Kultura (ek)

Socjologiczne ujęcie kultury

W obrębie kaŜdej zbiorowości istnieje

• właściwy dla jej członków sposób Ŝycia

• obowiązujący wzorzec działania i myślenia

KULTURA

odróŜniający

na zewnątrz

daną zbiorowość

od innych

uniformizujący

działanie i myślenie

wewnątrz

zbiorowości

Kultura

• historycznie wytworzony system wzorców Ŝycia,

które skłonni są podzielać wszyscy członkowi
jakiejś zbiorowości

[Kluckhohn]

sposób Ŝycia

Kultura - to wszystko, co ludzie

, czyni

i posiadaj

jako członkowie społeczno

Kultura

• obejmuje całość Ŝycia człowieka

• jest tworem zbiorowym

• jest tym, co wyróŜnia człowieka spośród innych

istot Ŝyjących

decyduje o dynamice rozwoju społecze

stw

RóŜne skale oddziaływania kultury

• kultura powstaje w zbiorowościach wszelkiej skali:

– rodzina
– firma
– wspólnota lokalna
– środowisko zawodowe
– społeczeństwo

• jednostka podlega równocześnie presji kultur wielu

grup, w których uczestniczy

ToŜsamość kulturowa jednostki

• powstaje przez nakładanie się róŜnych wpływów

kulturowych

– jeśli są zbieŜne – wzmacniają się wzajemnie

– jeśli są niezgodne – tworzą dysonans kulturowy

emigranci, ludzie z szybkiego awansu społecznego

Samoświadomość kulturowa

• ludzie często stosują się do nakazów kultury

automatycznie (bezrefleksyjnie)

• niekiedy:

– odczuwają presję kulturową

– czują się skrępowani normami kultury

– buntują się przeciw dyktatowi kultury

Kiedy świadomość kultury jest większa ?

• gdy dana kultura nie jest jedyną

• gdy postrzega się alternatywne sposoby Ŝycia

w razie konfliktu kultur

kultura zagroŜona mocniej określa swą specyfikę

Przedmiot oddziaływania kultury

• Kultura normatywna (reguły i normy)

– opisy działań właściwych
– opisy działań zabronionych

• Kultura idealna (przekonania, idee, symbole)

– właściwe sposoby myślenia
– definicje znaczeń
– obowiązujący sens zdarzeń

• Kultura materialna (obiekty wykorzystywane)

– przedmioty skonstruowane przez człowieka
– przetworzone obiekty przyrodnicze

Składniki kultury

(wg stopnia skomplikowania)

• Rys kulturowy

• Kompleks kulturowy

• Konfiguracja kulturowa

krawat w ubiorze, ukłon kapeluszem, przykazanie nie zabijaj

sposoby ubierania się, witania, dekalog, mitologia

skupiona wokół samochodu, Internetu, konsumpcji

Zapóźnienie kulturowe –

jeden element konfiguracji nie nadąŜa za innymi

Niekompetencja kulturowa – brak umiejętności

prawidłowego wykorzystania elementów kultury

Anatomia kultury

• Trzon kultury – coś, co nadaje jej specyfikę i

toŜsamość

• Subkultura – odmiany kultury w podgrupach

danej zbiorowości

• Kontrkultura – kultura podgrupy kwestionującej

kulturę głównego nurtu

Anatomia kultury

• Przekonania

• Wartości

• Normy

• Sankcje

„Zasadniczy trzon kultury stanowią idee, a
szczególnie związane z nimi wartości”

[Kluckhohn]

Wartości

Wartość

dowolny przedmiot materialny lub idealny,

w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości
przyjmują postawę szacunku,

przypisują mu waŜną rolę w swoim Ŝyciu

wartości

tworzą

hierarchię

Systemy wartości

• w róŜnych zbiorowościach > dąŜenie do

realizacji róŜnych wartości (systemów wartości)

• systemy wartości róŜnią się:

– zestawem tworzących je wartości

– sposobem ich zhierarchizowania

Typy wartości

• Wartości uznawane

• Wartości odczuwane

• Wartości realizowane

Wartości uznawane

• człowiek wie, Ŝe powinny być dla niego

atrakcyjne i powinien je cenić

• akceptując je i dąŜąc do ich realizacji odczuwa

pewien przymus wewnętrzny

Wartości odczuwane

• zostały głęboko wchłonięte, zinternalizowane

• stały się częścią wewnętrznego świata człowieka

• dąŜenie do ich osiągnięcia jest odczuwane jako

jego własna, nagląca potrzeba

Wartości realizowane

• wartości osiągane w praktyce (uznawane i

odczuwane)

• nie wszystkie wartości uznawane i odczuwane

są realizowane

– łatwiej nam przychodzi realizowanie wartości

odczuwanych

– częściej realizujemy wartości uznawane

Normy

• prawidła i reguły, wg których grupa Ŝyje

• wyrastają z wartości

• wiąŜą się z poczuciem powinności

• są z reguły przyswajane spontanicznie w

procesie wzajemnego obcowania

• określają moralność, obyczaje, zwyczaje

Normy

• Prawne

– karne, drogowe, podatkowe, porządkowe

• Nieformalne

– dotyczące jedzenia, ubrania, rozmów, zakupów,

zwierząt domowych, fryzur, chodzenia na randki

Właściwa danej kulturze

konfiguracja wartości i norm

ład aksjonormatywny

Sankcje

• nagrody i kary, przy pomocy których zbiorowość

– zachęca do zachowań poŜądanych

– zniechęca do niepoŜądanych

• mogą mieć charakter

– sankcji formalnych

(grzywna, kara więzienia, order)

– sankcji nieformalnych

(wyśmianie, ostracyzm, pochwała)

Wielość kultur

• RóŜne kultury róŜnych zbiorowości

• Kryteria wykreślania granic poszczególnych

kultur = kryteria wyróŜniania zbiorowości

– Kultury zbiorowości terytorialnych

zamieszkujących:

• obszary wyraźnie wyodrębnione
• jednolite pod względem środowiska

– Kultury zbiorowości zamieszkujących przez

wieki obok siebie (ujednolicenie cech)

– Kultury narodowe (terytorium+etniczność)
– Kultura grup wiekowych

Kiedy kultura ma szansę się wyodrębnić ?

Kiedy staje się silna i jednolita ?

Etnocentryzm – skłonność do:

• wynoszenia własnej grupy ponad inne

• traktowania jej kultury jako przewyŜszającej

wszystkie inne

• oceniania praktyk innych kultur wedle norm

kultury własnej

Relatywizm kulturowy = przeciwieństwo etnocentryzmu

Relatywizm kulturowy

• jako zasada metodologiczna

• jako element światopoglądu

• jako relatywizm wartości

badanie kultury z perspektywy jej uczestnika

przekonanie, Ŝe wszystkie kultury są równe

nie ma wartości uniwersalnych – wszystkie są produktem kultur,

są wobec nich funkcjonalne i zrozumiałe w ich kontekście

Socjalizacja

złoŜony, wielostronny proces uczenia się,

dzięki któremu człowiek, istota biologiczna,

staje się istotą społeczną,

członkiem określonego społeczeństwa

i reprezentantem określonej kultury

W toku socjalizacji człowiek
poznaje i przyswaja sobie

• umiejętności leŜące u podstaw wszelkich

interakcji społecznych

• normy i wzory zachowań

• wartości

• umiejętność posługiwania się rozmaitymi

przedmiotami

W toku socjalizacji człowiek

kształtuje swoją osobowość

i określa własną toŜsamość

Mechanizmy uczenia się

• WZMACNIANIE

– zachowania właściwe – nagradzane

– zachowania niepoŜądane – karane

• NAŚLADOWANIE

– zachowujemy się podobnie jak ludzie wokół nas

• PRZEKAZ SYMBOLICZNY

– pouczenia innych ludzi

– teksty pisane

Socjalizacja

• jest procesem obejmującym całe Ŝycie człowieka

• człowiek przez całe Ŝycie musi przyswajać nowe

wzory zachowań związane z:

– wiekiem, funkcją w rodzinie

– zawodem, stanowiskiem

zajmowaną pozycją

pełnioną rolą

Rodzaje socjalizacji

• Socjalizacja pierwotna

– przechodzi się ją w dzieciństwie

– dzięki niej stajemy się członkiem społeczeństwa

• Socjalizacja wtórna

– jednostka zna abecadło Ŝycia społecznego (z domu)

– uczy się jak się nim posługiwać

– waŜna część tej nauki zdobywana jest w szkole

Socjalizacja pierwotna uczy

• elementarnych wzorów zachowań

• podstawowych ról społecznych

• posługiwania się językiem, gestem

• relacji społecznych

• dostrzegania „znaczących innych”

• „abecadła społecznego”

Jest najwa

niejsza w

yciu jednostki !

W procesie socjalizacji pierwotnej

• kształtuje się charakterystyczna dla danej kultury

osobowość podstawowa

• na kanwie osobowości podstawowej rozwijają

się później osobowości poszczególnych
członków zbiorowości

Socjalizacja pierwotna

• przebiega w atmosferze nasyconej uczuciami

• przy silnej więzi emocjonalnej

• rodzice są najwaŜniejszymi osobami

przekazującymi wiedzę o świecie i jego regułach

• Dziecko:

– utoŜsamia się z rodzicami

– przejmuje ich sposób widzenia świata

– uznaje ich świat za jedynie istniejący

świat „w ogóle”

Świat zinternalizowany w socjalizacji pierwotnej

jest o wiele lepiej zakorzeniony w świadomości

Koniec socjalizacji pierwotnej

• początkowo:

– pouczenia pochodzące od konkretnych osób

– dotyczące konkretnych sytuacji

• z czasem konstatacja: „tak się robi w ogóle”

• odkrycie istnienia ogólnospołecznych reguł

POJĘCIE

„uogólnionego innego”

Socjalizacja wtórna

• wprowadza jednostkę w kolejne segmenty Ŝycia

społecznego

• dostarcza wiedzy do poprawnego odgrywania ról

w kaŜdym z nich

• w jej ramach człowiek ma do czynienia z

róŜnymi światami społecznymi i róŜnymi
wersjami i ich interpretacji

• człowiek moŜe decydować kto będzie dla niego

znaczącym innym

W procesie socjalizacji wtórnej

• często świadomie naśladuje się mechanizmy

socjalizacji pierwotnej i próbuje zabarwić ją
emocjonalnie

• bez zabarwienia emocjonalnego treści nabyte w

wyniku socjalizacji wtórnej bywają słabiej
internalizowane i mniej trwałe