EKONOMICZNO- FINANSOWE SKUTKI DEFICYTU BUDŻETOWEGO WYKŁAD 1

Dr Magdalena Ślebocka

[e-mail]

Konsultacje poniedziałki 15.00-16.30
Kwiecień 14.04 od 16.30 / 28.04 od 16.30

25 maja ostatnie zajęcia sprawdzian wiedzy ekonomicznych-finansowych skutków deficytu budżetowego 15
pytań testowych w formie testu

Na meila wcześniej jak chcemy zaliczyć

do 10 kwietnia

podatki w zarządzaniu przedsiębiorstwem

•

prezentacje 3-4 osobowe dokładne keysy

•

w formie pisemnej, rozwiązywanie keysów

Cel zajęć: przedstawienie problematyki skutków kreowania i występowania deficytu budżetowego
Plan zajęć:

•

dochody publiczne

o

przyczyny gromadzenia dochodów publicznych

o

rodzaje dochodów publicznych

o

gospodarcze i społeczne skutki podatków

granice opodatkowania

wpływ podatków na oszczędności i inwestycje

•

wydatki publiczne

o

istota wydatków publicznych

o

rodzaje wydatków publicznych

o

racjonalizacja wydatków publicznych

o

metody racjonalizacji

•

równowaga budżetowa

o

istota i czynniki równowagi budżetowej

o

mnożnik zrównoważonego budżetu

o

rodzaje sald budżetowych

o

równowaga budżetowa jajo kryterium oceny działalności władz publicznych

•

deficyt budżetowy

o

mechanizm powstawania

o

ekonomiczne rodzaje

o

deficyt budżetowy

•

dług publicznych

o

ekonomiczna istota

o

Rodzaje

o

Przyczyny powstawania

o

Instrumenty zaciągania

o

Rola banku centralnego w finansowaniu długu publicznego

o

Charakterystyka w dp w Polsce

o

Deficyt budzetowy w jst

o

Db w wybranych krajach ue

Literatura:

1.

C. Józefiak, p.krajewski, m.mackiewicz, deficyt budżetowa, przyczyny i metody ograniczania, PWE,
warszawa 2006

2.

E. ruśkowski, deficyt budzetowy i dlug publiczny w wybranych krajach UW, wsfiz, Białystok 2003

3.

K.piotrowska-marczak, k.kietlinska, harmonizacja finansow publicznych w skali narodowej
i europejskiej, difin, warszawa 2007

Notatki kursywą wspominała ale dla ciekawostki, nie kazała pisać

Budżet zadaniowy to plan finansowo-rzeczowy w którym:

•

Plan działań przedstawiony jestw postaci zestawu zadań

•

Dla każdego zadania określono jednostkę odpowiedzialną za wykonanie

•

Dla żądań o charakterze projektu określono termin wykonania oraz mierniki wykonania zadania

•

Określono nakłady przyznane na realizację zadnia

Zadanie budżetowe powinno zawierać

•

nazwę zadań

•

Określony ilościowe i jakościowo cel

•

Produkt

•

Koszt wykonania

•

Wskaźnik efektywności

Podział zadań budżetowych – kryteria podziału

•

Rodzaj

o

Zadanie bezpośrednie - to zadanie, przez którego realizację wykonawca dostarcza potrzebny
produkt wspólnocie mieszkańców lub innemu klientowi

o

Zadanie pośrednie – związane jest z utrzymaniem infrastruktury, administracji, itp.

•

Odbiorcę „produktu”

o

Zadania zewnętrzne- są skierowane do mieszkańców i innych klientów zewnętrznych. Dotyczą
w szczególności transportu zbiorowego lub usług administracyjnych

o

Zadania wewnętrzne – skierowane są do pracowników innych wydziałów np. utrzymanie
systemu informatycznego, wyplata wynagrodzeń

•

Czas realizacji

o

Zadanie ciągłe – jego celem jest stałe dostarczanie określonych usług Społeczności lokalnej,
jest na trwałe wpisane w formułę budżetu

o

Zadanie jednorazowe – jego obecność wynika ze specyfiki zadania, ma ściśle określony
początek i koniec wykonania oraz zakres przedmiotowy

o

Zadanie inwestycyjne – zbliżone do zadania jednorazowego, wymaga jednak kontynuowania w
następnych okresach, aż do momentu osiągnięcia wyznaczonego celu.

Podstawowe cechy charakterystyczne budżetu tradycyjnego

•

Narzędzie wydatkowania

•

Utrudnione powiązania wydatków z celami i zadaniami organu wykonawczego tzw. tradycyjna
klasyfikacja budżetowa

•

Brak powiązania wydatków z kategoriami skuteczności i efektywności

•

Brak wieloletniej projekcji wydatków na zadania

•

Brak integracji wydatków

•

Utrudniona hierarchizacja wydatków

•

Wydziałowe podejście

•

Brak czytelnej informacji i polityce wydatkowej

•

Ukierunkowanie dyskusji na pojedyncze pozycje wydatkowe

Podstawowe cechy charakterystyczne budżetu zadaniowego

•

Umożliwia powiązanie wydatków z celami i zadaniami

•

Zarządzanie wydatkami w kierunku zwiększania skuteczności i efektywności

•

Długofalowe podejście – min. Trzyletnia projekcja wydatków dla dysponenta według zadań

•

Globalne podejście do wydatków sektora finansów publicznych konsolidacja według zadań

•

Sprzyja współpracy pomiędzy poszczególnymi komórkami i wydziałami

•

Czytelna informacja o wydatkach – umożliwia komunikację ze społeczeństwem

•

Umożliwia merytoryczną dyskusję o zadaniach

Dochody budżetowe państwa – są środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych i gospodarstw
domowych przez państwo lub odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków na cele
państwowe (dostarczanie dób publicznych, wykonywanie zadań wynikających z celów różnych gałęzi polityki
państwa).

Kryterium klasyfikacja dochodów budżetowych

1.

Kryterium ekonomiczne – wg tego kryterium uzyskiwane przez budżet środki pienięne grupowane sa
na podstawie źródeł pochodzenia

2.

Kryterium organizacyjne - kryterium to uwzględnia różnice pomiędzy dochodami budżetu państwa a
dochodami budżetu JST

3.

Kryterium prawne

a.

Bezzwrotne i zwrotne

b.

Nieodpłatne i odpłatne

c.

Przymusowe i dobrowolne

Dochody zasadnicze- pochodzą ze źródeł które wprowadzono z wyraźnych pobudek fiskalnych np. podatki
Dochody uboczne – uzyskiwane są przy okazji np. dochody grzywien
Dochody zwrotne – postać zaciągniętych długów na cele publiczne albo dokonywanych lokat w gospodarce
bankowej
Dochody bezzwrotne – pobierana z zastosowaniem władztwa podatkowego, niezależnie od tego czy zostały
wykorzystane czy nie
Dochody opłatne - związane z czynnościami organów państwa bądź usługami
Dochody dobrowolne - występują zwykle w firmie darowizn czy zapisów
Dochody przymusowe - dochody o charakterze publicznoprawnymi których ustanowienie wiąże się z istnieniem
władztwa podatkowego
Dochody zwyczajne –tradycyjnie służą sfinansowaniu wydatków budżetowych
Dochody nadzwyczajne- przeznaczone z reguły na sfinansowanie nadzwyczajnych wydatków budżetowych
Dochody publicznoprawne – określone są z zastosowaniem władztwa podatkowego
Dochody prywatno gospodarcze – pochodzą z majątku państwa lub z działalności gospodarczej

Klasyfikacja kolejna

1.

Prawna – rozróżniająca poszczególne techniki pobierania danin:

a.

Wpływ uzyskane z władztwa podatkowego

b.

Wynagrodzenia za świadczone usługi – opłaty

c.

Dochody z majątku państwa

d.

Dochody pozorne – zaciągane pożyczki oraz lokaty

2.

Finansowa

a.

Stałe – uzyskane z podatków, grzywien, opłat, dochody pochodzące z majątki

b.

O charakterze czasowym - wpływy z emisji pw, pożyczek

3.

Ekonomiczna

a.

Rodzaj bogactwa będącego źródłem pobierania podatki od przychodów, dochodów, konsumpcji

b.

Gospodarcze następstwa świadczenia – są to dochody zwyczajne zdobyte z użyciem władztwa
podatkowego

Klasyfikacja dochodów budżetowych

1.

Dochody podatkowe

a.

Pośrednie

b.

Bezpośrednie

2.

Dochody niepodatkowe – są to wszelkie formy świadczeń o charakterze pieniężnym, które nie spełniają
kryteriów stawianych przed podatkiem.

a.

Dywidendy

b.

Wpłaty z zysku NBP

c.

Cła

d.

Dochody jednostek budżetowych

e.

Wpłaty gmin

3.

Dochody zagraniczne

Wpływ na wysokość z ceł mają m.in.:

•

Wysokość efektywnych stawek celnych

•

Wielkość importu rejestrowanego

•

Sposób wykorzystywania kontyngentów taryfowych, czy

•

Kurs złotego

W skład dochodów z tytułu dywidend wchodzą

•

Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek skarbu państwa

•

Dywidendy z tytułu udziałów skarbu państwa

Wielkość wpłat z tytułu zysku NBP kształtują m.in. następujące czynniki:

•

Aktywa rezerwowe

•

Emisja pw

•

Emisja bonów pieniężnych NBP

•

Polityka kształtowania kursu walutowego

Artykuł 111 ustawy o finansach publicznych. Dochodami podatkowymi i niepodakowymi budżetu
państwa są (27.08.2009 r.):

1)

podatki i opłaty, w części, która zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowi dochodów jednostek samorządu
terytorialnego, przychodów państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów
publicznych;

2)

cła;

3)

wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa;

4)

wpłaty z tytułu dywidendy;

5)

wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;

6)

wpłaty nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych;

7)

dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

8)

dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze, dotyczące składników
majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

9)

odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych lub
organów władzy publicznej, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

10)

odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym
budżetu państwa;

11)

odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;

12)

grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

13)

spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;

14)

dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu art. 5 pojęcie środków
publicznych i dochodów publicznych, ust. 1 pkt 4 lit. a i b, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

15)

inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych;

16)

ś

rodki europejskie i środki, o których mowa w art. 5 pojęcie środków publicznych i dochodów publicznych ust.

3 pkt 5 lit. a i b, na realizację projektów pomocy technicznej oraz środki, o których mowa w art. 5 pojęcie
ś

rodków publicznych i dochodów publicznych ust. 3 pkt 5 lit. c i d oraz pkt 6, po ich przekazaniu na rachunek

dochodów budżetu państwa;

17)

odsetki wykupywane przez nabywców obligacji skarbowych lub nadwyżka wynikająca z różnicy pomiędzy
ceną emisyjną a wartością nominalną zbywanych obligacji skarbowych.

Zasady współczesnych systemów podatkowych oraz prowadzenia polityki podatkowej

•

wprowadza się kilka podatków, w tym 3 lub 4 rodzaje są podstawą finansów publicznych

•

sięga się do różnych przedmiotów opodatkowania tzn. dochodów, wydatków, majątku, nabycia praw
majątkowych itp.

•

Stosuje się podatki pośrednie i bezpośrednie (w rożnych proporcjach w różnych krajach)

•

Podatki bezpośrednie wprowadza się przez trudności w ich przerzucaniu oraz przez to, ze to
systematyczne (choć mniej wydajne) źródło dochodu

•

Podatki pośrednie z kolei gdyż dzięki technice ich poboru są wydajnym źródłem dochodów władz
publicznych.

Zasady współczesnych systemów podatkowych oraz prowadzenia polityki podatkowej

•

Nadmierne dochody podmiotów gospodarczych ogranicza się przez progresywne skale podatkowe

•

Równomierne obciążenie podmiotów realizuje się wg ich zdolności dochodowej; współczesne
systemy podatkowe charakteryzuje wysoka indywidualizacja obciążeń

•

Stosuje się w opodatkowaniu przedsiębiorstw skale podatkowe progresywne i degresywne (duże
znaczenie ulg, wakacji i zwolnień podatkowych w związku z przebiegiem cyklu koniunkturalnego)

•

Podstawowe rodzaje podatków ustala się na szczeblu centralnym (z dopuszczeniem stosowania
podatków lokalnych stanowionych przez władze samorządowe)

•

Z psychologicznego punktu widzenia łatwiej zwiększać ciężary podatkowe przez podwyższenie
istniejącego podatku niż przez prowadzenie nowego

•

Łatwiej tez – spośród istniejących – zwiększyć ciężary podatkowe z pomocą podatków pośrednich
niż bezpośrednich

•

Stosuje się rozwinięty system kontroli i sankcji w celu ograniczenia ucieczek przed podatkami,
oszustw itp.

Charakter wydatków:

•

Ś

rodki publiczne mogą być przeznaczone głównie na wydatki publiczne

•

Prawo realizacji zadań finansowych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotowo

•

Ujęte w budżetowych jednostkach sektora finansów publicznych wydatki z wyłączeniem wydatków
finansowych z dochodami własnych jednostek budżetowych – stanowią nieprzekraczalny limit

•

Zmieszczenie w budżecie państwa wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź
zobowiązań państwa wobec osób trzecich ani roszczeń tych ISO wobec państwa wyjątek stanowi
subwencje przeznaczone dla jst

•

Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele w wysokości ustalonej w ustawie budżetowej, uchwale
budżetowe JST i planie finansowym jednostek sektora finansów publicznych

•

Jednostki sektora finansówpublicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi
poszczególnych rodzajów wydatków

•

Wydatki publiczne powinny być dokonywane

o

W sposób celowy i oszczędny z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z
danych nakładów

o

W sposób umożliwiający terminową realizację zadań

o

W wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań

•

Wydatki publiczne kwalifikuje się wg działów i rozdziałów określających rodzaj działalności oraz
paragrafów określających rodzaj wydatków, wydatki budżetu państwa ujmuje się w ustawie budżetowej w
podziale na: części działy i rozdziały klasyfikacji wydatków

•

Planowanie i dokonywanie wydatków na realizację każdego etapu programu wieloletniego poprzedzone
jest analiza i ocena efektów uzyskanych w etapach poprzednich

Art. 44 ustawo o finansach publicznych

Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i wysokościach ustalonych w:
1)

Ustawie budżetowe

2)

Uchwale budżetowe jst

3)

Planie finansowym jst sektora finansów publicznych

Wydatki mogą ulec zmianie:

•

Zrealizowano przychody wyższe od prognozowanych

•

Zmiana wydatków nie spowoduje zwiększenia dotacji z budżetu albo Zyśków oraz planowanego
stanu Śródków na dzień 31 grudnia roku objętego planowaniem

Zmiany przychodów i wydatków, wymagają zmian w rocznym planuje finansowym.
Wydatki budżetowe musza być odpowiednio księgowane – z uwzględnieniem zasad o rachunkowości i MSR –
i wykazywane w sprawozdawczości budżetowej.

Podział wydatków budżetowych – podstawowa klasyfikacja:

1.

Wydatki bieżące

o

Subwencje ogólne dla JST i subwencje dla partii politycznych

o

Dotacje – wydatku budżetowe, które podlegają szczególnym zasadom naliczenia przeznaczone
na finansowanie i dofinansowanie

o

Wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane

o

Ś

wiadczenia na rzecz osób fizycznych

o

Wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacja ich statutowych
zadań

o

Wydatki związane z realizacją wspólnej Polityki Rolnej

2.

Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa - wydatki te obejmują wydatki budżetu państwa z tytułu
oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych
kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielnymi przez Skarb Państwa poręczeniami i
gwarancjami.

3.

Wydatki majątkowe

o

Wydatki na zakup i objęcie oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego

o

Wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na
finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji

Inny podział wydatków

1.

Klasyfikacja podmiotowa

a.

Wydatki związane z realizacją zadań u funkcji przez państwo – podsektor rządowy

b.

Wydatki związane z realizacją zadań i funkcji przez samorząd – podsektor samorządowy

c.

Wydatki związane z realizacja zadań zakresu ubezpieczeń społecznych podsektor
ubezpieczeń społecznych

2.

Klasyfikacja funkcjonalna – uwzględnia funkcje i zadnia państwa oraz samorządu terytorialnego

a.

Wydatki o charakterze publicznym – służące wykonywaniu zadań publicznych’

b.

wydatki o charakterze społecznym – służące wykonaniu zadań społecznych

c.

wydatki o charakterze gospodarczym – przeznaczone na wspieranie podmiotów
gospodarczych i realizacje zadań gospodarczych

WYKŁAD 2 30.03.2014

W odniesieniu do związku wydatków z PKB:
1.

wydatki rzeczywiste (nabywcze, finalne, definitywne) – obejmują wydatki bieżące i inwestycyjne. Ich
ponoszenie wiąże się z wykorzystywaniem części dochodu narodowego, przyjętej uprzednio w procesie
gromadzenia środków publicznych na zakup towarów i usług.
Wydatki rzeczywiste tworzą popyt na dobra i usługi bezpośrednio – przez inwestycję lub pośrednio - w
wyniku wypłaty wynagrodzeń i uposażeń. W ten sposób przyczyniają się do wzrostu popytu globalnego

2.

wydatki redystrybucyjne (transferowe), przybierają postać:
a.

transferów wewnętrznych – oznaczają ponoszenie wydatków przez określone podmioty sektora
finansów publicznych na rzecz innych podmiotów tego sektora. Odzwierciedlają przemieszczenie
ś

rodków publicznych wewnątrz sektora np. przekazanie dotacji, subwencji z budżetu państwa do

budżetu JST. Nie powodują one zmiany wielkości wydatków, ale zmianę struktury,

b.

transferów zewnętrznych – związane jest to z redystrybucja społeczną i gospodarczą, czyli zasilaniem
podmiotów spoza sektora publicznego: gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, innych instytucji.
Wydatki te nie mają charakteru ostatecznego, bowiem beneficjenci środków publicznych sami mogą
zadecydować o ich dalszym wykorzystaniu, stąd mogą zmieniać proporcję dochodów.

c.

Redystrybucja społeczna – o wydatki realizowane w ramach zabezpieczenia społecznego przez system
ubezpieczeń społecznych, który powinien zapewnić osobom ubezpieczonym świadczenia na
minimalnym poziomie,

d.

Redystrybucja gospodarcza – dokonywana jest za pomocą wydatków transferowych, mających cechy
finansowego wspierania przedsiębiorców ze środków publicznych , noszącego nazwę pomocy
publicznej.

Sztywne wydatki budżetowe

•

wydatki sztywne

•

wydatki prawnie zdeterminowane

o

subwencje dla JST

o

wydatki na sfinansowanie infrastruktury lądowej,

o

wydatki na obronę narodową,

o

składki do budżetu UE,

o

koszty obsługi długu publicznego,

o

wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz
sądownictwa, a także wydatki powszechne,

o

zasiłki i świadczenia przedemerytalne

o

ś

wiadczenia rodzinne,

o

dopłaty do odsetek od kredytów,

o

składki na ubezpieczenie zdrowotne finansowane z budżetu państwa oraz składki na
ubezpieczenie społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich,

o

świadczenia emerytalno rentowe żołnierzy i funkcjonariuszy,

o

wydatki refundowane z budżetu UE

•

wydatki na określone tytuły wynikające z:

o

nakazów zawartych w ustawach, np.:

subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego,

dotacje na ubezpieczenia społeczne,

o

z zobowiązań Skarbu Państwa, np.

o

obsługa długu publicznego

Wg kryterium rodzajowego wydatki publiczne dzielimy na:
1.

Wydatki osobowe – związane są z wynagrodzeniami pracowników zatrudnionych w sferze budżetowej
(obejmuje to również pochodne wydatki tzn. składki na ubezpieczenia społeczne)

2.

Wydatki rzeczowe – związane z zakupem towarów i usług

3.

Wydatki majątkowe – związane są z inwestycjami – lokatami, zakupami majątku ruchomego i
nieruchomego

Wg kryterium konieczności ponoszenia wydatków wydatki publiczne dzieli się na:
1.

Wydatki konieczne – służą finansowaniu świadczeń do których dostęp nie może być uzależniony od
odpłatności – obejmują one wydatki przeznaczone na finansowanie administracji rządowej lub obronę
narodową

2.

Wydatki pożądane (pożyteczne) – wydatki te zarówno mogą być finansowane z budżetu państwa lub JST,
ale mogą też przybrać formę odpłatną (szkolnictwo lub ochrona zdrowia)

Główne obszary zainteresowań związane z wydatkami publicznymi:
1.

Poszukiwanie racjonalnego uzasadnienia wydatków publicznych w polityce społecznej i gospodarczej
państwa lub JST,

2.

Próby ustalenia granic wydatków publicznych, ustalenie poziomu, w którym wydatki publiczne nie
zakłócają mechanizmu rynkowego,

3.

Rozłożenie ciężaru wydatków publicznych,

4.

Ustalenie beneficjentów wydatków publicznych, dotyczy to w szczególności ustalenia udziału
poszczególnych zbiorowości, grup zawodowych, itp.,

5.

Racjonalność i efektywność wydatków publicznych,

Funkcje wydatków publicznych:
1.

Funkcja alokacyjna

Funkcja ta polega na oddziaływaniu za pomocą wydatków na zmiany w strukturze wytwarzania produktu
krajowego brutto oraz alokacji zasobów w ramach sektora publicznego i prywatnego. Oddziaływanie
wydatków publicznych na alokację czynników produkcji dokonanej w sektorze prywatnym ma charakter
typowo pośredni. Polegać to może m. in na stworzeniu przez wydatki publiczne zachęt do prowadzenia
określonego typu działalności lub określonej lokalizacji.

2.

stabilizacyjna

Podstawą tej funkcji jest oddziaływanie na stabilizację makroekonomiczną. Wyraża się to w zapewnieniom
(próbach) zrównoważonego wzrostu gospodarczego przy możliwie pełnym zatrudnieniu wszystkich czynników
produkcji oraz ustabilizowanym ogólnym poziomie cen.

3.

Funkcja stabilizacyjna:

Podstawą tej funkcji jest oddziaływanie na stabilizację makroekonomiczną. Wyraża się to w zapewnieniu
(próbach) zrównoważonego wzrostu gospodarczego przy możliwej pełnym zatrudnieniu wszystkich czynników
produkcji oraz ustabilizowanym ogólnym poziomie cen

4.

Funkcja redystrybucyjna:

Funkcja ta wyraża się w oddziaływaniu na rozkład dochodów, który zostaje ukształtowany w wyniku gry sił
rynkowych. Dotyczy to w szczególności dotacji, subwencji i transferów socjalnych.

Zasady związane z wydatkami uwzględniane w toku wykonywania budżetu państwa:
1.

Pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami i ustalonym harmonogramem,

2.

Dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem
prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem w sposób celowy i
oszczędny,

3.

Wydatki na współfinansowanie programów i projektów realizowanych ze środków UE i pochodzących ze
ź

ródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi mogą być dokonywane po podpisaniu umów finansowych

z dawcą środków, a dla projektów realizowanych ze środków z funduszy strukturalnych i funduszu
Spójności od dnia otrzymania przez Komisję Europejską wniosku o dofinansowanie projektu spełniającego
wymogi określone w odrębnych przepisach.

4.

Zlecenie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, uwzględnieniem
przepisów ustawy o zamówieniach publicznych,

5.

Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa są dokonywane przed innymi wydatkami budżetu państwa,

6.

Wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych lub wyroków
sądowych, mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel,

7.

Dotacje celowe przyznane JST na realizację zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań
zleconych ustawami, nie wykorzystane w danym roku podlegają zwrotowi do budżetu państwa w części, w
jakiej zadanie nie zostało wykonane.

Determinanty strony dochodowej budżetu:

1.

Rozmiary prowadzonej działalności gospodarczej,

2.

Realizowana przez rząd doktryna gospodarcza, której podporządkowany jest system finansów
publicznych, mający wpływ na funkcjonowanie „szarej strefy rodzaje podatków, itp…”

Determinanty strony wydatkowej budżetu:

1.

Zakres zadań przyjętych do realizacji przez państwo lub związek publicznoprawny,

2.

Poszczególne elementy systemu finansów publicznych i sposób ich organizacji,

3.

Przyjęty model polityki społecznej – zakres świadczeń usług społecznych i politycznych,

4.

Zadłużenie państwa – większe zadłużenie związane jest z większymi wydatkami, żaś większe wydatki
ograniczają możliwości finansowania innych zadań itp…

Zasada równowagi budżetowej - Określa współzależność pomiędzy dochodami a wydatkami.
Kwota planowanych wydatków powinna znaleźć pełne pokrycie w przewidywanych dochodach. Wydatki nie
powinny przewyższać dochodów, gdyż oznacza to brak równowagi. Gdy dochody przewyższają wydatki,
równowaga budżetowa zostaje zachowana.

Rozróżnia się następujące rodzaje równowagi budżetowej:

1.

Równowagę budżetową planowaną,

2.

Równowagę budżetową rzeczywistą

Zrównoważenie planowanych (przewidywanych) dochodów z planowanymi wydatkami, a wiec zapewnienie
równowagi w fazie konstrukcji budżetu, jest jedną z podstawowych zasad budżetowych.

Czynniki kształtujące równowagę budżetową:

1.

Czynniki o charakterze ekonomicznym,

To czynniki, które kształtują rozmiary i strukturę dochodów, a także wydatków budżetowych.

•

Czynniki ekonomiczne o charakterze realnym – obejmują zjawiska, które rodzą powstanie stosunku
fiskalnego, np. rozmiar działalności gospodarczej,

•

czynniki ekonomiczne o charakterze systemowym – przesądzają one o rodzaju i wielkości dochodów
(np. rodzaj, elementy konstrukcyjne podatku)

•

czynniki ekonomiczne, które wynikają z bieżącej polityki gospodarczej – obejmują poza
systemowe sposoby oddziaływania na dochody budżetu państwa (tzw. Indywidualne ulgi podatkowe,
pożyczki zewnętrzne i wewnętrzne)
Do czynników ekonomicznych kształtujących stronę wydatkową budżetu ( w ujęciu ogólnym)
zaliczamy:

•

poziom wydatków wpływających na klasyczną sferę publiczną,

•

poziom wydatków wpływających na sferę usług społecznych,

•

poziom wydatków wpływających na gospodarkę narodową,

Równowaga budżetowa kształtowana może być także pod wpływem dokonywanych wydatków na
infrastrukturę gospodarczą (np. drogi, porty lotnicze i morskie) wydatki te mogą być realizowane przez
przedsiębiorstwa publiczne lub prywatne, które realizują zamówienia rządowe.

2.

Czynniki o charakterze organizacyjnym

•

ogólna budowa systemu finansów publicznych, która uwzględnia przede wszystkim zasady i tytułu
przepływu dochodów i wydatków między poszczególnymi funduszami (np. między budżetem
państwa a funduszami emerytalnymi),

•

wewnętrzna struktura organizacyjna systemu budżetowego łącznie z zasadami źródła i tytuły
przepływu pieniądza między poszczególnymi elementami tego systemu,

•

zakres i zasady funkcjonowania pozabudżetowych funduszy publicznych – dotyczy to określenie
powiazania tych funduszy z budżetem państwa.

3.

Czynniki o charakterze technicznym,

•

technikę planowania dochodów budżetowych,

•

technikę planowania wydatków budżetowych,

•

technikę gromadzenia dochodów budżetowych,

•

technikę rozdysponowania wydatków budżetowych,

•

możliwość monitorowania dochodów i wydatków budżetowych.

4.

Czynniki o charakterze politycznym- przez czynniki te rozumiemy zespół zachowań państwa, które
układają się w określoną strategię państwa. Czynniki te niełatwo jest zidentyfikować oraz
sklasyfikować ponieważ ulegają zmianie w zależności d sytuacji kraju. Należy pamiętać o redystrybucji
budżetowej i jej strukturze, która jest wypadkową różnych sił politycznych – grup interesów
ekonomicznych, zawodowych itp..

Przy ustaleniu równowagi budżetowej należy uwzględnić:
1.

Rodzaj odchyleń od stanu równowagi między momentem wyjściowym a momentem badanym,

2.

Skalę odchylenia od stanu równowagi,

3.

Kierunki ewolucji niezrównoważonego, czyli ustalenia czy zbliża się ona do stanu równowagi

4.

Równowagę bieżącą oraz równowagę na koniec okresu fiskalnego – badanie płynności finansowej rządu,

5.

Przyczyny naruszenia równowagi budżetowej – oddzielenie przyczyn zewnętrznych od przyczyn o
charakterze wewnętrznym – określenie ralacji zachodzących pomiędzy budżetem a otoczeniem,

6.

Relację między równowagą całego systemu finansów publicznych a równowagą budżetu,

7.

Poziom równowagi budżetowej – trudności ze zrównoważeniem budżetu są większe przy większym
zakresie redystrybucji budżetowej,

8.

Ź

ródła finansowania deficytu budżetowego lub kierunków wykorzystania nadwyżki budżetowej.

Nierównowaga budżetowa:
1.

Równowaga budżetowa rozumiana dosłownie nie występuje nigdy. Najczęściej mamy do czynienia z
odchyleniami od stanu równowagi. (Budżet państwa wykazuje jakieś saldo, czyli nadwyżkę lub deficyt).

2.

Przyjmuje się jednakże, że nierównowaga budżetu (lub budżet niezrównoważony) występuje tylko
wówczas, gdy w budżecie pojawia się deficyt.

Deficyt budżetowy – to różnica między strumieniami wydatków a dochodami; dotyczy jednego roku
fiskalnego (kalendarzowego). Na koniec roku deficyt budżetowy powiększa dług publiczny. Deficyt budżetowy
może powstawać z konieczności obsługi długu publicznego.

Podejście do problemu równowagi budżetowej:

1.

Koncepcja klasyczna i neoklasyczna

a.

Rola państwa sprowadzać powinna się do funkcji regulacyjnej, zaś ingerencja przy wykorzystaniu
finansów publicznych winna być ograniczona do minimum,

b.

Brak aktywnej polityki budżetowej, koncepcja minimalnego budżetu, państwo występuje w roli
„nocnego stróża”

c.

Ingerencja państwa w procesy gospodarcze może doprowadzić jedynie do zakłóceń, które zostaną
naprawione przez rynek

d.

Zgodnie z opinią klasyków, jakakolwiek próba prowadzenia polityki makroekonomicznej państwa,
zmierzająca do usprawnienia gospodarki jest niepożądana, ponieważ to system wolnej konkurencji
powoduje optymalną alokację zasobów przy pełnym zatrudnieniu.

e.

Przedstawiciele szkoły klasycznej proponują stosunkowo specyficzne podejście do problematyki
budżetu państwa i deficytu budżetowego:

•

twierdzą że należy go traktować tak samo, jak każdy budżet gospodarstwa domowego

•

gospodarstwa domowe nie powinny wydawać więcej niż wynosi ich dochód

•

stąd wywodzi się podstawowe twierdzenie klasyków dotyczące deficytu, w myśl którego budżet
państwa powinien być zawsze zrównoważony.

2.

Koncepcja Johna M. Keynesa,
a)

Ekspansywna polityka budżetowa, inwestycyjne wydatki rządowe jako sposób na zwiększenie
wzrostu gospodarczego,

b)

Stan koniunktury gospodarczej to główny argument usprawiedliwiający występowanie deficytów
budżetowych,

c)

Odrzucenie zasady zrównoważonego budżetu w sytuacji niepełnego wykorzystania zdolności
produkcyjnych i występowania bezrobocia,

d)

Podstawą teorii była teza o chronicznym braku równowagi w gospodarce (pobudzenie popytu
determinuje podaż, nigdy odwrotnie),

e)

W sytuacjach kryzysowych zalecana jest ingerencja państwa w celu dostosowania skłonności od
konsumpcji do skłonności do inwestowania,

f)

Deficyt można utrzymywać do czasu, gdy nie towarzyszy mu wzrost cen (pewny wzrost cen jest
dopuszczalny, ale tylko wówczas, gdy efekt wzrostu produkcji i wzrostu zatrudnienia będą silniejsze
od wzrostu cen),

g)

Państwo powinno zrezygnować z finansowania szeregu wydatków publicznych , w miarę gdy
gospodarka przybliża się do stanu pełnego zatrudnienia i wykorzystania zdolności produkcyjnych,

h)

J.M. Keynes: warto stosować inwestycje rządowe w celu stymulowania globalnego popytu,

i)

Pieniądze należy pozyskiwać poprze zadłużenie publiczne (dług skarbu państwa).

3.

Koncepcja Miltona Friedmana i monetarystów.
a)

Stosunek Miltona Friedmana, a co za tym idzie - monetarystycznej koncepcji gospodarki – do
polityki budżetowej jako narzędzia polityki gospodarczej jest co najmniej niechętny.

b)

Polityka budżetowa jest nieskutecznym instrumentem oddziaływania na realne procesy gospodarcze

c)

Ograniczona rola polityki budżetowej, nieskuteczność tej polityki w dłuższym okresie.

Rodzaje deficytu budżetowego (sposoby mierzenia):

1.

Deficyt rzeczywisty (oficjalny)- Jest to faktyczna różnica między dochodami i wydatkami budżetu.

•

Najpopularniejszą miarą deficytu budżetowego jest tzw. rzeczywisty deficyt budżetowy

•

Jest on rachunkowym, ujemnym wynikiem budżetu państwa, powstającym, gdy wydatki budżetowe
są większe niż dochody

•

Jest to cześć wydatków budżetu, która nie znajduje pokrycia w dochodach budżetowych \

•

W sytuacji, kiedy dochody byłyby większe niż wydatki, wystąpiłaby rzeczywista nadwyżka
budżetowa,

•

Do obliczeń należy przyjąć wszystkie dochody i wydatki budżetu.

2.

Deficyt cykliczny (koniunkturalny), Jest on rezultatem cyklicznego przebiegu procesów
gospodarczych. Obrazuje on wpływ cyklu koniunkturalnego na zmiany w dochodach i wydatkach budżetów
i jest niezależny od bieżącej polityki fiskalnej.

3.

Deficyt strukturalny. Jest wielkością hipotetyczną, informującą o tym, jaki byłby deficyt budżetowy
gdyby gospodarka funkcjonowała przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych (potencjału
produkcyjnego). Deficyt strukturalny jest konsekwencją stosowania polityki dyskrecjonalnej (uznaniowej).
Pozwala ocenić kierunek wpływu polityki fiskalnej na gospodarkę oraz oddzielić skutki zmian polityki od
skutków cyklu koniunkturalnego.

Różnica między deficytem strukturalnym a deficytem rzeczywistym definiowana jest jako deficyt
koniunkturalny. Innymi słowy deficyt strukturalny to deficyt, z którego wyeliminowano wahania
koniunkturalne

•

Bezwzględne ujęcie deficytu budżetowego

•

Pozwala poznać dokładną jego wartość.

•

Najczęściej saldo sektora finansów publicznych odnosi się do PKB.

•

według traktatu z Maastricht stosunek deficytu budżetowego do PKB nie może być wyższy od 3 %.

Ujęcie kasowe deficytu budżetowego - Metoda ta opiera się o rejestrowanie wszystkich operacji w momencie
kasowego przepływu środków pieniężnych. Teoretycznie jest to bardzo skuteczna metoda określania salda.

Deficyt budżetowy

•

Okres jednego roku, na który sporządza się budżet jest zbyt krótki aby ocenić przyczyny zjawiska,

•

Rok budżetowy na ogół nie przystaje do przebiegu cyklu koniunkturalnego, poszczególne fazy cyklu
wpływają w różny sposób na dochody i wydatki budżetowe,

•

Deficyt może dotyczyć budżetów bieżących, majątkowych, zwyczajnych itp.,

•

Deficyt budżetowy nie może się ograniczać do deficytu państwa (budżetu centralnego). Deficyt powinien
być odnoszony do całego systemu,

•

Deficyt budżetowy jest powiązany z polityką monetarną państwa, np. wysoka stopa procentowa, \ Stan
budżetu krajowego pozostaje pod wpływem otoczenia zewnętrznego, wyraża się to m.in. Kształtowaniem się
kursu waluty krajowej wobec walut obcych.

Metody obliczania deficytu budżetowego (standardy międzynarodowe):

•

Metoda GFS (Government Finance Statistic) – stosowana przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy,

•

Metoda obowiązująca w Unii Europejskiej (ESA 95) – dane w tym systemie prezentowane są metodą
memoriałową,

Deficyt budżetowy w Polsce liczony jest metodą kasową - transakcje przy użyciu środków publicznych rejestruje
się w momencie faktycznego przepływu środków pieniężnych.

Deficyt budżetowy w Unii Europejskiej
Według Europejskiego Systemu Rachunków Narodowych i Regionalnych (ESA 95), stosowanego w Unii
Europejskiej, wszystkie transakcje ujmowane są memoriałowo, tzn. w momencie ich powstania (podatki i składki na
ubezpieczenie społeczne wykazywane są w wysokości możliwej do ściągnięcia).

Różnica w liczeniu deficytu wg MFW i ustawodawstwa polskiego

metoda MFW

metoda krajowa

wpływy z prywatyzacji

wpływy z prywatyzacji

to dochód budżetowy

to źródło finansowania deficytu (od 1998 roku)

Teoretycznie źródła finansowania deficytu budżetowego
Deficyt budżetowy najogólniej pokrywa się kosztem obywateli państwa na jeden z dwóch sposobów:

•

Zwiększając podatki – ma to miejsce gdy deficyt budżetowy finansuje się przez wzrost długu publicznego,
który trzeba będzie w przyszłości.

•

Zwiększając ceny towarów i usług dostępnych na rynku – ma to miejsce w przypadku finansowania deficytu
przez dodruk pieniędzy

Gdy deficyt budżetowy choruje tzn. najpopularniejsze objawy „choroby deficytu budżetowego”

•

Deficyt = inflacja – ta sytuacja ma miejsce gdy rząd finansuje nadmierny deficyt skłaniając bank
centralny do dodrukowania pieniądza. Każdy wydatek ma pokrycie w dochodzie, a faktycznie w
darmowym kredycie banku centralnego. Faktycznie mamy doczynienia z sytuacją gdy pojawia się więcej
pieniędzy niż towarów, pojawia się inflacja – rok 1989 (hiperinflacja)

•

Deficyt = inflacja – zwiększa się udział zadłużenia netto sektora budżetowego w sektorze bankowym, co
może wpływać na wzrost podaży pieniądza i wzrostu inflacji.

•

Deficyt = wzrost importu – odpowiedzią na zbyt dużą ilość pieniędzy na rynku nie musi być wcale wzrost
cen, ale dodatkowy import. Pogłębia się wówczas deficyt handlowy zaś kraj zaciąga pożyczki za granicą na
jego pokrycie. W konsekwencji rodzi to kryzys walutowy, inflacja i spadek PKB.

•

Deficyt = wzrost długu – niezależny bank centralny nie zezwala na dodruk dodatkowych pieniędzy
związku z tym rząd musi szukać dodatkowych (potrzebnych) środków pieniężnych na rynku. W
konsekwencji wzrasta dług publiczny oraz stopy procentowe.

•

Deficyt =powolny wzrost PKB – wzrost zadłużenia stwarza sytuację dogodną dla banków. Efekt –
wypieranie z rynku prywatnych przedsiębiorców, ponadto wzrost stóp procentowych kredytów dla
prywatnych inwestorów. Przedsiębiorstwa rezygnują z inwestowania, a tempo wzrostu PKB spada.

Negatywne skutki deficytu budżetowego:

•

Zjawisko monetyzacji deficytu – zjawisko to występuje wówczas, gdy źródłem finansowania deficytu staje
się emisja pieniądza – grozić to może przyspieszeniem procesów inflacyjnych. Obecnie w Polsce mamy
zakaz finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny.

•

Niebezpieczeństwo wpadnięcia w tzw. pułapkę zadłużenia w wyniku narastania długu publicznego i
kosztów jego obsługi – ma to miejsce gdy bieżąca obsług długu nie jest finansowana dochodami budżetu,
lecz wymaga zaciągania nowych pożyczek – tzw. Efekt śnieżnej kuli.

•

Efekt wypychania, czyli wypieranie z rynku kapitałowego prywatnych inwestorów na skutek wzrostu
stopy procentowej. Wzrost ten spowodowany jest rosnącymi potrzebami pożyczkowymi państwa.

•

Wzrost stóp procentowych na krajowym rynku finansowym,

•

Negatywny wpływ na saldo obrotów bieżących (tzw. deficyt bliźniaczy i deficyt obrotów bieżących).

Deficyt budżetowy:
Podstawowym efektem kumulacji deficytów budżetowych jest wzrost długu publicznego.
Jest to zadłużenie instytucji państwowych w stosunku do inwestorów, którzy pożyczyli w przeszłości pieniądze na
sfinansowanie deficytu budżetowego.

Przyczyny występowania deficytu budżetowego:

•

Koszty transformacji ustrojowej,

•

Konsekwencja przeprowadzenia czterech reform (emerytalnej, świadczeń zdrowotnych, oświatowej i
samorządowej),

•

Nadmierny wzrost wydatków, przede wszystkim socjalnych,

•

Wpływ czynników cyklicznych,

•

Nadmiernie rozbudowana, kosztowna administracja publiczna,

•

Brak spójnej i jasno określonej polityki podatkowej,

•

Niska ściągalność podatków.

Finansowanie deficytu - teoria

•

Dług Skarbu Państwa

o

Kredyty

o

Pożyczki

o

SPW

Obligacje

Bony

•

Emisja pieniądza

•

Nadwyżka budżetowa z lat ubiegłych

Finansowanie deficytu długiem a zwiększanie obciążeń podatkowych

•

Dług

o

Kosztowny dla państwa

o

Nie stanowi przymusowego obciążenia

o

Nie ma powszechnego charakteru

•

Podatek

o

Nie tak kosztowny jak dług

o

Stanowi przymusowe obciążenie

o

Ma powszechny charakter

Wpływ deficytu na gospodarkę

•

Wzrost deficytu budżetowego

•

Wzrost podaży państwowych papierów wartościowych

•

Wzrost stopy procentowej

•

Napływ kapitału spekulacyjnego - Aprecjacja złotego

•

Pogorszenie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, podrożenie eksportu, obniżenie kosztów importu

•

Deficyt bilansu handlowego

Podsumowując (główne powody występowania deficytu budżetowego):

•

Nadmierne wydatki z budżetu państwa, które dotyczą np. militaryzacji gospodarki, rozbudowana
administracja państwowa, wysokie koszty obsługi długu publicznego,

•

Zbyt niskie dochody, które są wynikiem np. niskiej stopy opodatkowania, mało skutecznego systemu
ś

ciągania podatków,

•

Sposób uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym wynikający z faktu istnienia różnych sił
społecznych i politycznych,

•

Istnienie silnych grup roszczeniowych i związane z tym nadmiernie rozbudowane funkcje socjalne państwa.

Ważne

•

W ocenie skutków deficytu ważny jest rodzaj wydatków, które wymagają zaciągnięcia długu publicznego.
Wydatki bieżące powinny być finansowane z bezzwrotnych dochodów, natomiast wydatki inwestycyjne,
które powiększają majątek publiczny i tworzą źródła dochodów, mogą znaleźć źródło pokrycia w
pożyczkach publicznych.

•

Deficyt budżetowy nie jest jedynym elementem wyznaczającym potrzeby pożyczkowe budżetu państwa.
Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne
do: sfinansowania deficytu budżetu państwa, spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań, sfinansowanie
udzielonych przez Skarb Państwa pożyczek oraz wykonywania innych operacji związanych z długiem
Skarbu Państwa.

•

Deficyt budżetowy oraz inne pożyczkowe potrzeby budżetu państwa mogą być pokryte przychodami ze
sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym, kredytów
zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych, pożyczek, prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,
nadwyżek budżetu państwa z lat ubiegłych.

•

Najbezpieczniejsze jest finansowanie deficytu w systemie pozabankowym, gdyż wywołuje mniejszą presję
inflacyjną, ale angażuje oszczędności gospodarstw domowych, które efektywniej mogłyby być
wykorzystane w sektorze prywatnym.

Dług publiczny

•

Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych form
działalności , w wyniku których państwo płaci odszkodowanie (np. wywłaszczenie mieniana zasadach
odpłatności).

•

Dług publiczny można określić jako łączne finansowe zobowiązanie jednostek sektora publicznego z tytułu
zróżnicowanych z ekonomicznego i prawnego punktu widzenia zdarzeń prawno-finansowych, a przede
wszystkim niedoborów powstających w wyniku nadwyżki wydatków publicznych nad dochody publiczne
skumulowane w poprzednich okresach. Zobowiązania te powinny uwzględnić ich konsolidację, czyli
eliminację wzajemnych przepływów finansowych między nimi.

Podstawy prawne dotyczące długu publicznego:

•

Konstytucja RP,

•

Ustawa o finansach publicznych,

•

Akty wykonawcze do ustawy o finansach publicznych.

Kryteria dywersyfikacji długu Skarbu Państwa

•

czasu (terminu zapadalności),

•

wartości pieniądza w czasie,

•

ewidencji księgowej

•

rodzaju zobowiązań skarbu państwa,

•

rodzaju instrumentów dłużnych (przedmiotowe),

•

podmiotu wierzyciela.

Rodzaje długu publicznego:

•

Kryterium podmiotowe

o

Zaciągany przez podmioty sektora publicznego głównie Skarb Państwa, jednostki samorządu
terytorialnego, fundusze, fundacje, spółki.

o

Adresowany do rezydentów i nierezydentów posiadających papiery wartościowe.

o

Adresowany do gospodarstw domowych, banków i inwestorów instytucjonalnych.

•

Kryterium czasu

o

Krótkoterminowy (płynny), nie powinien być dłuższy niż rok. Zaciąganie tego długu
spowodowane jest chwilowymi trudnościami płatnościami państwa.

o

Długoterminowy (fundowany), powstaje w wyniku zaciągania pożyczek na okres dłuższy niż 5 lat,
z którego finansowane są wydatki majątkowe głównie wydatki inwestycyjne.

•

Kryterium zasad ewidencji i ujęcia wielkości długu

o

Dług publiczny brutto – są to należności jakie państwo ma wobec wierzycieli krajowych i
zagranicznych poza sektorem publicznym.

o

Dług publiczny netto – jest to różnica długu publicznego brutto a należnościami podmiotów sektora
finansów publicznych od podmiotów spoza sektora.

•

Kryterium określające wielkość długu

o

Dług nominalny – jest to wartość zobowiązań władz publicznych powiększone wskutek
kapitalizacji odsetek. Ten dług zwany jest także długiem według nominału będzie zawsze większy
od długu według kapitału,

o

Dług realny – wartość nominalna zobowiązań skorygowana przez uwzględnienie inflacji.
Wysokość tego długu pokazuje jak bardzo inflacja wpływa na realną wielkość długu publicznego i
pomaga dostosować politykę fiskalną do aktualnych potrzeb państwa.



Dług potencjalny – to dług który wiąże się z udzielonymi przez władze publiczne gwarancjami i
poręczeniami,



Dług rzeczywisty – wymagalne zobowiązanie bilansowe władz publicznych,



Dług przymusowy – dotyczy zobowiązań z przeszłości,



Dług dobrowolny

Rodzaje środków finansowych przeznaczonych na obsługę długu publicznego i spłatę rat kapitału:



Nadwyżka pierwotna budżetu państwa,



Oszczędności sektora pozabudżetowego (przyrost wewnętrznego długu publicznego),



Zagraniczne środki finansowe (pożyczki lub inne formy dopływu kapitału),



Inflacja.

Metody obliczania długu publicznego:



Metoda ESA – według tej metody dług publiczny obejmuje zadłużenie całego sektora finansów
publicznych, sektor usług świadczonych przez rząd na zasadach niekomercyjnych oraz instytucje
ś

wiadczące usługi na zasadach niekomercyjnych, których działalność jest finansowana i kontrolowana przez

władze publiczne



Metoda kryterium z Maastricht – według procedury nadmiernego deficytu – określa zasady obliczenia
długu publicznego w celu stwierdzenia czy kraje członkowskie przestrzegają ustalonych zasad. Pomijane są
finansowe instrumenty pochodne, rachunki wymagalne, udziały i akcje oraz rezerwy techniczno-
ubezpieczeniowe.



Metoda polska – inna jest liczba podmiotów zaliczanych do sektora publicznego oraz przyjętych zasad
rachunkowości (metoda kasowa).

Procedury ostrożnościowe, limity wysokości długu publicznego jakie uznaje się za niebezpieczne:



50 – 55 % - Rada Ministrów uchwala na kolejny rok projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu
budżetu państwa do dochodów budżetu nie może być wyższa niż analogiczna relacja z roku poprzedniego,



55 – 60 % - Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej (górne ograniczenie deficytu – poziom
zapewniający, że relacja długu Skarbu Państwa powiększonego o kwotę przewidzianych wypłat z tytułu
poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa do PKB przewidywana na koniec roku budżetowego,
którego dotyczy ustawa budżetowa, będzie niższa od relacji łączącej kwoty długu Skarbu Państwa
powiększonej o wyżej wspomnianą kwotę przewidywanych wypłat udzielonych przez Skarb Państwa
do PKB, obliczonej za rok ubiegły oraz za pierwsze półrocze roku bieżącego roku budżetowego).

Jest tzw. Projekt sanacyjny, mający obniżyć relację łączącą kwoty państwowego długu publicznego
powiększone o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty
sektora finansów publicznych do PKB.



Równy bądź większy niż 60 % - licząc od 7 dnia po dniu ogłoszenia relacji łączącej kwoty państwowego
długu publicznego powiększone o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych
przez podmioty sektora finansów publicznych do PKB, podmioty sektora finansów publicznych nie mogą
udzielać nowych poręczeń i gwarancji. Rada Ministrów do 1 miesiąca przedstawia program sanacyjny, w
następnym roku jest zakaz udzielania nowych poręczeń i gwarancji. W projekcie ustawy kolejny rok nie
może kończyć się deficytem.

Program sanacyjny obejmuje następujące elementy:



Podanie przyczyn kształtowania się określonej relacji państwa do PKB,



Program przedsięwzięć mających doprowadzić do poprawy wspomnianej relacji, uwzględniając analizę
limitów ilościowych i innych uwarunkowań prawnych,



3 – letnia prognoza dotycząca relacji państwowego długu publicznego do PKB wraz z przewidywanym
rozwojem sytuacji makroekonomicznej kraju.

Przyczyny powstawania długu publicznego



Uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług publiczny.



Okres wzmożonych wydatków publicznych, zwłaszcza okresy wojen i głębokich kryzysów gospodarczych.



Realizowana doktryna ekonomiczna, która zakłada świadome utrzymanie deficytu budżetowego i długu
publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego.



Osiąganie celów politycznych rządzącej elity, która nie decyduje się na podnoszenie podatków, ale nie
dokonuje również cięć w wydatkach publicznych;



Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia.

Zarządzanie długiem publicznym:



W szerszym znaczeniu stanowi element polityki fiskalnej i obejmuje decyzje, jaka część wydatków państwa
ma być finansowana poprzez zaciągnięcie długu,



W węższym znaczeniu oznacza sposób finansowania potrzeb pożyczkowych państwa oraz kształtowanie
struktury długu, a więc wyboru rynków, instrumentów i terminów emisji.

Cele zarządzania długiem publicznym:



Minimalizowanie kosztów obsługi długu poprzez optymalny dobór instrumentów zarządzania nim tak, aby
relacja kosztów obsługi długu do PKB nie uległa znacznym wahaniom w poszczególnych latach oraz
poprzez eliminowanie przyczyn powodujących wyższe oprocentowanie długu do minimalnego możliwego
do uzyskania na rynku,



Ograniczanie ryzyka kursowego i ryzyka refinansowania w walutach obcych,



Ograniczanie ryzyka refinansowania w walucie krajowej,



Ograniczanie ryzyka stopy procentowej,



Uelastycznienie struktury długu polegające na konwergencji długu będącego w formie, która nie posiada
cech rynkowych, na dług o parametrach rynkowych,



Optymalizowanie zarządzania płynnością budżetu państw, które w głównej mierze polega na zapewnieniu
ś

rodków umożliwiających terminową realizację wydatków budżetowych oraz na ograniczaniu kosztu

alternatywnego utrzymywania środków budżetowych na nieoprocentowanym rachunku do minimum
wynikającego z zabezpieczenia przed utratą płynności.



Zmniejszenie monetyzacji długu następuje poprzez wzrost udziału zadłużenia w papierach skarbowych
wobec krajowego sektora pozabankowego,



Zapewnienie stałego dostępu władz publicznych do rynków finansowych,



Efektywne zarządzanie nowymi emisjami papierów wartościowych,



Promowanie oszczędności, w tym oszczędności długoterminowych gospodarstw domowych,



Zapewnienie sprawnego funkcjonowania wtórnego rynku skarbowych papierów wartościowych.