2012-04-04

1

dr Marcin Kocór

IS UJ, 2011/2012

Wykład 6

Pomiar w badaniach społecznych

Metody empirycznych badań społecznych

Plan wykładu

• Pomiar w badaniach społecznych
• Pomiar, skala i zmienna
• Typy zmiennych
• Trafność pomiaru
• Rzetelność pomiaru

2012-04-04

2

Pomiar w badaniach społecznych

Pojęcie pomiaru w badaniach społecznych jest stosunkowo
młode – początek XX wieku (zwłaszcza w porównaniu do nauk
przyrodniczych).

W naukach przyrodniczych możliwy jest pomiar cech, dla
których istnieje operacja izomorficzna z operacją dodawania.

… ale:

• czy wszystkie właściwości (cechy) mierzonych obiektów

podlegają operacji dodawania?

• czy należy się ograniczać do pomiarów dokonywanych

poprzez sumowanie?

Definicja pomiaru

Pomiar jest to przyporządkowanie zbiorowi

przedmiotów

mierzonych

jakiegoś

podzbioru liczb rzeczywistych

w taki sposób,

by relacje między liczbami odpowiadały izomorficznie relacjom
między przedmiotami.

DZIEDZINA EMPIRYCZNA

DZIEDZINA MATEMATYCZNA

K

M

K

K

M

1

2

2012-04-04

3

Pomiar, skala i zmienna

Pomiar

jest ogólną czynnością mającą na celu poznać

pewną cechę badanego zjawiska.



Dokonując pomiaru posługujemy się o pewnym
narzędziem w postaci

skali

(pojedynczej lub zestawu

skal).



W efekcie pomiaru otrzymujemy

dane

zapisane w postaci

zmiennych

. Zmienne są symbolicznym odpowiednikiem

mierzonych cech. Planując pomiar należy określić
wartości zmiennych.

Badane jednostki

Zmienne

płeć

wiek

stan cywilny

wykształcenie

poglądy

polityczne

dochody

2012-04-04

4

Zmienne a dane

Zmienna

jest to cecha (własność empiryczna) mierzonego

obiektu, która może przyjmować przynajmniej dwie wartości (w
odróżnieniu do stałej).

Dane

to ustalone w wyniku postępowania badawczego wartości

cech mierzonych obiektów, lub po prostu każdorazowo określone
wartości pewnej zmiennej.

Przykładowo:

• płeć



kobieta

,

mężczyzna

• wykształcenie



podstawowe

,

gimnazjalne

,

średnie

,

licencjackie

,

wyższe

• wiek



18

,

19

,

20

,

21

, …

Rodzaje zmiennych

Zmienne mogą być:

• ciągłe  dochody z dokładnością do groszy:

• dyskretne  lata nauki szkolnej obliczone na podstawie

ukończonego poziomu wykształcenia:

podstawowe: 6 lat

gimnazjalne: 9 lat

średnie: 12 lat

licencjackie: 15 lat

wyższe: 17 lat

0

1051,65

2101,40

7500,05

10054,00

2012-04-04

5

Rodzaje zmiennych

Inne rozróżnienie to wskazanie:

• zmiennych

zależnych

i …

• zmiennych

niezależnych

Pozwala to na budowanie modeli wyjaśniających zależności
występujące w obserwowanej rzeczywistości, np.:

• Jaki jest wpływ

wykształcenia

na

poglądy dotyczące

uczestnictwa kobiet w życiu publicznym

.

• Czy

dochody w danym zawodzie

zależą od

ukończonej

uczelni wyższej

?

Poziomy pomiaru

W zależności od relacji zachodzących pomiędzy mierzonymi
obiektami odzwierciedlonymi przez przyporządkowane im liczby
można wyróżnić cztery rodzaje pomiaru:

• nominalny
• porządkowy
• interwałowy
• Ilorazowy

Poziomy te są stopniowalne – od najsłabszego nominalnego do

najmocniejszego ilorazowego.

Ponieważ dany poziom pomiaru wymaga odpowiadającej mu

skali i w efekcie daje konkretną zmienną, również skale i zmienne
podlegają takiemu samemu stopniowaniu.

2012-04-04

6

Pomiar/Skala/Zmienna NOMINALNA

RELACJA

równości między obiektami: takie same lub różne?

Pomiar nominalny to inaczej klasyfikacja (powinna być rozłączna i
wyczerpująca).

Dla zmiennych nominalnych można policzyć jedynie liczebności
poszczególnych kategorii.

Szczególnym przykładem zmiennych nominalnych są

zmienne

dychotomiczne

(zero-jedynkowe, binarne) przyjmujące tylko dwie

wartości  np.: płeć

PRZYKŁADY:
• znajomość języka obcego,
• ulubiony kurs,
• wszelkiego rodzaju nazwy…

Pomiar/Skala/Zmienna PORZĄDKOWA

RELACJA

równości i wyprzedzania: taki sam czy większy/mniejszy?

Pomiar nominalny to inaczej uporządkowanie (ranking, hierarchia).

Można mówić, że dany obiekt posiada daną cechę w mniejszym bądź
większym stopniu, ale NIE MOŻNA powiedzieć, w O ILE większym bądź
mniejszym (pomiar porządkowy wskazuje relatywną pozycję obiektu).

Dla zmiennej porządkowej można policzyć liczebności poszczególnych
kategorii, ale również wartość środkową (medianę).

PRZYKŁADY:
• miejsce w konkursie,
• poziom wykształcenia,
• klasa społeczna

2012-04-04

7

Pomiar/Skala/Zmienna INTERWAŁOWA

RELACJA

równości i wyprzedzania oraz stałej różnicy (interwału).

Wprowadzenie interwałów pozwala stwierdzić o ile dany obiekt jest
mniejszy lub większy.

W skali interwałowej brakuje jednak zera absolutnego – jest ono
ARBITRALNE. Dlatego nie można stwierdzić ile razy jest coś
mniejsze/większe.

Dla zmiennej interwałowej można policzyć właściwie wszystkie miary
statystyczne.

PRZYKŁADY:
• obwód głowy,
• waga ciała,
• temperatura

Pomiar/Skala/Zmienna ILORAZOWA

RELACJA

równości i wyprzedzania, stałej różnicy (interwału) oraz

stałego stosunku (ilorazu).

Stały stosunek umożliwia określenie także ile razy dany obiekt jest
mniejszy lub większy.

W skali ilorazowej występuje ZERO ABSOLUTNE.

Dla zmiennej ilorazowej można policzyć wszystkie miary statystyczne.

PRZYKŁADY:
• dochód netto,
• … i inne zmienne wyrażane w walucie

2012-04-04

8

Temperatura jako typowa zmienna interwałowa

Dostępne środki pieniężne, jako skala ilorazowa

Dzień 1

Polak

10˚C

pln

US dolar

euro

Ania

10

4

2,8

Amerykanin

50˚F

Dzień 2

5˚C

41˚F

Janek

1

0,4

0,28

Karol

0

0

0

Zmienna interwałowa a ilorazowa

Poziomy pomiaru - podsumowanie

2012-04-04

9

• wiek (w latach)
• wiek (w miesiącach)
• rok urodzenia
• bycie czytelnikiem jakiegoś tygodnika
• szybkość reakcji na bodziec
• narodowość
• gorycz piwa
• ilość liter w wyrazie

Poziomy pomiaru – QUIZ

• ocena wypracowania
• znak zodiaku
• wynik na skali lewica-prawica (0-10)
• uczestnictwo w wyborach prezydenckich
• głosowanie na konkretnego kandydata
• klasy szkolne
• zadowolenie z wykładu

Poziomy pomiaru – QUIZ

2012-04-04

10

Trafność i rzetelność pomiaru

Trafność:

Czy udało nam się zmierzyć to, co zamierzaliśmy zmierzyć? Czy
instrument mierzy to, co wydaje się mierzyć?

[Nachmias&Nachmias]

Rzetelność:

Dotyczy wielkości błędu związanego z danym narzędziem
pomiarowym, tj. błędu, który powstaje w kolejnych pomiarach
dokonywanych za pomocą tego samego narzędzia
pomiarowego.

(Nachmias&Nachmias)

Trafność i rzetelność pomiaru

Trafność to sytuacja kiedy uzyskujemy wyniki odpowiednie do
problemu badawczego (niezbędne informacje).

Rzetelność dotyczy informacji uzyskanych w badaniach, ale w
szczególności narzędzia pomiarowego. Narzędzie takie jest
rzetelne wówczas, gdy powtórne posłużenie się nim – także przez
innego badacza – w takich samych warunkach daje takie same
wyniki.

2012-04-04

11

Rodzaje trafności

• Fasadowa: zgodność z naszymi uzgodnieniami, wyobrażeniami,

ustalonymi konwencjami znaczenia pojęć.

• Treściowa: zakres, w jakim pomiar obejmuje znaczenia zawarte w

pojęciu (np. uprzedzenia, umiejętności matematyczne, rodzaje
inteligencji, sprawność psychofizyczna, test wiedzy z metod).

• Kryterialna (lub predykcyjna): oparta na jakimś kryterium

zewnętrznym (np. trafność egzaminów maturalnych jako predyktor
osiągnięć na studiach).

• Teoretyczna: opiera się na logicznych powiązaniach między

zmiennymi (jest religijny, popiera równouprawnienie kobiet,
popiera skrajną prawicę).

Rzetelność

Czynniki, które mogą wpływać na rzetelność pomiaru:
• osoba przeprowadzająca badanie,
• nastawienie i nastrój samego badanego,
• stosunek badanego do ankietera,
• osoba odpowiadająca za kodowanie danych jakościowych.

Zalecenia co do rzetelności:
• zadawać pytania, na które respondenci znają odpowiedź,
• pytać o rzeczy, które ich dotyczą, jasno precyzując odpowiedź.

2012-04-04

12

Rzetelność – metody sprawdzania

Rzetelność można sprawdzać na kilka sposobów:

• Metoda powtórnego testowania  przebadanie tej samej

grupy tym samym narzędziem i porównanie wyników

• Metoda form równoległych  dwa narzędzia mierzące to

samo i porównanie ich wyników.

• Metoda połówkowa  narzędzie dzielone jest na dwie części

(np. losowy podział pytań: część osób badanych jest za
pomocą różnych zestawów pytań) a wyniki obu pomiarów są
porównywane.

Relacje pomiędzy trafnością i rzetelnością

Rzetelność nie gwarantuje trafności!

Jeśli narzędzie nie jest rzetelne, należy wątpić w
jego trafność!

Warunkiem trafności jest rzetelność!

2012-04-04

13

Relacje pomiędzy trafnością i rzetelnością

Relacje pomiędzy trafnością i rzetelnością