Budżet Państwa

Podstawowe pojęcia

mgr Marcin Lisicki

Slajd 1

BUDŻET PAŃSTWA

PODSTAWOWE POJĘCIA

mgr Marcin Lisicki

[e-mail]

Slajd 2

Tematyka prezentacji

•

Historia rozwoju instytucji budżetu

•

Definicja budżetu

•

Zasady budżetowe

•

Rozplanowanie budżetu w czasie

•

Dochody budżetowe

•

Wydatki budżetowe

•

Nadwyżka i niedobór budżetowy

•

Rezerwy budżetowe

•

Procedura budżetowa

Slajd 3

Historia rozwoju instytucji budżetu

•

Spisy wydatków i dochodów Oktawiana Augusta w związku z
wyodrębnieniem w starożytnym Rzymie skarbca publicznego
(aerarium) i cesarskiego (fiskus)

odzwierciedlały istniejący stan rzeczy, zawierały przewidywania dotyczące

przyszłych dochodów i wydatków

swego rodzaju plan finansowy różniący się od obecnego brakiem charakteru

dyrektywalnego (tzn. skierowanego do określonego podmiotu, zobowiązanego do
jego realizacji)

•

W średniowieczu wprowadzenie wymogu aprobaty ludności płacącej
podatki na nałożenie nowych danin publicznych

•

Lata `70-te XIV wieku – w Anglii po raz pierwszy sprawozdania do
Parlamentu dotyczące wydatków dochodów uzyskanych z danin
publicznych

•

1688 – Bill of Rights – data powstania współczesnego budżetu jako
dyrektywnego planu finansowego państwa, uchwalanego przez parlament
i obejmującego dochody i wydatki państwa na przyszły rok budżetowy

Budżet Państwa

Podstawowe pojęcia

mgr Marcin Lisicki

Slajd 4

Historia budżetu w Polsce

•

1374 – Przywilej koszycki – Ludwik Węgierski
zobowiązuje się do niepobierania od szlachty bez jej
zgody innych podatków niż stałego podatku w
wysokości 2 grosze z łanu

•

1717 – praktyka stałych etatów wojskowych dla Korony
i Litwy – rodzaj planów finansowych dotyczących
wojska

•

1768 – Stanisław August uchwala pierwszy polski
budżet – „Ostrzeżenie Percepty y Expensy, wszystkich
Intrat Skarbów Obojga Narodów, podług niżej
opisanych Tabell”. Drugi europejski budżet po Bill of
Rights.

Slajd 5

Definicja budżetu

•

Bulga – z łac. torba, koszyk do zbierania dochodów

•

1802r. – powszechnie stosowane

•

Budżetem jest szczegółowe zestawienie
przewidywanych w pewnym przyszłym, ściśle
określonym czasokresie, wydatków i dochodów
państwa, ujętych w związek wyrażający się równowagą
i zatwierdzonych jako obowiązująca granica działalności
władzy wykonawczej przez powołaną do tego
konstytucyjną władzę ustawodawczą – prof. Tadeusz
Grodyński

•

Plan dochodów i wydatków związku
publicznoprawnego

Slajd 6

Budżet – definicja c.d.

•

Podstawowy plan finansowy państwa lub jednostki
samorządu terytorialnego, mający charakter dyrektywny i
obejmujący dochody oraz wydatki o charakterze co do zasady
bezzwrotnym, uchwalany przez parlament na okres przyszły,
najczęściej roczny.

•

Charakter dyrektywalny budżetu – wiążące polecenie
parlamentu, które jest skierowane do rządu i poszczególnych
ministrów z osobna. Treścią tego planu jest zgromadzenie
określonych kwot dochodów, oraz wydatkowanie określonych
środków finansowych na uszczegółowione w tym planie cele.

•

Ustawa budżetowa – budżet jako plan finansowy uchwalany
jest zawsze w formie ustawy tzw. Ustawy budżetowej.

Budżet Państwa

Podstawowe pojęcia

mgr Marcin Lisicki

Slajd 7

Rodzaje budżetów (1)

•

Budżet:

–

Państwa – obejmuje dochody i wydatki organów i instytucji
państwowych

–

Jednostki samorządu terytorialnego – obejmuje dochody i wydatki
organów jednostek samorządu terytorialnego

•

Budżety:

–

Zwyczajne – obejmuje dochody i wydatki przewidywane zgodnie z
sytuacją gospodarczą państwa i kierunkami działania władz
publicznych

–

Nadzwyczajne - obejmują wydatki, których nie uwzględniono w
budżetach zwyczajnych, a są niezbędne dla prawidłowego
funkcjonowania gospodarki. Pokrywa się je z dodatkowych
zaplanowanych dochodów takich jak nowo wprowadzanych albo
podwyższanych podatków lub ceł

Slajd 8

Rodzaje budżetów (2)

•

Budżety:

–

Wydatków bieżących – obejmują wydatki i dochody na
utrzymania państwa i jego instytucji

–

Majątkowe - obejmują dochody i wydatki związane z
operacjami majątkowymi (inwestycyjnymi) oraz wydatki na
rozwój, przede wszystkim inwestycje infrastrukturalne

•

W byłym ZSRR:

–

Budżety jednostkowe – obejmowały dochody i wydatki
naczelnych i centralnych organów władzy i administracji
państwowej oraz dochody i wydatki rad narodowych, ich
organów i podległych im instytucji

–

Budżet zbiorczy – obejmował łączne zestawienie dochodów i
wydatków wszystkich budżetów jednostkowych

Slajd 9

Zasady budżetowe

1.

Zasada zupełności budżetu – postulat aby budżet obejmował wszystkie dochody
i wydatki państwa

2.

Zasada jedności budżetu – postulat ujęcia całości dochodów i wydatków
budżetowych w jednym dokumencie

3.

Zasada szczegółowości budżetu – postulat aby budżet był uchwalany w
całościowych kwotach dochodów i wydatków oraz aby uszczegóławiał
poszczególne dziedziny, na które te kwoty będą przeznaczane i z których będą
czerpane

4.

Zasada jawności budżetu – postulat aby kwestie związane z uchwalaniem
budżetu były społecznie wiadome i jawne. np. Poprzez jawność obrad
parlamentu nad projektem budżetu

5.

Zasada jasności budżetu – postulat aby dochody i wydatki był tak klasyfikowane i
grupowane, aby budżet jasno określał podstawowe kierunki gospodarki
finansowej państwa

6.

Zasada równowagi budżetowej – postulat zachowania odpowiednich relacji
między ogólną kwotą dochodów i wydatków budżetowych. Zasada ta jest
zachowana wówczas, gdy dochody budżetu są równe lub wyższe od wydatków

Budżet Państwa

Podstawowe pojęcia

mgr Marcin Lisicki

Slajd 10

Sposoby planowania budżetu w czasie

•

W Polsce rok budżetowy = rok kalendarzowy

•

W niektórych państwach rok budżetowy nie pokrywa się z
rokiem kalendarzowym

•

Z praktyki wynika, że roczne planowanie jest zbyt krótkie.
Dążenie do wydłużania planów finansowych zwłaszcza do
dwóch lat

•

Planowanie kroczące (dwuletnie) – polega na corocznym
uchwalaniu szczegółowego budżetu na rok następny oraz
ogólnych założeń budżetu na kolejny rok budżetowy. itd.

•

Planowanie wieloletnie (np. pięcioletnie) – układane są
ogólne plany pięcioletnie oraz co roku szczególne plany na
określony rok budżetowy. Plany szczególne mają stopniowo
realizować zadania ujęte w planach pięcioletnich.

Slajd 11

DOCHODY I WYDATKI BUDŻETOWE

Slajd 12

DOCHODY BUDŻETOWE

•

Największy procent dochodów stanowią wpływy z podatków.

•

Po przystąpieniu do UE mniejsze znaczenie ceł bo:

–

Spadek stawek celnych

–

Towary przywożone z państw członkowskich UE nie podlegają cłu

–

Cła stanowią dochód Wspólnoty, a kraj je pobierający zachowuje tylko
ich część jako zwrot kosztów poboru

•

Pozostałe dochody:

–

Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych
spółek Skarbu Państwa

–

Dywidendy z udziału w spółkach prawa handlowego

–

Wpłaty z zysku NBP

–

Dochody z najmu i dzierżawy majątku Skarbu Państwa

–

Odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek

–

Spadki, zapisy, darowizny

–

itd.

Budżet Państwa

Podstawowe pojęcia

mgr Marcin Lisicki

Slajd 13

WYDATKI BUDŻETOWE

•

Podział wydatków budżetowych:

1.

Dotacje i subwencje

2.

Świadczenia na rzecz osób fizycznych

3.

Wydatki bieżące jednostek budżetowych

4.

Wydatki majątkowe

5.

Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa

6.

Wpłaty środków własnych Unii Europejskiej

7.

Programy wieloletnie(kategoria odrębna)

Jednostki budżetowe – def. - jest to jednostka organizacyjna sektora

finansów publicznych, która wszystkie swoje wydatki pokrywa
bezpośrednio z budżetu, natomiast wszystkie dochody takiej jednostki
odprowadzane są odpowiednio, albo na rachunek budżetu państwa,
albo na rachunek jednostki samorządu terytorialnego.

Slajd 14

1. Dotacje i subwencje

•

Dotacje – wydatki z budżetu państwa, które podlegają szczególnym
zasadom rozliczania -> podmiot otrzymujący dotację musi ją wydać
zgodnie z wolą podmiotu udzielającego dotacji.

•

Rodzaje dotacji:

–

Dotacje celowe – w umowie o przyznanie dotacji określony jest cel, na który
mają zostać spożytkowane

–

Dotacje podmiotowe – służą dofinansowaniu bieżącej działalności
określonego podmiotu. Podmiot ten powinien być określony w ustawie

–

Dotacje przedmiotowe – przyznania dopłaty do określonego rodzaju towaru
lub usługi. Ich głównym zadaniem jest obniżenie ceny określonych towarów
lub usług

–

Dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych – państwo finansuje część
odsetek od kredytu, który kredytobiorca zobowiązany jest przeznaczyć na
konkretny cel, np. skup produktów rolnych

–

Dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe – środki finansowe na
wyposażenie nowo tworzonych zakładów budżetowych i gospodarstw
pomocniczych jednostek budżetowych. Dzięki nim możliwe jest prowadzenie
przez te podmioty działalności, zanim osiągną one pierwsze zyski.

Slajd 15

2. Świadczenia na rzecz osób fizycznych

•

Wydatki kierowane bezpośrednio lub
pośrednio do osób fizycznych

•

Wydatki te nie są wynagrodzeniem za
świadczoną pracę

•

np. zasiłki społeczne

Budżet Państwa

Podstawowe pojęcia

mgr Marcin Lisicki

Slajd 16

3. Wydatki bieżące jednostek budżetowych

•

Wynagrodzenia i uposażenia osób zatrudnionych w
państwowych jednostkach budżetowych

•

Składki naliczane od powyższych wynagrodzeń,
uposażeń

•

Zakupy towarów i usług

•

Koszty utrzymania jednostek budżetowych

•

Inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek
budżetowych i realizacją ich statutowych zadań

•

Koszty zadań zleconych do realizacji jednostkom spoza
sektora finansów publicznych oprócz fundacji i
stowarzyszeń

Slajd 17

4. Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa

•

Wydatki z tytułu oprocentowania i dyskonta od
skarbowych papierów wartościowych

•

Oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek

•

Oprocentowania wypłat związanych z udzielonymi
przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami

•

Koszty związane z emisją skarbowych papierów
wartościowych

Slajd 18

5. Wpłaty środków własnych Unii Europejskiej

•

Kwota ta ustalana jest w trakcie procedury
budżetowej Unii Europejskiej

•

W ramach nich określone są również odsetki i kary za
przekazane z opóźnieniem należności z tytułu ceł

Budżet Państwa

Podstawowe pojęcia

mgr Marcin Lisicki

Slajd 19

6. Programy wieloletnie

•

Mogą być ustalane dla realizacji Narodowego
Planu Rozwoju oraz innych strategii przyjętych
przez Radę Ministrów, w tym w zakresie
obronności i bezpieczeństwa państwa

•

Ustawa budżetowa zawiera:

Limity wydatków przeznaczonych na ich realizację:

w danym roku budżetowym,
w dwóch następnych latach budżetowych
całości programu

Slajd 20

NADWYŻKA I NIEDOBÓR BUDŻETOWY

•

Nadwyżka budżetowa – dodatnie różnica między dochodami a
wydatkami budżetu

•

Niedobór budżetowy – sytuacja w której wydatki budżetu są
większe od jego dochodów

•

Możliwe jest uchwalenie budżetu zarówno z nadwyżką jak i
niedoborem

•

Jeżeli budżet jest uchwalony z niedoborem można go uzupełnić z
następujących źródeł (katalog zamknięty):

–

Sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i
zagranicznym

–

Kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych

–

Pożyczki

–

Prywatyzacja majątku skarbu Państwa

–

Nadwyżka budżetu Państwa z lat ubiegłych

Slajd 21

REZERWY BUDŻETOWE

•

Środki zaplanowane w budżecie po stronie wydatków, których
przeznaczenie w chwili uchwalania budżetu nie jest dokładnie
określone

•

Umożliwiają wykonanie budżetu w sytuacjach
nieprzewidzianych np. w przypadku, gdy dany cel wymaga
dodatkowych środków finansowych

•

Zapewniają elastyczność budżetu w czasie jego wykonywania

•

Rodzaje rezerw budżetowych:

1.

Rezerwy ogólne

2.

Rezerwy celowe

Budżet Państwa

Podstawowe pojęcia

mgr Marcin Lisicki

Slajd 22

1. Rezerwy ogólne

•

Planowane wydatki na nieprzewidywane cele.

•

W momencie uchwalania budżetu znana jest kwota tej
rezerwy; nie jest znane jej przeznaczenie oraz nie są znane
podmioty które będą wydatkowały określone w niej środki
finansowe.

•

Wysokość rezerwy ogólnej nie może przekraczać 0,2%
wydatków budżetu

•

Dysponentem tej rezerwy jest Rada Ministrów, która może
upoważnić Prezesa Rady Ministrów i Ministra Finansów do
dysponowania tą rezerwą w określonych granicach

Slajd 23

2. Rezerwy celowe

•

Są to zaplanowane wydatki , w których znany(e) jest:

–

podmiot, który będzie środkami rezerwy dysponował, ale nie jest znane przeznaczenie tych środków,

albo

–

przeznaczenie środków, ale nie jest znany podmiot, który będzie środkami rezerwy dysponował

•

Mogą być tworzone na wydatki związane z realizacją Wspólnej Polityki Rolnej oraz
programów i projektów realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii
Europejskiej

•

Mogą być utworzone na wydatki, których realizacja wiąże się z zaciągnięciem kredytu w
międzynarodowej instytucji finansowej

•

Suma rezerw celowych nie może przekraczać 5% wydatków budżetu

•

Dysponuje nimi Minister Finansów w porozumieniu z właściwymi dysponentami części
budżetowych

•

Wyjątkowo kompetencję do podjęcia decyzji co do rezerwy celowej na wzrost
wynagrodzeń w sferze budżetowej ma Rada Ministrów

•

Podział rezerw celowych co do zasady powinien nastąpić do dnia 15 października roku
budżetowego (z wyjątkiem rezerw związanych z zaciągnięciem kredytu w
międzynarodowej instytucji finansowej)

Slajd 24

PROCEDURA BUDŻETOWA

•

Definicja – Całokształt prawnie określonych
zasad postępowania z budżetem.

Działania:

–

mające na celu sporządzenie budżetu

–

związane z wykonywaniem budżetu

–

mające miejsce po upływie roku budżetowego

Ich celem jest ustalenie sposobu wykonania

budżetu.

Można w niej wyróżnić fazy i stadia

Budżet Państwa

Podstawowe pojęcia

mgr Marcin Lisicki

Slajd 25

Fazy procedury budżetowej

1. Ustalanie budżetu

2. Wykonywanie budżetu

3. Kontrola wykonywania budżetu

Fazy te zazębiają się w jednym roku

budżetowym, bowiem wykonywany jest
budżet bieżący, kontrolowany budżet z
zeszłego roku, a ustalany budżet na rok
następny

Slajd 26

1. Ustalanie budżetu

Tworzenie budżetu jako planu, który posiada określoną formę

prawno-ekonomiczną

•

Stadia:

A.

Stadium przygotowania budżetu – całokształt czynności, dzięki
którym możliwe jest skonstruowanie budżetu w formie planu.
Określa się dochody i wydatki w kwotach szczegółowych i
kwotach globalnych. Kompetencje w tym zakresie mają organy
administracji rządowej. Parlament może dokonywać zmian w
projekcie budżetu, co powoduje, że ostateczny kształt budżetu
będzie rezultatem jego woli.

B.

Stadium uchwalania budżetu – rząd przekazuje parlamentowi
sporządzony przez siebie projekt budżetu. Końcowym etapem
jest publikacja ustawy budżetowej. Regulują go szczegółowo
przepisy Konstytucji RP.

Slajd 27

Przygotowanie budżetu

Budżet Państwa

Podstawowe pojęcia

mgr Marcin Lisicki

Slajd 28

Minister Finansów

Projekt budżetu

przedkładany Radzie

Ministrów wraz z

uzasadnieniem i
wykazem spraw

spornych

Rada Ministrów

Sejm

Projekt ustawy

budżetowej

przedkładany Sejmowi

na 3 miesiące (do 30

września) przed

rozpoczęciem roku

budżetowego

Opracowuje

projekt ustawy

budżetowej

Rozstrzyga

sprawy sporne

i uchwala

projekt ustawy

budżetowej

Uchwala

ustawę

budżetową

Slajd 29

Uchwalanie budżetu

Slajd 30

I CZYTANIE

II CZYTANIE

III CZYTANIE

SEJM

Expose

Ministra

Finansów

Prace Komisji

Sejmowych

nad projektem

budżetu

Sprawozdanie z

prac Komisji
Sejmowych;

Debata nad

projektem;

Zgłaszanie

poprawek i

wniosków

W razie

poprawek i

wniosków

prace w

Komisjach

Ewentualne

dodatkowe

sprawozdanie z

prac Komisji;

Głosowanie

projektu

ustawy

Budżet Państwa

Podstawowe pojęcia

mgr Marcin Lisicki

Slajd 31

SENAT

Praca w Komisjach Senatu nad
Ustawą uchwaloną przez Sejm

Uchwalanie

poprawek do

ustawy

budżetowej w

ciągu 20 dni od

dnia otrzymania

ustawy przez

Senat

SEJM

Przyjmuje albo nie przyjmuje

poprawek Senatu

Jeżeli Senat nie

uchwali poprawek

w ciągu 20 dni,

ustawę uważa się

uchwaloną w

brzmieniu

przyjętym przez

Sejm

Slajd 32

MARSZAŁEK SEJMU I SENATU

PREZYDENT

Podpisuje ustawę

budżetową w ciągu 7

dni od dnia
otrzymania

Prezydent nie może zawetować ustawy budżetowej.
Może natomiast zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie czy
ustawa budżetowa jest zgodna z Konstytucją. Trybunał orzeka w tej sprawie
w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku pzzez Prezydenta. Prezydent
odmawia podpisania ustawy budżetowej, która jest niezgodna z
Konstytucją.

DZIENNIK USTAW

Przekazanie

ustawy do

podpisu

Prezydentowi

Slajd 33

2. Wykonywanie budżetu

•

Gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków
zgodnie z powstałym w poprzedniej fazie planem
budżetowym

•

Wykonawcy budżetu to głównie organy administracji
państwowej oraz podległe im państwowe jednostki
organizacyjne

•

W tej fazie nie wyodrębnia się stadiów

Budżet Państwa

Podstawowe pojęcia

mgr Marcin Lisicki

Slajd 34

3. Kontrola wykonywania budżetu

•

Stadia:

–

Sporządzenie sprawozdania z wykonania budżetu przez
organy administracji rządowej

–

Kontrola wykonania budżetu przez parlament zakończona
udzieleniem rządowi absolutorium

Slajd 35

Literatura

•

Brzeziński B., Matuszewski W., Morawski W.,
Olesińska A., Zalasiński A., „Prawo Finansów
Publicznych” – Toruń 2006