokół siebie. Przede wszystkim, nie
ma sensu go tworzyć, a ludzie to robią. Po co? Musi być jakiś powód. Po co ludzie tworzą
ego, „ja"? Powodem jest to, że nie znają prawdziwego „ja". Życie bez „ja" jest bardzo trudne,
więc tworzymy sobie sztuczne, substytut. Prawdziwe „ja" jest nam nieznane.
Właściwie, prawdziwe „ja" nigdy nie zostaje poznane do końca; pozostaje tajemnicze, nie do
opisania, nie do zdefiniowania. Jest tak ogromne, że nie można go określić, jest tak
tajemnicze, że nie jesteś w stanie zagłębić się w nie całkowicie, aż do jego rdzenia.
Prawdziwe „ja" to „ja" całości. Ludzki intelekt nie jest w stanie się w nie zagłębić, rozmyślać
o nim, analizować go.
Oto znana historia mężczyzny, który został wezwany przez Aleksandra Wielkiego.
Aleksander powiedział: „Słyszałem, że dowiedziałeś się czym jest Bóg, więc proszę powiedz
mi. Ja także szukałem na to odpowiedzi.
Ludzie powiedzieli mi, że tobie się udało, więc oświeć mnie, powiedz czym jest Bóg".
Podobno mędrzec odpowiedział: „Potrzebuję co najmniej dwudziestu czterech godzin na
przemyślenie twojej prośby".
Dwadzieścia cztery godziny minęły; Aleksander czekał z niecierpliwością. Mędrzec przyszedł
i powiedział: „Potrzebuję siedmiu dni".
Minęło siedem dni a Aleksander robił się coraz bardziej niecierpliwy. Przyszedł mędrzec i
powiedział: „Potrzebny mi rok".

Aleksander odpowiedział: „Co masz na myśli mówiąc, że potrzebujesz roku? Wiesz albo nie
wiesz! Jeśli wiesz, to wiesz - więc powiedz mi. Po co tracić czas?"
Mędrzec roześmiał się i odpowiedział: „Im więcej rozmyślam, tym bardziej staje się on dla
mnie niemożliwy do poznania. Im więcej wiem, tym trudniej powiedzieć mi, że wiem czym
jest. Próbowałem przez dwadzieścia cztery godziny, ale wiedza zaczęła uciekać mi z rąk. Jest
ona nieuchwytna, jest jak rtęć. Później poprosiłem cię o siedem dni - to nie pomogło. Teraz
potrzebuje co najmniej roku - i nie mam pewności, że po tym czasie będę w stanie podać
definicję".
Mędrzec postąpił słusznie. Musiał być naprawdę mądry, ponieważ prawdziwego „ja" nie
można zdefiniować. Ale człowiek nie może żyć bez „ja" - inaczej czuje się pusty! Czuje się
jak koło bez piasty, jak obwód bez środka. To bardzo trudne żyć bez „ja".
Poznanie prawdziwego „ja" jest męczące; aby dotrzeć na miejsce, człowiek musi długo
podróżować. Musi zapukać do wielu drzwi zanim znajdzie te właściwe. Ale istnieje pewna
prosta sztuczka; można stworzyć sztuczne „ja". Hodowanie prawdziwych róż jest trudne;
możesz więc kupić plastikowe. Ciebie nie oszukają, ale oszukają sąsiadów. Takie właśnie
zadanie ma ego. Nie może ono zwieść ciebie - ty sam dobrze wiesz, że nie masz pojęcia kim
jesteś - ale możesz oszukać sąsiadów. Przynajmniej dla zewnętrznego świata masz metkę z
napisem kim jesteś.
Czy kiedykolwiek się nad tym zastanawiałeś? Kiedy ktoś zapyta: „Kim jesteś?", co
odpowiadasz? Podajesz swoje imię. Nie jest ono twoje, ponieważ przyszedłeś na świat bez
imienia. Przyszedłeś jako ktoś bezimienny; ono nie jest twoją własnością, zostało ci nadane.
Jakiekolwiek imię, nawet A-B-C-D, byłoby tak samo przydatne. Jest ono czymś
zewnętrznym, nie stanowi o tobie. Jeśli masz na imię „Ram", to dobrze; jeśli nazywasz się
„Hari", dobrze, to nie ma znaczenia. Każde imię nadawałoby się dla ciebie w takim samym
stopniu. To tylko etykietka. Imię jest potrzebne aby móc się do ciebie jakoś zwracać, ale nie
ma nic wspólnego z tobą.
Czasem odpowiadasz: „Jestem lekarzem" albo: „Jestem inżynierem". Nie ma znaczenia
– biznesmenem, malarzem, tym czy tamtym - to nie mówi niczego o tobie.

Ludzie mówią o pokonywaniu natury, mówią o pokonywaniu tego i tamtego. Jak można
pokonać naturę? Jesteś jej częścią. W jaki sposób część może pokonać całość? Zauważ
głupotę i bezsensowność takiego myślenia.

Kiedy mówisz: „Jestem lekarzem", mówisz coś o swoim zawodzie, nie o sobie. Mówisz w
jaki sposób zarabiasz na życie. Nie mówisz nic o samym życiu, mówisz o egzystowaniu.
Możesz zarabiać jako inżynier, lekarz, czy biznesmen - to nieistotne. To niczego o tobie nie
mówi.
Czasem podajesz imię ojca lub matki, opowiadasz o drzewie genealogicznym - ale to też nie
jest istotne, ponieważ nie określa ciebie. Twoje narodziny w jakiejś rodzinie są całkowicie
przypadkowe; równie dobrze mógłbyś urodzić się w innej i nie zauważyłbyś żadnej różnicy.
Są to praktyczne sztuczki - dzięki nim człowiek staje się „ja". Jest to sztuczne, wytworzone,
wyprodukowane własnoręcznie, zrobione w domu. A twoje prawdziwe „ja" nadal pozostaje
głęboko ukryte we mgle i tajemnicy.

Ego to nic więcej jak całe napięcie, jakie wytworzyłeś wokół siebie. Przede wszystkim, nie
ma sensu go tworzyć, a ludzie to robią. Po co? Musi być jakiś powód.

Czytałem taką historyjkę:
Francuz przemierzał pustynię z arabskim przewodnikiem. Każdego dnia Arab padał na kolana
na gorący piasek i wzywał swojego Boga. W końcu, któregoś wieczoru, niewierzący zapytał
Araba: „Skąd wiesz, że Bóg istnieje?"

Przewodnik popatrzył uważnie na szydercę i odpowiedział: „Skąd wiem, że istnieje Bóg? A
skąd wiedziałem, że to wielbłąd a nie człowiek przechodził w pobliżu w nocy? Czy nie
poznałem tego po odciskach kopyt na piasku?" I dodał, wskazując na słońce zachodzące nad
horyzontem: „Te ślady nie należą do człowieka".
Twoje „ja" nie może zostać stworzone przez ciebie, nie może zostać stworzone przez
człowieka. Przyniosłeś je ze sobą - jest tobą, jak możesz je stworzyć? Po pierwsze, aby je
stworzyć musiałbyś istnieć przed nim. Chrześcijanie, muzułmanie, hinduiści mówią, że
człowiek jest „stworzeniem". To po prostu oznacza, że nie stworzył sam siebie. Twórca
ukryty jest gdzieś w nieznanym. Pojawiliśmy się z nieznanego źródła życia. Twoje „ja" nie
jest twoje! To fałszywe „ja" nie jest twoje, ponieważ sam je stworzyłeś; a twoje prawdziwe
też nie jest twoje, bo nadal znajduje się w Bogu, wciąż jesteś w nim zakorzeniony.

Hodowanie prawdziwych róż jest trudne; możesz więc kupić plastikowe. Ciebie nie oszukają,
ale oszukają sąsiadów. Takie właśnie zadanie ma ego.

To sztuczne „ja", które niesiemy ze sobą przez życie jak flagę, jest narażone na ryzyko
uszkodzenia; jest bardzo kruche, bardzo słabe - musi takie być, zostało zrobione przez
człowieka. Jak człowiek mógłby stworzyć coś, co jest nieśmiertelne? On sam musi
przechodzić wiele śmierci, więc cokolwiek stworzy, zawsze będzie to śmiertelne. Stąd strach,
nie ustanny strach: „mogę zginąć, moje «ja» może zostać zniszczone".
Nieustannie drżysz ze strachu - nigdy nie możesz być pewny twojego sztucznego „ja". Wiesz,
ż

e jest ono fałszywe. Możesz starać się to ukrywać, ale wiesz dobrze, że jest ono

nieprawdziwe. Zostało zebrane i wytworzone; jest mechaniczne, nieorganiczne.
Czy zauważyłeś różnicę pomiędzy całością organiczną i mechaniczną? Składasz silnik
samochodu; możesz kupować części w sklepie i gromadzić je, silnik zacznie w końcu działać
jako całość. Możesz też kupować w sklepie części do radioodbiornika, gromadzić je i w
końcu zacznie ono działać jako całość. W jakiś sposób zacznie mieć swoje „ja". Żadna z
części nie może działać jako radio - dopiero wszystkie razem stają się radiem. Ale nadal ich
jedność jest mechaniczna, narzucona z zewnątrz.
Ale kiedy wrzucasz nasiona do gleby, umierają one w tej ziemi i dają początek roślinom - oto
organiczna jedność. Nie jest ona narzucona z zewnątrz; jedność wpisana była od początku w
nasionko. Zaczyna ono kiełkować, gromadzi tysiące rzeczy z ziemi, z powietrza, od słońca, z
nieba - ale jedność pochodzi z wnętrza. Najpierw pojawia się środek, dopiero potem obrzeża.
W jedności mechanicznej obrzeża powstają pierwsze, centrum pojawia się później.
Człowiek jest jednością organiczną. Kiedyś byłeś nasionkiem, jak każde drzewo; w ziemi
łona swojej matki zbierałeś swoje obrzeża. Wnętrze wyrosło pierwsze, poprzedzało obrzeża -
a teraz całkowicie o nim zapomniałeś. Żyjesz na obrzeżach i wydaje ci się, że to całe twoje
ż

ycie. To ciągłe życie na obrzeżach stwarza pewien rodzaj „ja", pseudo „ja", które daje ci

poczucie bycia kimś. Ale ono zawsze drży z niepokoju, bo nie jest jednością organiczną.
Stąd strach przed śmiercią. Gdybyś znał swoje prawdziwe "ja" nigdy nie bałbyś się śmierci,
nie ma co do tego wątpliwości, ponieważ organiczna całość nigdy nie umiera. Organiczna
całość jest nieśmiertelna. Tylko jednostki mechaniczne są składane i umierają. To co jest
składane, któregoś dnia się rozpadnie. Całość mechaniczna ma początek i koniec; organiczna
nie ma ani początku ani końca -jest ciągłym procesem.
Czy znasz swoje wnętrze? Jeśli nie, to zawsze będziesz się bał. Przewrażliwienie na swoim
punkcie zawsze powoduje lęk. Potrzebujesz ciągle wsparcia ze strony innych - kogoś, kto by
cię podziwiał, kogoś kto by ci przyklaskiwał, kogoś kto mówiłby ci jaki jesteś piękny czy
inteligentny. Potrzebujesz kogoś, kto będzie ci to powtarzał, jak w transie hipnotycznym,
ż

ebyś mógł uwierzyć, że jesteś inteligentny, piękny, silny. Ale zobacz: jesteś wtedy zależny

od innych.

Podchodzi do ciebie głupi człowiek i mówi ci, że jesteś niezwykle inteligentny - a jedynie na
głupcu możesz sprawiać wrażenie inteligentnego. Jeśli jest on bardziej inteligentny niż ty, to
oczywiście nie będziesz wydawał mu się inteligentny. Więc podchodzi do ciebie głupiec i
zapewnia cię o twojej inteligencji, a ty jesteś niezwykle szczęśliwy.

Twoje „ja" nie może zostać stworzone przez ciebie, nie może zostać stworzone przez
człowieka. Przyniosłeś je ze sobą - jest tobą, jak możesz je stworzyć? Po pierwsze, aby je
stworzyć musiałbyś istnieć przed nim.

Pięknie możesz wyglądać tylko dla brzydkiego człowieka. Jeśli jest on od ciebie piękniejszy,
będziesz mu się wydawał brzydki - ponieważ wszystko jest względne. A ty cieszysz się
niezmiernie, że brzydcy ludzie mówią ci, iż jesteś piękny.
Co to za rodzaj inteligencji, który musi być potwierdzany przez głupich ludzi? Co to za
piękno, które musi być potwierdzane przez ludzi brzydkich? Jest to fałszywe. To idiotyczne!
Ale my nadal poszukujemy. Poszukujemy wsparcia dla naszego ego w zewnętrznym świecie,
poszukujemy kogoś, kto nas pochwali, kogoś kto stanie się dla nas podporą. Inaczej zawsze
będzie istnieć niebezpieczeństwo tego, że nasze ego zostanie zniszczone. Więc musimy
wspierać je z różnych stron i narasta w nas nieustanna obawa.

Jeśli starasz się, aby coś było idealne, pozostanie to niedoskonałe. Robiąc coś naturalnie,
zawsze zrobisz to doskonale. Natura jest doskonała; wysiłek nie. Zawsze, kiedy za bardzo się
starasz, niszczysz coś.

Właśnie dlatego masz w sobie dużo więcej gracji kiedy jesteś sam - ponieważ wtedy się nie
przejmujesz. Nie ma nikogo kto mógłby cię zobaczyć. Kiedy jesteś sam, jesteś bardziej
niewinny - jesteś bardziej niewinny w swojej własnej łazience; stajesz się dzieckiem. Stajesz
przed lustrem, robisz miny i cieszysz się. Ale jeśli zdasz sobie sprawę z tego, że twoje małe
dziecko podgląda cię przez dziurkę od klucza, wtedy stajesz się zupełnie inny. Wtedy ego jest
zagrożone. Właśnie dlatego ludzie tak bardzo boją się innych. Gdy są sami nie czują się
zaniepokojeni.

Przewrażliwienie na swoim punkcie zawsze powoduje lęk. Potrzebujesz ciągle wsparcia ze
strony innych - kogoś, kto by cię podziwiał, kogoś kto by ci przyklaskiwał, kogoś kto
mówiłby ci jaki jesteś piękny czy inteligentny.

Oto pewna znana opowieść zen:
Mistrz zen przygotowywał obraz, jego główny uczeń siedział obok, aby powiedzieć mu, w
którym momencie obraz będzie idealny. Uczeń był stremowany, ale mistrz również, ponieważ
wszystko, co tworzył do tej pory, było doskonałe, a tego dnia wszystko zaczęło iść nie tak.
Mistrz bardzo się starał, ale im bardziej się starał tym było gorzej.
W Japonii czy w Chinach, sztukę kaligrafii ćwiczy się na papierze ryżowym, specjalnym,
bardzo delikatnym i kruchym. Jeśli zawahasz się choć przez chwilę, nawet po wielu wiekach
będzie można to dostrzec, ponieważ w takiej chwili za dużo tuszu wsiąka w papier i psuje
cały efekt. Bardzo trudno jest ukryć na papierze ryżowym chwile niepewności. Musisz
malować płynnie; nie możesz się zastanawiać. Jeśli się zawahasz nawet przez chwilę, przez
ułamek sekundy: co dalej? - to już będzie widoczne, zepsułeś rysunek. Ten kto ma uważne
oko od razu powie: „To nie jest obraz zen", ponieważ obraz zen musi być spontaniczny i
płynny.
Mistrz starał się coraz bardziej, a im bardziej się starał tym bardziej się pocił. Uczeń siedział
obok i kręcił głową: „Nie, to nie jest doskonałe". A mistrz popełniał coraz więcej błędów.

Tusz powoli się kończył więc mistrz powiedział: „Idź i przygotuj więcej tuszu". Gdy uczeń
wyszedł mistrz namalował swoje dzieło sztuki. Gdy uczeń wrócił, wykrzyknął: „Mistrzu!
Przecież to jest doskonałe! Co się stało?"
Mistrz zaśmiał się. Odpowiedział: „Zdałem sobie sprawę z jednej rzeczy - twoja obecność,
sama myśl o tym, że ktoś ma mnie potępić lub pochwalić, powiedzieć: nie, albo: tak,
zakłóciła mój spokój. Teraz nic mi już nie przeszkodzi. Zdałem sobie sprawę, że chciałem,
aby obraz był idealny i właśnie to było jedynym powodem, przez który nie mógł on się taki
stać".

Jeśli starasz się, aby coś było idealne, pozostanie to niedoskonałe. Robiąc coś naturalnie,
zawsze zrobisz to doskonale. Natura jest doskonała; wysiłek nie. Zawsze, kiedy za bardzo się
starasz, niszczysz coś.
Właśnie dlatego wszyscy ludzie tak pięknie potrafią opowiadać - każdy jest mówcą, ludzie
rozmawiają przez całe życie. Wystarczy jednak postawić ich na scenie i kazać przemówić, a
nagle każdy głupieje; nagle wszystko zapominają, nie mogą wypowiedzieć słowa. Nawet jeśli
zaczną mówić, nie będzie to miało w sobie żadnego wdzięku, nie będzie naturalne, nie będzie
płynne. Co się dzieje? Znasz tego człowieka i wiesz jak pięknie mówi do swoich przyjaciół,
do żony, do dzieci. To również są ludzie, tacy sami ludzie - dlaczego więc się boi? Stał się
przewrażliwiony na swoim punkcie. Ego poczuło wyzwanie, stara się coś odegrać.
Słuchaj uważnie: gdy starasz się grać, zaczynasz poszukiwać pokarmu dla ego. Kiedy jesteś
naturalny i pozwalasz rzeczom dziać się samym z siebie, wszystko przebiega idealnie, nie ma
problemu. Gdy jesteś naturalny i pozwalasz rzeczom się dziać, wtedy stoi za tobą Bóg. Gdy
się boisz, drżysz, chcesz coś udowodnić, wtedy nie ma Boga. W swoim strachu zapomniałeś o
nim. Zwracasz bardziej uwagę na ludzi i zapominasz o swoim źródle.
Nadwrażliwość staje się słabością. Osoba nieprzewrażliwiona jest silna, ale ta siła nie ma nic
wspólnego z nią samą - przychodzi z innego wymiaru.
Gdy jesteś nadwrażliwy, masz kłopoty. Gdy jesteś przewrażliwiony, pokazujesz że nie wiesz
kim jesteś. Nadwrażliwość wskazuje na to, że jeszcze nie udało ci się dotrzeć do siebie.

Zdarzyło się kiedyś:
Gdy obok przeszła piękna dziewczyna, Mułła Na-sreddin odwrócił się, aby popatrzeć. Jego
ż

ona powiedziała z wyrzutem:

- Zawsze gdy widzisz ładną dziewczynę zapominasz, że jesteś żonaty.
- I właśnie tu się mylisz - odpowiedział Mułła - w takich chwilach zawsze mi się to, niestety,
przypomina.
Gdy jesteś przewrażliwiony na swoim punkcie pokazujesz, że w ogóle nie jesteś siebie
ś

wiadomy. Nie wiesz kim jesteś. Gdybyś wiedział, wtedy nie byłoby problemu

- wtedy nie szukałbyś innych opcji. Wtedy nie przejmowałbyś się tym, co inni o tobie
powiedzą - to nieistotne! Tak naprawdę ludzie nie mówią nic o tobie; gdy mówią coś o tobie,
w rzeczywistości chodzi o nich.
Mieszkałem kiedyś w Dżajpurze. Pewnego dnia, rankiem przyszedł do mnie jakiś mężczyzna
i powiedział:
- Jesteś boski. Odpowiedziałem:
- Masz rację!
W tym czasie przyszedł drugi mężczyzna, mój wielki przeciwnik, i powiedział:
- Możesz się niemal równać z diabłem. Odpowiedziałem:
- Masz rację!
Pierwszy mężczyzna trochę się zaniepokoił. Powiedział:
- Jak to możliwe? Przecież obaj nie możemy mieć racji. .
Odpowiedziałem mu:

- Nie tylko wy dwaj, lecz miliony ludzi mogą mieć rację mówiąc o mnie. To, co mówią na
temat mojej osoby, tak naprawdę określa ich samych. Przecież mnie nie znają! To
niemożliwe, bo nie poznali nawet samych siebie. To, co mówią to zaledwie ich własna
interpretacja.
Mężczyzna zapytał:
- W takim razie kim jesteś? Jeśli to tylko moja interpretacja, że jesteś boski i jego
interpretacja, że jesteś diabłem, to kim jesteś?
Powiedziałem:
- Jestem sobą. Nie posiadam interpretacji siebie i nie jest mi potrzebna. Jestem po prostu
szczęśliwy będąc sobą, cokolwiek to oznacza. Jestem szczęśliwy będąc sobą.
Nikt nie może powiedzieć niczego o tobie. Cokolwiek ludzie mówią, mówią to o sobie. Ale ty
stałeś się rozdygotany, ponieważ nadal kurczowo trzymasz się fałszywego centrum. Fałszywe
centrum jest zależne od innych, więc stale przejmujesz się tym, co inni mówią o tobie.
Zawsze podążasz za innymi, starasz się ich zadowolić. Starasz się być godny szacunku,
nieustannie dekorujesz swoje ego. To samobójstwo.
Zamiast przejmować się tym, co mówią inni ludzie, lepiej zacznij patrzeć do wewnątrz, aby
znaleźć tam siebie. Wiesz, że niełatwo tam dotrzeć. Ludzie zawsze idą na łatwiznę.

Kiedy ból w plecach Mułły Nasreddina stał się nie do wytrzymania, wybrał się w końcu do
specjalisty, aby ten postawił diagnozę.
- Cóż - powiedział doktor - konieczna będzie operacja; spędzisz dwa tygodnie w szpitalu i
następnie przez sześć miesięcy będziesz musiał leżeć w łóżku.
- Nie stać mnie na to! - wykrzyknął Nasreddin.
- Cóż, w takim razie za dwadzieścia pięć dolarów mogę zretuszować twoje zdjęcie
rentgenowskie - zasugerował lekarz.

Oto łatwy sposób - poprawić zdjęcie rentgenowskie - ale to cię nie uzdrowi. Nieustannie
poprawiamy zdjęcia rentgenowskie i myślimy, że wydarzy się cud. Ozdabiając swoje ego
poprawiamy zdjęcie. To w żaden sposób nie pomoże, to cię nie uzdrowi. To łatwe - nie
potrzeba operacji, nie ma związanych z nią wydatków. Ale jaki to ma sens? Cierpienie nadal
pozostanie.
Stajesz się osobą zacną, a cierpienie pozostaje. Jesteś wychwalany przez społeczeństwo,
cierpienie pozostaje. Jesteś dekorowany złotymi medalami, a cierpienie pozostaje. Te złote
ordery nie zniszczą twojego nieszczęścia; działają tak, jak poprawianie zdjęć rentgenowskich.
Całe to ozdabianie ego, dekorowanie ego, to nic innego jak oszukiwanie siebie. A ty stajesz
się coraz słabszy i słabszy, ponieważ twoje ego słabnie każdego dnia. Twoje ciało stanie się
słabsze, twój umysł stanie się słabszy, aż w końcu to ego, które wytworzyłeś z połączenia
ciała i umysłu, również stanie się słabsze. Zwiększy się twój strach; będziesz siedział na
wulkanie, który w każdej chwili może eksplodować. To nie pozwoli ci odpocząć. Nie pozwoli
ci na relaks, nie pozwoli na chwilę spokoju.
Gdy to zrozumiesz, cała twoja energia zostanie skierowana w inną stronę. Człowiek musi
znać siebie. Człowiek nie może przejmować się tym, co mówią o nim inni.

Przyjaciel przysłał mi taki piękny dowcip:
Był sobie facet; nikt nigdy się nim nie interesował i nie miał on żadnych przyjaciół. Pojechał
kiedyś na zjazd sprzedawców w Miami, gdzie zauważył, że wszyscy są szczęśliwi, śmieją się,
poznają się, a na niego nikt nie zwraca uwagi.
Któregoś wieczora kiedy poczuł się już bardzo zawiedziony, zaczął rozmawiać z innym
sprzedawcą. Opowiedział mu o swoim problemie.

- Wiem jak to naprawić - wykrzyknął sprzedawca. - Po prostu zdobądź wielbłąda i przejedź
się nim po ulicach, a w krótkim czasie wszyscy cię zauważą i zdobędziesz tylu przyjaciół ilu
będziesz chciał.
Przypadek sprawił, że nieopodal znajdował się cyrk, który popadł w bankructwo i chciał
sprzedać wielbłą da. Mężczyzna kupił go i zaczął jeździć w tę i z powrotem po ulicach tyle
razy, że w końcu wszyscy zaczęli zwracać ng niego uwagę. Nareszcie poczuł się doskonale.

Nikt nie może powiedzieć niczego o tobie. Cokolwiek ludzie mówią, mówią to o sobie.

Ale tydzień później wielbłąd zniknął. Złamało to mężczyźnie serce i natychmiast zadzwonił
do lokalnej gazety aby umieścić w niej ogłoszenie o swoim wielbłądzie.
- Czy to była samica, czy samiec? - wypytywał mężczyzna z gazety.
- Skąd mam wiedzieć? - zdenerwował się sprzedawca. Po chwili namysłu powiedział jednak:
-A! Przypominam sobie! Oczywiście, to był chłopiec.
- Skąd pan to wie?
- Ponieważ - odpowiedział sprzedawca - gdy jeździłem na nim po ulicach ludzie krzyczeli:
„Patrzcie jaki wielbłąd! Patrzcie jaki schmuck"

Schmuck to słowo pochodzące z jidysz; bardzo ciekawe słowo. Ma dwa znaczenia, bardzo
trafne - jedno znaczenie to „idiota", a drugie, wydające się być dość odległe od pierwszego -
to męskie genitalia. W pewien sposób oba znaczenia są jednak ze sobą powiązane. Idioci żyją
tylko jako istoty seksualne - nie znają innego życia. Więc schmuck świetnie tu pasuje. Jeśli
dla człowieka całe życie obraca się wokół seksu, to jest on głupi, jest idiotą. Ludzie mówili
więc: „Patrzcie na tego idiotę na wielbłądzie", a on myślał, że podziwiają organ seksualny
wielbłąda.
Ego jest bardzo zwodnicze. Słyszy tylko to, co chce usłyszeć. Interpretuje tylko to, co chce
interpretować. Nie pozwala abyś dostrzegł fakty. Ludzie, którzy żyją w świecie ego, żyją za
zasłonami. A te zasłony nie są bierne - są aktywne; cokolwiek przez nie przepływa zostaje
przez nie zmienione.
Ludzie żyją w świecie, który sami sobie tworzą. Ego leży w centrum ich świata, ich
fałszywego świata - nazwijmy go: iluzja, maja - a dookoła niego kręci się świat. Świat, w
którym nie ma nikogo innego. Tylko oni.
Gdy odrzucisz ego, odrzucisz cały świat, który wokół niego wytworzyłeś. Wtedy po raz
pierwszy zobaczysz rzeczy takimi, jakie one są, a nie takimi jakimi chcesz aby były. A kiedy
jesteś w stanie zmierzyć się z faktami, stajesz się gotowy na poznanie prawdy.

A teraz opowieść zen:
Zapaśnik nazywany O-Nami - Wielkie Fale, był niezwykle silny i dobrze wyszkolony. Kiedy
nie było publiczności, umiał on pokonać nawet swojego mistrza, ale w czasie zawodów, nawet
jego młodzi uczniowie byli w stanie go zwyciężyć.
Poszedł ze swoim problemem do mistrza zen, który zatrzymał się nieopodal w świgtyni nad
morzem, i poprosił o radę.
- Nazywasz się Wielkie Fale - powiedział mistrz, - więc zostań dziś na noc w świątyni i
wsłuchaj się w szum fal. Wyobraź sobie, że jesteś jak one, zapomnij że jesteś zapaśnikiem i
stań się tymi potężnymi falami, które potrafią zmieść ze swojej drogi wszystko, co napotkają.

Czego tak naprawdę szukasz, szukając prestiżu, autorytetu politycznego? Szukasz władzy,
siły. Siła jest dostępna, na wyciągnięcie ręki. Ale ty szukasz jej w złych miejscach.

O-Nami został w świątyni. Początkowo myślał o wielu rzeczach, ale stopniowo zaczął myśleć
tylko o falach. Wraz z nadchodzącym świtem stawały się one coraz większe i większe. Zaczęły

wymywać kwiaty z wazonów stojących przed figurką Buddy, za chwilę zmyły wazony. Zmyły w
końcu nawet figurkę Buddy wykonaną z brązu. Do świtu świątynia była zalana wodą, a O-
Nami siedział w niej z uśmiechem na twarzy.
Jeszcze tego samego dnia wziął udział w publicznych zawodach zapaśniczych i od tej chwili w
całej Japonii nikt nie był w stanie nawet powalić go na matę.
Jest to historia o byciu nad wrażliwym i o tym jak się tego pozbyć, jak to odrzucić.
Spróbujemy się w nią zagłębić krok po kroku.
Zapaśnik nazywany O-Nami - Wielkie Fale, był niezwykle silny i dobrze wyszkolony.
Każdy z nas jest niezwykle silny. Nie znasz tej siły, ale to zupełnie inny problem. Każdy jest
niezwykle silny, ponieważ wszyscy jesteśmy zakorzenieni w Bogu, wszyscy jesteśmy
zakorzenieni we wszechświecie. Nieważne jak bardzo niepozornie wyglądasz; nie jesteś mały
- nie możesz taki być, ponieważ nie pozwala na to natura rzeczy.
Obecnie fizycy mówią, że maleńki atom mieści w sobie ogromne pokłady energii - Hiroszima
i Nagasaki zostały zniszczone przez energię atomową. A atom jest tak niewielki - nikt go jak
dotąd nawet nie widział! Jego istnienie jest tylko wnioskiem, dedukcją; nikt nigdy nie widział
atomu. Przy całym tym niezwykłym sprzęcie jaki posiada nauka nikt nadal nie widział atomu
- jest taki mały, a ma w sobie tak ogromną energię.

Gdy odrzucisz ego, odrzucisz cały świat, który wokół niego wytworzyłeś. Wtedy po raz
pierwszy zobaczysz rzeczy takimi, jakie one są, a nie takimi jakimi chcesz aby były.

Jeśli atom ma w sobie tyle mocy, to co powiedzieć o człowieku? Co powiedzieć o tym
płomyku świadomości w ludziach? Jeżeli kiedyś ten płomień rozpali się jeszcze bardziej,
stanie się nieskończonym źródłem energii i światła. Oto co stało się z Buddą, oto co
przydarzyło się Jezusowi.
Każdy jest niezwykle silny, ponieważ każdy jest boski. Każdy jest silny, ponieważ wszyscy
są zakorzenieni w Bogu, w źródle, z którego pochodzi cała egzystencja. Pamiętaj o tym.
Ludzki umysł często o tym zapomina. Gdy zapominasz stajesz się słaby. Gdy stajesz się
słaby, szukasz sztucznych sposobów, aby znów stać się silnym. To właśnie robią miliony
ludzi. Czego tak naprawdę szukasz, poszukując pieniędzy? Szukasz władzy, siły. Czego tak
naprawdę szukasz, szukając prestiżu, autorytetu politycznego? Szukasz władzy, siły. Siła jest
dostępna, na wyciągnięcie ręki. Ale ty szukasz jej w złych miejscach.
Zapaśnik nazywany O-Nami - Wielkie Fale.
Wszyscy jesteśmy wspaniałymi falami oceanu. Mogliśmy o tym zapomnieć, ale ocean nie
zapomniał o nas. Mogliśmy zapomnieć go tak bardzo, że nie wiemy już nawet czym jest
ocean - ale wciąż jesteśmy jego częścią. Nawet jeśli fala zapomni o oceanie, wciąż do niego
należy, ponieważ nie może istnieć bez oceanu. Ocean może istnieć bez fali - prawdopodobnie
może bez niej istnieć - ale fala nie istnieje bez oceanu. Jest niczym więcej jak falowaniem
oceanu; jest procesem, nie jest jednostką. Jest oceanem rozkoszującym się swym istnieniem.
Bóg dla swej przyjemności zaludnił ziemię; Bóg dla swej przyjemności stworzył życie. Jest
oceanem poszukującym oceanu, bawiącym się. Ma w sobie ogromną energię - co można z nią
zrobić?
Zapaśnik nazywany O-Nami - Wielkie Fale, był niezwykle silny...
Ale ta siła możliwa jest tylko wtedy, kiedy fala wie, że jest częścią wspaniałego,
nieskończonego oceanu. Jeśli fala o tym zapomni, wtedy staje się bardzo słaba. A nasze
„zapominalstwo" jest ogromne; nasza pamięć jest bardzo mała, niewielka; zapominalstwo
ogromne. Zapominamy z łatwością. Bardzo łatwo zapominamy o tym, co mamy na co dzień.
Bardzo łatwo zapominamy o tym, co jest dla nas dostępne.
Czy pamiętasz o tym, że oddychasz? Tylko wtedy, gdy pojawiają się problemy - kiedy jesteś
przeziębiony, gdy masz trudności z oddychaniem, gdy masz jakieś inne problemy; inaczej kto
pamięta o oddychaniu? Właśnie dlatego ludzie pamiętają o Bogu tylko wtedy, kiedy mają

kłopoty. Inaczej, kto o nim pamięta? A Bóg jest bliżej niż twój oddech, jest bliżej ciebie niż ty
sam. Człowiek ma skłonności do zapominania. Zaobserwowałeś to? Jeśli czegoś nie masz,
pamiętasz o tym. Gdy coś masz zapominasz, traktujesz to jak coś oczywistego. Ponieważ
Boga nie można stracić, bardzo trudno jest o nim pamiętać. Bardzo niewielu ludzi jest w
stanie pamiętać o Bogu. Trudno jest pamiętać o tym, od czego nie było się nigdy daleko.
Ryba w oceanie zapomina o oceanie. Wyrzuć ją na brzeg, na piasek, gorący piasek, a będzie
wiedzieć. Przypomni sobie. Ale nie ma sposobu aby wyrzucić cię od Boga; on nie ma brzegu
- Bóg to ocean, który nie ma brzegu. A ty nie jesteś jak ryba, jesteś jak fala. Jesteś dokładnie
taki jak Bóg; twoja natura i natura Boga są takie same.
Z tego właśnie powodu zapaśnik w tej opowieści ma na imię Wielkie Fale.
Był niezwykle silny i dobrze wyszkolony. Kiedy nie było publiczności, umiał pokonać nawet
swojego mistrza.
Ale tylko wtedy kiedy nie było publiczności, ponieważ wtedy był w stanie zapomnieć o sobie.
Zapamiętaj tę sutrę. Gdy pamiętasz o sobie, zapominasz o Bogu; gdy zapominasz o sobie,
pamiętasz Boga - nie możesz pamiętać o obu rzeczach jednocześnie. Jeżeli fala myśli o sobie
jako o fali, zapomina że jest oceanem. Gdy zna siebie jako ocean, jak może myśleć, że jest
falą? Jest tylko jedna możliwość: Fala może myśleć o sobie jak o fali lub jak o oceanie. To
gestalt; nie możesz być jednocześnie tym i tym, to niemożliwe.

Gdy uważnie kogoś słuchasz, zapominasz o sobie. Jeśli nie potrafisz o sobie zapomnieć to nie
potrafisz słuchać. Jeśli jesteś zbyt mocno na sobie skupiony, to jedynie udajesz że słuchasz,
nie robisz tego naprawdę.

Kiedy nie było publiczności, umiał on pokonać nawet swojego mistrza, ale w czasie
zawodów, nawet jego młodzi uczniowie byli w stanie go zwyciężyć.
Bez publiczności umiał zapewne całkowicie zapomnieć o sobie, o swoim ego. Wtedy stawał
się potężny. Publicznie musiał być zbyt skupiony na sobie. Wtedy był słaby.
Przewrażliwienie na swoim punkcie jest słabością. Zapominanie o sobie to siła.
Poszedł ze swoim problemem do mistrza zen, który zatrzymał się nieopodal w świątyni nad
morzem, i poprosił o radę.
- Nazywasz się Wielkie Fale - powiedział mistrz, - więc zostań dziś na noc w świątyni i
wsłuchaj się w szum fal.
Mistrz to ktoś, kto dla każdej osoby potrafi stworzyć odpowiednie narzędzie. Mistrz to ktoś,
kto nie ma gotowych rozwiązań. Popatrzył na człowieka, na tego konkretnego człowieka O-
Nami - Wielkie Fale - i na podstawie jego imienia stworzył rozwiązanie. Wiedząc, że imię
brzmi O-Nami, mistrz powiedział: „Nazywasz się Wielkie Fale, więc zostań dziś na noc w
ś

wiątyni i wsłuchaj się w szum fal".

Aby dostać się do świątyni Boga trzeba znać jeden z najważniejszych sekretów. Jest nim
słuchanie. Słuchanie oznacza pasywność. Oznacza całkowite zapomnienie o sobie - tylko
wtedy możesz słuchać. Gdy uważnie kogoś słuchasz, zapominasz o sobie. Jeśli nie potrafisz o
sobie zapomnieć, to nie potrafisz słuchać.

Pierwszy krok to bycie chłonnym. To uniemożliwia rozwijanie ego. Ego istnieje tylko gdy
jest konflikt. A gdy jesteś podatny, nagle twoja wyobraźnia staje się potężna.

Jeśli jesteś zbyt mocno na sobie skupiony, to jedynie udajesz, że słuchasz, nie robisz tego
naprawdę. Możesz potakiwać głową; czasami możesz mówić tak lub nie - ale nie słuchasz.
Kiedy słuchasz stajesz się jak korytarz - jesteś pasywny, nastawiony na odbiór, podobny do
łona. Stajesz się kobiecy. Aby dotrzeć na miejsce, człowiek musi stać się kobiecy. Nie
dotrzesz do Boga będąc brutalnym najeźdźca, zdobywcą. Możesz dotrzeć do Boga ... może
lepiej powiedzieć, że Bóg może dotrzeć do ciebie tylko wtedy, gdy chłoniesz; gdy chłoniesz

jak kobieta. Wtedy, gdy staniesz się yin, gdy będziesz podatny, kiedy drzwi będą otwarte.
Gdy będziesz czekał.
Słuchanie jest sztuką stawania się pasywnym. Budda kładł ogromny nacisk na słuchanie,
Mahawira kładł nacisk na słuchanie, Krisznamurti kładł nacisk na słuchanie. Uszy mają
znaczenie symboliczne. Zauważyłeś? Są jakby korytarzem; to tylko dziury i nic więcej. Uszy
są bardziej kobiece niż oczy; oczy są bardziej męskie. Uszy to yin, oczy to yang. Gdy na
kogoś patrzysz jesteś agresywny, gdy słuchasz jesteś receptywny.
Właśnie dlatego zbyt długie patrzenie na kogoś staje się wulgarne, niegrzeczne, nietaktowne.
Jest pewien limit; psychologowie mówią, że są to trzy sekundy. Jeśli patrzysz na kogoś przez
trzy sekundy, to wszystko jest w porządku; można to znieść. Przekroczenie trzech sekund, to
już nie patrzenie - to gapienie się, obraźliwe dla drugiej osoby; wkraczasz na jej teren. Ale
słuchanie kogoś nie ma limitu, ponieważ uszy. nie mogą przekroczyć granicy drugiej osoby.
One pozostają na swoim miejscu.

Są oni poetami, malarzami, tancerzami, muzykami -głęboko wchłaniają cały wszechświat i
wylewają z siebie to, co wytworzyli w swojej wyobraźni.

Oczy potrzebują odpoczynku. Zauważyłeś to? Oczy potrzebują odpoczynku w nocy. Uszy go
nie potrzebują; są otwarte przez całą dobę, przez cały rok. Oczy nie mogą pozostać otwarte
nawet przez kilka minut - nieustannie mrugają, odpoczywają. Agresja męczy, ponieważ
zabiera energię, więc oczy, aby odpocząć, muszą nieustannie mrugać. Uszy są zawsze
wypoczęte.
Właśnie dlatego w wielu religiach, w modlitwach wykorzystuje się muzykę - sprawia ona, że
uszy stają się bardziej żywe, wrażliwe. Człowiek musi stać się bardziej uszami a mniej
oczami.
„Wsłuchaj się w szum fal", powiedział mistrz. Po prostu słuchaj. Nie masz nic innego do
roboty - po prostu słuchaj, nie zastanawiając się dlaczego, nie zastana wiając się co się dzieje.
Słuchaj nie interpretując, nie wykazuj żadnej aktywności. A potem wyobraź sobie, że jesteś
tymi falami.

Najpierw jesteś receptywny, potem stajesz się kreatywny. A gdy odrzucisz swoje ego, stajesz
się tak elastyczny, że cokolwiek sobie wyobrazisz, to się stanie. Wtedy twoja wyobraźnia
zamieni się w twoją rzeczywistość.

Najpierw słuchaj, zestrój się z falami, a gdy poczujesz, że jesteś wyciszony i gotowy, wtedy
wyobraź sobie, że jesteś tymi falami. Oto drugi krok. Po pierwsze nie bądź agresywny; chłoń.
A gdy staniesz się gotowy, rozpłyń się w falach, wyobraź sobie, że jesteś nimi.
Mistrz mówi mu, jak ma zapomnieć o sobie, o ego. Pierwszy krok to bycie chłonnym. To
uniemożliwia rozwijanie ego. Ego istnieje tylko gdy jest konflikt. A gdy jesteś podatny, nagle
twoja wyobraźnia staje się potężna.
Ludzie chłonący, wrażliwi, to ludzie z wyobraźnią. Ci, którzy potrafią dostrzec zieleń drzew,
bez cienia agresji ze swojej strony - ci, którzy potrafią spijać zieleń z drzew, którzy potrafią
wchłaniać ją niczym gąbki - stają się niezwykle kreatywni, mają ogromną wyobraźnię. Są oni
poetami, malarzami, tancerzami, muzykami - głęboko wchłaniają cały wszechświat i
wylewają z siebie to, co wytworzyli w swojej wyobraźni.
Wyobraźnia to zdolność ludzka najbliższa Bogu. Bóg musi mieć niezwykłą wyobraźnię -
spójrz na jego świat. Pomyśl - jaki wspaniały; z tyloma kwiatami, motylami, z tyloma
drzewami, rzekami i ludźmi. Pomyśl o jego wyobraźni! Z tyloma gwiazdami i światami -
ś

wiat za światem, w nieskończoność... Bóg musi być ogromnym marzycielem.

Na Wschodzie Hindusi mówią, że świat jest snem Boga, jego wyobrażeniem. Świat to jego
magia, jego wyobraźnia. Śni go, a my jesteśmy częścią tego snu.

Kiedy mistrz powiedział do O-Nami: „Później wyobraź sobie, że jesteś tymi falami", mówił:
„Później stań się kreatywny". Najpierw jesteś receptywny, potem stajesz się kreatywny. A
gdy odrzucisz swoje ego, stajesz się tak elastyczny, że cokolwiek sobie wyobrazisz, to się
stanie. Wtedy twoja wyobraźnia zamieni się w twoją rzeczywistość.
Zapomnij, że jesteś zapaśnikiem i stań się tymi potężnymi falami, które potrafią zmieść ze
swojej drogi wszystko, co napotkają.
O-Nami został w świątyni. Początkowo myślał o wielu rzeczach, ale stopniowo zaczął myśleć
tylko o falach.
Oczywiście na początku było to trudne, myślał o wielu rzeczach. To naturalne. A został.
Musiał być bardzo cierpliwy. Później nagle zaczął myśleć tylko o falach. Nadszedł moment...
Jeśli do czegoś dążysz, trwasz przy czymś, musi nadejść moment, gdy wydarzy się to, czego
pragnąłeś przez tyle lat - ale do tego potrzebna jest cierpliwość.
Zaczął myśleć tylko o falach. Wraz z nadchodzącym świtem stawały się one coraz większe i
większe.
To nie prawdziwe fale oceanu stawały się coraz większe i większe. Przestała istnieć różnica
pomiędzy falami w jego wyobraźni i prawdziwymi falami. Zniknął podział. Teraz nie
wiadomo co jest czym; co jest snem, co jest prawdą; on już tego nie wie. Ponownie stał się
małym dzieckiem. Tylko dzieci umieją to odczuwać.
Rankiem możesz zobaczyć jak dziecko płacze, bo chce zabawkę, która mu się przyśniła. Chce
ją odzyskać. Pyta: „Gdzie moja zabawka?" Ty uparcie mu powtarzasz, że to był tylko sen, ale
ono nadal pyta: „Gdzie jest moja zabawka?"
Nie rozróżnia snu od jawy. Nie zna tego podziału. Zna jedną rzeczywistość.
Gdy staniesz się bardzo chłonny będziesz jak dziecko.
Teraz fale:
Wraz z nadchodzącym świtem stawały się one coraz większe i większe. Zaczęły wymywać
kwiaty z wazonów stojących przed figurką Buddy, za chwilę zmyły wazony. Zmyły w końcu
nawet figurkę Buddy wykonaną z brązu.
To piękne! Bardzo trudno jest buddyście wyobrazić sobie jak Budda zostaje zmyty. Gdyby
zanadto przywiązał się do swojej religii, byłby to moment, który przerósłby jego całą
wyobraźnię. Powiedziałby sobie: „To już przesada! Budda zmyty przez fale? Co ja robię?
Nie, nie mogę już dłużej być falą". Zatrzymałby się przed stopami Buddy, dotknąłby ich, ale
nie zrobiłby nic więcej. Ale pamiętaj, któregoś dnia nawet te stopy, które pomogły ci w twojej
podróży, muszą zniknąć. Buddowie również muszą zostać zmyci, ponieważ nawet drzwi
mogą stać się przeszkodą jeśli zbyt kurczowo się ich trzymasz.
Zaczęły wymywać kwiaty z wazonów stojących przed figurką Buddy, za chwilę zmyły wazony.
Zmyły w końcu nawet figurkę Buddy wykonaną z brązu. Do świtu świątynia była zalana wodą,
a O-Nami siedział w niej z uśmiechem na twarzy.
To nie wydarzyło się naprawdę - przydarzyło się O-Namiemu. Pamiętaj: gdybyś w tym
samym czasie znajdował się w tej świątyni, nie widziałbyś wezbranej wody - to działo się
tylko dla O-Namiego. Działo się w zupełnie innym wymiarze jego Istoty. Jest to wymiar
poezji, wyobraźni, snu - intuicyjny, kobiecy, dziecięcy, niewinny. Otworzył on drzwi swojej
wyobraźni. Słuchając fal, stając się gotowym do odbierania, stał się człowiekiem z
wyobraźnią. Jego wyobraźnia zakwitła jak tysiąc jeden lotosów.
Do świtu świątynia była zalana wodą, a O-Nami siedział w niej z uśmiechem na twarzy.
Stał się buddą! Ten sam słaby uśmiech, który kiedyś pojawił się na twarzy Buddy siedzącego
pod drzewem bodhi, musiał teraz pojawić się na twarzy O-Namie-go. Nagle przestał być - a
ten uśmiech to był uśmiech osoby, która wróciła do domu. Uśmiech kogoś, kto dotarł na
miejsce, kto wie, że nie musi już nigdzie dalej iść. Uśmiech mówiący, że człowiek dotarł do
ź

ródła, że umarł i ponownie się narodził.

O-Nami siedział w niej z uśmiechem na twarzy.

Jeszcze tego samego dnia wziął udział w publicznych zawodach zapaśniczych i od tej chwili w
całej Japonii nikt nie był w stanie nawet powalić go na matę.
Teraz to już nie była jego energia. Przestał być O-Namim - przestał być falami, stał się
oceanem. Jak można pokonać ocean? Można tylko pokonać falę.
Gdy odrzucisz ego, odrzucisz wszystkie przegrane, porażki, frustracje. Noś w sobie ego, a
będziesz skazany na klęskę. Noś ego, a będziesz słaby. Odrzuć je, a zacznie przez ciebie
płynąć nieskończona siła. Odrzucając ego stajesz się rzeką, zaczynasz płynąć, topić się,
tworzyć strumień - stajesz się żywy.
Twoje życie wchodzi w skład całej egzystencji. Jeśli starasz się żyć na własną rękę, jesteś
głupi. To tak jakby liść na drzewie starał się żyć oddzielnie, jakby walczył z całym drzewem,
walczył z innymi liśćmi, walczył z korzeniami, myśląc że są mu nieprzyjazne. Jesteśmy tylko
liśćmi na drzewie, wspaniałym drzewie - nazwij je Bogiem, całością, albo sam nadaj mu imię,
ale wszyscy jesteśmy małymi liśćmi na nieskończonym drzewie życia. Nie ma potrzeby
walczyć. Jedyny sposób aby znaleźć się w domu, to poddanie się.

Zazwyczaj artysta bywa najbardziej egoistyczną osobą na świecie.

2. Perfekcjonizm

Słyszałem piękną historię. Kiedyś żył sobie wspaniały rzeźbiarz, malarz, artysta. Jego dzieła
były tak doskonałe, że kiedy rzeźbił człowieka, trudno było odróżnić posąg od modela. Jego
rzeźby były tak pełne życia, tak podobne do oryginału.
Astrolog powiedział mu, że zbliża się śmierć, że niedługo umrze. Oczywiście artysta przeraził
się i tak jak każdy człowiek chciał uniknąć śmierci. Rozmyślał o tym, medytował i znalazł
rozwiązanie. Zrobił jedenaście przedstawiających go posągów, a kiedy śmierć zapukała do
jego drzwi i wszedł przez nie Anioł Śmierci, rzeźbiarz schował się pomiędzy nimi.
Wstrzymał oddech.
Anioł Śmierci był zakłopotany, nie mógł uwierzyć własnym oczom. Nigdy nic takiego mu się
nie przydarzyło - to takie dziwne! Bóg słynął z tego, że nigdy nie robił dwóch identycznych
postaci; zawsze tworzył wyjątkowe jednostki. Nie popadał w rutynę, nie był taśmą
montażową. Był przeciwnikiem kopii, tworzył tylko oryginały. Więc co się stało? Dwanaście
identycznych osób? Kogo zabrać? Trzeba zabrać tylko jedną osobę...
Anioł Śmierci nie mógł się zdecydować. Zdziwiony, zaniepokojony, zdenerwowany wrócił z
niczym. Zapytał Boga:
- Jak to możliwe? Jest tam dwanaście identycznych osób, a ja mam przyprowadzić tylko
jedną. Jak mam wybrać?
Bóg roześmiał się. Przywołał Anioła Śmierci bliżej siebie i wyszeptał mu do ucha tajemnicę,
klucz do tego jak znaleźć prawdziwe pośród nieprawdziwego. Dał mu sekretny kod i
powiedział:
- Idź tam i w pokoju, w którym pośród rzeźb ukrywa się artysta wypowiedz głośno to, co ci
teraz powiedziałem.
Anioł Śmierci zapytał:
- Ale dlaczego to miałoby pomóc?
Bóg odpowiedział:
- Nie przejmuj się. Idź i spróbuj.
Anioł Śmierci poszedł, nie wierząc, że to może zadziałać, ale skoro Bóg tak mu kazał to
musiał to zrobić. Wszedł do pokoju, rozejrzał się i nie zwracając się do nikogo konkretnego
powiedział:
- Sir, wszystko jest doskonałe poza jedną rzeczą. Jest tu jeden błąd.

Mężczyzna zapomniał o tym, że się ukrywał. Wyskoczył zza posągu i zapytał: -Jaki błąd?
Anioł Śmierci roześmiał się. Powiedział:
- Mam cię! Oto jedyny błąd: nie potrafisz o sobie zapomnieć. Chodź za mną.
Prawdziwy twórca wie, że niczego nie stworzył. Przemawiała przez niego egzystencja.
Posiadła go, jego ręce, jego całego i wytworzyła coś za jego pomocą. On był tylko
instrumentem.
Zazwyczaj artysta bywa najbardziej egoistyczną oso-bą na świecie. Ale to nie jest prawdziwy
artysta. Wykorzystuje on sztukę dla swojego ego. Artyści są bardzo egoistyczni, nieustannie
się przechwalają, ciągle ze sobą walczą; wszyscy myślą, że są i pierwsi i jedyni. Ale to nie
jest prawdziwa sztuka.
Prawdziwy artysta całkowicie znika. Ci pozostali to tylko rzemieślnicy; nie będę nazywał ich
artystami lecz technikami. Nie będę nazywał ich twórcami, lecz zaledwie kompozytorami.
Tak, skomponowanie wiersza to jedno, stworzenie go to coś zupełnie innego. Aby
komponować poezję człowiek musi znać dobrze język, gramatykę, zasady poezji. To zabawa
w słowa i jeśli dobrze ją znasz możesz „robić" poezję. Nie będzie ona poetycka, ale będzie
wyglądać jak poezja. Technicznie może być doskonała, ale będzie posiadać tylko ciało -
brakować jej będzie duszy.

Chodzisz, ale twoje stopy nie dotykają ziemi, znajdujesz się sześć cali nad nią. Chwile
radości, chwile modlitwy, medytacji, celebracji, chwile miłości... I nic nie ważysz, unosisz się
w górze.

Dusza pojawia się tylko wtedy, kiedy artysta znika w swoim dziele - przestają być
rozdzieleni. Kiedy malarz maluje z poczuciem, że jest nieobecny, odczuwa winę nawet
podpisując swój obraz, bo wie, że go nie namalował... Jakaś nieznana moc zrobiła to za niego,
wie że został zawładnięty. Wszyscy wielcy artyści doświadczali tego uczucia. Im wspanialszy
artysta, tym to uczucie jest czystsze.
I ci najlepsi - Mozart, Beethoven, Kalidas, Rabindranath Tagore - są pewni, że byli tylko
pustymi bambusami i to egzystencja śpiewała za nich. Byli fletami, ale piosenki nie były ich.
Grano na nich, ale moc pochodziła z jakiegoś nieznanego źródła. Nie przeszkadzali jej - to
wszystko co robili - ale nie tworzyli.
Na tym polega paradoks. Prawdziwy twórca wie, że niczego nie stworzył. Przemawiała przez
niego egzystencja. Posiadła go, jego ręce, jego całego i wytworzyła coś za jego pomocą. On
był tylko instrumentem. Na tym polega prawdziwa sztuka; artysta znika. Nie ma wtedy
problemów z ego. Sztuka ma w sobie wtedy religijność. Artysta staje się mistykiem - nie
tylko technicznie poprawnym, ale egzystencjalnie prawdziwym.
Im w dziele jest mniej artysty, tym jest ono doskonalsze. Gdy artysta jest całkowicie
nieobecny, wtedy kreatywność jest doskonała - takie są proporcje, musisz o tym pamiętać. Im
więcej jest w dziele artysty, tym dzieło będzie gorsze. Jeśli artysty jest za dużo, dzieło będzie
mdłe, neurotyczne. Będzie składało się tylko z ego - czym więcej mogłoby być?
Ego jest neurotykiem. Jeszcze jedna rzecz, którą trzeba zapamiętać: ego zawsze chce być
doskonałe. Jest perfekcjonistą. Zawsze chce górować nad innymi i być od nich lepsze; dlatego
jest perfekcjonistą. Ale ego uniemożliwia perfekcjonizm, więc wysiłek jest bezsensowny.
Perfekcja możliwa jest tylko wtedy, kiedy nie ma ego - ale wtedy człowiek wcale o niej nie
myśli.
Prawdziwy artysta nigdy nie myśli o perfekcji. Nie myśli o niej, poddaje się, odpuszcza;
cokolwiek się stanie, to się stanie. Prawdziwy artysta myśli o tym, aby robić coś całkowicie,
nigdy nie myśli o perfekcji. Chce robić coś całkowicie. To wszystko. Kiedy tańczy chce
zniknąć w tańcu. Nie chce być obecny, ponieważ obecność tancerza będzie zakłócać taniec.
Wdzięk, płynność zostaną zakłócone, zablokowane. Kiedy nie ma tancerza znikają wszystkie
nierówności, płynność jest cicha i gładka.

Prawdziwy artysta chce ogarnąć całość, ale nigdy nie myśli o perfekcji. A piękno polega na
tym, że ci, którzy robią coś całkowicie, są doskonali. Ci, którzy myślą o doskonałości, nigdy
nie robią nic perfekcyjnie, całkowicie. Wręcz przeciwnie, im więcej myślą o doskonałości,
tym bardziej stają się neurotyczni. Mają ideały. Nieustannie się z nimi porównują i zawsze
wypadają w tym porównaniu kiepsko!
Jeśli masz jakiś ideał, to dopóki go nie osiągniesz, nigdy nie będziesz doskonały, więc jak
możesz robić coś całkowicie? Jeśli, na przykład, pomyślisz, że musisz być tak dobrym
tancerzem jak Niżyński, to jak możesz tańczyć całym sobą? Ciągle patrzysz, obserwujesz
siebie, starasz się doskonalić, boisz się popełniać błędy. Jesteś rozdarty - część ciebie tańczy,
a druga część ocenia, stoi i potępia, krytykuje. Jesteś rozdarty, podzielony.
Niżyński był doskonały, ponieważ tańczył całym sobą. Czasem kiedy tańczył i zaczynał
skakać, ludzie nie mogli uwierzyć własnym oczom; nawet naukowcy nie wierzyli. Jego
podskoki zaprzeczały prawu grawitacji - coś takiego nie miało prawa się dziać! A kiedy
spadał ponownie na ziemię, robił to tak powoli, jak piórko... to także było niezgodne z
prawem ciążenia.
Wciąż go o to pytano. Im więcej ludzi go o to pytało, tym bardziej zaczynał zdawać sobie
sprawę z tego, że tak robi i powoli zaczęło to w nim zanikać. Nadszedł moment kiedy
zniknęło całkowicie, a powodem było uświadomienie sobie tego; stracił przez to zdolność do
tańczenia całym sobą. Później zrozumiał dlaczego wszystko zniknęło. Zrozumiał, że działo
się tak tylko wtedy, gdy całkowicie zatracał się w tańcu. W tym zatraceniu, w tej relaksacji
człowiek funkcjonuje w zupełnie innym świecie, podlega zupełnie innym prawom.
Pozwólcie, że opowiem wam o jednym z praw, które prędzej czy później zostanie odkryte
przez naukę. Nazywam je prawem gracji. Tak jak jest prawo ciążenia... trzysta lat temu nie
znano go. Działało, zanim zostało odkryte; prawo nie musi zostać odkryte aby funkcjonować.
To prawo zawsze funkcjonowało; nie ma nic wspólnego z Newtonem i spadającym z drzewa
jabłkiem. Jabłka spadały już przed pojawieniem się Newtona! To nie było tak, że odkrył on
prawo i jabłka nagle zaczęły spadać. Prawo było zawsze, Newton je tylko odkrył.

Im w dziele jest mniej artysty, tym jest ono doskonalsze. Gdy artysta jest całkowicie
nieobecny, wtedy kreatywność jest doskonała - takie są proporcje, musisz o tym pamiętać.

Dokładnie w ten sam sposób istnieje inne prawo -prawo gracji, które unosi do góry. Prawo
grawitacji spycha wszystko w dół; prawo gracji unosi w górę. W jodze nazywa się to
lewitacją. Prawo to zaczyna funkcjonować w pewnym stanie porzucenia, w stanie upojenia
boskością, w stanie całkowitego poddania, braku ego. Człowiek unosi się w górę. Staje się
lekki jak piórko.
Tak się działo w przypadku Niżyńskiego. Ale sam nie możesz sprawić aby to się działo,
ponieważ wtedy nie wydarzy się na pewno.
Ego jest jak kamień przywiązany do szyi. Gdy nie ma ego stajesz się lekki, jakbyś nic nie
ważył. Czy nie czułeś tego w swoim życiu? Chodzisz, ale twoje stopy nie dotykają ziemi,
znajdujesz się sześć cali nad nią. Chwile radości, chwile modlitwy, medytacji, celebracji,
chwile miłości... I nic nie ważysz, unosisz się w górze.
I jak mówię, prędzej czy później nauka musi to prawo odkryć, ponieważ wierzy ona w pewną
zasadę: zasadę
przeciwieństw. Żadne prawo nie może istnieć samodzielnie, musi mieć przeciwieństwo.
Elektryczność nie może działać tylko z jednym biegunem: plusem lub minusem. Potrzebne są
oba. Uzupełniają się.

Intelekt to coś sztucznego, coś fałszywego.

Nauka wie o tym, że każde prawo ma prawo do siebie przeciwne. Grawitacja musi mieć
przeciwne prawo, które je uzupełnia. To prawo, wstępnie nazywam prawem gracji.
Naukowcy, jeśli je odkryją, nazwą je po swojemu. Ale to chyba najlepsza nazwa.

3. Intelekt

„Współczesny umysł" to zestawienie dwóch sprzecznych wyrażeń. Rozum nigdy nie jest
współczesny, zawsze jest stary. Umysł to przeszłość - przeszłość i nic więcej. Umysł to
pamięć, nie może być on współczesny. Bycie współczesnym to bycie bez umysłu.
Jeśli jesteś tu i teraz, to jesteś współczesny. Ale wtedy, jak zapewne zauważyłeś, twój rozum
znika! Nie płynie żadna myśl, nie narasta pragnienie; odłączasz się od przeszłości i odłączasz
się od przyszłości. Rozum nigdy nie jest oryginalny, nie może być. Brak umysłu jest
oryginalny, świeży, młody; umysł jest zawsze stary, przegniły, czerstwy.
Tych słów używa się w zupełnie innym znaczeniu. W takim znaczeniu mają w sobie dużo
sensu. Umysł z dziewiętnastego wieku jest zupełnie innym umysłem; nie zadajesz sobie
pytań, które zadawano kiedyś. Pytania, które były ważne w osiemnastym wieku teraz wydają
się głupie. W średniowieczu jednym z ważniejszych pytań teologicznych było: „Ile aniołów
może zatańczyć na główce od szpilki?" Czy teraz znajdziesz osobę tak głupią, żeby uznać to
pytanie za ważne? A dyskutowali o tym najznakomitsi teologowie, wspaniali profesorowie
pisali traktaty na ten temat. Organizowano konferencje. „Ile aniołów...?" Kogo to teraz
obchodzi? To bez znaczenia.
W czasach Buddy ważnym pytaniem było: „Kto stworzył świat?" Przetrwało ono przez wieki,
ale obecnie coraz mniej ludzi przejmuje się tym, kto stworzył świat. Owszem, żyją nadal
ludzie starej daty, ale bardzo rzadko zadają mi to pytanie. Budda stykał się z nim każdego
dnia; nie było dnia żeby ktoś nie zapytał o to, kto stworzył świat. Budda musiał stale
powtarzać, że zawsze istniał, że nikt go nie stworzył; ale ta odpowiedź nie była dla ludzi
zadowalająca. Teraz nikogo to nie obchodzi. Bardzo rzadko ktoś mnie pyta:
„Kto stworzył świat?" W tym sensie umysł zmienia się wraz ze zmianą czasów. W takim
sensie umysł współczesny istnieje.
Mąż zwraca się do żony: „Już mówiłem, że dziś wieczorem nigdzie nie wychodzimy i ta
decyzja jest prawie ostateczna". To jest współczesny umysł. Żaden mąż w przeszłości nie
powiedziałby czegoś takiego. Wtedy wszystko było ostateczne; ostatnie słowo należało do
męża.

Dwie angielskie damy z wyższych sfer spotkały się przypadkowo robiąc zakupy w Londynie.
Jedna z nich zauważyła, że druga jest w ciąży i zapytała:
- Kochanie, cóż za niespodzianka! Najwyraźniej wyszłaś za mąż od czasu kiedy cię ostatni
raz widziałam!
- Tak. To cudowny mężczyzna, jest oficerem w Oddziale Gurkhów (Gurkhowie zasłynęli jako
odważni nepalscy żołnierze najemni służący w szeregach brytyjskich wojsk kolonialnych -
przyp. tłum).
Pytająca przeraziła się:
-Ależ kochanie, czy oni wszyscy tam nie są ciemni?
- O nie - odpowiedziała kobieta. - Tylko szeregowcy. Pytająca wykrzyknęła:
- Kochanie, jakież to współczesne!

Umysł to przeszłość i nic więcej. Umysł to pamięć, nie może być on współczesny. Bycie
współczesnym to bycie bez umysłu.

W tym sensie współczesny umysł istnieje. Nie istnieje w żadnym innym. Moda przychodzi i
odchodzi; jeśli pomyślisz o różnych modach zobaczysz zmiany. Ale generalnie umysł jest
stary. Rozum jako taki jest stary i nie może być nowoczesny; najbardziej nowoczesny umysł
wciąż bazuje na przeszłości.

Intelekt to tylko umysłowa gra. Nie może być kreatywny.

Osoba naprawdę żywa to ktoś, kto żyje tu i teraz. Nie żyje przeszłością i nie żyje dla
przyszłości; żyje tylko daną chwilą i tylko dla tej chwili. Obecna chwila jest dla niej
wszystkim. Osoba ta jest spontaniczna; jest to charakterystyczne dla braku umysłu. Umysł
potrafi tylko powtarzać, zawsze porusza się w kółko. Umysł to mechanizm: karmisz go
wiedzą, a on powtarza tę samą wiedzę. Stale przeżuwa tę samą wiedzę.
Brak umysłu to czystość, jasność, niewinność. To jedyny sposób aby prawdziwie żyć,
prawdziwie poznawać, prawdziwie być.
Intelekt to coś sztucznego, coś fałszywego. Uważany jest za substytut inteligencji. Jednak
inteligencja to coś zupełnie innego - coś prawdziwego.
Inteligencja wymaga niezwykłej odwagi, inteligencja wymaga odważnego życia. Wymaga
ciągłego zagłębiania się w nieznane, w niepoznane morze. Inteligencja rozwija się, wyostrza.
Rozwija się tylko wtedy, gdy w każdej chwili spotyka się z nieznanym. Ludzie boją się tego
co nieznane, czują się niepewnie. Nie chcą wychodzić poza to, co znają; dlatego wytworzyli
fałszywy, plastikowy substytut dla inteligencji i nazwali go intelektem.
Intelekt to tylko umysłowa gra. Nie może być kreatywny.
Możesz rozejrzeć się po uniwersytetach i zobaczyć tamtejszą kreatywność. Pisze się tam
tysiące rozpraw:
prace magisterskie, doktoranckie, habilitacyjne. Nikt nie wie, co się z nimi później dzieje;
stają się stosami śmieci w bibliotekach. Nikt ich nigdy nie czyta, nikogo nie inspirują.
Właściwie parę osób je czyta; to ludzie, którzy sami będą pisać podobne prace. Przyszli
doktorzy nauk.
Ale wasze uniwersytety nie tworzą Szekspirów, Miltonów, Dostojewskich, Tołstojów,
Rabindranathów, Khalilów Gibranów. Wasze uniwersytety tworzą tylko śmieci, całkowicie
niepotrzebne. Oto działalność umysłowa uniwersytetów.
Inteligencja tworzy Picassów, Van Goghów, Mozartów, Beethovenów. Inteligencja to
zupełnie inny wymiar. Nie ma nic wspólnego z głową. Jest związana z sercem. Intelekt jest w
głowie. Inteligencja to rozbudzenie serca. Gdy twoje serce nie śpi, gdy tańczy z
wdzięcznością, gdy jest zestrojone z egzystencją, gdy jest z nią w harmonii - z tej harmonii
wypływa kreatywność.
Kreatywność intelektualna jest niemożliwa. Może produkować jakieś bezwartościowe śmieci
- jest wydajna, ale nie może tworzyć. A jaka jest różnica między produkcją a tworzeniem?
Produkcja to czynność mechaniczna. Produkować mogą komputery; już to robią i robią to
dużo efektywniej niż jakikolwiek człowiek. Inteligencja tworzy, a nie produkuje.
Produkowanie to powtarzanie tego, co już zostało zrobione; ciągłe powtarzanie. Kreatywność
to powoływanie do życia czegoś nowego, robienie miejsca aby to, co nieznane przeniknęło do
tego, co znane, przecieranie szlaku tak, aby niebo mogło zejść na ziemię. Gdy pojawia się
Beethoven, Michał Anioł czy Kalidas otwiera się niebo, na ziemię spływają kwiaty. Nie
mówię ci nic o Buddzie, Chrystusie, Krisznie, Mahawirze, Zaratustrze, Mahomecie
z pewnego powodu: to, co stworzyli jest tak subtelne, że nie byłbyś w stanie tego pojąć. To,
co tworzył Michał Anioł było duże; to, co tworzył Van Gogh można zobaczyć, jest to
widoczne. To, co tworzył Budda jest niewidzialne. Potrzeba zupełnie innego rodzaju
percepcji, aby to zrozumieć. Aby rozumieć Buddę musisz być inteligentny. Nie tylko to, co
stworzył jest niezwykle inteligentne, ale jest również tak wspaniałe, tak bardzo ponad

umysłem, że aby to zrozumieć ty również musisz być inteligentny. Intelekt nie pomoże ci tu
w zrozumieniu.

Osoba naprawdę żywa to ktoś, kto żyje tu i teraz. Nie żyje przeszłością i nie żyje dla
przyszłości; żyje tylko daną chwilą i tylko dla tej chwili. Obecna chwila jest dla niej
wszystkim.

Tylko dwa rodzaje ludzi tworzą; są to poeci i mistycy. Poeci tworzą w świecie zwykłych
zjadaczy chleba, mistycy w świecie subtelnym. Poeci tworzą w świecie zewnętrznym -
obrazy, wiersze, piosenki, muzykę, taniec; mistycy tworzą w świecie wewnętrznym.
Kreatywność poetów jest obiektywna, a kreatywność mistyków subiektywna, całkowicie
wewnętrzna. Najpierw musisz zrozumieć poetę. Tylko wtedy, któregoś dnia - mając nadzieję,
ż

e uda ci się zrozumieć - możesz zrozumieć mistyka. Mistyk to najwspanialszy kwiat

kreatywności. Ale tego, co robi możesz nie zauważyć.
Budda nigdy nie namalował żadnego obrazu, nigdy nie wziął do ręki pędzla, nie
skomponował wiersza, nie zaśpiewał piosenki. Nikt nigdy nie widział aby tańczył.
Jeśli na niego spojrzysz, on po prostu siedzi w ciszy; cała jego istota zachowuje ciszę. Tak,
otacza go wdzięk, nieskończone piękno, przeszywające piękno, ale musisz być bardzo
chłonny aby to poczuć. Musisz być bardzo otwarty, bezkonfliktowy. Przy Buddzie nie
możesz być widzem; musisz być uczestnikiem, ponieważ jest to tajemnica, w której trzeba
uczestniczyć. Wtedy dostrzeżesz co tworzy. Tworzy świadomość, a świadomość jest
najczystszą, najwyższą z możliwych formą ekspresji.

Ludzie boją się tego co nieznane, czują się niepewnie. Nie chcą wychodzić poza to, co znają;
dlatego wytworzyli fałszywy, plastikowy substytut dla inteligencji i nazywali go intelektem.

Piosenka jest piękna, taniec jest piękny, ponieważ zawarte jest w nich coś boskiego. Ale w
Buddzie obecny jest cały Bóg. Właśnie dlatego nazywaliśmy Buddę „Bhagawan", dlatego
nazywaliśmy Mahawirę „Bhagawan" - obecny jest w nich cały Bóg.
Aktywność umysłowa może zrobić z ciebie eksperta w poszczególnych dziedzinach, może
sprawić, że będziesz użyteczny, kompetentny. Ale intelekt błądzi w ciemnościach. Nie ma
oczu, ponieważ jeszcze nie korzysta z medytacji. Intelekt jest zapożyczony, nie ma własnego
wglądu.

Przez wiele tygodni Artur poprawnie odpowiadał na pytania zadawane mu w telewizyjnym
ą

uizie. Tematem było uprawianie miłości. Teraz mógł wygrać główną nagrodę w wysokości

stu tysięcy dolarów. Przy tym jednym pytaniu mógł zadzwonić i skorzystać z pomocy
eksperta. Artur wybrał oczywiście znanego na całym świecie profesora seksuologii z Francji.
Finałowe pytanie brzmiało: „Gdybyś był królem w czasach pierwszych pięćdziesięciu lat
istnienia imperium asyryjskiego, to które trzy części ciała panny młodej musiałbyś pocałować
w noc poślubną?"
Artur szybko odpowiedział: „Jej usta i kark", a następnie zwrócił się nerwowo do swojego
eksperta. Francuz wyrzucił ręce ku górze i jęknął: „Alors, mon ami, mnie nie pytaj. Już dwa
razy się w tym pomyliłem".

Kreatywność to powoływanie do życia czegoś nowego, robienie miejsca aby to, co nieznane
spenetrowało to, co znane, przecieranie szlaku tak, aby niebo mogło zejść na ziemię. Gdy
pojawia się Beethoven, Michał Anioł czy Kalidas otwiera się niebo, na ziemię spływają
kwiaty.

Ekspert, znawca, intelektualista nie ma własnej opinii. Bazuje na zapożyczonej wiedzy, na
tradycji, konwencji. Nosi w swojej głowie biblioteki, nosi wielki ciężar, ale nie ma wizji.
Dużo wie, nie wiedząc tak naprawdę nic.
A ponieważ życie nigdy nie jest takie samo - nieustannie się zmienia, z każdą chwilą jest inne
- ekspert zawsze zostaje z tyłu, jego odpowiedzi są nieadekwatne do rzeczywistości. On może
tylko reagować, nie może odpowiadać, ponieważ nie jest spontaniczny. On już dotarł do
konkluzji. Nosi w sobie gotowe odpowiedzi - a pytania, które stawia życie zawsze są nowe.
Co więcej, życie nie jest logiczne, a intelektualiści żyją logiką; dlatego nigdy nie mogą
dopasować się do niego, a życie nigdy nie pasuje do nich. Oczywiście życie nie jest stracone,
stracony jest sam intelektualista. Zawsze czuje się jak outsider; nie dlatego, że życie go
odrzuciło; sam zdecydował trzymać się z dala od życia. Jeśli zbyt kurczowo trzymasz się
logiki nigdy nie staniesz się częścią tego żywego procesu jakim jest egzystencja. Życie to coś
więcej niż logika. Życie jest paradoksem, jest tajemnicą.

Gannaway i O'Casey zorganizowali pojedynek na pistolety. Gannaway był dość gruby i gdy
zobaczył swojego chudego przeciwnika zgłosił sprzeciw.
- Protestuję! - wykrzyknął. - Jestem dwa razy większy niż on, więc muszę stać dwa razy dalej
od niego niż on ode mnie.
To całkowicie logiczne ale jak tego dokonać?
- Spokojnie - odpowiedział sekundant - zaraz to załatwię.
Wyjął z kieszeni kawałek kredy i narysował dwie linie pionowe na płaszczu Gannawaya.
- Teraz - powiedział zwracając się do O'Caseya -strzelaj i pamiętaj, że strzały wykraczające
poza narysowane linie się nie liczą.
Perfekcyjnie matematyczne, perfekcyjnie logiczne! Ale życie nie jest takie logiczne, nie jest
takie matematyczne. A ludzie żyją logicznie ze swoimi intelektami. Logika daje im wrażenie
jakby wiedzieli, ale jest to ogromne „jakby" i chyba ludzie o tym zapominają. Cokolwiek
robisz za pomocą intelektu jest tylko wnioskiem. Nie jest doświadczaniem prawdy, ale
zwykłym wnioskiem opartym o twoją logikę - a twoja logika jest przez ciebie wymyślona.
Cudahy, zalany w pestkę, stał i obserwował paradę w dniu Świętego Patryka. Nieświadomie
upuścił swojego zapalonego papierosa na stary materac leżący przy krawężniku.
Chwilę później wkroczyły dumnie siwowłose członkinie Korpusu Pielęgniarskiego. W tym
samym czasie tlący się materac zaczął wydzielać nieprzyjemny zapach.
Cudahy pociągnął kilka razy nosem i zgłosił do najbliższego policjanta: „Panie władzo, tym
pielęgniarkom każą za szybko maszerować!"

Aby pobudzić inteligencję nie potrzebujesz więcej informacji, potrzebujesz więcej medytacji.
Musisz bardziej się wyciszyć, musisz pozbyć się myśli. Musisz stać się bardziej sercem niż
głową.

Intelekt może pojawiać się przy pewnych wnioskach, ale pozostaje nieświadomy. Używając
go, zachowujesz się niemal tak, jakbyś był zaspany.
Inteligencja to przebudzenie i dopóki nie jesteś do końca przebudzony, to cokolwiek
postanowisz, tak czy owak okaże się błędne. Musi tak być, to przesądzone, bo jest to
konkluzja nieświadomego umysłu.

Ekspert, znawca, intelektualista nie ma własnej opinii. Bazuje na zapożyczonej wiedzy, na
tradycji, konwencji. Nosi w swojej głowie biblioteki, nosi wielki ciężar ale nie ma wizji.

Aby pobudzić inteligencję nie potrzebujesz więcej informacji, potrzebujesz więcej medytacji.
Musisz bardziej się wyciszyć, musisz pozbyć się myśli. Musisz stać się bardziej sercem niż
głową. Musisz uświadomić sobie magię, która cię otacza - magię, którą jest życie, magię,

którą jest Bóg, magię znajdującą się w zielonych drzewach i czerwonych kwiatach, magię
znajdującą się w ludzkich oczach. Magia działa wszędzie! Wszystko jest cudem, ale przez
swój intelekt zamknąłeś się w sobie, trzymasz się swoich głupich konkluzji pojawiających się
nieświadomie lub danych ci przez innych, również nieświadomych ludzi.
Inteligencja jest kreatywna, ponieważ uruchamia całego ciebie - nie tylko części, małe
cząstki, nie tylko głowę. Inteligencja wprawia w drganie całego ciebie; każda twoja komórka,
każde włókno w tobie zaczyna tańczyć i łączyć się z całością w delikatnej harmonii.
Oto czym jest kreatywność: pulsowaniem w całkowitej harmonii z całością. Rzeczy zaczną
dziać się same z siebie. Twoje serce zacznie pompować piosenki przepełnione radością, twoje
ręce zaczną wszystko przemieniać.
Dotkniesz błota a pojawi się lotos. Będziesz mógł stać się alchemikiem. Ale to jest możliwe
tylko poprzez wielkie przebudzenie inteligencji, wielkie przebudzenie serca.

4. Przekonanie

Twórca nie nosi w sobie wielu przekonań - właściwie nie nosi żadnego. Nosi tylko swoje
własne doświadczenia. Ich piękno polega na tym, że są zawsze otwarte, dzięki czemu
umożliwiają one dalsze poszukiwania. Przekonanie zawsze jest zamknięte; jak zdobycie
szczytu. Przekonanie jest zawsze czynnością skończoną. Doświadczanie nigdy się nie kończy,
pozostaje nieskończone. W jaki sposób, w trakcie życia, twoje doświadczanie może się
skończyć? Ono się zwiększa, zmienia, porusza. Nieustannie ze znanego przechodzi w
nieznane a z nieznanego w niepoznawalne. I pamiętaj, doświadczanie jest piękne, ponieważ
jest nieskończone. Niektóre z najwspanialszych piosenek to te, które nie zostały dokończone.
Niektóre najwspanialsze książki to te, których nie ukończono. Część z najwspanialszych dzieł
sztuki to te, których nie ukończono. To, co nieskończone ma w sobie piękno.

Jeśli zbyt kurczowo trzymasz się logiki nigdy nie będziesz w stanie stać się częścią tego
ż

ywego procesu jakim jest egzystencja. Życie to coś więcej niż logika. Życie jest paradoksem,

jest tajemnicą.

Słyszałem przypowieść zen:
Król udał się do mistrza zen aby nauczyć się sztuki ogrodnictwa. Mistrz uczył go przez trzy
lata - a król miał piękny, duży ogród - pracowało tam tysiące ogrodników - i cokolwiek
poradził mistrz, król stosował to w swoim ogrodzie. Po trzech latach ogród był gotowy i król
zaprosił mistrza, aby go zobaczył. Król bardzo się denerwował, ponieważ mistrz był bardzo
surowy. „Czy mnie doceni?" - myślał - „Czy uzna, że zrozumiałem jego nauki?"
Zadbano o wszystko. Ogród był wspaniale wykończony, niczego nie brakowało. Dopiero
wtedy król sprowadził mistrza. Ale od początku mistrz był smutny. Rozglądał się, chodził po
całym ogrodzie i coraz bardziej poważniał.

Umysł, to wszystkie twoje przekonania zebrane razem. Otwartość oznacza brak umysłu;
otwartość oznacza, że odkładasz umysł na bok i jesteś gotów patrzeć na życie na różne
sposoby, nie używając „starych oczu".

Król się przeraził. Nigdy nie widział aby mistrz był aż tak poważny:
- Dlaczego jesteś taki smutny? Czy coś jest nie tak? - zapytał.
Raz po raz mistrz potrząsał głową i mówił do siebie: „Nie".
Król usiłował się dowiedzieć:

- O co chodzi mistrzu? Co jest źle? Dlaczego mi nie powiesz? Robisz się taki poważny i
smutny, i potrząsasz głową. Dlaczego? Co jest nie tak? Nie widzę, aby cokolwiek było źle,
tak mnie uczyłeś i zastosowałem to wszystko w swoim ogrodzie. Mistrz odpowiedział:
- Jest tak dopracowany, że aż martwy. Jest starannie wykończony - właśnie dlatego potrząsam
głową i mówię do siebie - nie. Gdzie są opadłe liście? Gdzie są suche liście? Nie widzę ani
jednego!
Wszystkie suche liście posprzątano; nie było ich na ścieżkach. Na drzewach także nie było
pożółkłych liści. Gdzie one się podziały?
Król odpowiedział:
- Kazałem moim ogrodnikom usunąć wszystkie, aby ogród stał się tak doskonały jak to tylko
możliwe.
- Właśnie dlatego jest tak nieciekawy, tak dopracowany ręką człowieka. Rzeczy tworzone
przez Boga nigdy nie są doskonałe.
I mistrz pośpieszył poza ogród, gdzie leżały suche liście. Przyniósł trochę w wiaderku i rzucił
je na wiatr. Wiatr zaczął się nimi bawić i rozganiać po ścieżkach. Mistrz był zachwycony.
Powiedział:
- Spójrz jaki radosny jest teraz twój ogród!
Wraz z suchymi liśćmi do ogrodu wpłynął też dźwięk - muzyka suchych liści, bawiącego się
z nimi wiatru. Teraz ogród szeptał; wcześniej był nudny i martwy jak cmentarz. Panowała w
nim grobowa cisza.

Kreatywność nie wiąże się z żadną konkretną dziedziną...

Mistrz powiedział: „Jest starannie wykończony, oto co jest w nim złe". Uwielbiam tę historię.
Wczorajszej nocy była tu kobieta. Powiedziała mi, że pisze powieść, ale ma pewien problem.
Powieść doszła do punktu, w którym można by ją zakończyć, ale jest też
możliwość.poprowadzenia akcji dalej. Odpowiedziałem jej: „Zakończ ją. Zrób to dopóki
akcja nie jest zakończona - dzięki temu będzie ją otaczać tajemnica... Jeżeli twój główny
bohater zamierza jeszcze coś zrobić, pozwól mu stać się sannjasinem, poszukiwaczem. Wtedy
wszystko przestanie być w twoich rękach. Co możesz zrobić? Wtedy, gdy powieść skończy
się, wątki nadal będą się rozwijać".
Opowieść nie może być piękna, jeśli jest całkowicie zakończona. Będzie wtedy martwa.
Doświadczenie zawsze pozostaje otwarte - czyli nieukończone. Przekonanie jest zawsze
kompletne i ukończone. Otwartość na egzystencję jest cechą nadrzędną.
Umysł, to wszystkie twoje przekonania zebrane razem. Otwartość oznacza brak umysłu;
otwartość oznacza, że odkładasz umysł na bok i jesteś gotów patrzeć na życie na różne
sposoby, nie używając „starych oczu". Umysł daje ci stare oczy, daje ci pewne idee mówiąc:
„Patrz przez nie". Ale potem coś nabiera koloru; a ty już tego nie dostrzegasz, dokonujesz
projekcji. Wtedy to, co znajdzie się na ekranie projekcyjnym uważasz za swoją rzeczywistość.
Patrz nie używając umysłu, patrz przez pustkę, przez shunyata. Gdy patrzysz nie używając
rozumu, twoja percepcja staje się efektywna, bo wtedy widzisz rzeczy takimi jakie one są. A
prawda wyzwala. Wszystko inne zniewala, tylko prawda potrafi wyzwolić.

Cokolwiek robisz, jeśli przepełnia cię radość, robisz to z miłością, jeśli nie robisz tego tylko
dla pieniędzy, wtedy jest to kreatywne.

W chwilach gdy nie ma umysłu, prawda zaczyna wsączać się w ciebie jak światło. Im
większą przyjemność znajdujesz w tym świetle, w prawdzie, tym większa narasta w tobie
odwaga, aby odrzucić umysł. Prędzej czy później nadejdzie dzień, gdy patrząc nie będziesz w
ogóle kierował się umysłem. Nie będziesz patrzył na coś konkretnego, będziesz po prostu

patrzył. Twoje spojrzenie będzie czyste. Staniesz się avalokitą, tym który patrzy świeżymi
oczami. To jedno z imion Buddy -Avalokita. Patrzy bez myśli, po prostu patrzy.

Kreatywność nie wiąże się z żadną konkretną dziedziną, z malarstwem, poezją, tańcem,
ś

piewaniem - nie jest związana z niczym konkretnym. Wszystko może być kreatywne, to ty

musisz wprowadzić tę jakość do swoich działań. Sama aktywność nie jest ani kreatywna ani
pozbawiona kreatywności. To ty możesz malować lub śpiewać w sposób nie kreatywny.
Możesz kreatywnie myć podłogę, możesz kreatywnie gotować. Kreatywność to cecha, którą
możesz odnaleźć we wszystkim co robisz. To pewna postawa, sposób patrzenia na różne
rzeczy i działania.
Jeśli staniesz się sławny, to dobrze, jeśli nie, to też dobrze. Nie powinieneś o tym myśleć.
Powinieneś skupić się na tym, aby to co robisz sprawiało ci radość, aby było twoją miłością.
Więc po pierwsze zapamiętaj, aby nie ograniczać kreatywności do tylko jednej dziedziny. To
człowiek jest kreatywny - a jeśli człowiek jest kreatywny, to wszystko co będzie robił... nawet
jeśli to będzie chodzenie, będzie robił w sposób kreatywny. Nawet jeśli będzie cicho siedział i
nic nie robił - nawet nic nierobienie będzie kreatywne. Budda siedzący pod drzewem bodhi,
nie robiący nic, jest największym twórcą jakiego zna świat.
Kiedy to zrozumiesz - że to ty, konkretny człowiek, jesteś lub nie jesteś kreatywny - wtedy
problem braku kreatywności znika. Nie każdy może być malarzem - i nie ma takiej potrzeby.
Gdyby wszyscy byli malarzami świat byłby bardzo brzydki; nie dałoby się w nim żyć! Nie
każdy może być tancerzem i nie ma potrzeby aby każdy nim był. Ale każdy może być
kreatywny.

Jeśli jesteś przekonany, że nie jesteś kreatywny, staniesz się taki, ponieważ to przekonanie
będzie dla ciebie przeszkodą, nieustannie negującą, blokującą jakąkolwiek możliwość
przepływu.

Cokolwiek robisz, jeśli przepełnia cię radość, robisz to z miłością, jeśli nie robisz tego tylko
dla pieniędzy, wtedy jest to kreatywne. Jeśli coś wypływa z twojego wnętrza, jeśli cię
rozwija, to jest duchowe, jest kreatywne, jest boskie. Im bardziej jesteś kreatywny, tym
bardziej boski się stajesz. Wszystkie religie na świecie mówiły, że Bóg jest stwórcą. Nie
wiem czy to prawda, ale wiem jedno: im bardziej jesteś kreatywny, tym jesteś bardziej boski.
Gdy twoja kreatywność osiągnie punkt kulminacyjny, gdy całe twoje życie będzie kreatywne,
zaczniesz żyć w Bogu. Więc musi być on stwórcą, ponieważ kreatywni ludzie żyją bardzo
blisko niego.
Kochaj to, co robisz. Medytuj robiąc to - czymkolwiek to jest. Wtedy zobaczysz, że nawet
sprzątanie może stać się kreatywne. Z ogromną miłością - niemal śpiewając i tańcząc. Jeśli
będziesz myć podłogę z ogromną miłością, stworzysz niewidzialny obraz. Przeżyłeś tę chwilę
w takiej radości, że sprawiła iż postawiłeś kolejny krok w kierunku swego rozwoju
duchowego. Po wykonaniu czegoś kreatywnego stajesz się już nieco innym człowiekiem.
Kreatywność to kochanie tego, co się robi - znajdowanie w tym przyjemności, celebrowanie
tego! Może nikt się nigdy o tym nie dowie... kto bowiem będzie cię chwalił za umycie
podłogi? Historia tego nie zauważy, gazety nie będą pisać o tobie ani publikować twoich
zdjęć, ale to nie ma znaczenia. To, co zrobiłeś sprawiło ci przyjemność. Miało wartość dla
ciebie.
Więc jeśli dążysz do sławy i myślisz, że jesteś kreatywny, jeśli sądzisz, że osiągnięcie sławy
jak Picasso jest przejawem kreatywności - to nic nie rozumiesz. Wtedy, tak naprawdę, wcale
nie jesteś kreatywny; jesteś politykiem, jesteś wypełniony ambicją. Jeśli staniesz się sławny,
to dobrze. Jeśli nie, to też dobrze. Nie powinieneś o tym myśleć. Powinieneś skupić się na
tym, aby to co robisz sprawiało ci radość, aby było twoją miłością.

Jeśli to co robisz jest tym co kochasz, to będzie to kreatywne. Małe rzeczy stają się wielkie
dzięki dotykowi miłości i uwielbienia.

Kreatywność to cecha, którą możesz odnaleźć we wszystkim co robisz. To pewna postawa,
sposób patrzenia na różne rzeczy i działania.

Ale jeśli jesteś przekonany o tym, że nie jesteś kreatywny, to nie będziesz kreatywny -
ponieważ za twoim przekonaniem kryje się coś więcej. Ono otwiera i zamyka drzwi. Jeśli
jesteś przekonany, że ci czegoś brak, natkniesz się na zamknięte drzwi. Jeśli jesteś
przekonany, że nie jesteś kreatywny, staniesz się taki, ponieważ to przekonanie będzie dla
ciebie prze-szkodą, nieustannie negującą, blokującą jakąkolwiek możliwość przepływu. Nie
pozwoli twojej energii płynąć, ciągle będzie powtarzać: „Brak mi kreatywności".
Wszystkich nauczono złej definicji kreatywności. Bardzo niewielu ludzi jest uważanych za
osoby kreatywne - kilku malarzy, kilku poetów, jeden człowiek na milion. To głupota! Każdy
człowiek rodzi się jako twórca. Obserwuj dzieci a zauważysz, że wszystkie dzieci są
kreatywne. Stopniowo niszczymy w nich kreatywność. Narzucamy im fałszywe przekonania.
Zakłócamy je. Sprawiamy, że stają się coraz bardziej nastawione na pieniądze, politykę, coraz
bardziej ambitne.
Gdy wkracza ambicja, znika kreatywność. Człowiek ambitny nie może być kreatywny,
człowiek ambitny nie może kochać czynności samej w sobie. Kiedy maluje, patrzy w
przyszłość; zastanawia się: „Kiedy dostanę Nagrodę Nobla?" Kiedy pisze powieść myśli o
przyszłości, zawsze żyje tym co będzie. Osoba kreatywna zawsze żyje w teraźniejszości.
Niszczymy kreatywność. Nikt nie rodzi się pozbawiony kreatywności, ale sprawiamy, że
dziewięćdziesiąt dziewięć procent ludzi traci kreatywność. Zrzucanie odpowiedzialności na
społeczeństwo w niczym nie pomoże. Musisz wziąć życie w swoje ręce. Musisz odrzucić złe
uwarunkowania. Musisz pozbyć się złych, hipnotyzujących sugestii, które nagromadziły się w
tobie od dzieciństwa. Odrzuć je! Oczyść się z wszystkich uwarunkowań... i nagle zobaczysz,
ż

e jesteś kreatywny.

Istnieć i być kreatywnym to jest to samo. Nie można istnieć i nie być kreatywnym. Ale stało
się to, co wydawać by się mogło niemożliwe; zdarzyło się, ponieważ wszystkie źródła
kreatywności zostały zatkane, zablokowane, zniszczone, a cała twoja energia została
skierowana na rzeczy, które zdaniem społeczeństwa mogą się opłacić.
Nasze nastawienie do życia kręci się wokół pieniędzy. A pieniądze to jedna z najmniej
kreatywnych rzeczy jakimi może się zainteresować człowiek. Nasze podejście, przepełnione
chęcią zdobycia władzy nie jest kreatywne lecz destruktywne. Człowiek, który pragnie
pieniędzy stanie się niszczycielem, ponieważ pieniądze trzeba ukraść, zdobyć; trzeba je
zabrać wielu innym ludziom, dopiero wtedy można je mieć. Władza oznacza, że musisz
sprawić aby inni stali się bezsilni; musisz ich zniszczyć; tylko wtedy będziesz potężny, tylko
wtedy możesz być potężny. Pamiętaj, to destrukcyjne działanie.
Kreatywne działanie podnosi piękno świata; daje coś światu, nigdy niczego go nie
pozbawiając. Kreatywna osoba przychodzi na świat, sprawia, że staje się on piękniejszy -
piosenka tu, obraz tam. Sprawia, że świat piękniej tańczy, bardziej się cieszy, lepiej kocha,
więcej medytuje. Gdy ta osoba opuszcza świat, jest to już lepszy świat.
Być może nikt jej nie zna, być może zna ją wiele osób, ale nie o to chodzi - zostawia ona
ś

wiat jako lepszy, pełniejszy, ponieważ jej życie miało dla niej wartość.

Pieniądze, władza, prestiż nie są kreatywne; wręcz przeciwinie - są destrukcyjne. Strzeż się
ich! Jeśli będziesz się przed nimi strzegł bardzo łatwo staniesz się kreatywny. Nie mówię, że
twoja kreatywność zapewni ci władzę, prestiż, pienią-dze. Nie, nie obiecuję ci żadnych
ogrodów różanych. Może przysporzyć ci kłopotów. Może zmusić cię abyś prowadził życie
biedaka. Mogę ci jedynie zagwarantować, że dzięki niej staniesz się wewnętrznie
najbogatszym człowiekiem na świecie; będziesz czuł się spełniony, będziesz pełen radości i

celebracji. Nieustannie będziesz otrzymywał coraz większe błogosławieństwo, twoje życie
będzie nim przepełnione.

Bardzo niewielu ludzi jest uważanych za osoby kreatywne - kilku malarzy, kilku poetów,
jeden człowiek na milion. To głupota! Każdy człowiek rodzi się jako twórca. Obserwuj dzieci
a zauważysz, że wszystkie dzieci są kreatywne.

Możliwe, że na zewnątrz nie będziesz sławny, może nie będziesz miał pieniędzy, może nie
odniesiesz sukcesu w tak zwanym wielkim świecie. Ale sukces w wielkim świecie to tak
naprawdę porażka, to niepowodzenie w świecie wewnętrznym. A co zrobisz mając cały świat
u swoich stóp, jeśli stracisz przez to samego siebie? Co zrobisz jeśli posiądziesz cały świat,
ale nie będziesz właścicielem samego siebie? Osoba kreatywna panuje nad sobą; jest
mistrzem sama dla siebie.
Właśnie dlatego, na wschodzie, nazywamy poszukiwaczy „swami". Swami oznacza mistrza.
Ż

ebracy byli nazywani swami - mistrzowie. Cesarze zyskiwali sławę, ale ostatecznie, pod

koniec ich życia, okazywało się, że tak naprawdę byli żebrakami. Człowiek, który pragnie
pieniędzy, władzy i prestiżu jest żebrakiem, ponieważ nieustannie prosi, nie ma niczego co
mógłby dać światu.
Bądź ofiarodawcą. Dziel się tym, czym tylko możesz - i pamiętaj, że nie robię rozróżnienia na
rzeczy małe i wielkie. Jeśli potrafisz śmiać się z całego serca, trzymać czyjąś dłoń i śmiać się,
to jest to kreatywne, to niezwykle kreatywny czyn. Przytul kogoś do serca i będziesz
kreatywny. Spójrz na kogoś z miłością w oku... spojrzenie pełne miłości może zmienić cały
ś

wiat drugiego człowieka.

Bądź kreatywny. Nie zastanawiaj się co wybrać -człowiek musi robić dużo rzeczy - ale rób to
kreatywnie, z oddaniem. Wtedy twoja praca będzie pełna uwielbienia, to co zrobisz będzie
modlitwą, będzie darem złożonym na ołtarzu.
Odrzuć przekonania, że nie jesteś kreatywny. Wiem jak one powstały: może nie byłeś złotym
medalistą na studiach, może nie byłeś najlepszy w swojej klasie. Twój obraz nie zyskał
uznania, a kiedy grasz na flecie sąsiedzi dzwonią na policję! Ale przez to nie wpadaj w
niesłuszne przekonanie, że nie jesteś kreatywny.
Powodem takiego myślenia może być naśladowanie innych. Ludzie mają bardzo wąskie
pojęcie o tym, co znaczy być kreatywnym - granie na gitarze czy flecie, pisanie poezji - więc
piszą śmieci nazywając je poezją. Musisz odkryć w sobie co jesteś, a czego nie jesteś w stanie
robić. Wszyscy nie mogą robić wszystkiego! Musisz szukać i znaleźć swoje przeznaczenie.
Musisz szukać tego w ciemności po omacku, wiem o tym. To czym jest twoje przeznaczenie
nie jest jasne - ale takie jest życie. I to dobrze, że człowiek musi go szukać; przez sam fakt
podjęcia poszukiwania coś dojrzewa.

Każdy człowiek przychodzi na świat ze specjalnym przeznaczeniem -musi coś wypełnić,
dostarczyć jakąś wiadomość, ukończyć jakąś pracę. Nie jesteś tu przez przypadek - jesteś tu
celowo. Coś się za tym kryje. Istnienie ma dla ciebie misję do spełnienia.

Jeśli zaraz po przyjściu na świat, dano by ci mapę twojego życia: „Oto jakie będzie twoje
ż

ycie, zostaniesz gitarzystą", wtedy byłoby ono mechaniczne. Tylko maszyna może byc

przewidywalna, człowiek nie. Człowiek jest nieprzewidywalny. Zawsze jest on początkiem...
dla tysiąca potencjalnych rzeczy. Na każdym kroku otwiera się wiele drzwi i pojawia wiele
alternatyw - a ty musisz wybierać, musisz czuć. Ale jeśli kochasz swoje życie to będziesz w
stanie odnaleźć to, czego szukasz.
Jeśli nie kochasz swojego życia, a kochasz coś innego, pojawia się problem. Jeśli kochasz
pieniądze i chcesz być kreatywny, nie osiągniesz tego. Ambicja posiada-kreatywność. Jeśli

pragniesz sławy to zapomnij o kreatywności. Przychodzi ona łatwiej jeśli jesteś typem
niszczyciela. Przychodzi łatwiej ludziom jak Adolf Hitler czy Henry Ford. Zdobycie sławy
jest prostsze jeśli lubisz współzawodnictwo, brutalne współzawodnictwo. Jeśli potrafisz
zabijać i niszczyć ludzi, sława przyjdzie łatwo.
Cała historia ludzkości to historia morderców. Jeśli staniesz się mordercą, zdobycie sławy
będzie łatwe. Możesz stać się premierem, możesz stać się prezydentem - ale to tylko maski.
Za nimi znajdziesz bardzo brutalnych ludzi, ukrywających się pod maską uśmiechu;
niezwykle brutalnych ludzi. Ich uśmiechy są polityczne, dyplomatyczne. Jeśli maski się
zsuną, zawsze zobaczysz ukrywających się za nimi Dżyngis-chana, Tamerlana, Nadir Shaha,
Napoleona, Aleksandra, Hitlera.
Jeśli pragniesz sławy, nie mów o kreatywności. Osoba kreatywna może być sławna - ale
dzieje się to bardzo rzadko. Jest to raczej przypadkowe i zajmuje dużo czasu. Prawie zawsze
sława spływa na kreatywną osobę, gdy jej już nie ma - zawsze jest to pośmiertne, opóźnione.
Za swoich czasów, Jezus nie był sławny. Gdyby nie Biblia, nigdzie nie byłoby o nim ani
słowa. Zapisy pochodzą od jego czterech uczniów; nikt inny nigdy o nim nie wspominał. Nie
był sławny. Nie odniósł sukcesu - czy znasz większą klęskę niż klęska Jezusa? Ale stopniowo
stawał się coraz bardziej znaczącą postacią; stopniowo ludzie zaczęli go rozpoznawać. To
wymaga czasu.
Im wspanialszy jest człowiek, tym więcej czasu zajmuje ludziom dostrzeżenie tego. Kiedy
rodzi się ktoś wielki, nie istnieją kryteria według których można go ocenić, nie ma map aby
go odnaleźć. Sam musi stworzyć swoją wartość; zanim to zrobi już go nie ma. Potrzeba setek
lat, aby osoba kreatywna była rozpoznana, a i tak nie jest to pewne. Żyło wielu kreatywnych
ludzi, o których nikt nigdy nie słyszał. Sukces osoby kreatywnej jest przypadkowy. Dla kogoś
niekreatywnego, destruktywnego sukces jest bardziej pewny.
Jeśli w imię kreatywności dążysz do czegoś innego, to nie łudź się, że będziesz kreatywny.
Ś

wiadomie i rozważnie rób to, co chcesz robić. Nigdy nie chowaj się za żadnymi maskami.

Jeśli naprawdę chcesz być kreatywny, problem pieniędzy, sukcesu, prestiżu, szacunku nie
istnieje - ciesz się tym, co robisz, każde działanie będzie dla ciebie wartościowe. Tańczysz,
ponieważ kochasz tańczyć; tańczysz, ponieważ cię to zachwyca. Jeśli ktoś to doceni, to
dobrze, będziesz odczuwał wdzięczność. Jeśli nikt tego nie doceni, to nie twój problem, nie
będziesz się tym przejmować. Tańczyłeś, znajdowałeś w tym przyjemność - osiągnąłeś
spełnienie.
Ale przekonanie, że nie jest się kreatywnym, może być niebezpieczne - pozbądź się go!
Wszyscy są kreatywni-nawet drzewa, nawet skały. Ludzie, którzy znają i kochają drzewa
wiedzą, że każde z nich wytwarza swoją własną przestrzeń. Każdy kamień wytwarza swoją
przestrzeń, która należy tylko do niego. Jeśli będziesz wrażliwy, jeśli będziesz w stanie
zrozumieć poprzez empatię, bardzo wiele zyskasz. Zauważysz, że każde drzewo jest
kreatywne na swój własny sposób; żadne inne drzewo go nie przypomina - każde jest
wyjątkowe, każde jest indywidualnością. Drzewa są nie tylko drzewami, są ludźmi. Kamienie
to nie tylko kamienie, to ludzie. Usiądź obok skały - patrz na nią z miłością, dotykaj jej z
miłością, czuj ją pełen miłości.
Mówi się o pewnym mistrzu zen,że potrafi podnosić bardzo duże skały, usuwać ogromne
kamienie - a jest bardzo delikatnym człowiekiem. Wydaje się to niemożliwe patrząc na jego
budowę fizyczną - silniejsi, dużo silniejsi ludzie nie są w stanie podnieść tych skał, a on robi
to bez większego wysiłku.
Zapytano go na czym polega ta sztuczka. Odpowiedział: „Nie ma w tym podstępu - kocham
kamienie więc mi pomagają. Najpierw mówię: «Teraz moje dobre imię jest w waszych
rękach, a ci wszyscy ludzi przyszli tu, aby popatrzeć. Pomóżcie mi, współpracujcie ze mną»
Mmm? Potem po prostu z miłością dotykam kamienia... i czekam na znak. Gdy kamień da mi
sygnał, a jest nim drżenie, cały mój kręgosłup zaczyna wibrować; gdy kamień da mi ten
sygnał to znaczy, że jest gotowy, wtedy go podnoszę. Ty starasz się podnieść go wbrew jego

woli, dlatego potrzebujesz do tego tak dużo energii. Ja poruszam się razem z kamieniem,
płynę razem z nim. Tak naprawdę mówienie, że go podnoszę jest błędne - ja po prostu tam
jestem. To kamień się porusza".
Jeden ze wspaniałych mistrzów zen był stolarzem i gdy robił stoły czy krzesła zawsze miały
one w sobie jakąś niemożliwą do opisania zaletę, niezwykły magnetyzm. Zapytano go: „W
jaki sposób je robisz?"
Odpowiedział: „Nie robię ich. Po prostu idę do lasu... podstawową rzeczą jest rozmowa z
lasem, z drzewami o tym, które z nich gotowe jest stać się krzesłem".
To wszystko wygląda absurdalnie, ponieważ nie mamy wiedzy, ponieważ nie znamy
odpowiedniego języka. Przez trzy dni mistrz nie wychodził z lasu. Siedział pod jednym,
potem pod kolejnym drzewem i rozmawiał z nimi - był szaleńcem! Ale tak samo jak drzewo
ocenia się po jego owocach, tak samo jego należy oceniać po tym, co stworzył. Kilka z jego
krzeseł przetrwało w Chinach -nadal mają w sobie tamten magnetyzm. Po prostu przyciągają
uwagę. Nie wiesz, co cię tak fascynuje - i to po upływie tysięcy lat! To coś niezwykle
pięknego.
Powiedział: „Idę tam i mówię, że poszukuję drzewa, które gotowe jest stać się krzesłem.
Pytam drzew czy się zgodzą - nie tylko czy się zgodzą, ale czy będą ze mną współpracować,
czy są gotowe pójść ze mną. Czasami zdarza się, że żadne drzewo nie jest gotowe, aby stać
się meblem i wracam z pustymi rękami". Tak właśnie zdarzyło się kiedyś, gdy cesarz Chin
poprosił go, aby zrobił mu półkę na książki. Mistrz poszedł do lasu , wrócił po trzech dniach i
powiedział: „Musimy poczekać -żadne drzewo nie jest gotowe aby przyjść do pałacu".
Po trzech miesiącach cesarz zapytał o postępy. Stolarz odpowiedział: „Ciągle tam chodzę.
Przekonuję. Poczekajmy - jedno drzewo chyba się waha".
W końcu udało mu się przekonać jedno z drzew. Powiedział: „Cała sztuka jest zawarta w
nim! Kiedy drzewo zgadza się, jedyne co mu potrzebne, to pomoc stolarza".
Jeśli kochasz, zobaczysz że wszystko w egzystencji ma swoją indywidualność. Nie siłuj się z
niczym. Obserwuj, rozmawiaj, przyjmuj pomoc - a oszczędzisz bardzo dużo energii.
Nawet drzewa są kreatywne, skały są kreatywne. Jesteś człowiekiem, kumulacją egzystencji.
Jesteś na szczycie - jesteś świadomy. Nigdy nie kieruj się fałszywymi przekonaniami, nigdy
nie przywiązuj się do przekonania, że nie jesteś kreatywny. Może tak ci powiedział ojciec,
może koledzy. Może szukałeś w niewłaściwym kierunku, w takim, w którym nie jesteś
kreatywny. Ale na pewno jest coś w czym jesteś kreatywny. Rozglądaj się i szukaj, nie
zamykaj się, błądź dopóki nie znajdziesz.
Każdy człowiek przychodzi na świat ze specjalnym przeznaczeniem - musi coś wypełnić,
dostarczyć jakąś wiadomość, ukończyć jakąś pracę. Nie jesteś tu przez przypadek - jesteś tu
celowo. Coś się za tym kryje. Istnienie ma dla ciebie misję do spełnienia.

5. Wyścig do sławy

Struktura naszego życia społecznego polega na wmawianiu nam, że jeśli nie zdobędziemy
uznania to jesteśmy nikim, jesteśmy bezwartościowi. Praca nie jest ważna, liczy się to, czy
ktoś nas pochwalił; a to przecież odwracanie kota ogonem. To praca powinna się liczyć,
dawać radość sama w sobie. Powinieneś pracować nie dlatego, żeby zdobyć uznanie, ale
dlatego, że bycie kreatywnym sprawia ci przyjemność; powinieneś kochać pracę samą w
sobie.
Powinieneś patrzeć na wszystko w ten właśnie sposób - pracujesz jeśli kochasz to, co robisz,
nie prosząc o uznanie. Jeśli ono przyjdzie, przyjmuj je ze spokojem; jeśli nie przyjdzie, nie
myśl o tym. Spełnienia powinieneś szukać w samej pracy. A jeśli wszyscy nauczą się sztuki
kochania swojej pracy, czymkolwiek ona jest, czerpania z niej przyjemności nie prosząc o
uznanie, świat będzie wypełniony pięknem i celebracją.

Obecnie świat uwięził cię w cierpieniu. To, co robisz nie dlatego jest dobre, że to kochasz, że
ś

wietnie to robisz, ale dlatego, że świat cię pochwali, wynagrodzi, da ci złote medale,

Nagrodę Nobla. Odebraliście kreatywności całą jej wewnętrzną wartość i zniszczyliście tym
miliony ludzi - ponieważ milion osób nie może dostać Nagrody Nobla. Wytworzyliście w
każdym pragnienie uznania, więc nikt nie jest w stanie pracować w spokoju, w ciszy, ciesząc
się z tego, co robi. A życie jest złożone z drobnych rzeczy. Za nie, nie ma nagród, nie dostaje
się tytułów od rządów, honorowych stopni od uniwersytetów.
Jeden z najwspanialszych poetów tego wieku, Ra-bindranath Tagore, żył w Bengalu, w
Indiach. Wydawał swoją poezję, swoje powieści po bengalsku - ale nigdy nie zdobył uznania.
Potem przetłumaczył na angielski małą książkę, Gitańdżali „Pieśni Ofiarne". Zdawał sobie
sprawę, że oryginał ma w sobie piękno, którego nie ma i mieć nie może tłumaczenie - z
powodu różnic w budowie języka i odmiennych sposobów ekspresji w języku bengalskim i
angielskim. Bengalski jest bardzo słodki. Nawet jeśli się z kimś kłócisz, wydaje się, że
prowadzicie bardzo miłą dyskusję. Jest bardzo muzykalny, każde słowo ma w sobie muzykę.
Tego nie ma w angielskim i nie da się tego tam wprowadzić; angielski jest zupełnie inny. Ale
w jakiś sposób udało mu się to przetłumaczyć, a tłumaczenie - które jest niedoskonałe w
porównaniu z oryginałem - otrzymało Nagrodę Nobla. Wtedy nagle całe Indie zdały sobie
sprawę z jego istnienia... Książka była dostępna w bengalskim i innych językach indyjskich
od lat, ale nikt się nią nie zainteresował.

Każdy człowiek, który ma poczucie własnej indywidualności, żyje swoją miłością, swoją
pracą i nie przejmuje się tym co myślą o tym inni.

Każdy uniwersytet chciał mu dać tytuł doktora. Uniwersytet w Kalkucie, gdzie mieszkał,
zaproponował to pierwszy. Odmówił. Powiedział: „Nie dajecie tego tytułu mnie; nie
obdarzacie uznaniem mojej pracy, dajecie go Nagrodzie Nobla - ponieważ ta książka była tu
dostępna w dużo piękniejszej formie, i nikt nawet się nie pofatygował, żeby napisać jej
recenzję". Odmówił przyjęcia tytułu. Powiedział: „To dla mnie obraźliwe".

Zwracanie uwagi na uznanie społeczne ma znaczenie tylko jeśli nie kochasz swojej pracy;
wtedy ma ono sens, wtedy wydaje się być wystarczającym zastępstwem. Nienawidzisz
pracować, nie lubisz tego, ale robisz to, bo inaczej nikt o tobie nie usłyszy, nie zostaniesz
doceniony, zaakceptowany.

Jean-Paul Sartre, jeden z najwspanialszych powieściopisarzy i ogromny znawca ludzkiej
psychiki także odmówił przyjęcia Nagrody Nobla. Powiedział: "Otrzymałem wystarczającą
nagrodę pisząc moje dzieło. Nagroda Nobla niczego nie doda - wręcz przeciwnie, ściągnie
mnie w dół. Jest dobra dla amatorów, którzy szukają uznania; jestem na to za stary i
doświadczyłem wystarczająco dużo przyjemności. Kochałem to, co robiłem, to była dla mnie
nagroda. Nie chcę innej, ponieważ nic już nie będzie lepsze od tego co dostałem". I miał
rację. Ale ludzi, którzy mają rację, jest na świecie niewielu. Świat przepełniają ci, którzy się
mylą i są uwięzieni w pułapkach.
Dlaczego masz się przejmować uznaniem? Zwracanie uwagi na uznanie społeczne ma
znaczenie tylko jeśli nie kochasz swojej pracy; wtedy ma ono sens, wtedy wydaje się być
wystarczającym zastępstwem. Nienawidzisz pracować, nie lubisz tego, ale robisz to, bo
inaczej nikt o tobie nie usłyszy, nie zostaniesz doceniony, zaakceptowany. Zamiast rozmyślać
o uznaniu, pomyśl lepiej na nowo o swojej pracy. Czy ją kochasz? To wszystko. Jeśli jej nie
kochasz, zmień ją!
Rodzice, nauczyciele zawsze wzmacniają w tobie przekonanie, że powinieneś zdobyć
uznanie, że powinieneś zostać zaakceptowany. To bardzo przebiegła strategia kontrolowania
ludzi.

Naucz się jednej podstawowej rzeczy: rób to, co chcesz robić i co kochasz robić. Nigdy nie
proś o uznanie, to żebractwo. Po co człowiek ma błagać o uznanie? Po co tęsknić za
akceptacją? Spójrz w głąb siebie. Możliwe, że nie lubisz tego, co robisz, może boisz się, że
znajdujesz się na złej drodze? Wtedy akceptacja pomoże ci poczuć, że się nie mylisz. Uznanie
da ci złudzenie, że zmierzasz do właściwego celu.
Pytanie dotyczy twoich własnych odczuć; nie ma nic wspólnego ze światem zewnętrznym. Po
co polegać na innych? Wszystko zależy od innych - ty sam stajesz się zależny. Nie przyjmę
ż

adnej Nagrody Nobla. Krytyka, jakiej doświadczyłem od różnych narodów na całym

wiecie, od wszystkich religii, jest dla mnie bardziej wartościowa! Przyjęcie Nagrody Nobla

oznacza stanie się zależnym - przestałbym być dumny z siebie, byłbym dumny z Nobla. W tej
chwili mogę być dumny tylko z siebie; nie mogę być dumny z niczego innego.
Dzięki temu stajesz się niezależny. Bycie indywidualnością żyjącą w całkowitej wolności,
stojącą na własnych nogach, pijącą z własnych źródeł sprawia, że człowiek staje się
zrównoważony, zakorzeniony. To początek ostatecznego rozkwitu.
Ci, tak zwani powszechnie uznani ludzie, obdarzani honorami, są przepełnieni śmieciami i
niczym innym. Ale to są śmieci, którymi napełnia ich społeczeństwo, jednocześnie obdarzając
ich nagrodami.
Każdy człowiek, który ma poczucie własnej indywidualności, żyje swoją miłością, swoją
pracą i nie przejmuje się tym co myślą o tym inni. Im cenniejsza jest twoja praca, tym
mniejszą masz szansę na dostanie za nią wyrazów uznania. A jeśli twoja praca jest pracą
geniusza, to nie doświadczysz uznania za swojego życia. Będziesz potępiany... Potem, po
dwóch, trzech wiekach, zaczną wystawiać ci pomniki, będą szanować twoje książki -
ponieważ potrzeba dwóch, trzech wieków aby ludzkość przyswoiła tyle inteligencji, ile
geniusz ma dzisiaj. Przepaść jest ogromna.
Chcąc być akceptowanym przez idiotów musisz zachowywać się według ich zwyczajów,
wedle ich oczekiwań. Aby być szanowanym przez chore społeczeństwo musisz być jeszcze
bardziej chory niż oni. Wtedy będą cię szanować. Ale co dzięki temu osiągniesz? Stracisz
duszę i nie zyskasz nic.

CZTERY KLUCZE

Zawsze, gdy coś tworzysz, poznajesz smak życia. Zależy on od twojej głębi, od tego, co w
sobie zgromadziłeś. Życie nie jest problemem filozoficznym, jest religijną tajemnicą. Toteż
wszystko może stać się drzwiami wejściowymi. Twórcze może być nawet mycie podłogi. Jeśli
potrafisz robić to kreatywnie, z miłością, całkowicie, wtedy poznajesz smak życia.

1. Znów stań się dzieckiem

Stań się znowu dzieckiem a będziesz kreatywny. Wszystkie dzieci są kreatywne.
Kreatywność wymaga wolności - wolności od umysłu, wolności od wiedzy, wolności od
uprzedzeń. Osoba kreatywna to ktoś, kto potrafi próbować tego, co nowe. Osoba kreatywna
nie jest robotem. Roboty nigdy nie są kreatywne, one tylko powtarzają. Więc ponownie stań
się dzieckiem - a będziesz zaskoczony tym, że wszystkie dzieci są kreatywne. Każde dziecko,
niezależnie od tego gdzie się rodzi jest kreatywne. Ale my nie pozwalamy im na to, żeby były
kreatywne. Niszczymy i zabijamy ich kreatywność, tłamsimy je; zaczynamy wskazywać im
właściwe sposoby postępowania.
Pamiętaj, kreatywna osoba zawsze próbuje tego, co niewłaściwe. Jeśli podążasz tylko za tym,
co właściwe, nigdy nie będziesz kreatywny, ponieważ „właściwe" oznacza odkryte przez
innych.
Robienie czegoś właściwego oczywiście nie wyklucza tego, że będziesz w stanie coś zrobić,
ż

e staniesz się producentem, odtwór-cą, rzemieślnikiem, ale nigdy nie staniesz się kreatorem.

Jaka jest różnica między producentem a twór-cą? Producent wie jak zrobić coś dobrze, w
najbardziej opłacalny sposób. Przy minimalnym wysiłku może osiągać wspaniałe rezultaty.
Jest producentem. Twórca lubi się wygłupiać. Nie wie, w którą stronę iść, aby zrobić coś
dobrze, więc rozgląda się i poszukuje w różnych kierunkach. Wiele razy zdarza mu się iść w
złą stronę - ale dokądkolwiek się uda, czegoś się nauczy; stanie się bogatszy. Robi coś, czego
nie zrobił nikt inny. Gdyby szedł tylko w dobrym kierunku, nie byłby w stanie tego zrobić.

Posłuchajcie krótkiej historii:
Nauczycielka szkółki niedzielnej poprosiła swoich uczniów o narysowanie najświętszej
rodziny. Większość dzieci narysowała typowe obrazki - najświętszą rodzinę przy żłóbku,
najświętszą rodzinę jadącą na mule i tym podobne. Jednak jeden z rysunków zwrócił jej
szczególną uwagę. Wezwała do siebie autora, aby wyjaśnił dlaczego rysunek przedstawia
samolot z czterema głowami wystającymi z okien.

Pamiętaj, kreatywna osoba zawsze próbuje tego, co niewłaściwe. Jeśli podążasz tylko za tym,
co właściwe, nigdy nie będziesz kreatywny, ponieważ „właściwe" oznacza odkryte przez
innych.

Powiedziała: „Rozumiem czemu narysowałeś trzy głowy, które miały symbolizować Józefa,
Marię i Jezusa. Ale do kogo należy czwarta głowa?"
Chłopiec odpowiedział: „To jest Poncjusz Pilot".

To wspaniałe! Oto czym jest kreatywność, ten chłopak coś odkrył. Tylko dzieci to potrafią.
Ty obawiałbyś się kompromitacji.
Twórca musi umieć wyjść na głupka. Twórca musi być w stanie zaryzykować utratę tak
zwanego poważania. Właśnie dlatego często możesz zaobserwować, że poeci, malarze,
tancerze, muzycy nie cieszą się szacunkiem społecznym. A ci, którzy są poważani, którzy

dostają Nagrodę Nobla, przestają być kreatywni. Od tego momentu kreatywność w nich
znika.
Co się dzieje? Czy widziałeś, aby laureat Nagrody Nobla napisał coś, co byłoby wartościowe?
Czy widziałeś, aby ktoś poważany robił coś kreatywnego? Boi się. Jeśli zrobi coś złego, albo
jeśli coś pójdzie nie tak, co stanie się z jego prestiżem? Nie może sobie na to pozwolić. Więc
kiedy artysta zaczyna być szanowany, staje się martwy.
Ż

ywi są tylko ci, którzy są w stanie narazić swój prestiż, swoją dumę, poważanie i zająć się

czymś, co zdaniem innych, nie jest warte, aby się tym zajmować... Twórców zawsze uważa
się za szaleńców. Świat poznaje się na nich, ale musi minąć bardzo dużo czasu. Twórcy to
bardzo ekscentryczni ludzie.
I pamiętaj, że każde dziecko ma w sobie potencjał, by stać się twórcą. Każde bez wyjątku
dziecko stara się być twórcze, ale my na to nie pozwalamy. Natychmiast zaczynamy je uczyć
w jaki sposób należy postępować- a gdy się tego nauczy staje się robotem. Wtedy w kółko
powtarza robienie tego, co właściwe, a im częściej to robi, tym lepiej mu to wychodzi. A im
bardziej jest wydajnye, tym większe poważanie zdobywa.
Między siódmym i czternastym rokiem życia dziecko przechodzi ogromną zmianę.
Psychologowie zagłębiali się w to zjawisko... Dlaczego się pojawia i co się tak właściwie
dzieje?
Masz dwa umysły, dwie półkule mózgowe. Lewa nie jest kreatywna - jest bardzo zdolna
technicznie, ale jeśli chodzi o kreatywność jest całkowicie niedołężna. Umie coś zrobić tylko
wtedy, gdy się tego nauczy, ale wtedy potrafi to zrobić wydajnie i perfekcyjnie; działa
mechanicznie. Ta półkula odpowiada za rozumowanie, logikę, matematykę. Jest półkulą
kalkulacji, sprytu, dyscypliny, porządku.

Twórca musi umieć wyjść na głupka. Twórca musi być w stanie zaryzykować utratę tak
zwanego poważania. Właśnie dlatego często możesz zaobserwować, że poeci, malarze,
tancerze, muzycy nie cieszą się szacunkiem społecznym.

Prawa półkula działa zupełnie przeciwnie. Jest półkulą chaosu, braku ładu; odpowiada za
poezję, nie za prozę; jest półkulą miłości, nie logiki. Jest w niej umiejscowione poczucie
piękna, niezwykły wgląd w to, co oryginalne - ale nie jest wydajna. Twórca nie może być
wydajny. On musi eksperymentować.
Twórca nie może się nigdzie osiedlić. Jest włóczęgą, dźwiga na ramionach swój namiot.
Owszem, może zostać gdzieś na noc, ale rano już go nie będzie - właśnie dlatego nazywam go
włóczęgą. Nigdy nie staje się gospodarzem domu. On nie może się osiedlić; osiedlenie się to
dla niego śmierć. On zawsze jest gotów ryzykować. Kocha ryzyko.
Ale to właśnie prawa półkula. Zaczyna działać od razu po narodzinach dziecka; lewa półkula
wtedy nie funkcjonuje. Potem zaczynamy dziecko uczyć. Przez wieki nauczyliśmy się jak
kierować przepływ energii z prawej do lewej półkuli, jak powstrzymać prawą i ożywić lewą
półkulę; na tym polega nasze szkolnictwo. Oto czym jest nasza tak zwana edukacja, od
przedszkola aż po studia: jest wysiłkiem zmierzającym do zniszczenia prawej półkuli i chęcią
pomocy lewej półkuli. Udaje nam się to między siódmym a czternastym rokiem życia
dziecka; zostaje ono zniszczone.

Kiedy człowiek odpowie w nietypowy sposób, powinno się go doceniać. Nie powinny istnieć
gotowe prawidłowe odpowiedzi; nie ma takich. Są tylko odpowiedzi głupie i mądre. Niestety,
obecny podział na to co słuszne i niesłuszne, jest nieprawidłowy.

Już nie będzie ono dzikie - stanie się obywatelem. Uczy się dyscypliny, języka, logiki, prozy.
Zaczyna rywalizować w szkole, staje się egoistą, uczy się neurotycznych zachowań typowych

dla społeczeństwa. Coraz bardziej interesuje go władza, pieniądze, zaczyna myśleć o tym, w
jaki sposób stać się bardziej wy-edukowanym, aby zdobyć większą władzę. Jak zdobyć
więcej pieniędzy, jak zdobyć wielki dom i tak dalej... Dziecko przemienia się- Prawa półkula
zaczyna coraz słabiej działać - albo funkcjonuje tylko wtedy, kiedy marzy lub śpi. Czasami
zaczyna działać po narkotykach... Ucieczka w narkotyki na Zachodzie jest tak powszechna
tylko dlatego, że Zachód odniósł ogromny sukces w niszczeniu prawej półkuli, wprowadzając
obowiązkową edukację. Zachód stal się za bardzo wyedukowany, popadł w skrajność.
Wydaje się, że nie ma już innej możliwości... Dopóki nie wymyślisz sposobu na ożywienie
prawej półkuli i nie przedstawisz go uniwersytetom, uczelniom i szkołom, narkotyki nie
znikną. Prawo nie jest w stanie ich zabronić. Nie jest w stanie niczego wyegzekwować,
dopóki wszystko nie wróci ponownie do stanu wewnętrznej równowagi.

Co powinieneś zrobić jeśli chcesz być kreatywny? Wymaż w sobie wszystko, co dało ci
społeczeństwo. Wymaż wszystko, co dali ci rodzice i nauczyciele. Wymaż to, co zrobili z
tobą policjanci, politycy, księża a ponownie staniesz się kreatywny...

Cały urok narkotyków polega na tym, że wywołują zmianę - energia z lewej półkuli zaczyna
przepływać do prawej. Oto, co mogą zdziałać narkotyki. Alkohol robił to już od stuleci, ale
teraz dostępne jest coś lepszego: LSD, marihuana, psylocybiny, a w przyszłości będą to
jeszcze lepsze substancje.
Przestępcą nie jest ten, kto bierze narkotyki; przestępcami są politycy i pedagodzy. To oni są
winni. To oni zepchnęli ludzki umysł w stronę jednej skrajności -takiej skrajności, że w
ludziach pojawia się chęć buntu. Jest ona ogromna! Poezja praktycznie zniknęła z życia, a
wraz z nią piękno i miłość. Jedyne do czego się dąży to pieniądze, władza, wpływy.
Jak długo ludzkość może żyć bez miłości, bez poezji, bez radości i celebracji? Niedługo.
Nowe pokolenie na całym świecie wyświadcza nam wszystkim wspaniałą przysługę
demaskując głupotę tak zwanej edukacji. To nie przypadek, że większość osób biorących
narkotyki wylatuje ze szkół. Znikają z uniwersytetów, z uczelni. To nie przypadek, to część
buntu.
A gdy człowiek pozna piękno narkotyków, bardzo trudno jest mu je odrzucić. Narkotyki
można przestać brać tylko wtedy, gdy znajdzie się inny sposób na uwolnienie w sobie poezji.
Medytacja jest na to lepszym sposobem - mniej niszczącym, mniej szkodliwym niż
chemiczne substancje. Tak właściwie to w ogóle nie szkodzi; daje same korzyści. A działa
podobnie: przerzuca aktywność umysłu z lewej półkuli na prawą. Uwalnia twoją wewnętrzną
zdolność do bycia kreatywnym.
Zbliżającej się katastrofy spowodowanej przez narkotyki można uniknąć tylko dzięki jednej
rzeczy - dzięki medytacji. Nie ma innego sposobu. Jeśli medytacja stanie się bardziej
powszechna i bardziej zakorzeni się w życiu ludzi, to narkotyki znikną.
Edukacja musi przestać być tak bardzo nastawiona przeciw prawej półkuli i temu jak ona
funkcjonuje. Jeśli będzie się uczyć dzieci, że w ich umysłach są dwie półkule i nauczy się je
jak i kiedy ich używać... Są sytuacje, w których potrzebujemy tylko lewej półkuli, wtedy gdy
musisz coś kalkulować - na targu, we wszystkich codziennych interesach - ale są też sytuacje
kiedy potrzebujesz tylko prawej półkuli.
Zawsze pamiętaj, że prawa półkula jest celem, a lewa drogą do niego. Lewa półkula musi
służyć prawej. Prawa jest panem - ponieważ zarabiasz pieniądze tylko dlatego, że chcesz
cieszyć się życiem i celebrować je. Chcesz mieć określoną sumę na koncie, tylko po to aby
móc kochać. Chcesz pracować po to, aby móc się bawić - zabawa pozostaje twoim celem.
Pracujesz aby móc się relaksować. Relaksacja pozostaje celem, praca nim nie jest.
Etyka pracy to kac z przeszłości; trzeba ją odrzucić. A naukowy świat musi przejść
prawdziwą rewolucję. Ludzi nie wolno przymuszać. Dzieci nie wolno wpychać w

powtarzające się schematy. Czym jest twoja edukacja? Czy kiedykolwiek przyjrzałeś się jej?
Czy zastanawiałeś się nad nią? To zwykły trening pamięci. Dzięki niej nie stajesz się bardziej
inteligentny, stajesz się coraz mniej inteligentny. Stajesz się głupi! Każde dziecko idzie do
szkoły i jest inteligentne, ale bardzo rzadko ktoś, kto kończy studia jest nadal inteligentny - to
naprawdę rzadkie. Uniwersytet prawie zawsze wygrywa. Tak, opuszczasz go z tytułami, ale
dostajesz je bardzo dużym kosztem: tracisz swoją inteligencję, tracisz radość, trącisz życie,
ponieważ twoja prawa półkula przestaje funkcjonować.
A czego się nauczyłeś? Informacji. Twój umysł przepełnia wiedza, fakty; możesz powtarzać,
możesz odtwarzać. Temu właśnie służą egzaminy; za osobę inteligentną uważa się kogoś, kto
umie zwrócić wszystko, co w niego wrzucono. Najpierw, trzeba go zmusić żeby połykał,
ciągle połykał, a potem, żeby na egzaminie umiał to zwrócić. Jeśli potrafisz efektywnie
zwracać, jesteś inteligentny. Jeśli potrafisz zwrócić dokładnie to, co ci podano, to jesteś
inteligentny.
Musisz coś zrozumieć: pamiętaj, że powinieneś wydalić dokładnie to samo, co wchłonąłeś.
Nie wolno ci tego przetrawić. Jeśli przetrawiłeś, nie jesteś w stanie zwrócić tego samego.
Może wydobyć się z ciebie coś innego, może to być krew, ale nigdy nie będzie to taki sam
bochenek chleba jaki zjadłeś; on nie wyjdzie, zniknął. Musisz po prostu trzymać go w
ż

ołądku bez przetrawienia - wtedy będziesz uznany za bardzo inteligentną osobę. Ci, którzy

są najgłupsi, uznawani są za najbardziej inteligentnych. To bardzo przykre.
Człowiek inteligentny nie musi pasować do innych. Czy wiedziałeś, że Albert Einstein nie
mógł zdać egzaminów wstępnych na studia? Taki kreatywny rodzaj inteligencji...
Zachowywanie się tak głupio jak inni było dla niego bardzo trudne.

Człowiek gotowy zawsze się uczyć, nigdy nie gromadzi wiedzy. Odkłada wszystko, czego się
dowiedział i ponownie staje się ignorantem. Ta ignorancja jest naprawdę oświecająca.

Wszyscy złoci medaliści ze szkół, uczelni, uniwersytetów, znikają. Nigdy na nic się nie
przydają. Ich chwała kończy się wraz z końcem złotych medali, potem nigdzie nie można ich
znaleźć; życie nie jest im nic winne. Co się dzieje z tymi ludźmi? Zniszczyliście ich. Zdobyli
certyfikaty, a stracili wszystko inne. Teraz będą obnosić swoje certyfikaty i stopnie naukowe.
Edukacja wymaga głębokich zmian. Do klas trzeba wnieść więcej radości, na uniwersytety
trzeba wnieść więcej chaosu - więcej tańca, więcej piosenki, więcej poezji, więcej
kreatywności, więcej inteligencji. Trzeba przestać przykładać tak wielką wagę do pamięci.
Ludzi powinno się obserwować i pomagać im stawać się bardziej inteligentnymi. Kiedy
człowiek odpowie w nietypowy sposób, powinno się go doceniać. Nie powinny istnieć
gotowe prawidłowe odpowiedzi; nie ma takich. Są tylko odpowiedzi głupie i mądre. Niestety,
obecny podział na to, co słuszne i niesłuszne, jest nieprawidłowy. Nie ma ani dobrych, ani
złych odpowiedzi. Odpowiedź jest albo głupia, wyrecytowana, albo kreatywna, wrażliwa,
inteligentna. Nawet, jeśli wyrecytowana odpowiedź wydaje się być prawdziwa, to i tak nie
powinno się jej uważać za wartościową, ponieważ została jedynie powtórzona. I nawet jeśli
inteligentna odpowiedź może nie być do końca właściwa, może nie pasować do starych
poglądów, trzeba ją docenić, ponieważ jest nowa. Świadczy o inteligencji.
Co powinieneś zrobić jeśli chcesz być kreatywny? Wymaż w sobie wszystko, co dało ci
społeczeństwo. Wymaż wszystko, co dali ci rodzice i nauczyciele. Wymaż to, co zrobili z
tobą policjanci, politycy, księża a ponownie staniesz się kreatywny, znów poczujesz
ten dreszczyk, który czułeś na samym początku. To nadal w tobie czeka, poddane represjom.
Może się uwolnić. A kiedy wyzwoli się w tobie kreatywna energia, staniesz się religijny. Dla
mnie, osoba religijna to osoba kreatywna. Każdy rodzi się kreatywny, ale tylko nieliczni
takimi pozostają,

Sam musisz uwolnić się z potrzasku. Możesz to zrobić. Oczywiście potrzebna ci będzie
ogromna odwaga, ponieważ kiedy zaczniesz odrzucać, wymazywać wszystko to, co zrobiło ci
społeczeństwo, stracisz jego szacunek. Nie będziesz się cieszył uznaniem, będziesz wydawał
się ludziom dziwny. Będziesz wyglądał jak wariat, ludzie będą myśleć: „Coś dziwnego się
stało z tym biedakiem". Oto największa odwaga: iść przez życie nie zważając na to, że
ludziom będziesz wydawał się dziwaczny.

Osoba kreatywna musi zniszczyć wszystkie zakazy i nakazy. Potrzebna jest jej wolność i
przestrzeń, niezmierzona przestrzeń; potrzebuje całego nieba i wszystkich gwiazd. Tylko
wtedy jej wnętrze może zacząć spontanicznie się rozwijać.

Oczywiście musisz zaryzykować. Jeśli chcesz być kreatywny musisz zaryzykować wszystko.
Ale warto. Odrobina kreatywności jest więcej warta niż cały ten świat i wszystkie jego
królestwa.

2. Bądź gotowy, by się uczyć

Dyscyplina to piękne słowo, ale tak samo jak inne piękne słowa było niewłaściwie używane.
Słowo dyscyplina (ang. discipline) ma ten sam korzeń co słowo uczeń (ang. disciple).
Podstawowe znaczenie tego słowa to: „proces uczenia się". Ten, kto jest gotów się uczyć to
uczeń, a proces gotowości do nauki to dyscyplina.
Człowiek posiadający wiedzę, nigdy nie jest gotów się uczyć, ponieważ wydaje mu się, że
wie już wszystko; jest bardzo skupiony na swojej tak zwanej wiedzy. A jego wiedza to nic
innego jak pokarm dla ego. Taki ktoś nie może być uczniem, nie może żyć w prawdziwej
dyscyplinie.
Sokrates mówi: „Wiem, że nic nie wiem" - taki jest początek dyscypliny. Gdy nie wiesz nic,
narasta w tobie pragnienie poznawania, poszukiwania, zbadania. A gdy zaczynasz się uczyć,
nieuchronnie pojawia się kolejny czynnik: stale musisz odrzucać to, czego zdążyłeś się
nauczyć; inaczej stanie się to wiedzą, a wiedza zablokuje możliwość dalszej nauki.
Człowiek gotowy zawsze się uczyć, nigdy nie gromadzi wiedzy. Odkłada wszystko, czego się
dowiedział i ponownie staje się ignorantem. Ta ignorancja jest naprawdę oświecająca.
Zgadzam się z Dionizosem, gdy nazywa ignorancję zrozumieniem. To jedno z
najpiękniejszych doświadczeń: być w stanie oświeconej niewiedzy. Gdy jesteś w tym stanie,
stajesz się otwarty, nie ma żadnych barier, jesteś gotów poszukiwać.
Pojęcie „dyscyplina" zostało źle zinterpretowane. Ludzie mówili innym, żeby wprowadzili do
swojego życia dyscyplinę, aby robili to, a nie robili tamtego. Na człowieka nałożono tysiące
nakazów i zakazów. A kiedy człowiek żyje otoczony tyloma zakazami i nakazami, nie może
być kreatywny. Staje się więźniem; wszędzie gdzie się ruszy napotyka ścianę.
Osoba kreatywna musi zniszczyć wszystkie zakazy i nakazy. Potrzebna jest jej wolność i
przestrzeń, niezmierzona przestrzeń; potrzebuje całego nieba i wszystkich gwiazd. Tylko
wtedy jej wnętrze może zacząć spontanicznie się rozwijać.
Więc pamiętaj, w moim rozumieniu dyscyplina nie ma nic wspólnego z dziesięciorgiem
przykazań; nie nakładam na was dyscypliny, po prostu pokazuję wam, w jaki sposób możecie
ciągle się uczyć i nie zapchać się wiedzą. Twoja dyscyplina musi wypływać z serca, musi
być... twoja - to stanowi ogromną różnicę. Gdy ktoś inny narzuca ci dyscyplinę, nigdy nie
będzie ci ona odpowiadać; będzie jak noszenie cudzych ubrań. Będą albo za luźne, albo zbyt
obcisłe, zawsze będziesz czuł się w nich nieswojo.
Mahomet nałożył dyscyplinę na muzułmanów; może być ona dobra dla niego, ale nie może
być dobra dla nikogo innego.

Każda kreatywna dusza, bez względu na to, co tworzy, powinna być szanowana.
Najważniejsza powinna być jej kreatywność. Ale Nagrody Nobla dostają politycy, którzy są
nikim innym jak tylko cwanymi przestępcami.

Budda nałożył dyscyplinę na miliony buddystów; może jest ona dobra dla niego, ale nie może
być dobra dla innych. Dyscyplina jest czymś indywidualnym; gdy tylko ją od kogoś
pożyczasz, zaczynasz żyć według ustalonych zasad, według martwych zasad. A życie nigdy
nie jest martwe; z każdą chwilą nieustannie się zmienia. Życie to strumień.
Heraklit ma rację: nie możesz dwa razy wejść do tej samej rzeki. Tak właściwie,
powiedziałbym, że do tej samej rzeki nie można wejść nawet raz, za szybko płynie! Człowiek
musi być uważny, musi obserwować każdą sytuację i jej niuanse, musi odpowiadać zgodnie z
daną chwilą, a nie z gotowymi szablonami narzuconymi przez innych.
Czy dostrzegasz głupotę ludzkości? Parę tysięcy lat temu Manu nałożył dyscyplinę na
Hindusów, a oni nadal jej przestrzegają. Trzy tysiące lat temu Mojżesz zrobił to samo dla
ż

ydów; oni również jej przestrzegają. Pięć tysięcy lat temu, Adinatha narzucił dyscyplinę dża-

inom i oni też jej przestrzegają. Cały świat zwariował od tych dyscyplin! One są przestarzałe,
powinny zostać pogrzebane dawno temu. Dźwigasz trupy, które zaczynają już nawet
ś

mierdzieć. A kiedy żyjesz w otoczeniu umrzyków, jakie możesz mieć życie?

Uczę cię chwili; wolności chwili i odpowiedzialności za chwilę. Coś może być słuszne teraz,
ale zupełnie niewłaściwe za chwilę. Nie staraj się być konsekwentny, bo staniesz się martwy.
Tylko trupy są konsekwentne. Staraj się być żywy, z wszystkimi tego sprzecznościami, i żyj
każdą chwilą nie odwołując się do przeszłości ani do przyszłości. Żyj chwilą, w kontekście tej
chwili twoje odpowiedzi będą całkowite. Ta całkowitość jest piękna, ta całkowitość to
właśnie kreatywność. Wtedy cokolwiek zrobisz będzie piękne samo z siebie.

3. Odkryj Nirwanę w tym, co zwyczajne

Czy słyszałeś kiedyś aby ogrodnik tworzący życie, wspaniałe życie, dostał kiedykolwiek
Nagrodę Nobla? Rolnik, który orze pola i dostarcza nam wszystkim pożywienia - czy został
kiedykolwiek nagrodzony? Nie, żyje i umiera tak jakby go nigdy nie było.
To paskudne ograniczenie. Każda kreatywna dusza, bez względu na to, co tworzy, powinna
być szanowana. Najważniejsza powinna być jej kreatywność. Ale nagrody Nobla dostają
politycy, którzy są nikim innym jak tylko cwanymi przestępcami.
To oni są winni wszystkich wojen światowych i nadal przygotowują coraz więcej broni
jądrowej, bo będzie potrzebna do popełnienia globalnego samobójstwa.
W prawdziwej, uczciwej społeczności ludzkiej, kreatywność byłaby szanowana, liczyłaby się,
ponieważ kreatywna dusza uczestniczy w pracy Boga.
Nasze poczucie estetyki nie jest zbyt bogate.

Pamiętaj, kreatywność nie jest związana z żadnym konkretnym rodzajem pracy.

Przypomniałem sobie Abrahama Lincolna. Był on synem szewca a stał się prezydentem
Stanów Zjednoczonych. Oczywiście arystokraci czuli się tym urażeni, zdenerwowani,
zmartwieni. I to wcale nie przypadek, że Lincoln został zamordowany. Arystokracja nie
mogła znieść tego, że prezydentem ich kraju został syn szewca.
Pierwszego dnia prezydentury, gdy Lincoln szedł w stronę mównicy, by wygłosić przemowę
przed Senatem, jeden z paskudnych arystokratów wstał i powiedział: „Panie Lincoln, chociaż
przez jakiś przypadek zostałeś prezydentem tego kraju, nie zapominaj, że zwykłeś

przychodzić do mojego domu ze swoim ojcem, by robić buty dla mojej rodziny. Zresztą wielu
senatorów nosi buty zrobione przez twojego ojca. Nigdy więc nie zapominaj o swoim
pochodzeniu".
Wydawało mu się, że upokorzy w ten sposób Lincolna. Ale upokorzyć można tylko ludzi
marnych, cierpiących na kompleks niższości; najwspanialsi ludzie są poza zasięgiem
upokorzenia.
Abraham Lincoln powiedział coś, co każdy powinien zapamiętać: „Jestem wdzięczny, że
przypomniałeś mi o moim ojcu przed tym przemówieniem. Mój ojciec był wspaniałym
człowiekiem i bardzo kreatywnym artystą. Nikt poza nim nie potrafił robić tak pięknych
butów. Doskonale wiem, że cokolwiek zrobię, nigdy nie będę tak dobrym prezydentem jakim
on był twórcą. Nigdy nie będę lepszy niż on. Przy okazji chciałbym powiedzieć wam
wszystkim, że gdyby buty, które wykonał dla was mój ojciec was uwierały, to ja również
nauczyłem się od niego tej sztuki. Nie jestem wspaniałym szewcem, ale mogę przynajmniej je
poprawić. Dajcie mi znać, a przyjdę do waszych domów".
W Senacie zapanowała zupełna cisza i senatorowie zdali sobie wtedy sprawę, że tego
człowieka nie można upokorzyć. Ma on niezwykły szacunek dla każdego przejawu
kreatywności.
Nie ma znaczenia czy malujesz, rzeźbisz czy robisz buty; nie ważne czy jesteś ogrodnikiem,
farmerem, rybakiem czy cieślą. Znaczenie ma jedynie to, czy wkładasz swoją duszę w to, co
robisz. Jeśli tak, zawsze to, co tworzysz będzie miało w sobie odrobinę boskości.
Pamiętaj, kreatywność nie jest związana z żadnym konkretnym rodzajem pracy. Kreatywność
ma związek z tym jaka jest twoja świadomość. Wszystko co robisz może być kreatywne.
Może być kreatywne, jeśli wiesz czym jest kreatywność.
Kreatywność to traktowanie każdej pracy jak medytacji, wykonywanie jej z ogromną
miłością. Jeśli z miłością posprzątasz to audytorium, będzie to kreatywne. W innym wypadku
będzie to zwykły obowiązek, praca, którą trzeba zrobić; jarzmo. Wtedy zaczniesz czekać na
kolejną okazję, aby stać się kreatywnym. A co chcesz wtedy robić? Czy umiesz znaleźć coś
lepszego? Czy wydaje ci się, że jak zaczniesz malować to poczujesz się kreatywny?
Malowanie jest tak zwyczajne jak mycie podłogi. Wrzucasz kolory na płótno czy myjesz
podłogę, czyścisz ją; jaka jest różnica? Rozmawiając z kimś, z przyjacielem, masz poczucie
straconego czasu. Chciałbyś napisać w tym czasie wspaniałą książkę, wtedy poczułbyś, że
jesteś kreatywny. Ale odwiedził cię przyjaciel! Krótka pogawędka jest czymś pięknym - bądź
kreatywny!
Wszystkie wspaniałe rzeźby to nic innego jak opowieść ich twórców. Co ja robię w tej
chwili? Plotkuję. To, co mówię, stanie się kiedyś świętą prawdą, ale na razie to zwykłe
opowieści. Ale sprawiają mi przyjemność, mogę opowiadać w nieskończoność - wy kiedyś
się tym znudzicie; ja - nie. To dla mnie czysta przyjemność. Możliwe, że kiedyś tak wam się
to znudzi, że wszyscy znikniecie i nie będzie tu nikogo - a ja nadal będę opowiadał. Jeśli
naprawdę coś kochasz, jest to kreatywne.
Wielu ludzi przychodzi do mnie i kiedy są u mnie po raz pierwszy, mówią: „Daj mi
jakąkolwiek pracę, Osho. Cokolwiek - nawet sprzątanie!" Dokładnie tak mówią: „Nawet
sprzątanie! Ale będzie to sprzątanie u ciebie".
A potem po kilku dniach przychodzą do mnie i mówią: „Sprzątanie...? Chcielibyśmy robić
coś bardziej kreatywnego".

Nie ma znaczenia czy malujesz, rzeźbisz, czy robisz buty; nie ważne czy jesteś ogrodnikiem,
farmerem, rybakiem czy cieślą. Jedyne, co ma znaczenie, to czy wkładasz swoją duszę w to
co robisz. Jeśli tak, zawsze to, co tworzysz będzie miało w sobie odrobinę boskości.

Pozwólcie, że opowiem wam pewną anegdotę:

Przestraszona brakiem zmysłowości w życiu seksualnym, młoda żona przekonała wreszcie
męża, aby poddał się hipnozie. Po kilku spotkaniach jego zainteresowanie seksem ponownie
się rozpaliło, ale w trakcie kochania się z nią, co jakiś czas wybiegał z sypialni do łazienki i
wracał dopiero po dłuższej chwili.
Zaciekawiona żona, któregoś dnia, poszła za nim do łazienki. Zakradła się pod drzwi i
zobaczyła męża stojącego przed lustrem, wpatrzonego w swoje odbicie, mamroczącego pod
nosem: „Ona nie jest moją żoną... Ona nie jest moją żoną".
Gdy zakochujesz się w kobiecie, ona oczywiście nie jest jeszcze twoją żoną. Kochacie się,
sprawia wam to przyjemność, ale potem wszystko zaczyna słabnąć. Zostaje ona twoją żoną.
Potem wszystko wydaje ci się stare. Znasz twarz, znasz jej ciało, znasz całą topografię i
zaczynasz się nudzić. Hipnotyzer odniósł sukces! Zasugerował tylko, aby mąż w trakcie seksu
myślał: „To nie moja żona; ona nie jest moją żoną".
Więc kiedy sprzątasz wyobrażaj sobie, że malujesz. „To nie sprzątanie, to bardzo kreatywne
zajęcie" - a tak się stanie! To tylko twój umysł płata ci figle. Jeśli to rozumiesz, to do
wszystkiego, co będziesz robił wprowadzisz kreatywność.
Człowiek, który rozumie, zawsze jest kreatywny. Nie stara się takim być, a jest. Nawet
sposób w jaki siada jest kreatywny. Zaobserwuj jak siada; w jego ruchach odnajdziesz cechy
tańca, jakąś godność. Jakiś czas temu czytaliśmy opowieść o mistrzu zen, któryż ogromną
godnością stał w jamie, w grobie; był martwy. Nawet jego śmierć była kreatywna. Zrobił to
doskonale, nie da się zrobić tego lepiej. Nawet będąc martwym stał pełen godności i gracji.

Człowiek święty to zwyczajny człowiek, który kocha zwyczajne życie. Rąbanie drewna,
noszenie wody ze studni, gotowanie - czegokolwiek się dotknie staje się święte. Nie żeby
robił coś niezwykłego, ale cokolwiek robi, robi to wspaniale.

Jeśli rozumiesz, to cokolwiek będziesz robił - gotował, sprzątał... Życie składa się z małych
rzeczy. To tylko twoje ego powtarza ci ciągle, że są one małe, a wtedy ty chcesz robić te
wielkie - chcesz tworzyć wspaniałą poezję. Chciałbyś stać się jak Szekspir lub Kalidas, lub
jak Milton. To twoje ego stwarza problemy. Odrzuć je, a wszystko stanie się kreatywne.
Słyszałem historię:
Gospodyni domowa była tak zachwycona sprawnością dostawcy, że chciała dowiedzieć się
jak się on nazywa. Chłopak odpowiedział: Szekspir.
- Cóż, to bardzo znane nazwisko.
- No jasne! Jestem dostawcą w tej dzielnicy od prawie trzech lat.
Podoba mi się to! Po co przejmować się tym, że jest się Szekspirem? Trzy lata dostaw w tej
samej dzielnicy - to prawie tak piękne jak napisanie powieści czy dramatu.
Ż

ycie składa się z małych rzeczy. Stają się one wielkie jeśli kochasz. Wtedy wszystko jest

wspaniałe. Jeśli nie kochasz, twoje ego zaczyna mówić: „To nie jest stosowne dla ciebie.
Sprzątanie? To do ciebie nie pasuje. Zrób coś wielkiego! Zostań Joanną d'Arc". Nonsens.
Wszystkie Joanny d'Arc są bezsensowne.
Sprzątanie jest wspaniałe! Nie idź nigdzie za ego. Gdy się pojawi i zacznie namawiać cię abyś
robił wielkie rzeczy, natychmiast stań się świadomy i odrzuć je, a wtedy zaczniesz widzieć, że
ś

więte jest to, co jest proste. Nie jest ono zniewagą, jest czymś najświętszym.

A dopóki wszystko nie stanie się dla ciebie święte, twoje życie nie będzie mogło być
religijne. Człowiek święty to nie ten, kogo nazywasz świętym. Twój święty może po prostu
podążać za ego, a tobie będzie się wydawało, że jest on święty, ponieważ dokonał
wspaniałych rzeczy. Człowiek święty to zwyczajny człowiek, który kocha zwyczajne życie.
Rąbanie drewna, noszenie wody ze studni, gotowanie - czegokolwiek się dotknie staje się
ś

więte. Nie żeby robił coś niezwykłego, ale cokolwiek robi, robi to wspaniale.

Nirwana to prowadzenie zwykłego życia z uwagą, z pełnią świadomości, pełnią światła, które
sprawia, że wszystko staje się zrozumiałe.

O wielkości nie decyduje to, co robisz. Wielkość znajduje się w świadomości, którą
przywołujesz, kiedy coś robisz. Dotknij kamienia z miłością; zamieni się w Kooh-i-Noor,
wspaniały diament. Uśmiechnij się, a nagle staniesz się królem lub królową. Śmiej się, raduj...
Każda chwila twojego życia musi zostać przemieniona dzięki twojej medytacyjnej miłości.
Kiedy mówię, żebyście byli kreatywni, nie chodzi mi o to, że wszyscy musicie zostać
wielkimi malarzami czy wspaniałymi poetami. Chodzi o to, aby wasze życie było jak obraz,
aby było jak wiersz. Zawsze o tym pamiętaj, inaczej ego wpędzi cię w jakieś poważne
kłopoty.
Idź do przestępców i spytaj, dlaczego stali się przestępcami. Powiedzą ci, że tylko dlatego, iż
nie byli w stanie znaleźć wielkich rzeczy, które mogliby robić. Nie mogli zostać prezydentami
kraju - bo oczywiście wszyscy ludzie nie mogą być prezydentami - więc zabili prezydenta;
tak było łatwiej. Stali się tak sławni jak sam prezydent. Ich zdjęcia znalazły się na pierwszych
stronach gazet.
Kilka miesięcy temu, pewien mężczyzna zabił siedem osób. Zapytano go dlaczego to zrobił.
Nawet nie znał żadnej ze swych ofiar. Powiedział, że chciał stać się wielki, ale żadna z gazet
nie była gotowa opublikować jego wierszy, jego artykułów; wszyscy go odrzucali. Nikt nie
chciał opublikować jego zdjęć, a życie upływało, więc postanowił, że zabije siedem osób. Nie
były z nim związane, nie był na nie wściekły; on po prostu chciał stać się sławny.
Twoi politycy i twoi przestępcy niczym się nie różnią. Wszyscy przestępcy stosują politykę, a
wszyscy politycy popełniają przestępstwa. Nie tylko Richard Nixon. Biedny Nixon został
przyłapany na gorącym uczynku. Inni są po prostu dużo sprytniejsi.

Kiedy mówię, żebyście byli kreatywni, nie chodzi mi o to, że wszyscy musicie zostać
wielkimi malarzami czy wspaniałymi poetami. Chodzi o to, aby wasze życie było jak obraz,
aby było jak wiersz.

Panią Moskowitz rozpierała duma.
- Czy słyszeliście o moim synu, Louie? - zapytała sąsiadów.
- Nie, co takiego zrobił Louie?
- Chodzi do psychiatry. Dwa razy w tygodniu chodzi do psychiatry.
- Czy to dobrze?
- Oczywiście. Płaci czterdzieści dolarów za godzinę i cały czas mówi o mnie.
Nie pozwól nigdy, aby pojawiła się w tobie tendencja do bycia kimś wielkim, sławnym, kimś
lepszym niż wszyscy; nigdy. Normalnie życie jest w porządku. Bycie jak inni, bycie
zwyczajnym jest doskonałe i nie potrzeba nic więcej. Nie potrzeba nic więcej niż być
zwyczajnym w niezwyczajny sposób. O to właśnie chodzi w świadomości, w nirwanie.
Pozwól, że powiem ci ostatnią rzecz. Jeśli nirwana stanie się dla ciebie celem, który musisz
osiągnąć, wtedy życie stanie się koszmarem. Wtedy nirwana będzie twoim ostatnim i
najgorszym koszmarem. Ale jeśli znajdziesz ją w małych rzeczach, po prostu żyjąc,
przemieniając każdy mały akt w coś świętego, w modlitwę... twój dom stanie się świątynią,
twoje ciało będzie za mieszkiwał Bóg, a gdziekolwiek spojrzysz i czegokolwiek się dotkniesz
stanie się piękne i święte. Wtedy nirwana będzie dla ciebie wolnością.

ycie składa się z małych rzeczy. To tylko twoje ego powtarza ci ciągle, że są one małe, a

wtedy ty chcesz robić te wielkie - chcesz tworzyć wspaniałą poezję. Chciałbyś stać się jak
Szekspir lub Kalidas, lub jak Milton. To twoje ego stwarza problemy. Odrzuć je, a wszystko
stanie się kreatywne.

Nirwana to prowadzenie zwykłego życia z uwagą, z pełnią świadomości, pełnią światła, które
sprawia, że wszystko staje się zrozumiałe. To możliwe. Mówię tak, ponieważ sam tak żyłem,
ponieważ nadal tak żyję. Kiedy o tym mówię, mówię jako autorytet. Nie cytuję Buddy czy
Jezusa; cytuję tylko siebie.
Dla mnie stało się to możliwe; może stać się możliwe także dla ciebie. Nie tęsknij za ego. Po
prostu kochaj życie, ufaj mu, a da ci ono wszystko czego potrzebujesz. Życie stanie się
błogosławieństwem.

4. Bądź marzycielem

Fryderyk Nietzsche, w jednym ze swoich wystąpień, mówi: „Największy kataklizm spadnie
na ludzkość wtedy, gdy znikną ze świata wszyscy marzyciele". Ewolucja człowieka zaczęła
się od tego, że człowiek o niej marzył. To, co było marzeniem wczoraj, dziś jest
codziennością, a co jest marzeniem dziś, może stać się rzeczywistością jutro.
Wszyscy poeci to marzyciele, wszyscy muzycy to marzyciele, wszyscy mistycy to
marzyciele. Tak właściwie, to kreatywność jest efektem naszych marzeń.
Ale nie są to marzenia, które analizował Zygmund Freud. Musisz więc zacząć odróżniać
marzenia poety, marzenia rzeźbiarza, marzenia architekta, marzenia mistyka, marzenia
tancerza - od marzeń chorego umysłu.
To ogromny pech, że Freud nigdy nie zwracał uwagi na wspaniałych marzycieli, którzy
stanowią fundament dla ludzkiej ewolucji. Spotykał na swojej drodze tylko ludzi z chorą
psychiką, a ponieważ przez całe życie analizował sny psychopatów, słowo marzenie zostało
umieszczone w całkowicie błędnym kontekście. Chorzy psychicznie marzą, ale ich marzenia
prowadzą do ich destrukcji. Człowiek kreatywny także marzy. Jego marzenia wzbogacają
ś

wiat.

Przypomniałem sobie o Michale Aniele. Przechodził przez rynek, na którym sprzedawano
najróżniejsze rodzaje marmuru i jego wzrok padł na kawałek wspaniałej skały. Zapytał
właściciela o jej cenę. Ten odrzekł:
- Jeśli ją chcesz możesz wziąć ją za darmo, ponieważ leży tu tylko i zajmuje miejsce. Przez
dwanaście lat nikt nigdy o nią nie spytał, a dla mnie jest bezużyteczna.
Michał Anioł wziął skałę, pracował nad nią prawie rok i stworzył prawdopodobnie
najwspanialszą rzeźbę, jaka kiedykolwiek powstała. Kilka lat temu jakiś szaleniec próbował
ją zniszczyć. Działo się to w Watykanie; rzeźba przedstawia Jezusa Chrystusa, tuż po zdjęciu
go z krzyża, leżącego martwo na kolanach matki. Widziałem ją tylko na zdjęciach, ale
wydawała się być taka żywa, jakby Jezus miał się w każdej chwili obudzić. Marmur
rzeźbiony był z taką zręcznością, że rzeźba ukazuje zarówno siłę Jezusa, jak i jego kruchość.
A w oczach jego matki, Marii, widać łzy.
Kilka lat temu jakiś szaleniec zniszczył tę rzeźbę, a kiedy spytano go dlaczego to zrobił,
odpowiedział: „Ja także chcę stać się sławny. Michał Anioł potrzebował roku by stworzyć to
dzieło; mnie zajęło to zaledwie pięć minut i rozwaliłem całą jego rzeźbę. A moje imię jest w
nagłówkach wszystkich gazet na całym świecie".
Obaj pracowali na tym samym kawałku marmuru. Jeden był twórcą, drugi szaleńcem.

Po roku, kiedy Michał Anioł skończył pracę, zaprosił do siebie sprzedawcę aby pokazać mu
rzeźbę. Sprzedawca nie mógł uwierzyć własnym oczom. Powiedział:
- Skąd wziąłeś ten wspaniały marmur? A Michał Anioł odpowiedział:
- Nie poznajesz? To ten sam brzydki kawałek skały, który czekał przed twoim sklepem przez
dwanaście lat.
- Jak udało ci się przemienić taką brzydką skałę w coś tak pięknego? - zapytał sprzedawca.
Michał Anioł odpowiedział:
- Nie zastanawiałem się nad tym. Marzyłem o zrobieniu tej rzeźby i kiedy mijałem ten
kamień, usłyszałem nagle jak woła mnie Jezus: „Jestem uwięziony w skale. Uwolnij mnie;
pomóż mi się wydostać". Zobaczyłem tę rzeźbę w skale. Więc nie miałem trudnego zadania:
usunąłem niepotrzebne fragmenty; Jezus i Maria są teraz wolni.

Byłaby to wspaniała przysługa, gdyby ktoś podobny do Freuda, zamiast analizować umysły i
sny chorych ludzi, zajął się marzeniami ludzi zdrowych, nie tylko zdrowych, ale i tych
kreatywnych. Analiza ich snów pokazałaby, że nie każde marzenie jest związane z
tłumieniem. Analiza ich snów pokazałaby, że istnieją marzenia, które rodzą się w bardziej
kreatywnej świadomości niż świadomość zwyczajnych ludzi. A ich marzenia nie są chore, są
całkowicie zdrowe. Cała ewolucja człowieka i jego świadomości zależy od tych marzycieli.
Egzystencja jest organiczną całością. Nie tylko trzymasz za ręce drugiego człowieka,
trzymasz także drzewa. Nie tylko sami oddychacie, cały wszechświat oddycha razem z wami.
Wszechświat znajduje się w głębokiej harmonii. Tylko człowiek może zapomnieć języka
harmonii, a moje zadanie polega na przypomnieniu ci o tym. To nie my tworzymy harmonię;
harmonia to nasza rzeczywistość. Po prostu o niej zapominasz. Zapominasz, bo jest ona
czymś oczywistym. Rodzisz się w niej, jak więc możesz o niej myśleć?
Starożytna przypowieść mówi o rybie pytającej z psychologicznym zacięciem drugą rybę:
„Tyle słyszałam o oceanie; ale gdzie on jest?" A ona przecież znajduje się w oceanie!
Urodziła się w nim, żyje w nim. Nigdy nie widziała oceanu jako czegoś oddzielnego od niej.
Stara ryba usłyszawszy to pytanie odpowiedziała: „Jesteśmy w oceanie". Ale młody
niedowiarek nie dawał za wygraną: „Nie żartuj. To tylko woda, a ty nazywasz ją oceanem?
Muszę porozmawiać o tym z mądrzejszymi istotami". Ryba dowiaduje się o oceanie
dopiero, gdy zostanie złapana przez rybaka, wyciągnięta z wody i rzucona na piasek. Wtedy
po raz pierwszy zdaje sobie sprawę, że cały czas mieszkała w oceanie, że jest on jej życiem i
ż

e bez niego nie przetrwa.

Czasem wydaje ci się, że jesteś oddzielony od innych, bo myślisz o czymś zupełnie innym niż
pozostali ludzie. Ale jeśli jesteście cisi, znikają między wami wszystkie mury. Dwie cisze nie
mogą pozostać rozdzielone. Stają się jednością.

Ale z człowiekiem jest pewien problem. Nie można wyciągnąć go z egzystencji. Ona jest
nieskończona, nie ma brzegu, na którym możesz samotnie stanąć i na nią popatrzeć.
Gdziekolwiek się znajdziesz, zawsze będziesz jej częścią.
Wszyscy oddychamy razem. Jesteśmy częściami orkiestry. Zrozumienie tego, jest
wspaniałym doświadczeniem - nie nazywaj tego marzeniem, ponieważ od czasów Zygmunda
Freuda to słowo źle się kojarzy. A przecież jest to jedno z piękniejszych słów; bardzo
poetyckie.
I bądź w tej ciszy, w tej radości, po prostu bądź; dzięki niej poczujesz, że jesteś związany z
innymi. Czasem wydaje ci się, że jesteś oddzielony od innych, bo myślisz o czymś zupełnie
innym niż pozostali ludzie. Ale jeśli jesteście cisi, znikają między wami wszystkie mury.
Dwie cisze nie mogą pozostać rozdzielone. Stają się jednością.

Wszystkie wartości w życiu - miłość, cisza, błogość, ekstaza, boskość - uzmysławiają ci
wewnętrzną jedność. Nie istnieją jakieś inne rodzaje ludzi; wszyscy jesteśmy różnymi
wyrazami tej samej rzeczywistości, innymi piosenkami tego samego śpiewaka, różnymi
tańcami jednego tancerza, różnymi obrazami jednego malarza.
Nie nazywaj tego snem, bo nie zrozumiesz, że jest to rzeczywistość. A rzeczywistość jest
dużo piękniejsza niż jakikolwiek sen. Jest bardziej psychodeliczna, bardziej kolorowa,
bardziej radosna, bardziej tańcząca niż możesz sobie wyobrazić. Ale żyjemy w takiej
nieświadomości...

Sny trzeba urzeczywistniać, a nie rzeczywistość zmieniać w sen.

Po pierwsze myślimy, że żyjemy oddzielnie. Ale podkreślam, że żaden człowiek nie jest
samotną wyspą; wszyscy jesteśmy częściami ogromnego kontynentu. Różnimy się, ale to nie
znaczy, że żyjemy oddzielnie. Różnorodność wzbogaca życie - cząstka nas jest w Himalajach,
cząstka w gwiazdach, jeszcze inna - w różach. Jesteśmy w skrzydłach ptaka i w zieleni drzew.
Jesteśmy wszędzie. Uznanie tego za rzeczywistość zmieni całe twoje podejście do życia,
zmieni każdy gest, przemieni całego ciebie.
Przepełni cię miłość; zaczniesz uwielbiać życie. Moim zdaniem, wtedy po raz pierwszy
staniesz się religijny - nie będziesz chrześcijaninem, hinduistą, muzułmaninem, ale będzie
przepełniać cię czysta religijność.

Nadal nie jesteśmy ucywilizowani, wyedukowani, religijni. W imię cywilizacji, kultury,
religii dopuszczamy się różnych barbarzyńskich, prymitywnych czynów.

Słowo religia jest piękne. Pochodzi od korzenia oznaczającego ponowne połączenie tego, co z
powodu ignorancji rozdzieliło się; łączenie razem, prośba o to abyśmy zobaczyli, że nie
ż

yjemy oddzielnie. Wtedy nie jesteś w stanie skrzywdzić nawet drzewa. Wtedy współczucie i

miłość są spontaniczne - nie wyhodowane, nie są kwestią dyscypliny. Jeśli twoja miłość
wypływa z dyscypliny, jest fałszywa. Jeśli zakaz przemocy jest w tobie hodowany, jest on
sztuczny. Jeśli współczucie jest w tobie wyhodowane, jest fałszywe. Ale jeśli pojawiają się
one spontanicznie, bez żadnego wysiłku, oznacza to, że są głęboko w tobie zakorzenione, są
wspaniałe...
W imię religii popełniono w przeszłości bardzo wiele przestępstw. Nikt nie zabił tylu ludzi,
co osoby religijne. Oczywiście wszystkie te religie są fałszywe i sztuczne.
Prawdziwa religia musi się narodzić.
Kiedyś H. G. Wells został zapytany, tuż po publikacji swojej książki o historii świata: „Co
myślisz o rozwoju cywilizacji?"
Odpowiedział: „Pomysł jest dobry, ale ktoś powinien wreszcie coś zrobić, aby wprowadzić go
w życie".
Nadal nie jesteśmy ucywilizowani, wyedukowani, religijni. W imię cywilizacji, kultury,
religii dopuszczamy się różnych barbarzyńskich, prymitywnych czynów.
Człowiek odszedł daleko od rzeczywistości. Trzeba go obudzić, aby dostrzegł prostą prawdę,
ż

e wszyscy jesteśmy jednością. To nie jest hipoteza; ta prawda wynika z doświadczenia osób,

które medytują, przez wieki, wszyscy bez wyjątku, doszli do tego, że egzystencja jest jedną
organiczną całością.
Więc nie myl pięknych doświadczeń ze snami. Nazwanie czegoś snem sprawia, że przestaje
to być prawdziwe. Sny trzeba urzeczywistniać, a nie rzeczywistość zmieniać w sen.

CZTERY PYTANIA

Masz w swoim sercu pieśń do wyśpiewania i taniec do zatańczenia, lecz ten taniec jest
niewidzialny, a pieśni, mimo że masz ją w sobie, jeszcze nigdy nie słyszałeś. Tkwi głęboko w
rdzeniu twojej Istoty; trzeba ją wydobyć na powierzchnię, trzeba ją wyrazić. To właśnie
znaczy samorealizacja.

1. Pamięć i wyobraźnia

Wciąż nam mówisz-, żebyśmy zerwali z tym, co pamiętamy z przeszłości i żyli tu i teraz.
Jednak odrzucając przeszłość muszę jednocześnie odrzucić moją twórczą wyobraźnię, bowiem
jestem pisarzem, i wszystko, o czym piszę jest zakorzenione w tym, co pamiętam z przeszłości.
Ciekawe, jak wyglądałby świat bez wyobraźni twórczej, która pozwala tworzyć dzieła sztuki?
Tołstoj nigdy nie stałby się Buddą. A czy napisałby „Wojnę i pokój?"

Nie zrozumiałeś mnie, ale to naturalne. Nie jest możliwe zrozumienie mnie, bo do tego trzeba
byś odstawił swoją pamięć. Twoja pamięć przeszkadza. Słuchasz moich słów, a następnie
tłumaczysz je zgodnie z tym, co pamiętasz, tłumaczysz na język swojej przeszłości. Nie
pojmiesz o co mi chodzi, jeśli nie jesteś tu obecny... tylko wtedy nastąpi spotkanie, tylko w
takiej chwili jesteś ze mną; w innym przypadku będziesz obecny ciałem, ale nieobecny w
każdym innym aspekcie.
Nie mówię, żebyś odrzucił pamiętanie zdarzeń. To byłoby głupie! Musisz pamiętać fakty;
znać swoje imię, wiedzieć kim jest twój ojciec i matka, i twoje dzieci. Musisz pamiętać swój
adres, umieć wrócić do swojego hotelu i znaleźć swój pokój. Pamiętanie faktów nie szkodzi.
To, co stwarza problemy - to pamięć autobiograficzna; to sytuacja w której stajesz się
skażony przez przeszłe zdarzenia. Spróbuj pojąć różnicę.
Wczoraj ktoś cię obraził. Dzisiaj znów go spotykasz. Pamięć faktograficzna mówi ci: „Ten
człowiek wczoraj mnie obraził". Pamięć autobiograficzna powoduje, że na sam widok tego
człowieka stajesz się zdenerwowany, coś się w tobie zaczyna gotować. A on może przyszedł
cię przeprosić, chciałby żebyś mu wybaczył. Może uzmysłowił sobie swój błąd, swoje
niedopuszczalne zachowanie. Może przyszedł żeby zapewnić o swojej przyjaźni, a ty się
gotujesz w sobie, jesteś wściekły, zaczynasz wrzeszczeć. Nie patrzysz w jego twarz tu i teraz;
jesteś pod wpływem jego twarzy z wczoraj. Ale wczoraj to wczoraj! Ile wody przepłynęło w
Gangesie? To już nie ten sam człowiek. Dwadzieścia cztery godziny przyniosły wiele zmian.
Ty też już nie jesteś taki sam.
Pamięć faktograficzna mówi: „Ten człowiek wczoraj mnie obraził", ale to „mnie" już się
zmieniło. I on także. To tak, jakby to zdarzenie zaszło pomiędzy dwiema innymi osobami,
toteż psychologicznie jesteś wolny. Nie mówisz: „Wciąż jestem zły". Nie ma czegoś takiego
jak wieczna złość. Jest pamięć, ale nie ma już ona zabarwienia emocjonalnego. Spotykasz
tego człowieka takim, jakim jest teraz; spotykasz go taki, jaki jesteś teraz.
Pewien człowiek podszedł i napluł w twarz Buddzie. Był bardzo zły; był braminem, Budda
mówił rzeczy, które bardzo złościły kapłanów. Budda otarł twarz i zapytał:
- Czy masz coś jeszcze do powiedzenia?
Uczeń Buddy - Ananda - bardzo się zdenerwował. Poprosił Buddę:
- Pozwól, bym wymierzył mu sprawiedliwość. Naprawdę przesadził. Nie mogę tego
tolerować!
Budda odrzekł:
- Ale napluł nie w twoją twarz, tylko w moją. Poza tym - popatrz na niego. Współczuję mu.
On chce coś powiedzieć, ale słowa nie wydają się być adekwatne. Przez całe życie mam taki

sam problem; a teraz widzę człowieka, który ma go także. Chciałbym ci przedstawić to, do
czego doszedłem, ale nie potrafię znaleźć odpowiednich słów; wszystkie wydają się
nieadekwatne. Ten człowiek jedzie na tym samym wózku: jest w nim tyle złości, że żadne
słowo tego nie odzwierciedla. We mnie jest tyle miłości, że nie potrafię tego wyrazić.
Rozumiem jego trudną sytuację, po prostu ją widzę.
Budda widzi, Ananda też widzi. Budda po prostu tworzy pamięć faktograficzną; Ananda -
pamięć autobiograficzną.
Bramin nie mógł uwierzyć własnym uszom, słysząc słowa Buddy. Zapewne byłoby dla niego
mniej szokującym, gdyby Budda go uderzył, albo gdyby naskoczył na niego Ananda. To
byłoby normalną reakcją, taką,. której się spodziewał. Tak zwykle reagują ludzie. Ale Budda
miał niezwykły wgląd w ludzi, rozumiał ich problemy... Ten człowiek odszedł, ale nie mógł
spać przez całą noc. Zastanawiał się, medytował nad tym, czuł coraz większy żal
zrozumiawszy, co tak naprawdę zrobił. Poczuł, że ma wielką ranę w sercu.
Nazajutrz wczesnym rankiem przybiegł i padł Buddzie do stóp, objął je i ucałował. Budda
spojrzał na Anandę i rzekł:
- Popatrz, to nadal ten sam problem. Znów przepełnia go coś, czego nie potrafi wyrazić
słowami. Dotyka moich stóp, czuje się taki bezbronny. To, co go przepełnia, nie daje się
wyrazić słowami, nie można tego wytłumaczyć, zakomunikować. Trzeba dobrać jakiś gest,
który to wyrazi. Patrz!
A bramin zaczął płakać i przepraszać:
- Wybacz mi, panie. Jest mi tak bardzo przykro. To było bardzo głupie z mojej strony na pluć
na takiego człowieka jak ty.
Budda odparł:
- Zapomnij o tym. Tego człowieka, który został opluty, już nie ma, ani nie ma tego
człowieka, który pluł. Ty jesteś nowy i ja jestem nowy. Popatrz - słońce, które wschodzi także
jest nowe. Wszystko jest nowe. Wczorajszy dzień nie istnieje. Zakończ go wreszcie! Jak
miałbym ci coś wybaczać? Nie naplułeś na mnie, tylko na kogoś, kogo już nie ma.
Ś

wiadomość jest jak wieczna rzeka.

Kiedy mówię, byś odrzucił pamięć, mam na myśli pamięć autobiograficzną, nie
faktograficzną. Budda pamięta doskonale, że ten człowiek go opluł, ale wie także, że żaden z
nich nie jest już taki sam. Rozdział zamknięty; nie warto go ciągnąć przez całe życie. Ale ty
to ciągniesz. Ktoś powiedział ci coś dziesięć lat temu, a ty nadal to ciągniesz. Twoja matka
była na ciebie zła, kiedy byłeś dzieckiem, a ty ciągle to w sobie trzymasz. Twój ojciec dał ci
klapsa wiele lat temu, a to ciągle w tobie tkwi, chociaż masz już siedemdziesiąt lat.
Te przejawy pamięci autobiograficznej ciągle cię obciążają, niszczą twoją wolność, twoją
ż

ywotność, więżą cię. Natomiast pamięć faktograficzna nie jest niczym złym.

I jeszcze jedna rzecz, którą trzeba właściwie pojąć: kiedy nie trzymamy w sobie pamięci
autobiograficznej, pamięć faktograficzna jest o wiele dokładniejsza. Nie jest zniekształcona
przez pamięć autobiograficzną. Jak mógłbyś pamiętać coś dokładnie, kiedy na twoją pamięć
rzutuje nastawienie psychiczne? To niemożliwe! Jesteś rozdygotany, trzęsiesz się; cały jesteś
jak trzęsienie ziemi - nie jesteś w stanie zapamiętać dokładnie. Będziesz przesadzał, dodawał
coś od siebie, coś przemilczysz; stworzysz całkiem nowe zdarzenie. Nie można polegać
na twojej pamięci.

I pamiętaj: im głębiej wniknie w ciebie róża, tym głębiej ty wnikniesz w nią; zawsze
zachowana jest ta proporcja. Aż nadejdzie chwila, kiedy już nie będziesz wiedział kim jest
róża, a kim jest widz.

Człowiek bez pamięci autobiograficznej godzien jest pełnego zaufania. Dlatego właśnie
komputery są w tym bardziej niezawodne od ludzi. Nie mają pamięci autobiograficznej,
jedynie fakty, gołe fakty i tylko fakty. Kiedy mówisz o faktach, one przestają być już faktami;
wprowadziłeś do nich fikcję. Dodałeś coś od siebie, zmieniłeś je, podmalowałeś, nadałeś im
własną interpretację; to już nie są fakty. Jedynie Budda, Tatha-gata, ludzie oświeceni wiedzą,
co znaczy słowo: fakt. Ty nigdy nie masz do czynienia z faktami - tak wiele jest fikcji w
twojej głowie. Zawsze gdy przydarza się fakt, nakładasz na niego swoje fikcje. Nigdy nie
widzisz tego, co jest; sam zniekształcasz swoją rzeczywistość.
Budda mówi, że Tathagata - człowiek oświecony, jest zawsze prawdziwy, ponieważ to, o
czym mówi, jest zgodne z rzeczywistością. Tathagata zawsze mówi prawdę, jest synonimem
dokładności. Z czymkolwiek ma do czynienia - Tathagata po prostu to odzwierciedla; jest jak
zwierciadło. I o to właśnie mi chodzi - porzuć pamięć autobiograficzną, a staniesz się lustrem.
Mówisz w swoim pytaniu: „Wciąż nam mówisz, żebyśmy zerwali z tym, co pamiętamy z
przeszłości i żyli tu i teraz". To nie znaczy, że masz zerwać z przeszłością. Jest ona częścią
twojej teraźniejszości; kimkolwiek byłeś w przeszłości, cokolwiek zrobiłeś jest czę-ścią
twojej teraźniejszości. Jest obecne tutaj. Jesteś dzieckiem w sobie, jesteś nastolatkiem...
wszystko czego dokonałeś jest w tobie. To, co jadłeś, stanowi przeszłość, ale zamieniło się w
twoją krew; krąży w tobie właśnie teraz; stało się składnikiem twoich kości, twojego szpiku
kostnego. Miłość, którą przeżywałeś kiedyś, być może jest już przeszłością, ale zmieniła cię.
Dała ci nowe spojrzenie na życie, otworzyła ci na coś oczy. Wczoraj byłeś ze mną, ale czy to
taka całkowita przeszłość? Jak mogłaby być całkowitą przeszłością, skoro cię zmieniła, dała
ci nową iskrę, nowy płomień, skoro stała się częścią ciebie?
Twoja chwila obecna zawiera w sobie twą całą przeszłość. Jeśli umiesz podążyć moim tokiem
rozumowania, pojmiesz także, że twoja teraźniejszość zawiera w sobie twoją całą przyszłość.
Przeszłość, tocząc się, wywierała wpływ na ciebie, przygotowywała cię. Przyszłość, która cię
czeka wyniknie z tego, jak żyjesz teraz. Twój obecny sposób życia będzie miał ogromny
wpływ na twoją przyszłość.

Cała przeszłość zawiera się w chwili obecnej i w niej także powstaje twoja przyszłość, ale nie
musisz się o to martwić. To już się dzieje. Nie musisz odbierać tego osobiście, nie musisz się
tym przejmować. Jeśli wiesz, co mam na myśli, pojmiesz że to wszystko jest obecne tu i
teraz; drzewo nie myśli o wodzie, którą pobrało z ziemi wczoraj, ale ona w nim jest. Myśleć
albo nie myśleć. Tak samo nie myśli o promieniach słońca, które wniknęły weń wczoraj.
Drzewa nie są tak niemądre jak ludzie.
Po co zajmować się wczorajszymi promieniami? Zostały zaabsorbowane, wchłonięte, stały
się częścią zieleni, czerwieni, złota. Drzewo cieszy się dzisiejszymi porannymi promieniami
słońca i nie ma autobiograficznej pamięci dnia wczorajszego, chociaż przecież zawiera się on
w liściach, w kwiatach, w gałęziach, w korzeniach, w żywicy. Jest obecny! A przyszłość się
przybliża; nowe pąki, które w przyszłości staną się kwiatami, już tu są. Zawiązki liści, które
rozwiną się w piękne liście też już tu są.
Chwila obecna zawiera w sobie wszystko. Jest wiecznością.

Człowiek kreatywny to taki, który przenosi coś ze świata nieznanego do znanego

Nie chodzi mi o to, by zapomnieć przeszłość faktograficzną; rzecz w tym by się nią nie
przejmować. Nie powinna być rodzajem osobistej inwestycji, lecz po prostu fizycznym
faktem. Nie mówię byś przestał ją pamiętać - może być ci potrzebna. Kiedy staje się
potrzebna - potrzeba występuje w teraźniejszości, a więc trzeba na nią odpowiedzieć. Ktoś
pyta cię, jaki jest twój numer telefonu - pyta teraz, a ty odpowiadasz: „Nie mogę ci podać

mojego numeru telefonu, bo odrzuciłem przeszłość". Wtedy popadniesz w niepotrzebne
kłopoty. Twoje życie zamiast nabierać cech wolności, stawać się radosnym i pełnym
optymizmu, będzie na każdym kroku stwarzać ci problemy. Natkniesz się w ten sposób no
setki niepotrzebnych kłopotów, sam je będziesz stwarzał. Nie ma takiej potrzeby. Spróbuj to
zrozumieć.
Mówisz: „Wyrzekając się przeszłości, muszę odrzucić także moją twórczą wyobraźnię". Co
ma pamięć do wyobraźni? Właściwie - im więcej pamiętasz, tym mniej twórczy się stajesz,
bo zaczynasz powtarzać to, co pamiętasz, replikować to; tworzyć oznacza przecież pozwolić
na to, by powstało coś nowego. Stworzenie warunków dla powstania czegoś nowego oznacza,
ż

e przeszłość nie przeszkadza.

Pozwól, by przeniknęło cię to, co nowe. Pozwól mu nadejść i zachwycić twoje serce.
Przyszłość się przyda, ale nie teraz; dopiero wtedy, kiedy zaczniesz wyrażać to nowe
doświadczenie. Przeszłość będzie potrzebna, bo będziesz potrzebował słów - język, którym
się posługujesz wywodzi się z przeszłości. Nie możesz wymyślić języka właśnie teraz; jeśli
spróbujesz, będzie to po prostu paplanina, bez sensownego znaczenia. Nie będzie narzędziem
komunikacji lecz jakby dziecinnym gaworzeniem. Nie wypłynie z tego zbyt wiele
kreatywności. Będziesz po prostu plótł nonsensy.
Aby rozmawiać potrzebujesz konkretnego języka; a on pochodzi z przeszłości. Jednak język
powinien być używany dopiero po tym, jak nastąpi doświadczenie. Wtedy użyj go jako
narzędzia. Nie powinien cię hamować.
Widząc różę rozkwitającą o poranku, dostrzeż ją. Niech wywrze na tobie wrażenie, niech
wejdzie głęboko w ciebie. Niech jej różane piękno owładnie tobą, wypełni cię. Nic nie mów.
Poczekaj. Bądź cierpliwy, bądź otwarty. Chłoń. Niech róża cię dotknie, ty dotknij jej także.
Niech nastąpi spotkanie, komunia dwóch istot - róży i ciebie. Przeniknijcie się nawzajem.
I pamiętaj: im głębiej wniknie w ciebie róża, tym głębiej ty wnikniesz w nią; zawsze
zachowana jest ta proporcja. Aż nadejdzie chwila, kiedy już nie będziesz wiedział kim jest
róża, a kim jest widz. Aż nadejdzie chwila, kiedy staniesz się różą a róża - tobą, kiedy
obserwator jest obserwowany, kiedy wszelkie podziały znikają. W takiej chwili poznasz
rzeczywistość, sedno bycia różą. Wtedy skorzystaj ze swojego języka, skorzystaj ze swoich
zdolności. Jeśli jesteś malarzem, weź swój pędzel, farby i płótno i namaluj to. Jeśli jesteś
poetą, użyj swojej pamięci faktograficznej aby odnaleźć właściwe słowa, które pozwolą ci
wyrazić to doświadczenie.

Prawdziwa kreatywność bierze się nie z pamięci lecz ze świadomości.

Jednak, kiedy to doświadczenie trwa, nie prowadź wewnętrznej rozmowy. Byłaby ona
zakłóceniem. Nie poznałbyś róży w jej pełni, w jej głębi, lecz jedynie jej zewnętrzny obraz. I
tak samo płytko i powierzchownie będziesz ją później wyrażał. Twoja sztuka nie będzie miała
wielkiej wartości.
Mówisz: „Wyrzekając się przeszłości, muszę odrzucić także moją twórczą wyobraźnię". Nie
rozumiesz znaczenia słowa „twórczy". Oznacza ono coś nowego, coś oryginalnego. Trzeba
być na to otwartym, podatnym.
Odłóż na bok pamięć; przyda się później. W takiej chwili byłaby jedynie przeszkodą. Na
przykład teraz-słuchasz moich słów, ale czy jednocześnie powtarzasz sobie w głowie jakieś
formułki matematyczne? Coś obliczasz? Przypominasz sobie jakieś wiadomości
geograficzne? Musiałeś je odłożyć na bok. To, co zrobiłeś z historią, matematyką i geografią,
zrób także z językiem, z pamięcią. Odstaw na bok. Przydadzą się, kiedy przyjdzie pora.
Wtedy ich używaj. Teraz odstaw umysł na bok!
Nie niszczysz w ten sposób umysłu, jedynie dajesz mu odpocząć. Nie jest teraz potrzebny.
Ma krótkie wakacje. Możesz mu powiedzieć: „Odpocznij godzinkę i daj mi posłuchać. A

kiedy skończę słuchać, kiedy przyswoję to sobie, będę syty, wtedy cię przywołam. Wtedy
twoja pomoc będzie mi potrzebna - twój język, twoja wiedza, informacje, które posiadasz.
Namaluję obraz albo napiszę wiersz. Teraz jednak odpocznij". A po takiej przerwie umysł
będzie odświeżony. Nie pozwalasz mu na odpoczynek - oto powód, dla którego jest taki
przeciętny.
Weźmy przykład człowieka, który chce uczestniczyć w wyścigu olimpijskim, toteż przez cały
czas biega przygotowując się do tego wydarzenia. A kiedy olimpiada nadejdzie, on nie będzie
w stanie ruszyć nogą ani ręką ze zmęczenia. Przed wyścigiem należy odpocząć, odprężyć się
tak głęboko jak to tylko możliwe - tak by ciało mogło się zregenerować.
Dokładnie to samo dotyczy umysłu. Wyobraźnia twórcza nie ma nic wspólnego z pamięcią -
tylko wtedy może być kreatywna. Jeśli mnie zrozumiałeś, jeśli odstawisz swoją pamięć
autobiograficzną, staniesz się kreatywny. W innym wypadku to, co nazywasz tworzeniem, nie
jest wcale tworzeniem, a po prostu komponowaniem. To ogromna różnica. Aranżujesz to, co
już znasz, co słyszałeś, w inny sposób, ale jest to stare - nie ma w tym niczego nowego.
Jedyne co robisz, to zmieniasz strukturę, to przemeblowujesz swój salon - meble, obrazki,
zasłony są te same, ale ty zmieniasz ich miejsca. Krzesło przestawiasz z jednego miejsca na
drugie, przesuwasz stół, przewieszasz obrazek. Może wyglądać jak nowy pokój, ale nie jest
nowy. Na tym polega robienie kompozycji; niczego nie stworzyłeś. To właśnie robi
dziewięćdziesiąt dziewięć procent pisarzy, poetów, malarzy. Są przeciętni; nie są kreatywni.
Człowiek kreatywny to taki, który przenosi coś ze świata nieznanego do znanego; to ktoś
przynoszący nam coś od Boga, pomagający Bogu wypowiedzieć się, kto staje się jak pusty
bambus i pozwala, aby przez niego przepłynął Bóg. Czy umiesz stać się pustym bambusem?
Jeśli jesteś zdominowany przez umysł - nie będziesz tego umiał. A to, co jest wynikiem
tworzenia pochodzi od twórcy, nie od ciebie. Ty znikasz; wtedy nadchodzi kreatywność -
wtedy twórca może tobą zawładnąć.
Prawdziwy twórca wie doskonale, że nie jest twórcą - jest po prostu medium, jest
instrumentem. Coś zdarza się za jego pośrednictwem, ale nie pochodzi od niego.
Pamiętaj tę różnicę pomiędzy rzemieślnikiem a twórcą. Rzemieślnik wie jak coś wykonać, ale
nie ma w nim i w jego dziełach tzw. „iskry Bożej": głębi pojmowania i dostrzegania. Twórca
posiada tę głębię, potrafi zobaczyć coś, czego nikt inny nie widział, czego żadne inne oko nie
dostrzeże, żadne inne ucho nie usłyszy. To właśnie znaczy, że jest kreatywny.
Pomyśl... wypowiedzi Jezusa są kreatywne - nikt wcześniej tak nie mówił. A przecież nie był
wykształconym człowiekiem. Nie miał wprawy w przemawianiu, nic nie wiedział
o elokwencji; a był tak elokwentny jak jeszcze tylko kilku innych ludzi w całej
historii ludzkości. Na czym polega jego tajemnica? On posiadał umiejętność wglądu w
naturę spraw i rzeczy. Widział Boga, widział to, co nieznane. Poświadczał tego, co
nieznane i niepoznawalne, Był tam i przyniósł ze sobą trochę tej mądrości. Można jej
przynieść jedynie trochę, ale nawet tyle wysfprczy, by zmienić jakość ludzkiego życia.
Tak, Jezus był kreatywny. Nazwałbym gą Artystą; zresztą na to samo miano zasługują Budda,
Kriszna, Lao Cy - wszyscy oni to prawdziwi artyści. Oni dokonywali rzeczy niemożliwych.
To właśnie spotkanie tego, co znane z tym, co nieznane nazywamy rzeczą niemożliwą. A oni
tego dokonali.

Dziewięćdziesiąt dziewięć procent sztuki nie jest sztuką; to śmiecie. Dzieło sztuki zdarza się
wyjątkowo rzadko. W większości sztukę tworzą naśladowcy, rzemieślnicy -uzdolnieni ludzie,
mądrzy ludzie, ale nie artyści.

Mówisz: „Wyrzekając się przeszłości, muszę odrzucić także moją twórczą wyobraźnię". Nie.
To nie ma nic wspólnego z twórczą wyobraźnią. Kiedy pamięć o tym, co wydarzyło się w

przeszłości, zostanie odłożona na bok, wtedy dopiero będziesz mógł mówić o twórczej
wyobraźni. Obciążony pamięcią, nie możesz odczuć swojej kreatywności.
Mówisz także: ... "jestem pisarzem i wszystko, o czym piszę jest zakorzenione w tym, co
pamiętam z przeszłości". To znaczy, że nie jesteś takim znowu dobrym pisarzem. Piszesz
wspomnienia z przeszłości... to jesteś raczej pamiętnikarzem? Nie wnosisz powiewu
przyszłości, tworzysz raporty. Jesteś archiwistą! Możesz stać się pisarzem, ale wtedy będziesz
musiał kontaktować się z nieznanym, nie z tym, co tkwi w twojej pamięci.
To, co pamiętasz, jest w chwili obecnej martwe. Trzeba nawiązać kontakt z tym, co jest, nie z
tym, co pamiętasz, z rzeczywistością, która cię otacza. Będziesz musiał wejść głęboko w
teraźniejszość, tak aby coś z przeszłości także wpadło w twoją sieć.
Prawdziwa kreatywność bierze się nie z pamięci lecz ze świadomości. Będziesz musiał stać
się bardziej świadomy. Im większa będzie twoja świadomość, twoja sieć, tym więcej złapiesz
ryb.
Powiedziałeś: „Ciekawe, jak wyglądałby świat bez wyobraźni twórczej, która pozwala
tworzyć dzielą sztuki?" Dziewięćdziesiąt dziewięć procent sztuki nie jest sztuką; to śmiecie.
Dzieło sztuki zdarza się wyjątkowo rzadko. W większości sztukę tworzą naśladowcy,
rzemieślnicy -uzdolnieni ludzie, mądrzy ludzie, ale nie artyści. I gdyby to dziewięćdziesiąt
dziewięć procent zniknęło, byłoby to błogosławieństwem; to raczej wymiociny niż przejawy
kreatywności.
Ostatnio pojawiło się pewne ważne zjawisko - terapia sztuką. Ma ona duże znaczenie i jest
wiele sensu w jej stosowaniu. Sztuka może bardzo pomóc ludziom chorym psychicznie.
Można dać im płótno, farby, pędzle i poprosić, aby namalowali co tylko chcą. Oczywiście, to
co namalują będzie miało w sobie znamiona obłędu, szaleństwa, ale za którymś razem, ku
twojemu wielkiemu zaskoczeniu, zauważysz że taki człowiek wraca do zdrowia. Malowanie
było rodzajem katharsis; umożliwiło zwymiotowanie. Jego system wyrzucił to z siebie i tomu
pomogło. Jednak nie jest to coś, co może być podziwiane przez innych jako dzieło sztuki.
Popatrz na dzieła Michała Anioła - możesz przy nich medytować godzinami. A im więcej
medytujesz, tym bardziej stajesz się milczący i wyciszony. To nie są wymiociny. On
przeniósł coś z nieznanego. Nie był jednym z tych ludzi, którzy wyrzucają szaleństwo ze
swojego systemu przez malarstwo, rzeźbę, poezję czy muzykę. Nie był chorym człowiekiem
usiłującym pozbyć się swego szaleństwa. Wręcz przeciwnie - był brzemienny, nie chory. Był
brzemienny i nosił w sobie Boga. Coś zapuściło korzenie w jego jaźni, a on chciał się tym
podzielić. To coś jest jak wieczny urodzaj, jak spełnienie. Żył w sposób kreatywny, kochał
ż

ycie w sposób kreatywny. Pozwolił, by życie wniknęło de jego najgłębszej świątyni; stał się

jakby brzemienny życiem, Bogiem. A naturalna konsekwencja tego stanu to akt narodzin.
Michał Anioł rodził, Budda rodził, Beethoven rodził^ - przychodziło przez nich coś o
niezwykłej wartości. Słuchając muzyki Beethovena doznajesz przemiany, przenosisz się do
innego świata, odczuwasz przebłyski nieznanego.
Dziewięćdziesiąt dziewięć procent sztuki współczesnej to przejawy patologii. Jeśli
zniknęłoby z tego świata, to tylko lepiej dla świata. Na pewno nie zaszkodziłoby.
Nowoczesny umysł to wściekły umysł. Wściekły dlatego, że nie ma kontaktu z jaźnią, bo
stracił poczucie wartości, bo nie wie, co jest ważne.

Po co żyjesz? Dlaczego? Wzruszasz ramionami. To nie pomoże. Wyglądasz jakbyś był tu
przez pomyłkę.

Jedna ze znanych książek Jeana Paula Sartre'a nosi tytuł „Mdłości". Taki jest właśnie stan
nowoczesnego umysłu - ma mdłości, jest poddawany torturom. A te tortury są przez niego
stworzone.

Fryderyk Nietzsche ogłosił, że Bóg jest martwy. Od tego dnia zaczął popadać w obłęd. Bóg
nie umrze tylko dlatego, że jakiś człowiek tak twierdzi. Takie deklaracje nie mają
najmniejszego znaczenia. Jednak z chwilą gdy Nietzsche stwierdził, że
Bóg jest martwy, sam zaczął umierać, zaczął tracić zdrowie psychiczne. Świat bez Boga jest
skazany na szaleństwo, bowiem nie posiada żadnego punktu odniesienia, żadnej wartości.
Kiedy czytasz poemat, jego słowa mają znaczenie jedynie w kontekście tego poematu. Jeśli
wyrwiesz słowo z kontekstu, nie będzie ono miało już tego znaczenia. A tak wiele znaczyło w
poemacie! Wytniesz fragment obrazu i pozbawisz go znaczenia, pozbawisz go korzeni.
Całość była taka piękna, spełniała jakąś funkcję, miała jakiś sens. Teraz nie ma sensu.
Gdybyś wyjął mi jedno oko, trzymałbyś w dłoni jedynie martwe oko, coś niemającego
znaczenia. Kiedy patrzysz mi w oczy, możesz tam znaleźć znaczenie, gdyż są one
umieszczone w kontekście całego mnie; są nierozłączną częścią poematu, częścią obrazu.
Znaczenie zawsze dotyczy czegoś więcej niż ty sam.
W dniu, kiedy Nietzsche zadeklarował śmierć Boga, sam wypadł z kontekstu. Bez Boga
przestał mieć jakiekolwiek znaczenie, ponieważ człowiek jest po prostu jednym ze słów w
boskiej epopei, jedną z nut w boskiej symfonii. Ta pojedyncza nuta, wyjęta z zapisu byłaby
monotonna i przykra dla uszu; prowadziłaby do szaleństwa.
Dlatego Nietzsche oszalał. Wierzył w to, co powiedział. Był wyznawcą, który wyznaje
jedynie samego siebie. Wierzył, że Bóg jest martwy, a człowiek wolny. Doprowadziło go to
do szaleństwa, nie do wolności. Wiek XX. przyjął deklarację Nietzschego i została ona
wprowadzona w życie; dlatego doszliśmy do takiego absurdu jakiego nie znało przed nami
ż

adne inne stulecie. Historycy nadadzą temu wiekowi nazwę wieku szaleństwa. To obłąkanie

jest wynikiem wypadnięcia z kontekstu.
Po co żyjesz? Dlaczego? Wzruszasz ramionami. To nie pomoże. Wyglądasz jakbyś był tu
przez pomyłkę. Jesteś czy cię nie ma - to bez różnicy. Nie wnosisz niczego nowego, nie jesteś
potrzebny. Nie masz nic do spełnienia, więc twoja obecność lub nieobecność pozostanie
niezauważona. Jak mógłbyś poczuć się szczęśliwy, jak miałbyś pozostać przy zdrowych
zmysłach? Przez pomyłkę... jesteś tu przypadkowo? Wtedy jest ci wszystko jedno -
morderstwa są akceptowane, bo jakie to może mieć znaczenie? Jeśli żaden czyn nie ma żadnej
wartości to samobójstwo jest dobre, morderstwo jest dobre; wszystko jest w porządku.
Ale nie jest w porządku. Jest parę rzeczy, które dostarczają ci radości i parę takich, które cię
przygnębiają; kilka rzeczy powoduje twoją ekstazę, kilka - agonię. Są rzeczy z piekła rodem i
takie, które roztaczają przed tobą łąki Edenu. Nie wszystko jest takie samo. Jednak,
jeśli uważa się, że Bóg umarł, jeśli tracisz kontakt z całością... - a Bóg właśnie jest całością...
Czymże jest fala, kiedy zapomni o oceanie? Staje się niczym. Była wielką falą przypływu
dopóki stanowiła część oceanu.
Pamiętaj: prawdziwa sztuka rodzi się z prawdziwej religijności. Dzięki religijności staje się
możliwa komunia z rzeczywistością; wtedy powstaje prawdziwa sztuka.
Powiedziałeś: „Ciekawe, jak wyglądałby świat bez wyobraźni twórczej, która pozwala
tworzyć dzieła sztuki?" Jeśli dziewięćdziesiąt dziewięć procent tak zwanych dzieł sztuki
zniknie, świat stanie się piękniejszy i bogatszy - zostanie tylko prawdziwa sztuka. Jeśli ci
obłąkani udawacze odejdą... Nie mówię, że nie wolno im malować. Niech malują - w ramach
autoterapii. Bo to jest terapia. Potrzebuje jej na przykład Picasso; powinien malować, ale jego
obrazy nie powinny być wystawiane; jeśli wystawiane, to tylko w domu wariatów. Może
pomogłyby paru wariatom w oczyszczeniu się, może przyniosłyby im ulgę.
Prawdziwa sztuka oznacza to, co pomaga ci stać się medytacyjnym. Gurdżijew zwykł
nazywać prawdziwą sztukę sztuką obiektywną, taką która pomaga ci medytować. Jej
przykładem jest choćby Tadź Mahal. Czy kiedyś tam byłeś? Naprawdę warto. Siedząc przy
tej świątyni miłości w jasną noc księżycową, naprawdę możesz poczuć jak przepełnia cię
nieznane.

Chciałbym opowiedzieć wam jak powstał Tadź Mahal. Z Iranu, z miasta Shiraz przybył
człowiek. Nazwano go Shirazi. Był wspaniałym artystą, znanym w całym Shiraz. Był
cudotwórcą; jego przybycie poprzedzały tysiące opowieści dotyczących jego osoby. Szach
Dżahan był w tym czasie władcą. Słyszał wiele tych historii. Zaprosił tego sławnego
rzeźbiarza do siebie na dwór. A trzeba wiedzieć, że Shirazi był także sufijskim mistykiem.
Szach Dżahan zapytał go:
- Słyszałem, że potrafisz wyrzeźbić posąg kogoś, kogo twarzy nigdy nie widziałeś. Wystarczy
ci, że dotkniesz dłoni tej osoby. Czy to prawda?
Shirazi odpowiedział:
- Spróbuję tego dokonać, ale pod jednym warunkiem: umieścisz dwadzieścia pięć kobiet za
kurtyną. Będę mógł widzieć i dotknąć jedynie ich dłoni. Wybiorę jedną z kobiet, a jeżeli
posąg będzie wiernie odtwarzał jej postać, pozwolisz mi się z nią ożenić. Chcę za żonę
kobietę z twego pałacu.
Szach Dżahan zgodził się bez wahania. Posadzono za zasłoną dwadzieścia pięć pięknych
niewolnic. Shirazi po kolei dotykał ich dłoni, ale niestety wszystkie odrzucił. Widząc to,
córka szacha, która także stała za zasłoną, dla żartu, wystawiła swoją dłoń. Dotknął jej,
zamknął oczy, zastanowił się przez chwilę i rzekł:
- Tę dłoń wybieram.
I nałożył na tę dłoń pierścień, który miał oznaczać, że ta kobieta zostanie jego żoną, jeśli on
wywiąże się z zadania. Władca zajrzał za zasłonę i przeraził się: „Co ta dziewczyna
uczyniła?!" Wkrótce jednak uspokoił się, bowiem nie wierzył, żeby za sprawą dotknięcia
dłoni można było wyobrazić sobie całą postać, a następnie ją wyrzeźbić.
Shirazi zamknął się w pracowni na trzy miesiące. Pracował w dzień i w nocy. Po upływie
trzech miesięcy zaprosił szacha i cały dwór, aby mogli obejrzeć posąg. Władca nie mógł
uwierzyć własnym oczom. Shirazi jednak tego dokonał! Nie można było doszukać się ani
jednej niedoskonałości, chociaż szukał bardzo dokładnie, nie chciał bowiem oddawać swojej
córki ubogiemu mężczyźnie. Ale nie miał wyboru - musiał dotrzymać słowa.
Był tym bardzo zmartwiony, jego żona aż się rozchorowała. Wkrótce zresztą zmarła przy
porodzie. Nazywała się Mumtaz Mahal.
Szach desperacko usiłował wymyślić coś, aby uratować swoją córkę. Poprosił rzeźbiarza aby
przyszedł, a następnie opowiedział mu o wszystkim. Powiedział, że to była pomyłka, że to
wina jego córki, a jego sytuacja jest w tej chwili wprost rozpaczliwa - żona zmarła, bo nie
mogła się pogodzić z tym, że jej córka odejdzie z ubogim artystą. Zresztą on sam przyznał, że
nie umie się z tym pogodzić, chociaż przecież dał swoje słowo.
Rzeźbiarz odpowiedział:
- Nie ma powodu tak się zadręczać. Gdybyś powiedział mi o tym od razu, wróciłbym do
domu. Nie martw się. Nie będę cię o nic prosił. Wracam do Shiraz i zapomnijmy o
wszystkim.
Dla szacha nie było to jednak dobre rozwiązanie, bo przecież wtedy nie dotrzymałby swojej
obietnicy. Poprosił o czas do namysłu.
Premier podpowiedział władcy:
- Mam pewien pomysł. Twoja żona zmarła, a on jest doskonałym artystą. Każ mu stworzyć
projekt grobowca, który uwieczni twoją żonę. Niech będzie najpiękniejszy na świecie. A jeśli
zatwierdzisz taki projekt, pozwolisz by poślubił twoją córkę. Jeśli zaś nie spodoba ci się jego
projekt - nie oddasz mu jej ręki.
Przekazano tę wiadomość rzeźbiarzowi. Zgodził się. Szach sądził, że znalazł doskonałe
rozwiązanie, bo nie zamierzał zaaprobować żadnego z projektów. Toteż, mimo że Shirazi
przygotował wiele przepięknych projektów, odpowiedź Szacha zawsze brzmiała: Nie.
Premier był tym zdruzgotany, bo te projekty były wyjątkowe i odrzucanie ich było po prostu
niesprawiedliwe. Zaczął rozpowiadać, że córka Szacha jest bardzo chora. W następnym
tygodniu rozpowiadał, że jest umierająca, a w kolejnym tygodniu, że zmarła. Kiedy ta

wiadomość dotarła do rzeźbiarza, ten stworzył swój ostatni projekt grobowca. Dziewczyna
nie żyła, jego serce było złamane. Zaniósł projekt do szacha, a ten go zaakceptował. Skoro i
tak córka już nie żyła, nie było problemu z poślubieniem Shiraziego.
Ten projekt grobowca to Tadź Mahal. Był stworzony przez sufijskiego mistyka. Jak to
możliwe, że umiał wyrzeźbić człowieka zaledwie raz dotknąwszy jego dłoni? Zapewne
przebywał w innym wymiarze, zapewne w takich chwilach umiał odstawiać umysł. Musiały
to być chwile głębokiej medytacji. Wtedy dotykał energii, a dzięki temu był w stanie
odtworzyć całość.
Obecnie, dzięki fotografii kirlianowskiej, można to zrozumieć dużo łatwiej. Każda energia ma
swój własny wzorzec. Twoja twarz nie jest przypadkowa - jest wynikiem konkretnego wzorca
energetycznego, jaki posiadasz. Twoje oczy, włosy, kolor skóry - to wszystko jest takie a nie
inne dzięki konkretnemu wzorcowi energii.
Ci, którzy medytują, zajmowali się wzorcami energii już od wieków. Jeśli poznasz ten
wzorzec - znasz całą osobę. Wszystkie jej słabości i mocne strony; są one bowiem rezultatem
określonego wzorca energii. Znasz przeszłość, teraźniejszość, przyszłość - wzorzec energii
jest kluczem, jest rdzeniem wszystkiego, co się wydarzyło, co się dzieje i co nastąpi w
przyszłości.
To jest sztuka obiektywna. Ten człowiek stworzył Tadź Mahal. A twoje serce roztętni się od
nowej miłości, kiedy spędzisz księżycową noc, medytując pod Tadź Mahal. Ta świątynia
wciąż promieniuje energią miłości. Mumtaz Mahal umarła z powodu miłości do córki, szach
Dżahan cierpiał z miłości; Shirazi stworzył projekt bardzo cierpiąc, ponieważ jego przyszłość
jawiła mu się jako bardzo ciemna. Kobieta, którą wybrał, przestała istnieć. Świątynia Tadź
Mahal powstała więc z wielkiej miłości i głębokiej medytacji. I wciąż ma w sobie to
promieniowanie. To nie jest zwykły pomnik. Tak samo wyjątkowe są egipskie piramidy i
wiele innych dzieł, stworzonych jako przejaw sztuki obiektywnej, przez ludzi o nastawieniu
medytacyjnym, przez ludzi, którzy wiedzieli, na czym polega kreatywność. Innymi
przykładami są Upaniszady, sutry Buddy czy nauki Jezusa.
Pamiętajcie - dla mnie kreatywność oznacza medy-tacyjność, stan nie-umysłu; wtedy wpływa
w ciebie Bóg, wtedy wypływa z ciebie miłość. Coś, co wtedy powstaje, jest wynikiem
wszechogarniającego poczucia błogości. Jeśli tak nie jest - powstają wymiociny.
Możesz malować, możesz pisać jeśli cię to uleczy, ale spal swoje płótna i poematy. Nie ma
potrzeby pokazywać swoich wymiocin innym ludziom. Ci, którzy się tym zainteresują, sami
są zapewne chorzy. Zapewne oni także potrzebują terapii.
Jestem zwolennikiem sztuki obiektywnej, medytacyjnej, pochodzącej od Boga. Wystarczy
byś był środkiem transportu.
Mówisz: „Tołstoj nigdy nie stałby się Buddą..." Kto tak ci powiedział? Tołstoj może stać się
Buddą, a nawet stanie się Buddą prędzej czy później. Dalej pytasz czy Budda mógłby napisać
„Wojnę i pokój?" A co robił Budda? Co ja tu robię? Czytałeś Gitę Kriszny? To przecież jest
„Wojna i pokój"! Tołstoj mógł napisać „Wojnę i pokój", „Annę Kareninę" i kilka innych dzieł
nie dlatego, że był Tołstojem, ale mimo to, że był Tołstojem. Dostojewski napisał „Idiotę",
„Zbrodnię i karę" oraz najpiękniejszą z powieści: „Bracia Karamazow" nie dlatego, że był
Dostojewskim, ale mimo to, że był Dostojewskim. Miał w sobie jednak coś z Buddy; coś
doskonale religijnego. Dostojewski był religijnym człowiekiem; może nie całkowicie, ale
jakaś jego część była bardzo religijna. To dlatego powieść „Bracia Karamazow" ma w sobie
tę wyjątkową jakość. To nie jest zasługą zwykłego człowieka, to przyszło od Boga.
Dostojewski został owładnięty przez Boga, stał się środkiem przekazu. Oczywiście nie był
doskonały, toteż wiele rzeczy umknęło jego umysłowi. A jednak jego dzieło jest przepiękne.
Gdyby Dostojewski nie był Dostojewskim, z jego pamięcią, ego, patologiami, to powieść
„Bracia Karamazow" stałaby się kolejnym Nowym Testamentem, stałaby się jak nauki Jezusa
albo Sutra Diamentowa, albo Upaniszady. Dostojewski miał w sobie tę wyjątkowość.

2. Depresja poporodowa

Kiedy piszę książkę, czuję w sobie tyle przelewającej się energii i taką rozkosz. Kiedy skończę,
jestem taka pusta i martwa, że naprawdę z trudem udaje mi się przeżyć. Teraz właśnie
zaczynam nową książkę, ale chociaż odczuwam wielką przyjemność z tej pracy, to podczas
medytacji zaczynam odczuwać strach przed pustką, której spodziewam się za kilka miesięcy.

To pytanie zadała pisarka. Czytałem jej powieści. Są piękne. Ma ona prawdziwe wyczucie
tego, jak pięknie można snuć opowieść. A doświadczenie pustki nie jest czymś wyjątkowym -
zdarza się bowiem każdemu, kto jest w jakiś sposób kreatywny. Jednak wyjaśnienie tego
zjawiska jest błędne, a przecież tak wiele zależy od tego, czy je zrozumiemy.
Kiedy kobieta nosi w sobie dziecko, czuje się pełna. Oczywiście, gdy dziecko się urodzi,
poczuje się pusta. Będzie jej brakowało tego nowego życia, które poruszało się w jej brzuchu.
Dziecko przyszło na świat; ona przez kilka dni będzie odczuwać pustkę. Ale może ona,
kochając dziecko, pomagając mu się rozwijać, zapomnieć o tej pustce. Artysta nie ma takiej
możliwości. Malujesz, piszesz poemat albo powieść, a kiedy zakończysz następuje dotkliwe
poczucie pustki. I co można zrobić z gotową książką? Artysta jest więc w o wiele trudniejszej
sytuacji niż matka. Kiedy książka jest zakończona - to koniec. Nie potrzebuje pomocy ani
miłości. Nie będzie rosnąć. Jest już gotowa, jest już dorosła. Zakończony obraz - to koniec.
Malarz czuje się pusty. Ale przyjrzyjmy się jego pustce.
Nie mów, że jesteś wyczerpana, lecz raczej, że wymęczona; nie mów, że jesteś pusta,
ponieważ każda pustka ma w sobie pełnię. Patrzysz na to z niewłaściwej strony.
Wchodzisz do jakiegoś pokoju; są tam meble, obrazki na ścianach i różne rzeczy. Następnie
wszystko to zostaje usunięte i znów wchodzisz do tego pokoju. Co powiesz? Nazwiesz to
pustym pokojem, czy pełnym pokojem? Pokój to przestrzeń, to puste miejsce. Kiedy usunięto
meble, pokój stał się prawdziwym sobą, pełnią siebie. Kiedy były tam meble, pokój nie był w
pełni sobą; meble zabierały mu część jego pełni. Teraz pokój jest pusty, czyli kompletny.
Można na to patrzeć z dwóch różnych stron. Jeśli gromadzisz nazbyt wiele mebli, tak że
patrzysz jedynie na krzesła, stoły, sofę, a nie dostrzegasz tego, jakim jest pokój, będzie on
czuł się pusty. Jeśli jednak znasz i czujesz jego cechy - jakby był niczym nie zastawiony -
poczujesz ogromną wolność, której wcześniej nie czułeś, bo pokój nie był widoczny; był tak
zapchany, że nie mogłeś się w nim poruszać. Jeśli będziesz wciąż upychać w nim jakieś
meble to nastąpi taki moment, że nie będziesz w stanie zrobić nawet kroku, bo nie będzie już
pokoju.
Kiedyś zatrzymałem się w domu bardzo bogatego człowieka. Bogatego, ale bez gustu. Jego
dom był tak zagracony, że właściwie to nie było już domu. Trudno było się w nim poruszać, a
na domiar złego wszędzie było pełno cennych antyków. On sam poruszał się bardzo
ostrożnie, a jego służba żyła w ciągłym strachu, by czegoś nie potłuc. Umieścił mnie w
najlepszym, najpiękniejszym pokoju, ale ja powiedziałem mu: „To nie jest pokój, to muzeum.
Proszę umieść mnie w jakimś miejscu, w którym będę mógł się poruszać. Takie miejsce
będzie zasługiwało na swoją nazwę i funkcję - da mi miejsce. W tym pokoju, który mi
zaoferowałeś nie ma miejsca".
Pusty pokój pełen jest miejsca, pełen jest wolności, którą może ci dać. Kiedy pracujesz,
tworzysz, twój umysł pełen jest różnych rzeczy. Jest zajęty. Kiedy piszesz powieść, umysł
jest zajęty, kiedy piszesz poemat, umysł jest zajęty. Jest w nim zbyt wiele mebli właściwych
umysłowi: myśli, odczuć, postaci. A potem książka jest zakończona. Nagle meble znikają.
Czujesz pustkę. Nie ma jednak powodu do smutku. Jeśli podejdziesz do tego odpowiednio -
czyli w sposób, który Budda nazwał „właściwe widzenie", samyak drasthi - poczujesz się
czysta, wolna od obsesji, od obciążenia. Postaci powieści już ci się nie snują po głowie.
Wszyscy ci goście odjechali i gospodarz nareszcie ma święty spokój. Ciesz się tym!
Niewłaściwa interpretacja wywołuje w tobie żal i lęk. Spróbuj jednak przypomnieć sobie, że

zawsze gdy przyjeżdżają goście czujesz się szczęśliwa, a gdy wyjeżdżają - jeszcze
szczęśliwsza. Zostawiają cię w spokoju i znów masz dużo miejsca dla siebie.
Pisanie powieści graniczy niemal ze stanem szaleństwa - tyle postaci wprowadziło się do
twojej głowy, a każda ma swój odrębny charakter. Nie zawsze są one posłuszne pisarzowi.
Czasem kierują pisarza w stronę, która jest dla nich wygodna. Pisarz zaczyna powieść, ale to
nie on ją kończy. To postaci decydują kiedy ją zakończyć.
To jest tak samo, jak z rodzeniem dziecka. Kiedy je wydasz na świat - dziecko zaczyna
poruszać się samo, niezależnie od ciebie. Matka myśli, że syn zostanie lekarzem, a on staje się
łazęgą. Bardzo się starała... Ale on zszedł na psy.
To samo dzieje się, gdy piszesz powieść: tworzysz postać, chcesz uczynić z niej świętego, a
on staje się grzesznikiem. Wierz mi -z powieścią jest dokładnie tak samo jak z dzieckiem.
Matka się zadręcza, pisarz się zadręcza. Nic nie można zmienić - stał się przestępcą. Pisarz
czuje się bezradny, wykorzystany przez tę postać. Jest wytworem jego wyobraźni, ale
ponieważ zaczął z nią pracować, stała się niemal rzeczywista. I dopóki się jej nie pozbędziesz,
nie zaznasz spokoju. Jeśli nosisz powieść w głowie, musisz ją napisać, aby się jej pozbyć. To
rodzaj katharsis, oczyszczenia.
To właśnie dlatego tak często ludzie kreatywni ocie-rają się o obłęd. Średniakom to nie grozi
- nie mają powodu, nic w ich życiu nie zakłóca tak silnie równowagi psychicznej. Twórcy
często popadają w szaleństwo; twórcy tacy jak van Gogh, Niżyński, Nietzsche. Dlaczego tak
się dzieje? Bo są wciąż zajęci, w ich umysłach dzieją się niezliczone rzeczy. Nie mają w sobie
miejsca dla samych siebie. Tak wiele osób przewija się przez ich umysły. Jedni przychodzą,
inni odchodzą. To tak jakby siedzieli na drodze w godzinach szczytu. Każdy artysta słono
płaci za swoją kreatywność.
Pamiętaj - kiedy książka jest zakończona, kiedy dziecko przyszło na świat, poczuj jakie to
szczęście. Wcześniej czy później pojawi się nowa książka. Jak liście i kwiaty powstały dzięki
drzewom, tak poematy powstają dzięki poetom, powieści dzięki pisarzom, obrazy dzięki
malarzom, piosenki dzięki śpiewakom. To naturalne, tak po prostu się dzieje.
Toteż w jesienne dni, kiedy opadają liście, a drzewa pozostają bezlistne na tle ogromnego
nieba, ciesz się tym. Nie nazywaj tego pustką; to nowy rodzaj pełni - jesteś przepełniona sama
sobą. Nie ma nikogo, kto by ci przeszkadzał, odprężasz się sama w sobie. Odpoczynek jest
konieczny dla każdego artysty, to naturalne. Każda matka potrzebuje nieco spokoju. Jedno
dziecko się rodzi, a ty zaraz znów jesteś w ciąży z następnym... Tak się zdarzało, zwłaszcza
na Wschodzie; w Indiach nadal tak się dzieje. Kobieta, zanim dożyje trzydziestki, już jest
stara; rodziła dzieci - jedno po drugim – nie mając przerwy na to, by się odnowić,
zregenerować, pobyć sama. Jest więc wyczerpana, potwornie zmęczona. Jej młodość, piękno,
ś

wieżość - przeminęły. Po urodzeniu dziecka potrzebny jest odpoczynek, by odzyskać energię

przekazaną dziecku, by odzyskać siebie, tak aby znów można było rodzić.
Kiedy piszesz powieść, a jest ona naprawdę dziełem sztuki, po zakończeniu będziesz się czuła
pusta. Jeśli jednak jest to jakiś rodzaj dziennikarstwa, coś co robisz w ramach umowy dla
jakiegoś wydawnictwa, wtedy nie jest to głębokie. Nie będziesz czuć pustki, będziesz
niezmieniona. Im głębiej wchodzisz w tworzenie, tym większa pustka nastąpi po
zakończeniu. Im większa burza, tym głębszą ciszę zostawia po sobie. Ciesz się nią. Burza jest
dobra i cisza jest dobra. Dzień jest piękny, pełen zajęć, pasywna, pusta. Śpisz. Rano znów się
budzisz pełna energii do pracy, do działania.

Człowiek żyje pośród słów. Jeśli nada czemuś niewłaściwą nazwę, to sam zaczyna się tego
bać.

Nie bój się nocy. Wiele osób się boi. Jedna z moich kobiet-sannjasinów otrzymała ode mnie
imię Nisha, co oznacza „noc". Przychodzi do mnie ciągle i prosi żebym zmienił jej imię.

Mówi, że boi się nocy. Pyta dlaczego spośród tylu imion musiałem nadać jej akurat takie. Ale
ja go nie zmienię. Nadałem je właśnie dlatego, że wiedziałem o jej lęku przed nocą, lęku
przed niedziałaniem, przed odprężeniem, przed poddaniem się. A to wszystko zawiera się w
słowie Nisha, noc.
Nie sądź więc, że coś jest nie w porządku. Pustka jest piękna, zapewne piękniejsza nawet niż
dni kreatywności; bowiem kreatywność wynika z pustki, kwiaty przychodzą znikąd. Ciesz się
tym, czuj się błogo i bądź pogodna. Przyjmij to jak błogosławieństwo a przekonasz się, że
wkrótce przepełni cię chęć działania, że zacznie powstawać w tobie nowa książka. Nie martw
się, nie ma żadnego powodu. To jedynie opaczne zrozumienie tego cudownego zjawiska.
Człowiek żyje pośród słów. Jeśli nada czemuś niewłaściwą nazwę, to sam zaczyna się tego
bać. Bądź bardzo, bardzo precyzyjna. Zawsze pamiętaj co mówisz, bo mówienie nie jest tylko
mówieniem; ma głęboki związek z twoją jaźnią. Kiedy nazwiesz coś pustką, zaczniesz się
tego obawiać; właśnie przez to, jakim słowem to nazwałaś.
Mamy w Indiach lepsze słowo na określenie pustki. Nazywamy ją shunya. Słowo to jest
nacechowane pozytywnie, nie ma w nim niczego złego. Jest piękne. Oznacza po prostu
przestrzeń, żadnych granic - jedynie przestrzeń. Shunya. Tym samym słowem określamy
najwyższy cel. Budda mówi, że kiedy staniesz się shunya, kiedy staniesz się absolutnie
niczym, wtedy dotrzesz do celu.
Poeta, artysta, malarz - każdy z nich jest na drodze do stania się mistykiem. Wszelka
działalność artystyczna prowadzi w kierunku stania się religijnym. Kiedy działasz, piszesz
wiersz - jesteś umysłem. Kiedy wiersz jest napisany, misja - wypełniona, umysł odpoczywa.
Skorzystaj z takich chwil aby wejść we własną jaźń. Nie nazywaj tego pustką, nazywaj to
pełnią, jaźnią, prawdą, Bogiem. Wtedy dostrzeżesz zawarte w tym błogosławieństwo.

3. Kreatywność i krzyżowanie

Odczuwam wielką potrzebę ekspresji artystycznej; mam staranne wykształcenie w zakresie
zachodniej muzyki klasycznej. Często mam wrażenie, że to wykształcenie blokuje moją
spontaniczność twórczą, a ostatnio w ogóle nie mam ochoty regularnie ćwiczyć. Nie wiem już
na czym polega prawdziwa sztuka i w wyniku jakiego procesu artysta tworzy i przedstawia
prawdziwą sztukę. Jak poczuć w sobie twórcę?

Ze sztuką związany jest pewien paradoks: musisz nauczyć się jej zasad, a następnie o nich
zapomnieć. Jeśli nie poznasz jej alfabetu, nie wejdziesz w nią głęboko. Jeśli zaś będziesz
stosował tylko samą technikę, będziesz ćwiczył systematycznie, zostaniesz zapewne bardzo
zdolnym rzemieślnikiem sztuki, ale nie będziesz artystą.
Nauki zen mówią, że jeśli chcesz zostać malarzem, musisz przez dwanaście lat uczyć się
malować, a potem przez dwanaście lat zapominać o tym, czego się nauczyłeś. Zapomnieć
kompletnie, nie mieć z tym nic wspólnego; rąbać drewno, nosić wodę ze studni. Robić
wszystko za wyjątkiem malowania.
Aż pewnego dnia zaczniesz malować. Dwadzieścia cztery lata: dwanaście, aby nauczyć się
techniki malowania i dwanaście, aby o niej zapomnieć. I wtedy możesz malować. Technika
przez ten czas wrosła w ciebie, nie jest już tylko wiedzą; stała się twoją krwią, kośćmi i
szpikiem. Teraz możesz być spontaniczny. Technika cię nie zablokuje, nie uwięzi.
Sam tego doświadczyłem.
Cóż, przestań ćwiczyć. Zapomnij o całej tej muzyce klasycznej. Rób inne rzeczy'- uprawiaj
ogród, zajmij się rzeźbiarstwem, malowaniem; zapomnij muzykę klasyczną, jakby nigdy nie
istniała. Przez kilka lat powinna pozostać w tobie, by mogła zostać przyswojona. Wtedy
przestanie być samą tylko techniką. Pewnego dnia zawładnie tobą tak silne pragnienie, że

znów zaczniesz grać. A kiedy będziesz grał, nie myśl już więcej o technice, bo nie będziesz
spontaniczny.
Wprowadzaj nowości - na tym polega kreatywność. Nowe, nieznane sposoby, nowe
znaczenia. Spróbuj zrobić coś, czego nikt jeszcze nie próbował. Najwspanialsza kreatywność
zdarza się ludziom w dziedzinach, w których nie mają wykształcenia.
Jeśli na przykład matematyk zajmie się muzyką, wniesie on do swej gry coś, czego muzyk by
nie potrafił wy-myśleć. Jeśli muzyk stanie się matematykiem - wzbogaci świat matematyki.
Najwspanialsze przejawy kreatywności zdarzają się ludziom, którzy zmieniają swoje
zainteresowania. Jest to jakby krzyżowanie ras. Dzieci, które są wtedy płodzone, są o wiele
zdrowsze i o wiele piękniejsze.
To dlatego na świecie od stuleci zakazane są małżeństwa pomiędzy bratem i siostrą. Lepiej,
jeśli małżeństwo jest zawarte pomiędzy dwojgiem niespokrewnio-nych ludzi. A jeszcze lepiej
byłoby, gdyby ludzie z jednej rasy łączyli się w pary z ludźmi innej rasy; kiedy odkryjemy
ludzi na innych planetach, krzyżujmy się z nimi. Stworzymy w ten sposób nowe rodzaje
ludzi.
Tabu dotyczące związków małżeńskich pomiędzy bliskimi krewnymi jest uzasadnione
naukowo, ale nie zostało ani dopracowane w szczegółach, ani doprowadzone do końca.

Ze sztuką związany jest pewien paradoks: musisz nauczyć się jej zasad, a następnie o nich
zapomnieć.

Logiczny rezultat takiego tabu powinien być następujący: Hindus nie powinien żenić się z
Hinduską, Niemiec z Niemką; najlepiej żeby Niemiec poślubił Hinduskę, Hindus Japonkę,
Japończyk Afrykankę, Afrykanin Amerykankę, żyd chrześcijankę, chrześcijanin hinduistkę, a
hinduistka muzułmanina. Tak byłoby najlepiej. Podniosłoby to poziom świadomości na całej
planecie. Urodziłyby się wspanialsze dzieci - bardziej uważne, bogatsze pod każdym
względem, mające w sobie więcej życia. Ale jesteśmy tak niemądrzy, że wydaje nam się, iż
możemy robić wszystko. Więc co ja tu gadam?
Robert, młody przystojny mężczyzna, postanowił szczerze porozmawiać ze swoją matką.
- Mamo, nadszedł najwyższy czas, żebyśmy porozmawiali o mnie i o Mironie. Zrozum
proszę, że nasz związek rozkwita tak pięknie, że nazwałbym go nawet świętym. Prawda jest
taka, droga mamo, że Miron mnie kocha, a ja kocham jego. Chcemy się pobrać i uzyskać
twoje błogosławieństwo.
- Ależ Robercie, czy ty zdajesz sobie sprawę z tego, co mówisz? Czy rzeczywiście chcesz
abym zaakceptowała takie małżeństwo? Co powiedzą ludzie? Co będą sobie myśleli nasi
sąsiedzi i przyjaciele?
- Och, mamo, chcesz mi za wszelką cenę to utrudnić, czuję to. Jesteśmy przecież świetnymi
kumplami już od tak dawna.
- Synu, nie wolno występować przeciwko tak ważnym zasadom!
- Dobrze, porozmawiajmy szczerze, jak dwie cywilizowane osoby. Powiedz mi, o co ci tak
dokładnie chodzi? Jaki jest powód twojego braku zgody na to, żebym wziął ślub z Mironem?
- Przecież wiesz, o co mi chodzi! On jest żydem!

Ludzie są tak mocno nastawieni na występowanie przeciwko innym, że całkiem zapominają,
iż ci inni to ¦także ludzie, i ich miejsce jest na naszej wspólnej planecie.
Im większe będą różnice pomiędzy żoną i mężem, tym lepszy będzie owoc takich małżeństw
- dzieci. I to samo dotyczy muzyki, malarstwa, matematyki, fizyki, chemii. Krzyżowanie.
Zawsze, gdy ktoś zmienia jedną dziedzinę na inną, przenosi wraz z sobą pewne elementy,
które wprowadza do nowej dziedziny. Nie szkodzi, że już nie praktykujesz tej starej. Kiedy
zajmiesz się fizyką, co zrobisz z twoją wiedzą muzyczną? Nic. Zapomnij o niej. I tak

pozostanie w tle. Wcześniej czy później znajdziesz takie teorie, hipotezy, które będą miały
kolory i aromaty muzyki. Może wtedy zaczniesz rozumieć, że świat jest harmonijny; to nie
chaos lecz kosmos. Wnikając w głębsze wymiary fizyki, być może zaczniesz odczuwać, że
egzystencja jest jak orkiestra. Gdybyś wcześniej nie poznał muzyki, nie dotarłbyś do takich
odkryć w fizyce.
Jeśli tancerz zajmie się muzyką, to zapewne wniesie do niej wiele nowych elementów.
Wydaje mi się, że ludzie powinni zmieniać dziedziny swoich zainteresowań. Kiedy
przywykniesz do swojej dziedziny, kiedy wszystko sprowadza się już tylko do techniki,
przenieś swoje zainteresowanie na coś innego. To dobry pomysł, to wspaniały pomysł, żeby
zmieniać swoje zainteresowania. Dostrzeżesz w sobie, dzięki temu, coraz więcej
kreatywności.
Trzeba pamiętać o jednym: jeśli jesteś naprawdę kreatywny, to wcale nie znaczy, że staniesz
się sławny. Człowiek naprawdę kreatywny stanie się sławny dopiero kilkadziesiąt lat po
ś

mierci; stworzył nowe wartości, nowe kryteria - kto ze współczesnych go doceni? Musi

poczekać co najmniej pięćdziesiąt lat. Zresztą zwykle nie udaje mu się doczekać... Jeśli
chcesz sławy - zapomnij o kreatywności. Po prostu ćwicz i ćwicz, i powtarzaj te rzeczy, które
ci najlepiej wychodzą, które ukazują doskonałość twojej techniki - i staniesz się sławny;
ludzie będą rozumieli to, co robisz, bo znają to i akceptują.
Zawsze, gdy stwarzasz coś nowego, jesteś skazany na odrzucenie. Świat ludzi współczesnych
nigdy ci tego nie wybaczy. Człowiek kreatywny jest skazany na potępienie przez świat.
Pamiętaj o tym. Tu ceni się osoby niekreatywne, rzemieślników sztuki, osoby o doskonałej
technice; tacy ludzie prezentują perfekcjonizm znany już z przeszłości. A przeszłość
rozumiemy wszyscy, uczono nas o niej. Kiedy na świecie pojawia się coś całkiem nowego,
nikt nie jest w stanie tego docenić; nie istnieją żadne adekwatne kryteria oceny. Nie ma także
ż

adnej wiedzy, która pomogłaby to zrozumieć. Potrzeba co najmniej pięćdziesięciu lat, by

ludzie zaczęli to doceniać; wtedy zwykle artysta już nie żyje.

Nie przejmuj się tym, co znaczy „prawdziwa sztuka", jeśli to, co robisz wypełnia cię radością,
jeśli się w tym zatracasz, jeśli zatapiasz się w ciszy i spokoju robiąc to - jest to prawdziwa
sztuka. I nie przejmuj się krytykami; oni nie wiedzą nic o sztuce.

Vincent van Gogh nie zdobył uznania u współczesnych mu ludzi. Nie sprzedał żadnego
obrazu. Teraz każdy z nich ma wartość milionów dolarów; te same płótna, których nikt nie
chciał przyjmować od van Gogha nawet w prezencie! Chciał rozdawać je przyjaciołom,
każdemu, kto tylko był gotów powiesić jego obraz w swoim domu. Nikt nie chciał. Ludzie
bali się, że ktoś mógłby pomyśleć, że posiadanie takiego obrazu świadczy o szaleństwie.
Vincent van Gogh miał swój własny świat. Przedstawił nową wizję. Po kilku dekadach,
powoli ludzie zaczęli wyczuwać, że coś w tym jest. Ludzkość jest powolna, jakby trwała w
letargu; ma zawsze opóźnienie. Człowiek kreatywny zawsze wyprzedza swoje czasy. Stąd
bierze się ta luka w czasie.
Jeśli więc naprawdę chcesz być kreatywny, musisz zaakceptować to, że nie zdobędziesz
sławy, rozgłosu. Wiąże się to z tworzeniem „sztuki dla sztuki", bez żadnych innych
motywów. Toteż ciesz się tym, co robisz. Masz kilku przyjaciół, którym się to podoba?
Ś

wietnie! Nie masz nikogo? Ciesz się sam. Jeśli to naprawdę cię raduje, jest to wystarczający

powód, jeśli daje ci to poczucie spełnienia - to przecież o to właśnie chodzi.
Mówisz: „Nie wiem już, na czym polega prawdziwa sztuka i w wyniku jakiego procesu artysta
tworzy i przedstawia prawdziwą sztukę"'. Prawdziwa sztuka oznacza, że stajesz się
wyciszony, spokojny, radosny; daje ci poczucie świętowania, sprawia, że chcesz tańczyć.
Nieważne, czy ktoś tańczy wraz z tobą. Jeśli staje się pomostem pomiędzy tobą a Bogiem -

wtedy jest prawdziwa. Jeśli zamienia się w medytację - jest prawdziwa. Jeśli cię absorbuje,
wciąga tak bardzo, że znika twoje ego - to jest właśnie prawdziwa sztuka.
Nie przejmuj się tym, co znaczy „prawdziwa sztuka". Jeśli to, co robisz wypełnia cię radością,
jeśli się w tym zatracasz, jeśli zatapiasz się w ciszy i spokoju robiąc to - jest to prawdziwa
sztuka. I nie przejmuj się krytykami; oni nie wiedzą nic o sztuce. Ludzie, którzy nie są w
stanie zostać artystami, stają się krytykami. Jeśli nie możesz wziąć udziału w wyścigu, jeśli
nie staniesz się zawodnikiem olimpijskim, to przynajmniej możesz stać przy drodze i rzucać
w biegaczy kamieniami; to jest łatwe. To właśnie robią krytycy. Nie mogą uczestniczyć,
niczego nie tworzą.

Trzeba pamiętać o jednym: jeśli jesteś naprawdę kreatywny, to wcale nie znaczy, że staniesz
się sławny. Człowiek naprawdę kreatywny stanie się sławny dopiero kilkadziesiąt lat po
ś

mierci; stworzył nowe wartości, nowe kryteria - kto ze współczesnych to doceni?

Słyszałem o sufijskim mistyku, który uwielbiał malować, ale wszyscy współcześni mu
krytycy wyrażali się bardzo niepochlebnie o jego malarstwie. Każdy przychodził i wytykał:
„To jest źle, tamto jest źle". W końcu mistyk miał ich dosyć; pewnego dnia powiesił
wszystkie swoje obrazy na zewnątrz domu. Zaprosił wszystkich krytyków z farbami i
pędzlami, aby poprawili jego obrazy; tyle razy krytykowali, niech wreszcie poprawią. Nikt
nie przyszedł. Łatwo jest krytykować, trudniej jest poprawić. Od tego dnia krytycy przestali
oceniać jego obrazy.
Ludzie, którzy nie mają pojęcia o tworzeniu, stają się krytykami; nie przejmuj się więc nimi.
Niech decyduje twoje wewnętrzne odczucie, blask, ciepło. Jeśli tworzenie muzyki daje ci
jakiś rodzaj ciepła, narasta w tobie radość, znika ego, to staje się ona mostem łączącym cię z
Bogiem. Sztuka może być przepełniona modlitwą, medytacją. Jeśli umiesz tworzyć muzykę,
obrazy, rzeźby, taniec, jeśli zajmujesz się jakimkolwiek rodzajem sztuki, to pojmujesz, że to
najlepsza medytacja, najpiękniejsza modlitwa. Nie potrzebujesz żadnej innej medytacji.
Twoja sztuka powoli doprowadzi cię do Boga.
Oto moje określenie prawdziwej sztuki: prowadzi cię w kierunku Boga.

3. Sztuka robienia pieniędzy

Możesz powiedzieć nam coś o pieniądzach? Jakie uczucia gromadzą się wokół nich? Co czyni
je tak potężnymi, że ludzie za nie giną?

To bardzo ważne pytanie.

Wszystkie religie zawsze występowały przeciwko bogactwu, bo ono może dać ci wszystko,
co można kupić w życiu. A kupić można prawie wszystko, za wyjątkiem kilku wartości
duchowych takich jak: miłość, współodczuwanie, oświecenie, wolność. To jedynie nieliczne
wyjątki potwierdzające regułę. Wszystko inne można kupić za pieniądze. Ponieważ wszystkie
religie zawsze były przeciwko życiu, musiały także być przeciwko pieniądzom. To naturalne
następstwo. A życie potrzebuje pieniędzy, bo potrzebuje wygody, dobrych ubrań, pięknych
domów. Życie potrzebuje dobrej literatury, muzyki, poezji. Życie jest przeogromne!
A człowiek, który nie pojmuje muzyki klasycznej jest taki ubogi... Jest głuchy. Oczywiście
może słyszeć; jego zmysły działają; oczy, uszy, nos są na swoim miejscu z punktu widzenia
anatomii; ale nie ma w tym metafizyki... Czy potrafisz pojąć piękno wielkiej literatury, jak na
przykład „Księga Mirdada"? Jeśli go nie dostrzegasz, jesteś ślepy.

Znam ludzi, którzy nawet nie słyszeli o „Księdze Mirdada". Gdybym robił listę
najwspanialszych książek, ta byłaby na pierwszym miejscu. Ale do tego, by dostrzec jej
piękno, potrzebujesz ogromnej samodyscypliny.
Zrozumienie muzyki klasycznej jest możliwe jedynie wtedy, kiedy się jej uczysz; a to długi
proces. Aby ją zrozumieć musisz być najedzony, nie martwić się o środki do życia i zachować
bezstronność.
Dla przykładu - muzułmanie zakazali muzyki; w ten sposób odebrali ludziom jedno z
najwspanialszych doznań. To zdarzyło się w Delhi... rządził wtedy jeden z najpotężniejszych
władców muzułmańskich, Aurangzeb. Był nie tylko potężny, był także straszny. Do jego
czasów imperatorzy mówili jedynie, że muzyka jest sprzeczna z islamem; jednak w Delhi
było wielu muzyków. Aurangzeb nie był dżentelmenem. Ogłosił, że jeśli usłyszy muzykę w
Delhi, to natychmiast utnie głowę muzykowi. A trzeba pamiętać, że Delhi było od tysiącleci
stolicą, więc tam właśnie znajdowało się centrum kulturalne Indii. Mieszkali tam najróżniejsi
geniusze. Toteż kiedy usłyszano zarządzenie Aurangzeba, wszyscy muzycy zebrali się, aby
coś postanowić. Mówi się, że muzyka jest sprzeczna z islamem; nie ma problemu, wszyscy to
wiedzą. Ale ten człowiek jest niebezpieczny, chce zacząć zabijać. Na to muzycy nie mogli się
zgodzić. W ramach protestu wszyscy oni, a było ich tysiące, poszli do pałacu Aurangzeba.
Władca wyszedł na balkon i zapytał: „Co się stało? Czy ktoś umarł?" A mógł tak sądzić,
ponieważ muzycy przynieśli ze sobą kukłę zrobioną z poduszek.
Muzycy odpowiedzieli: „Nie żyje muzyka, a ty jesteś jej mordercą".
Aurangzeb odpowiedział na to: „Dobrze, że nie żyje. A teraz wyświadczcie mi przysługę i
zakopcie ją tak głęboko, żeby nigdy już nie wstała z grobu".
Tysiące muzyków i ich rozpacz nie miały najmniejszego wpływu na Aurangzeba. On miał
poczucie wypełnienia „świętej misji".
Muzyka jest zakazana przez islam. Dlaczego? Ponieważ na Wschodzie była grywana
najczęściej przez piękne kobiety. Zachodnia definicja „prostytutki" znacznie, różni się od tej
używanej na Wschodzie. Na Zachodzie prostytutka sprzedaje swoje ciało. W dawnych
czasach na Wschodzie za prostytutkę uważano kobietę, która sprzedawała swój talent, swój
taniec, swoją muzykę, swoją sztukę.
Zapewne cię zdziwi to, że każdy władca w Indiach wysyłał swoich synów, którzy mieli
przejąć po nim władzę, na kilka lat pod opiekę do prostytutki. Tam uczyli się etykiety,
elegancji, muzyki, subtelności tańca; władca powinien wszak dobrze to wszystko poznać.
Powinien pojąć czym jest piękno, czym logika oraz dobre obyczaje. Taka była stara hinduska
tradycja. A muzułmanie ją przerwali. Muzyka była sprzeczna z ich religią. Dlaczego? Bo aby
nauczyć się muzyki trzeba było wejść do domu prostytutki. Muzułmanie są bardzo przeciwni
jakiejkolwiek radości, a domy prostytutek pełne były śmiechu, piosenek, muzyki, tańca. Toteż
po prostu wprowadzili zakaz: żaden muzułmanin nie może wejść do domu, w którym gra
muzyka; słuchanie muzyki to grzech.
Podobne rzeczy działy się także w innych religiach. Jednak wspólnym celem było odarcie
człowieka z tego, co go wzbogaca. Najbardziej oczywistym sposobem było nakazanie
ludziom, by wyrzekli się pieniędzy. Rozumiesz tę logikę? Nie masz pieniędzy, nie masz wielu
rzeczy. Zamiast obcinać gałęzie, zaczęli podcinać już same korzenie. Człowiek bez grosza
jest głodny, jest żebrakiem, nie ma się w co ubrać. Nie sądzisz chyba, że będzie miał „głowę"
do Dostojewskiego, Niżyńskiego, Bertranda Russella, Alberta Einsteina? Nie, to niemożliwe.

Zrozumienie muzyki klasycznej jest możliwe jedynie wtedy, kiedy się jej uczysz; a to długi
proces. Aby ją zrozumieć musisz być najedzony nie martwić się o środki do życia i zachować
bezstronność.

Wszystkie religie, wspólnym wysiłkiem, czyniły ludzi tak ubogimi jak to tylko możliwe. Tak
bardzo potępiły pieniądze, tak gloryfikowały biedę, że bez wahania nazwałbym je
organizacjami przestępczymi.
Pomyśl, co powiedział Jezus: „Prędzej wielbłąd przejdzie przez ucho igielne niż bogaty
przestąpi bramy niebios". Czy to słowa człowieka zdrowego? Jest on gotów raczej przecisnąć
wielbłąda przez ucho igielne... Co jest raczej niemożliwe. Człowiek bogaty w niebie - to już
absolutna niemożliwość.
Bogactwo jest potępiane, pieniądze są potępiane. Świat podzielono na dwa obozy.
Dziewięćdziesiąt osiem procent żyje w biedzie, ale w przekonaniu, że wejdą tam, gdzie anioły
grają na swoich harfach „Alleluja", tam, dokąd nie wpuszcza się bogaczy. Dwa procent to
ludzie bogaci, którzy żyją w poczuciu winy, że są bogaci.
Nie mogą w spokoju cieszyć się swoim bogactwem i w głębi duszy boją się: może to prawda,
ż

e nas nie wpuszczą do raju...? Mają więc dylemat. Dostatek rodzi w nich poczucie winy; nie

będą pocieszeni, ponieważ nie płaczą, nie pójdą do raju, bo posiadają za dużo na ziemi.
Zostaną wrzuceni do piekła.
Z tego powodu człowiek bogaty żyje w strachu. Jeśli nawet cieszy się tym, co zdobył, lub
usiłuje się tym cieszyć, poczucie winy go zatruwa. Może się kochać z piękną kobietą, ale
zaangażowane jest jedynie jego ciało. On rozmyśla o raju, do którego wpuszczą nawet
wielbłąda, a on zostanie za drzwiami. Jak można więc w takim stanie kochać się naprawdę?
Albo jedząc najwspanialsze przysmaki - jak można w pełni delektować się nimi? Wie, że
ż

ycie jest krótkie, a potem czeka go ogień piekielny. To paranoja.

Człowiek ubogi już jest w piekle, ale ma nadzieję. Byłbyś zdziwiony widząc, że w biednych
krajach ludzie są bardziej zadowoleni niż w bogatych. Widziałem w Indiach najuboższych
ludzi, w których nie było nawet cienia niezadowolenia. Za to Amerykanie włóczą się po
całym świecie w poszukiwaniu przewodnika duchowego; nic dziwnego, nie chcą być gorsi od
wielbłądów. Chcą do raju. Usiłują więc znaleźć sposób - jogę, jakieś ćwiczenia, żeby
kompensować swoje bogactwo.

Cały ten świat obrócił się sam przeciwko sobie.

Być może jestem pierwszym człowiekiem, który tak otwarcie wyraża swój szacunek dla
pieniędzy. To dlatego, że mogą cię one uczynić bogatym w wielu wymiarach.
Człowiek ubogi nie pojmie muzyki Mozarta, głodny nie zachwyci się dziełami Michała
Anioła, żebrak nawet nie spojrzy w stronę obrazów Vincenta van Gogha. Poza tym ludzie
cierpiący głód nie mają w sobie dość energii, by karmić swoją inteligencję. Inteligencja rodzi
się wtedy, gdy masz w sobie nadmiar energii, a oni są wyczerpani zarabiając zaledwie na
chleb i wodę. Nie mają w sobie inteligencji, nie pojmą „Braci Karamazow", są w stanie
słuchać jedynie jakichś głupot wmawianych im na mszy niedzielnej. A przecież ani kapłan
ani słuchacze nie rozumieją o czym mowa. Zresztą większość słuchaczy jest wyczerpana i
senna po sześciu dniach ciężkiej pracy. I to nawet lepiej dla kapłana, bo nie musi
przygotowywać ciągle nowych kazań. Może powtarzać stare - i tak każdy śpi, nikt się nie
zorientuje...
Dostatek jest tak samo ważny jak piękna muzyka, wspaniała literatura, dzieła sztuki. Są
ludzie, którzy mają wrodzone talenty muzyczne. Mozart grał cudówną muzykę już w wieku
ośmiu lat. Współcześni mu mistrzowie muzyki już wtedy nie dorastali mu do pięt. Ten
człowiek urodził się z darem kreatywności. Vincent van Gogh był synem ubogiego górnika.
Nie otrzymał wykształcenia, nie chodził do żadnej szkoły plastycznej, ale stał się jednym z
najwspanialszych malarzy świata.
Kilka dni temu widziałem zdjęcie jednego z jego obrazów. Inni malarze go wyśmiewali, że
nie wspomnę już o reszcie społeczeństwa... Namalował bowiem gwiazdy w taki sposób, w
jaki nikt ich dotąd nie widział - rozmyte, każda w ciągłym ruchu jak koło. Mówiono mu:

„Oszalałeś. Gwiazdy tak nie wyglądają!" Co gorsza drzewa, które namalował sięgają wyżej
niż gwiazdy. Gwiazdy pozostały w dole. No, kto widział takie drzewa? To czyste szaleństwo!
Widziałem także zdjęcie gwiazd wykonane niedawno przez współczesnych fizyków. Okazuje
się, że to van Gogh miał rację: gwiazdy wyglądają dokładnie tak, jak je namalował. Biedny
van Gogh! Jakie musiał mieć oko, żeby dostrzec to, co fizycy byli w stanie odkryć, w swoich
ogromnych laboratoriach, posługując się zaawansowaną technologią, dopiero sto lat później.
A on, gołym okiem, dostrzegł dokładne kształty gwiazd. One się poruszają, kręcą się jak
wirujący derwisze; nie stoją w miejscu, jak mogłoby ci się wydawać.

Być może jestem pierwszym człowiekiem, który tak otwarcie wyraża swój szacunek dla
pieniędzy. To dlatego, że mogą cię one uczynić bogatym w wielu wymiarach.

A gdy zapytano go o te drzewa - gdzie widział drzewa sięgające powyżej gwiazd - on
odpowiedział, że to są drzewa, na które się natknął, kiedy siedział pod nimi i słuchał jakie
mają ambicje. Usłyszał, że ambicją ziemi jest sięgać ku gwiazdom. Zapewne jeszcze kilka
stuleci minie zanim naukowcy dowiodą, że drzewa są wyrazem ambicji Ziemi, aby sięgać ku
gwiazdom. Jedno jest pewne - drzewa poruszają się w kierunku przeciwnym do grawitacji. A
Ziemia je wspiera, pomaga im. Być może Ziemia pragnie jakiejś łączności z gwiazdami. Jest
ż

ywa, a to co żywe zawsze dąży wyżej i wyżej, bez żadnych ograniczeń. Jak ludzie ubodzy

mogliby to pojąć? Nie mają w sobie tego rodzaju inteligencji.
Chcę zwrócić waszą uwagę także i na to, że obok ludzi z wrodzonymi talentami do pisania
poezji czy malowania obrazów, są także i tacy, którzy posiadają wrodzony talent do tworzenia
bogactwa. Ale my nie patrzymy na nich z tej perspektywy, a przecież nie każdy z nas to
Henry Ford.

Szanuję pieniądze.Są jednym z największych wynalazków ludzkości. Są także jedynie
ś

rodkiem płatniczym. Tylko idioci mogą je potępiać, być może z zazdrości, że sami nie są

bogaci. Potępienie wyrasta z zazdrości.

Henry Ford urodził się w biednej rodzinie, a stał się jednym z najbogatszych ludzi na świecie.
Musiał mieć talent do zarabiania pieniędzy, do gromadzenia bogactwa. A jest to o wiele
trudniejsze niż stworzenie obrazu, muzyki czy wiersza. Stworzenie bogactwa wymaga
ciężkiej pracy. Henry Ford powinien być tak samo doceniony jak mistrzowie muzyki,
powieściopisarze, poeci; właściwie powinno się go cenić nawet bardziej, bo za jego pieniądze
można kupić każdy wiersz, każde dzieło muzyczne i każdą rzeźbę.
Szanuję pieniądze. Są jednym z największych wynalazków ludzkości. Są także jedynie
ś

rodkiem płatniczym. Tylko idioci mogą je potępiać, być może z zazdrości, że sami nie są

bogaci. Potępienie wyrasta z zazdrości.
Pieniądze są niczym innym jak tylko ulepszonym sposobem wymiany towarów. Zanim je
wymyślono, ludzie mieli sporo kłopotów z istniejącym wówczas systemem barterowym.
Masz krowę, a chcesz mieć konia. No to zaczyna się mozolny proces wymiany. Musisz
znaleźć kogoś, kto chce sprzedać konia a w zamian chce kupić krowę. To bardzo trudne, bo
wielu ludzi posiadających konie wcale nie będzie zainteresowanych krową. Zresztą będzie
wielu i takich, którzy chcieliby kupić krowę, ale nie mają konia.
Tak właśnie bywało zanim pojawił się pieniądz. Oczywiście zawsze istnieli ludzie biedni; nie
mieli nic do wymiany ani do sprzedania. Ale pieniądz ułatwił trudne zadanie: człowiek, który
chce wymienić krowę na konia nie musi szukać człowieka, który chce wymienić konia na
krowę. Po prostu sprzedaje krowę, bierze pieniądze i kupuje konia od człowieka, który ma
konia na sprzedaż, ale nie jest mu potrzebna krowa.

Pieniądz jest po prostu środkiem umożliwiającym wymianę. Zastąpił niewygodny system
barterowy. Ludzkość wiele zawdzięcza wynalazkowi pieniądza, a ponieważ umożliwił on
sprzedaż i kupno, w naturalny sposób niektórzy ludzie stawali się coraz bardziej zamożni.
Trzeba zrozumieć także i to, że im szybciej obracasz pieniędzmi, tym więcej ich masz. Na
przykład, gdybym miał przy sobie dolara... To tylko taki przykład, bo tak naprawdę nie mam
nigdy przy sobie pieniędzy, nawet nie mam kieszeni. Czasem nawet zastanawiam się co by
było, gdybym otrzymał jakiegoś dolara - gdzie bym go włożył. Gdybym więc miał przy sobie
dolara i zachował go dla siebie, to po prostu w tym gronie pozostałby jeden dolar. Jeśli jednak
coś za niego kupię, to mój dolar przejdzie w czyjeś ręce, a ja otrzymam jego ekwiwalent,
który sprawi mi przyjemność. Nie zjesz dolara - jak więc można się nim cieszyć jedynie
trzymając go przy sobie? Masz z niego korzyść dopiero wtedy, kiedy go wydasz. Toteż - ja
się cieszę, że dolar przechodzi do rąk innego człowieka. Jeśli on chce go zatrzymać, to będą
tu jedynie dwa dolary - jeden, którym ja właśnie się cieszę i drugi, który ten sknera zatrzymał.
Ale jeśli nikt nie jest sknerą i dolar przechodzi szybko z rąk do rąk, to w gronie tysiąca osób
będzie tak, jakbyśmy wydali wspólnie tysiąc dolarów. Każdy z nas miałby satysfakcję. A to
była dopiero jedna rundka. Jeśli ten dolar wykona kolejną i kolejną rundkę, to jakbyśmy
wydali wspólnie jeszcze więcej dolarów. Niczego nie przybywa, jest tylko jeden dolar, ale
przechodząc z rąk do rąk - pomnaża się. Dlatego mówimy, że pieniędzmi się obraca. I tak
rozumiem sens istnienia pieniędzy: nie należy ich zatrzymywać. Kiedy je zdobędziesz, włącz
je do obrotu. Nie marnuj czasu, bo w ten sposób powstrzymujesz rozwój dolara.
Pieniądz jest wspaniałym wynalazkiem. Czyni ludzi bogatymi, umożliwia im zdobywanie
tego, czego nie mają. Jednak wszystkie religie są mu przeciwne. Nie chcą bogatej ludzkości,
nie chcą inteligentnej ludzkości; jeśli bowiem ludzie będą inteligentni, to kto przyjdzie do
kościoła?
Nie chodzę do żadnych religijnych miejsc. Po co? Jeśli komuś potrzebny jest jakiś posmak
religijności, to zapraszam do mnie. Nie wybieram się do Mekki. Niech Mekka przyjdzie do
mnie. Nie jadę do Jerozolimy, jeszcze nie oszalałem; może mam lekkiego bzika, ale nie
jestem szaleńcem. Jeżeli możemy stworzyć miejsce radości, śmiechu, miłości tutaj, to czymże
takim może być dla nas Izrael? Stworzyliśmy sobie nowy Izrael. Odrzuć wszystkie opinie o
pieniądzach, które ci wpojono. Miej szacunek dla pieniędzy. Twórz bogactwo, bo wtedy
otworzy się przed tobą dostęp do wielu wymiarów życia.

TWORZENIE

Najwyższa kreatywność, znaczenie twojego życia

ycie samo w sobie nie ma znaczenia. Życie daje możliwość stworzenia znaczenia. Znaczenie

ycia nie jest czymś, co można odkryć; trzeba je stworzyć. Odnajdziesz znaczenie życia jeśli

je stworzysz. Nie leży ono gdzieś w krzakach przy drodze, więc nie myśl, że jeśli dobrze się
rozejrzysz, to je znajdziesz. Nie jest jak jakiś kamień przydrożny. Jest poezją, którą trzeba
napisać, piosenką, którą trzeba wyśpiewać, tańcem, który trzeba wytańczyć.
Znaczenie jest jak taniec, nie jak skała. Jest muzyką. Odnajdziesz je tylko wtedy, gdy sam je
stworzysz. Pamiętaj o tym.
Miliony ludzi mają puste, nic nieznaczące życie tylko dlatego, że wydaje im się, iż sens musi
zostać odkryty. Tak, jakby już wcześniej istniał, a ty musisz jedynie odsłonić kurtynę i -
bardzo proszę - już go masz.
Pamiętaj więc: Budda znajduje sens, bo sam go stworzył. Ja go znalazłem, bo sam go
stworzyłem. Bóg nie jest przedmiotem, jest tworzeniem. Jedynie ci, którzy tworzą - znajdują.
I to bardzo dobrze, że sens życia nie jest przedmiotem, który można odnaleźć; jeśli bowiem
zostałby raz znaleziony, nikt inny nie musiałby go już szukać.

Jeśli nie dostrzegasz sensu w swoim życiu, to zapewne siedzisz biernie i czekasz, że któregoś
dnia się pojawi... Nie pojawi się nigdy.

Czy potrafisz dostrzec różnicę pomiędzy sensem religijnym a sensem naukowym? Albert
Einstein odkrył teorię względności. Czy trzeba ją odkrywać po raz kolejny i kolejny? Po co?
Ktoś już to zrobił i dał ci mapę. Może zajęło mu to wiele lat, ale ty możesz to zrozumieć w
kilka godzin. Możesz iść na uniwersytet i nauczyć się.
Budda, Zaratustra także odkryli coś, ale nie było to podobne do odkrycia dokonanego przez
Einsteina. Nie możesz po prostu nauczyć się tego, co odkrył Zaratustra, nie możesz
skorzystać z mapy aby to odnaleźć. Nigdy tego nie znajdziesz, chyba że staniesz się
Zaratustrą. Dostrzeż tę różnicę!
Aby pojąć teorię względności nie musisz stać się Albertem Einsteinem. Musisz po prostu
dysponować co najmniej średnim poziomem inteligencji; to wszystko. Jeśli nie jesteś jakimś
wyjątkowym głąbem, to na pewno ją zrozumiesz.
Aby pojąć znaczenie Zaratustry, musisz sam stać się Zaratustrą. Żadne inne wysiłki tu nie
pomogą. Będziesz musiał stworzyć go ponownie. Tak samo jest w przypadku Boga - każdy
musi stworzyć w sobie Boga, sens, prawdę; każdy człowiek musi nosić je w sobie a potem
przejść przez ból wydania ich na świat. Muszą one być wykarmione twoją własną krwią, a
dzięki temu będziesz potrafił je odkryć.

Ż

ycie samo w sobie nie ma znaczenia. Życie daje możliwość stworzenia znaczenia. Znaczenie

ycia nie jest czymś, co można odkryć; trzeba je stworzyć.

Jeśli nie dostrzegasz sensu w swoim życiu, to zapewne siedzisz biernie i czekasz, że któregoś
dnia się pojawi... Nie pojawi się nigdy. To, że znaczenie życia samo do ciebie przyjdzie jest
wymysłem starych religii. Ono nie przyjdzie. Po to masz wolność, po to masz energię aby je
stworzyć. Jest pole, na którym masz zasiać ziarno i zebrać plony. Wszystko co potrzebne już
masz; sens życia musi zostać przez ciebie stworzony. To dlatego akt tworzenia jest tak
przepełniony radością, jest taką wspaniałą przygodą, taką ekstazą.
Po pierwsze: najważniejsze jest to, by religia była kreatywna. Dotychczas religie pozostawały
bardzo bierne, niemal bezwładne. Nie spodziewasz się zbytniej kreatywności po świętych

wyznających takie religie. Spodziewasz się, że będą pościć, siedzieć w pustelni, wstawać o
ś

wicie, zawodzić mantry i robić inne tym podobne głupoty.

Zapomnij o tych głupich postach, siedzeniu w pustelni, torturowaniu samego siebie lub
leżeniu na desce nabijanej gwoździami. Podziwiaj człowieka za to, że wyhodował przepiękne
róże; dzięki niemu świat nabrał kolorów. I wtedy znajdziesz sens.

I całkowicie ci to wystarcza. A co taki święty właściwie wyprawia? Wychwalasz go, bo
poddaje się długim postom. A może to po prostu masochista i sprawia mu przyjemność
torturowanie samego siebie. Siedzi goły na mrozie i tym zyskuje twój ogromny szacunek.
Ale jaki to ma sens i jaką wartość? Wszystkie zwierzęta przebywają bez ubrania na
trzaskającym mrozie, a przecież daleko im do świętych. Kiedy panują upały święci siadają w
nasłonecznionym miejscu, a ty ich
podziwiasz. Mówisz: „Patrzcie. To wielki asceta!" Ale co on właściwie robi? Jaki jest jego
wkład w ten świat? Czy dodaje światu jakiegoś piękna? Czy choć odrobinkę zmienił świat?

Kiedy masz jakieś konkretne wyobrażenie, to koncentrujesz się na poszukiwaniu go. A z
powodu tego zawężania umysłu, przegapiasz wszystko inne, co jest dostępne.

Uczynił go piękniejszym, dodał mu aromatu? Nie zadajesz takich pytań.
A trzeba je zadawać. Podziwiaj człowieka za stworzenie pieśni. Podziwiaj człowieka za
wykonanie pięknej rzeźby, albo dlatego, że pięknie gra na flecie. Niechaj takie będą od dziś
cechy religijności. Podziwiaj mężczyznę za to, że jest tak wspaniałym kochankiem - miłość
jest religią. Podziwiaj człowieka, który dodaje światu choć odrobinę gracji.
Zapomnij o tych głupich postach, siedzeniu w pustelni, torturowaniu samego siebie lub
leżeniu na desce nabijanej gwoździami. Podziwiaj człowieka za to, że wyhodował przepiękne
róże; dzięki niemu świat nabrał kolorów. I wtedy znajdziesz sens.
Sens życia wypływa z kreatywności. Religia musi stać się bardziej poetycka, bardziej
estetyczna.
Po drugie: czasem poszukujesz sensu, który już sobie wymyśliłeś. Masz konkretny obraz
tego, co jest dla ciebie ważne w życiu i szukasz tego. Już podjąłeś decyzję, czym to ma być;
ale nie możesz tego znaleźć.
Poszukiwanie musi być czyste. Co to oznacza? Nie może mieć w sobie żadnych wniosków
a'prio-ri. Jakiego sensu szukasz? Już zdecydowałeś, że ma być taki a nie inny... i nie
znajdziesz go, bo od samego początku twoje poszukiwanie jest nieczyste. Już wiesz jak to ma
wyglądać.
Jeśli na przykład ktoś wchodząc do mojego ogrodu uważa, że będzie on piękny tylko wtedy,
gdy znajdzie tam diament... Oczywiście nie znajdzie diamentu, będzie więc uważał, że nie ma
sensu mieć ogród. Jest w nim tyle kwiatów i tyle ptaków w nim śpiewa, i jest tak kolorowo;
wieje lekki wiaterek w piniach, a kamienie porośnięte są mchem. Ale on nie znajdzie żadnego
sensu w takim ogrodzie, ponieważ ma już swoje wyobrażenie: musi znaleźć diament, Kooh-i-
Noor, tylko wtedy ogród nabierze znaczenia. Tak przegapia sens z powodu swoich
wyobrażeń.

Możesz patrzeć na tysiące kochanków, ale nie dowiesz się czym jest miłość, czym jest
zatracenie się w rozkoszy. Musiałbyś wziąć w tym udział. Sens przychodzi poprzez
uczestnictwo.

Niech twoje pragnienie sensu będzie czyste, nie obciążone żadnymi oczekiwaniami. Idź goły i
boso, otwarty i pusty a znajdziesz nie tylko jeden, ale tysiące sensów. Wtedy wszystko co

istnieje nabierze znaczenia. Kolorowy kamień połyskujący w promieniach słońca, albo kropla
rosy pokazująca swoją tęczę, albo mały kwiatuszek tańczący na wietrze. Jakich innych
sensów potrzebujesz?
Nie zaczynaj od konkluzji, bo to błędny początek. Idź bez żadnych konkluzji! To właśnie
mam na myśli kiedy mówię: Idź nie obciążony wiedzą a dotrzesz do prawdy. Osoba pełna
wiedzy nigdy jej nie znajdzie. Wiedza stanowi barierę.

Goldstein nigdy nie był w teatrze, toteż na któreś urodziny dzieci kupiły mu bilet na jakąś
sztukę. Wieczorem po przedstawieniu przyszły aby dowiedzieć się czy mu się podobało.
Goldstein powiedział: „To było zupełnie bez sensu. Kiedy ona chciała, to on nie chciał. Kiedy
on już chciał, to znowu ona nie chciała. A kiedy wreszcie oboje chcieli, to opadła kurtyna".

Kiedy masz jakieś konkretne wyobrażenie, to koncentrujesz się na poszukiwaniu go. A z
powodu tego zawężania umysłu, przegapiasz wszystko inne, co jest dostępne.
Sens musi zostać stworzony; a poszukiwać go trzeba bez żadnych wstępnych wyobrażeń.
Jeśli porzucisz to, czego cię nauczono, życie nagle nabierze żywych kolorów. Ale ty wciąż
targasz ze sobą swoje księgi, zapisy, teorie, doktryny, filozofie... i sam się w tym gubisz.
Wszystko ci się już pomieszało do tego stopnia, że nie wiesz co jest czym. Twój umysł to
ś

mietnik. Wyczyść go.

ycie musi przebiegać na wielu płaszczyznach. Tylko wtedy nabiera ono sensu.

Niech będzie pusty. A ci, co mówią, że w pustej głowie rządzi diabeł - sami są wysłannikami
diabła. Pusty umysł jest bliższy Bogu niż cokolwiek innego. Nie ma w nim diabła, bo on nie
umiałby funkcjonować bez myśli. W pustce diabeł nie wie co robić; nie umie sobie poradzić.
Tyle myśli kotłuje się w umyśle, nic nie jest jasne; słyszałeś tyle różnych rzeczy z tak wielu
ź

ródeł - twój umysł staje się potworem. Usiłujesz coś zapamiętać, każą ci pamiętać.

Oczywiście obciążenie jest tak wielkie, że nie jesteś w stanie zapamiętać. Wiele rzeczy
wylatuje ci z pamięci, wiele rzeciy sobie wymyśliłeś.

Anglik odwiedzający Amerykę został zaproszony na bankiet. Nagle usłyszał toast wznoszony
przez gospodarza domu: Za najszczęśliwsze chwile mojego życia, które spędziłem w
ramionach żony innego mężczyzny - mojej matki!
Anglik pomyślał: Do diaska, to świetny toast, muszę go zapamiętać i wznieść po powrocie do
domu.
Kilka tygodni później, już w Anglii, został zaproszony na przyjęcie kościelne i poproszono
go, by wzniósł toast. Donośnym głosem w zatłoczonym pokoju rzekł:
- Za najszczęśliwsze chwile mojego życia, spędzone w ramionach żony innego mężczyzny...
Po dłuższej chwili goście zaczęli się niecierpliwić patrząc znacząco na mówcę. Jego
przyjaciel szybko doradził:
- Lepiej się wytłumacz.
- Do diaska - wydusił z siebie Anglik - musicie mi wybaczyć. Zapomniałem jak ta cholerna
baba miała na imię.
Tak właśnie się dzieje. Pamiętasz jakieś słowa wypowiedziane przez Platona, przez Lao Cy.
Pamiętasz co mówił Jezus i Mahomet... i wiele innych rzeczy; i dlatego wszystko ci się
pomieszało. Nie mówisz niczego, co pochodziłoby od ciebie. Jeżeli nie mówisz tego, co jest
twoje własne, przegapiasz prawdziwe znaczenie.
Odrzuć wiedzę i stań się bardziej kreatywnym. Pamiętaj, wiedzę się gromadzi, nie wymaga to
kreatywności, a jedynie otwartości. I do tego właśnie człowiek został zredukowany -do roli
widza. Czytamy gazety, Biblię, Koran, Gitę; chodzi do kina, siedzi tam i ogląda film; chodzi

na mecze piłkarskie albo siada przed telewizorem, słucha radia, itd. Przez dwadzieścia cztery
godziny pozostaje w stanie braku aktywności, jest widzem. Inni coś robią a on to po prostu
ogląda. W ten sposób nie odnajdzie się sensu.

Odrobina szaleństwa zawsze dostarcza radości. Zrób od czasu do czasu coś głupiego. Wtedy
odnajdziesz sens.

Możesz patrzeć na tysiące kochanków, ale nie dowiesz się czym jest miłość, czym jest
zatracenie się w rozkoszy. Musiałbyś wziąć w tym udział. Sens przychodzi poprzez
uczestnictwo. Bierz udział w życiu! Tak głęboko, tak całkowicie jak tylko potrafisz.
Zaryzykuj wszystko dla uczestnictwa. Jeśli chcesz wiedzieć czym jest taniec - nie idź oglądać
tancerza, sam naucz się tańczyć, zostań tancerzem. Jeśli chcesz czegokolwiek się nauczyć -
musisz brać w tym udział. To jedyna prawdziwa i właściwa droga poznania. A twoje życie
nabierze wielkiego znaczenia.
Ż

ycie musi przebiegać na wielu płaszczyznach. Tylko wtedy nabiera ono sensu. Nie

sprowadzaj życia do jednej płaszczyzny. To także jest problemem. Ktoś zostanie inżynierem i
uważa, że wszystko już ma z głowy. Identyfikuje się z pojęciem: inżynier. I całe jego życie
sprowadza się do bycia inżynierem. A są miliony rzeczy, które można robić; on jednak
porusza się jedną tylko ścieżką. Za jakiś czas mu się to nudzi, ma tego dość; czuje się
zmęczony, wypalony. Wlecze się przez życie w oczekiwaniu na śmierć. Jaki w tym można
znaleźć sens?
Miej w życiu więcej zainteresowań. Nie bądź zawsze biznesmenem; czasem także się zabaw.
Nie bądź po prostu inżynierem, dyrektorem szkoły, profesorem - miej tak wiele
zainteresowań jak to tylko możliwe. Graj w karty, graj na skrzypcach, śpiewaj, fotografuj,
pisz wiersze. Znajdź wiele fascynacji w życiu a wtedy osiągniesz bogactwo. A sens życia
tkwi w bogactwie przeżytych doznań.

Słyszałem bardzo ciekawą historię o Sokratesie:
Uwięziony, w oczekiwaniu na śmierć, Sokrates miał sen, w którym jakiś głos powtarzał:
„Sokratesie, stwórz muzykę". Stary człowiek czuł, że zawsze służył sztuce filozofii, ale teraz
- zachęcony przez ten tajemniczy głos - ułożył słowa w wersy, stworzył hymn do Apolla i
zagrał go na flecie. W obliczu śmierci filozofia i muzyka połączyły się na chwilę, a Sokrates
poczuł się tak błogo jak nigdy dotąd.
Nigdy wcześniej nie grał na flecie. Coś w nim powtarzało uparcie: „Sokratesie, stwórz
muzykę!" Tuż przed śmiercią. To takie dziwaczne. Nigdy wcześniej nie tworzył muzyki,
nigdy nie grał na żadnym instrumencie. Część jego jaźni została przytłumiona - tak, nawet
człowiek pokroju Sokratesa pozostał jednowymiarowym. Ta odrzucona część nalegała:
„Wystarczy już tej logiki, potrzeba odrobinę muzyki; dzięki temu osiągniesz równowagę. Już
się nie upieraj. Zagraj no flecie!" Ten głos był taki natarczywy, że w końcu dotarł do
Sokratesa.
Jego uczniowie zapewne poczuli się zdezorientowani. Zadawali sobie pytanie: „Czy on
oszalał? Sokrates grający na flecie?" Dla mnie jednak ma to ogromne znaczenie. Muzyka nie
była zapewne arcydziełem, bo grał po raz pierwszy. Zapewne brzmiało to po amatorsku,
dziecinnie, ale coś zostało spełnione, coś się połączyło. Już nie był jednostronny. Może po raz
pierwszy w swoim życiu zachował się spontanicznie. Po raz pierwszy zrobił coś bez powodu.
Zwykle był bardzo racjonalny.
Którejś nocy czytałem historię o wielkim mistyku chasydzkim Baal Szemie.
Było święto i chasydzi zebrali się na modlitwę i komunię - satsang - u swego Mistrza.
Przyszedł mężczyzna ze swym upośledzonym umysłowo synem. Trochę się bał, że syn może

zrobić coś nieprzewidzianego, toteż cały czas nie spuszczał go z oka. Kiedy odmówiono
modlitwy, syn zapytał ojca:
- Mam gwizdek. Mogę sobie pogwizdać?
- W żadnym wypadku. Gdzie ten twój gwizdek? -zapytał ojciec. Syn wskazał na swoją
kieszeń. Ojciec tym bardziej uważał na syna i na jego kieszeń. Później zaczęli tańczyć.
Chasydzi to tancerze, radośni ludzie; to oni - ci szaleńcy - stanowili esencję judaizmu.
Podczas gdy wszyscy modlili się do Boga i tańczyli, chłopiec nie mógł już dłużej wytrzymać.
Wyciągnął gwizdek i zagwizdał. Wszyscy byli w szoku. Ale Baal Szem podszedł do chłopca,
przytulił go i powiedział:
- Nasze modlitwy zostały wysłuchane. Bez gwizdka wszystko było daremne; ten gwizd był
jedyną spontaniczną rzeczą. Cała reszta była rytuałem.

Nie pozwól aby twoje życie stało się martwym rytuałem. Niech będą chwile, których nie da
się wytłumaczyć. Niech będzie parę tajemniczych rzeczy/, które istnieją bez powodu. Pozwól
sobie zrobić czasem coś, za co ludzie ocenią cię jako wariata.

Znajdź wiele fascynacji w życiu a wtedy osiągniesz bogactwo. A sens życia tkwi w bogactwie
przeżytych doznań.

Człowiek w stu procentach zdrowy jest martwy. Odrobina szaleństwa zawsze dostarcza
radości. Zrób od czasu do czasu coś głupiego. Wtedy odnajdziesz sens.

OŚRODEK MEDYTACJI OSHO

Ośrodek Medytacji OSHO (OSHO® Meditation Resort), położony około 150 kilometrów na południowy
wschód od Bombaju - w Punie, jest miejscem, w którym można nauczyć się jak uczynić swoje życie
ś

wiadomym, poczuć się rozluźnionym i przepełnionym radością. Ośrodek organizuje wiele rodzajów terapii

medytacyjnych dla tysięcy ludzi z ponad 100 różnych krajów, przyjeżdżających tam co roku. Puna, będąca
początkowo letnim kurortem dla maharadżów i bogatych brytyjskich koloniali-stów, teraz jest tętniącym życiem
nowoczesnym miastem z wieloma uniwersytetami i nowoczesnymi zakładami przemysłowymi. Ośrodek zajmuje
32 akry porośniętego drzewami przedmieścia, zwanego Koregaon Park. Wygodne noclegi można znaleźć w
wielu pobliskich hotelach.
Program medytacji oparty jest na wizji Osho - całkowicie nowego rodzaju człowieka, który potrafi zarówno
uczestniczyć w radościach codziennego dnia jak i pozostawać w ciszy i medytacji. Większość programów
odbywa się w nowoczesnych, klimatyzowanych pomieszczeniach i obejmuje krótkie jak i dłuższe kursy
medytacyjne, twórczość artystyczną, holistyczne uzdrawianie, rozwój indywidualny oraz sport i rekreację
zgodnie z filozofią zen. Programy te, połączone z całodniowym zestawem aktywnych medytacji Osho, trwają
przez cały rok.
Kawiarnie i restauracje znajdujące się na terenie ośrdka oferują zarówno tradycyjne dania hinduskie jak i
kuchnię międzynarodową. Posiłki przygotowane są z organicznie uprawianych warzyw na własnej farmie
wspólnoty. Centrum posiada własne źródło bezpiecznej, filtrowanej wody.
Więcej informacji zawiera obszerna strona: www.osho.com opracowana w kilku językach. Można za jej
pośrednictwem odbyć wirtualną podróż po centrum medytacyjnym, dowiedzieć się o książkach i kasetach Osho,
a także o adresach ośrodków Osho na całym świecie.

NOTA O AUTORZE

Nauki Osho nie poddają się jakiejkolwiek kategoryzacji. Dotyczą wszystkich aspektów życia począwszy od
indywidualnych poszukiwań sensu ludzkiej egzystencji aż po najważniejsze wydarzenia społeczne i polityczne.
Osho przez ponad 35 lat rozmawiał z ludźmi, udzielał wykładów na wielu międzynarodowych spotkaniach. Nie
pisał książek. Zostawił jednak po sobie tysiące godzin nagrań na kasetach audio i video.
Osho został określony przez londyński Sunday Times jako jedna z 1000 osób, które wywarły największy wpływ
na dwudziesty wiek. Amerykański pisarz Tom Robbins uznał go za „najbardziej niebezpiecznego człowieka od
czasów Jezusa Chrystusa".
Za swój cel Osho uznał stworzenie warunków dla narodzin nowego rodzaju człowieka, który łączyłby w sobie
milczącą duchowość Buddy z umiejętnością korzystania ze wszelkich uciech życia Greka Żorby. Wątek
połączenia odwiecznej mądrości Wschodu z najwyższym potencjałem nauki i technologii stworzonym przez
Zachód przewija się przez jego wszystkie prace.
Osho ma także ogromne zasługi w zakresie nauk dotyczących wewnętrznej przemiany. Jego „Medytacje
Aktywne" pozwalają pozbyć się nagromadzonego w ciele i umyśle stresu dzięki czemu łatwiej doświadczać
stanu rozluźnienia i niemyślenia.

Seria: HORYZONT
www.garmond. pl/nowyhoryzont
Przekład z jęz. angielskiego Bogusława Jurkevich, Magdalena Stefańczuk

Tytuł oryginału: Creativity. Unleashing the Forces Within
Przekład: Bogusława Jurkevich, Magdalena Stefańczuk Redakcja: Anna Ratuś, Teresa Tyma
Projekt graficzny okładki: Jacek Fajfer
Projekt graficzny serii: Jacek Fajfer
Skład i łamanie: Agata Leśniewska
Druk: Wydawnictwo Garmond, ul. Grzybowa 3, 05-092 Łomianki
Wydanie I
Copyright © 1999 Osho International Foundation, Switzerland
www.osho.com
Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo GARMOND,
2006 Wszelkie prawa zastrzeżone
OSHO is a registered trademark of Osho International Foundation, used with permission
Książka jest wyborem fragmentów wykładów Osho. Wszystkie jego wykłady zostały opublikowane w formie książek oraz w formie kaset i płyt kompaktowych.
Nagrania wykładów Osho oraz pełne archiwum transkrypcji wykładów są dostępne w Osho Library www.osho.com
Wydawca:
Wydawnictwo Garmond
ul. Grzybowa 3
05-092 Łomianki
tel.: (0-22) 7515942
fax: (0-22) 7515943
email: garmond@garmond.pl
www.garmond.pl
Wyłączny dystrybutor:
Jacek Santorski & Co
Agencja Wydawnicza Sp. z o.o
ul. Alzacka 15a
03-972 Warszawa
tel.: (0-22) 6162928, 6162936
email: handel@jsantorski.pl
www.jsantorski.pl
ISBN 83-86746-54-8

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Osho Rajneesh Kundalini 1 Przebudzenie wewnętrznej energii
modlitwy o uwolnienie i uzdrowienie wewnetrzne
OSHO RAJNEESH Kundalini praktyka wewnętrznego ognia
D19200273 Ustawa z dnia 19 maja 1920 r w przedmiocie uwolnienia 5% długoterminowej, wewnętrznej poż
Osho Rajneesh Kundalini Praktyka wewnętrznego ognia
Osho Kundalini Praktyka wewnętrznego ognia(1)
49 WALKĄ JEST ŻYCIE CZŁOWIEKA NA ZIEMI (MOC WEWNĘTRZNA)
Wewnetrzna blokada Uwolnij sie od zachowan ktore Cie ograniczaja blokad 2
Wewnetrzna blokada Uwolnij sie od zachowan ktore Cie ograniczaja blokad 2
Wewnetrzna blokada Uwolnij sie od zachowan ktore Cie ograniczaja blokad

więcej podobnych podstron