161

Czynniki wpływające na proces akceptacji dziecka upośledzonego umysłowo oraz

jego przebieg

Przedmiotem naszych rozwaŜań w tym rozdziale będzie przebieg procesu akceptacji

dziecka upośledzonego przez jego rodziców oraz czynniki na niego wpływające. Postawa
rodziców wywiera istotny wpływ na zachowanie się dziecka, jak równieŜ na kształtowanie się
jego osobowości i sposobu bycia. Pierwsze kontakty dziecko nawiązuje najczęściej z matką, a
później juŜ z obojgiem rodziców, którzy pomagają mu się przystosować się do sytuacji
Ŝ

yciowej.

Jean Vanier pisze: „Moje doświadczenie pokazuje mi, Ŝe ojcu czy matce trudno jest

przyjąć własne dziecko z upośledzeniem, dopóki go nie zobaczą, nie dotkną, nie usłyszą. To
prawda, Ŝe ultrasonografia pozwala dzisiaj zobaczyć „zdjęcie” własnego dziecka. To postęp.
Ale jeśli na tym obrazie pokaŜą wam przede wszystkim cechy świadczące o upośledzeniu, to
grozi wam, Ŝe nie zobaczycie nic poza tym. I przeciwnie, kiedy matka bierze w ramiona swe
dziecko z zespołem Downa, to patrzy na nie, porozumiewa się z nim. Czułość miłości rodzi
między nimi więź. Dziecko jest „inne”, ale to jest jej dziecko. Krew, która płynie w jego
Ŝ

yłach, jest jej krwią. Nie twierdzę, Ŝe matka nie cierpi z powodu upośledzenia swego

dziecka. MoŜe straszliwie cierpieć z tego powodu, zwłaszcza jeśli zostanie poinformowana o
tym upośledzeniu w sposób brutalny. Wiem jednak, Ŝe kiedy zobaczy dziecko, dotknie je,
nakarmi, będzie jej znacznie łatwiej je przyjąć”.

Stosunkowo niewielka grupa rodziców w pełni akceptuje dziecko upośledzone i zdaje

sobie sprawę z upośledzenia. Ci rodzice podejmują trud, by rozwinąć w dziecku to, co nie
zostało zahamowane, stawiając wymagania według moŜliwości, pomagając pokonywać
trudności i w miarę moŜliwości usamodzielniać się.

Akceptacja dziecka upośledzonego wygląda róŜnie u róŜnych rodziców. Mianowicie,

jedni w pełni akceptują swoje niepełnosprawne dziecko, inni akceptują je częściowo, a
jeszcze inni - tylko w minimalnym stopniu. Skala jest wieloraka.

Niepełnosprawność dziecka wpływa w sposób bezpośredni lub pośredni na wszystkie

wymiary funkcjonowania jego rodziny. Pociąga za sobą konieczność zmiany Ŝyciowych celów
-  prowadzącą  często  do  poczucia  frustracji,  depresji  i  świadomości,  iŜ  nie  jest  to  stan
przejściowy.  Janet  Carr  przytacza  słowa  Raecha:  „Dla  kogoś,  kto  po  raz pierwszy słyszy, Ŝe
jego  dziecko  jest  upośledzone,  wiadomość  ta  moŜe  stanowić  najcięŜszy  wstrząs,  jakiego
doznał  w  ciągu  całego,  pełnego  doświadczeń  Ŝycia”

, a Gałkowski pisze: „...kaŜde kalectwo

czy upośledzenie dziecka stanowi dla rodziców cios trudny do zniesienia i powodujący silny
wstrząs emocjonalny”.

Zdaniem Lwa Tołstoja „wszystkie szczęśliwe rodziny są do siebie

podobne, kaŜda natomiast rodzina dotknięta nieszczęściem jest nieszczęśliwa na swój sposób;
oddaje istotę indywidualnego, niepowtarzalnego aktu przeŜywania i sposobu psychicznego
radzenia sobie z katastrofą, którą jest urodzenie się dziecka upośledzonego”.

W przypadku tak powaŜnego nieszczęścia, jakim jest z pewnością upośledzenie

umysłowe własnego dziecka, obserwuje się duŜą rozmaitość postaw i reakcji rodziców.
Konieczność zapewnienia dziecku upośledzonemu znacznie większej opieki i kontroli niŜ

Małgorzata Karpik, „Akceptacja lub odrzucenie dziecka upośledzonego umysłowo przez rodziców”, W:

„Tematy”, 1996, nr 5, s. 22.

Jean Vanier, „Dziecko takie, jakie zostało nam dane”, W: „Światło i cienie”, 1997, nr 3, s. 34.

Małgorzata Karpik, „Akceptacja...”, s. 24.

Janet Carr, „Pomoc dziecku upośledzonemu”, PZWL, Warszawa 1984, s. 56.

Tadeusz Gałkowski, „Dzieci specjalnej troski. Psychologiczne podstawy rehabilitacji dzieci opóźnionych

umysłowo”, PWN, Warszawa 1972, s. 120.

cyt. za: GraŜyna Kwaśniewska, „Dziecko niepełnosprawne w rodzinie - trudności adaptacyjne”, W: „Problemy

rodziny”, 1997, nr 4, s. 52.

dzieciom  normalnym  powaŜnie  uzaleŜnia  je  od  rodziców.  Rodzice  są  bowiem  zmuszeni
ingerować  we  wszystkie  sfery  zachowania  dziecka,  regulować  kontakty  z  rówieśnikami  i
osobami obcymi, czuwać nad bezpieczeństwem w domu i miejscach publicznych.

Procesowi akceptacji przez rodziców dziecka upośledzonego towarzyszą zazwyczaj

duŜe opory wewnętrzne. Jest to proces długotrwały, ambiwalentny i falowy. Droga do pełnej
akceptacji wiedzie zawsze przez fazę walki, zaprzeczenia i wyrzutów sumienia. Rodzicom na
ogół trudno jest pogodzić się z myślą, Ŝe ich dziecko jest upośledzone. Pierwsza wiadomość o
upośledzeniu dziecka, którą otrzymują rodzice w okresie pierwszych miesięcy Ŝycia lub w
okresie przedszkolnym, stanowi dla nich cios, trudny do zniesienia i powodujący silny wstrząs
uczuciowy, objawiający się niekiedy wybuchem histerii czy szokiem.

Potem następuje seria charakterystycznych reakcji, takich jak: nieuznawanie faktu

upośledzenia, wiara w moŜliwość wyleczenia, szukanie pomocy u róŜnych lekarzy, rozpacz i
poczucie winy. Reakcjom tym sprzyjają niesłuszne uprzedzenia i przesądy panujące w naszym
społeczeństwie,  które  nie  omijają  rodzin  posiadających  dzieci  upośledzone  umysłowo.  Nie
wszędzie  ludzie  potrafią  traktować  to  upośledzenie  tak  jak  pozostałe  schorzenia  lub
ułomności.  Najczęściej  winą  za  posiadanie  dziecka upośledzonego umysłowo obciąŜają jego
rodziców.  Zadawnione  uprzedzenia  społeczne  powodują,  Ŝe  do  chwili  obecnej  rodzice  tych
dzieci  są  zdani  niemal  wyłącznie  na  siebie.  Widząc  niekiedy  beznadziejność  swoich
wysiłków, izolują się od otoczenia i rezygnują z dalszych prób szukania skutecznej pomocy.
Wzrasta wówczas poczucie krzywdy i wytwarzają się niekiedy postawy trudne do usunięcia, a
mające  duŜy  wpływ  ujemny  na  samo  dziecko  upośledzone.  Poczucie  winy  prowadzi  z  kolei
do  wzajemnych  między  rodzicami  oskarŜeń  i  szukania  przyczyn  upośledzenia,  co  powoduje
wiele fałszywych posunięć dezintegrujących Ŝycie rodzinne i nasilenie się uczucia frustracji.

Za przyczyny takich reakcji rodziców uwaŜa się kilka czynników. Pierwszym z nich jest

poczucie  niespełnionej  samorealizacji,  spowodowane  rozbieŜnością  między  wymarzonym
przez  nich  obrazem  dziecka  a  urodzonym  dzieckiem  upośledzonym.  Tadeusz  Gałkowski
pisze, Ŝe wielu rodziców - w szczególności ojców - nie potrafi znaleźć się w tej nowej sytuacji
i  zaakceptować  wynikających  stąd  konsekwencji.

Zdaniem Małgorzaty Kościelskiej „im

bardziej wyrazisty obraz oczekiwanego dziecka kreują rodzice przed jego urodzeniem, tym
większe jest prawdopodobieństwo, Ŝe przeŜyją szok po uzyskaniu informacji, Ŝe dziecko jest
kalekie, chore, upośledzone, albo pod jakimkolwiek względem nie odpowiada ich
wyobraŜeniom”.

Danuta Kornas-Biela uwaŜa z kolei, Ŝe „kaŜde z rodziców przeŜywa róŜnice

między idealnym a realnym obrazem urodzonego dziecka, ale szczególnie dramatyczne
dysproporcje odczuwają rodzice dziecka urodzonego z defektem. W ich przypadku uruchamia
się negatywny zespół reakcji nazywany Ŝałobą po stracie zdrowego dziecka”.

Poza utratą

wymarzonego dziecka moŜe to być równieŜ Ŝałoba po utracie wolności i nadziei na realizację
róŜnych Ŝyciowych pragnień. NaleŜy wziąć pod uwagę jeszcze jedną okoliczność, mianowicie
utraty takiego obiektu miłości, jakim jest dla rodziców ich własne „ja”. Urodzenie dziecka
„niepełnowartościowego”

dla

wielu

rodziców

jest

wiadectwem

ich

własnej

niepełnowartościowości. Czują się ugodzeni w swoich uczuciach narcystycznych i w ich
obronie podejmują próbę obciąŜenia winą partnera czy jego rodziny. Poszukują specjalistów,
którzy mogliby odbarczyć ich od poczucia tkwiącego w nich zła.

Kryzys toŜsamości, który

obserwujemy u części rodziców, w związku z odebraniem im przez dziecko idealnego obrazu
siebie, nie jest naprawdę powodowany faktem upośledzenia dziecka. Jest on wyrazem

Tadeusz Gałkowski, „Dzieci...”, s. 130.

Małgorzata Kościelska, „Oblicza upośledzenia”, PWN, Warszawa 1998, s. 52.

Dorota Kornas-Biela, „Kształtowanie się przywiązania matki i dziecka w prenatalnym okresie jego rozwoju”,

W: (red.) Adam Biela, Czesław Walesa, „Problemy współczesnej psychologii”, PTP, Lublin 1992, s. 249.

Małgorzata Kościelska, „Oblicza...”, s. 53.

ogólniejszych problemów w stosunku do Ja i do świata wartości, które zostają uaktywnione
przez sytuację choroby dziecka.

Jednym z podstawowych czynników leczących Ŝałobę jest czas, ale zasadniczą rolę

odgrywa  teŜ  przeformułowanie  celów  Ŝyciowych.  Jako  czynnik  aktywizujący  i
ukierunkowujący Ŝycie rodziców podaje się zadanie opiekuńcze. Poczucie osiągnięć w pracy
rehabilitacyjnej,  dostrzeganie  postępów  w  rozwoju  dziecka  staje  się  w  wielu  wypadkach
podstawą  uczucia  dumy  u  rodziców.  Wielu  z  nich  odczuwa  głęboką  satysfakcję  z  powodu
zaangaŜowania  się  w  pracę  z  dzieckiem  i  -  uczyniwszy  tę  pracę  własnym  wyborem  -
odzyskuje wewnętrzny spokój. PowaŜne znaczenie w wyjściu z Ŝałoby mają równieŜ wsparcie
społeczne a takŜe kontakty rodziców między sobą.

Inne czynniki uwaŜane za przyczynę frustracji rodziców to konflikt między uczuciami

macierzyństwa  a  niechęcią  do  dziecka;  przeświadczenie,  iŜ  upośledzone  dziecko  jest
symbolem  kary  za  uprzednie  postępowanie;  lęk  przed  podejrzeniami  ze  strony  znajomych  o
„wstydliwą”  chorobę,  która  wywołała  upośledzenie  oraz  przyjęcie  wiadomości  o  urodzeniu
się upośledzonego dziecka za fakt osobiście hańbiący.

RóŜycka pisze: „Dziecko pod jakimkolwiek względem niepełnosprawne wykazuje

zaburzenia rozwojowe w relacji: imprinting-eksploracja-usamodzielnianie się. Imprinting to
ś

cisłe związanie - zwykle z matką - i bezkrytyczne naśladowanie jej czynności. Reakcje

nabyte  drogą  imprintingu  są  bardzo  trwałe.  Z  wiekiem  jednak  osłabiają  się  i  powstają  inne
czynności  -  głównie  wskutek  tego,  Ŝe  dziecko  staje  się  samodzielne,  co  jest  inspirowane
potrzebą  eksploracji.  Im  dziecko  starsze,  tym  zakres  poszukiwań  eksploracyjnych  jest  coraz
szerszy  i  bardziej  się  ono  usamodzielnia.  Czynności  eksploracyjne  łączą  się  nie  tylko  z
rozwijającą  się  sprawnością  umysłową,  ale  i  z  rozwojem  sprawności  fizycznej.  U  dzieci
niepełnosprawnych  występują  zaburzenia  i  na  odcinku  imprintingu,  i  na  odcinku  eksploracji
(...). Defekt somatyczny dziecka uniemoŜliwia równieŜ zaspokojenie potrzeb eksploracyjnych,
a przez to utrudnia usamodzielnianie się dziecka. Im dziecko starsze, tym bardziej róŜni się od
rówieśników.  Rodzice  stwierdzają  to  z  przeraŜeniem  i  z  największą  troską  patrzą  w
przyszłość  dziecka,  w  jego  moŜliwości  radzenia sobie w Ŝyciu. Czasem ten lęk o przyszłość
dziecka  rodzice  pokrywają  maską  niefrasobliwości,  czasem  poddają  się  rozpaczy,  czasem
starają się zachować najrozsądniej jak moŜna w danej sytuacji”.

Wielu rodziców nie potrafi znaleźć się w tej nowej sytuacji i zaakceptować

wynikających  z  niej  konsekwencji.  Pośród  stawianych  sobie  pytań  pojawiają  się  najczęściej
takie:  Kto  zawinił?  Dlaczego  mamy  dziecko  niepełnosprawne?  Stopień  akceptacji  przez
rodziców  dziecka  upośledzonego  zaleŜy  od  natury  i  usposobienia  poszczególnych  rodziców,
ich  wykształcenia,  ich  kulturalnego,  społecznego  i  ekonomicznego  poziomu  oraz
podstawowej filozofii Ŝycia.

Brak dostatecznej wiedzy o istocie upośledzenia i wszystkich jego aspektach sprawia, Ŝe

rodzice nie umieją właściwie ocenić moŜliwości rozwojowych tego dziecka ani jego potrzeb,
co z kolei wiąŜe się z niedostateczną opieką nad nim lub teŜ opieką nadmierną i tym samym
utrudnia przyjęcie właściwej i poŜądanej akceptującej postawy wobec dziecka upośledzonego.

Dla kształtowania się postaw rodzicielskich nie bez znaczenia jest fakt, Ŝe uczucia

rodzicielskie  wyraŜane  w  rodzicielskich  postawach  w  stosunku  do  dziecka  normalnego
podlegają  przeŜyciom  i  doświadczeniom  związanym  z  wykonywaniem  roli  rodzicielskiej,
takim  między  innymi  jak:  radość  i  zadowolenie  z  racji  dorastania  dziecka  czy  uczucie
zawodu,  w  przypadku  gdy  mają  miejsce  pewne  niewielkie  odchylenia  od  normy.  Na  te
doświadczenia  i  przeŜycia  rodzice  reagują  zgodnie  z  własnym  światopoglądem,  moralnymi

Krystyna Boczar, „Akceptacja dziecka upośledzonego przez rodziców”, w: „Zagadnienia wychowania a

zdrowie psychiczne”, 1980, nr 2, s. 30.

Janina RóŜycka, „Defekt dziecka jako czynnik traumatyzujący rodziców”, W: „Cele rehabilitacji osób

niepełnosprawnych”, Materiały III Krajowego Sympozjum Psychologii Defektologicznej, Uniwersytet
Wrocławski, Wrocław 1980, s. 143.

zasadami  i    osobowością.  Natomiast  w  przypadku  dziecka  umysłowo  upośledzonego
osobowości  rodziców  są  poddawane  większej  Ŝyciowej  próbie,  a  to  z  powodu  opóźnionego
lub  zatrzymanego  rozwoju  dziecka.  Rodzice  wówczas  są  naraŜeni  na  spełnianie  trudnych  i
niecodziennych  zadań,  muszą  podołać  emocjonalnym  napięciom;  wszystko  to  w  większym
stopniu akcentuje ich uczucia i sprawia, Ŝe ich postawy są bardziej wyraziste.

Rodzice umysłowo upośledzonych dzieci częściej niŜ rodzice dzieci normalnych ulegają

teŜ  uczuciom  frustracji  i  bezradności,  wywołanym  cięŜką  rzeczywistością  i  emocjonalnymi
napięciami.  Rodzice  dzieci  normalnych,  ale  upośledzonych  fizycznie  mogą  doświadczać
pewnej  rekompensaty  w  dziedzinie  intelektualnego  i  emocjonalnego  rozwoju  dziecka,  w
przypadku  zaś  dziecka  umysłowo  upośledzonego  moŜliwości  rekompensaty  są  bardzo
ograniczone.

Poza tym dziecko takie wymaga większej opieki ze strony rodziców i stwarza więcej

emocjonalnych napięć niŜ dziecko normalne, gdyŜ potrzebuje większej uwagi i ingerencji we
wszystkie  sfery  zachowania  niŜ  dziecko  normalne.  Brak  pełnej  samodzielności  takiego
dziecka  w  Ŝyciu  codziennym  przyczynia  się  do  powstawania  u  niektórych  rodziców
przekonania,  Ŝe  stanowi  ono  ogromny  cięŜar  i  nieszczęście  dla  rodziny.  Gdy  dziecko  to  z
upływem  lat,  juŜ  jako  osoba  dorosła,  jest  w  duŜej  mierze  przystosowane  do  wymagań  Ŝycia
codziennego  i  przynajmniej  częściowo  zarabia  na  swoje  utrzymanie,  wówczas  stosunek
rodziców do niego moŜe ulec zmianie na bardziej pozytywny.

Z kolei od strony psychologicznej, akceptacja dziecka normalnego i upośledzonego

jest determinowana stosunkiem rodziców do swojej roli rodzicielskiej. Istotne jest tu, czy
rodzice są przeświadczeni o swojej roli rodzicielskiej, w jakim stopniu identyfikują się z tą
rolą oraz jaka jest treść motywacji współŜycia w rodzinie.

Niska ocena roli macierzyńskiej

czy ojcowskiej, niski stopień identyfikacji z tą rolą, egocentryczne nastawienie rodziców na
realizację  własnych  celów  w  rodzinie,  a  nie  celów  całej  rodziny,  niekorzystnie  odbija  się  na
stosunkach  emocjonalnych  w  rodzinie,  na  integracji  rodzinnej,  a  co  za  tym  idzie,  i  na
postawach rodziców wobec dziecka. Rodzina taka nie zaspokaja głównych potrzeb dziecka.

Stopień akceptacji dziecka przez rodziców zaleŜy teŜ od poziomu ich wychowania i od

postaw wychowawczych w rodzinach macierzystych. Rodzice często przenoszą wzory ról
macierzyńskich i ojcowskich z własnego dzieciństwa do własnej rodziny. Krystyna Boczar
przywołuje wyniki badań Symondsa

, w których porównano Ŝycie rodzinne rodziców dzieci

akceptowanych  i  dzieci  odtrąconych.  Wyniki  tych  badań  wykazały,  Ŝe  rodzice  akceptujący
dzieci, wzrastali w miłych, przyjacielskich stosunkach ze swoimi rodzicami, w rodzinach tych
panowała  ciepła  i  pogodna  atmosfera,  rodzice  byli  zgodni  ze  sobą  co  do  stosowania
dyscypliny  w  stosunku  do  dzieci.  Matki  i  ojcowie  akceptujący  dzieci  określali  własnych
rodziców  jako  mądrych,  kompetentnych  i  szczęśliwych  w  małŜeństwie.  Natomiast  ojcowie  i
matki dzieci odtrąconych byli wychowywani w trudnych warunkach domowych. Matki w tych
domach były zazwyczaj dominujące, rodzice kłócili się ze sobą, brak było dyscypliny, chociaŜ
rodzice stosowali nadmierne kary i byli bardzo krytycznie nastawieni do dzieci.

Następnym bardzo istotnym czynnikiem wywierającym wpływ na akceptację dziecka

jest  emocjonalna  atmosfera  w  jego  rodzinnym  domu.  Wyniki  badań  Symondsa  dotyczących
tego  zagadnienia  wykazały,  iŜ  małŜeńską  dysharmonię  spotyka  się  częściej  w  domach,  w
których dzieci są odtrącone. Okazało się, Ŝe w rodzinach, gdzie jedno czy więcej dzieci było
odtrąconych,  częściej  zdarzały  się  kłótnie,  nieporozumienia,  irytacja,  brak  obopólnego
zrozumienia  pomiędzy  rodzicami,  brak  kultury  Ŝycia  codziennego,  niezgodność
temperamentów oraz wskazywanie przez jednego z małŜonków na niŜszą wartość partnera. W
rodzinach tych większą liczbę matek i ojców cechował brak odpowiedzialności małŜeńskiej i
brak  wzajemnego  zaufania.  W  wielu  przypadkach  małŜonkowie  nie  zaspokajali  potrzeb

Maria Ziemska, „Postawy rodzicielskie”, Wiedza Powszechna. Warszawa 1973, s. 93.

Krystyna Boczar, „Akceptacja dziecka upośledzonego przez rodziców”, W: „Zagadnienia wychowania a

zdrowie psychiczne”, 1980, nr 2, s. 30.

seksualnych  drugiego  małŜonka.  Te  niezaspokojone  w  małŜeństwie  potrzeby  wywierały  z
kolei  wpływ  na  odtrącenie  dziecka.  Natomiast  dzieci  są  akceptowane  przez  rodzinę  w  tych
domach,  gdzie  panuje  zgodna  i  serdeczna  atmosfera  rodzinna.  Potwierdzają  to  równieŜ
badania  Handela

, na podstawie których stwierdzono, Ŝe w domach, gdzie istnieje ciepła

atmosfera i Ŝywe uczucia pomiędzy ojcem i matką oraz bliskie więzi pomiędzy rodzicami a
rodzeństwem dziecka upośledzonego umysłowo, częściej ma miejsce akceptacja tego dziecka
niŜ w domach, gdzie występuje ogólne napięcie i wrogość. Spoistość rodziny stanowi istotny
aspekt rodzicielskiej postawy wobec dziecka; a zatem brak serdeczności pomiędzy
małŜonkami zdaje się implikować teŜ brak serdeczności wobec dziecka.

W domu, w którym panuje właściwa atmosfera wychowawcza, istnieje ład i

równowaga,  jest    w  nim  miejsce  dla  kaŜdego  członka  rodziny  oraz  zgodność  pomiędzy  jej
członkami  w  zasadniczych  sprawach,  unika  się  niepoŜądanych  konfliktów  i  spięć
psychicznych,  przeŜywa  poczucie  wspólnej  odpowiedzialności  za  wszystko,  co  się  w  domu
dzieje,  za  Ŝyczliwą  atmosferę  domową,  gwarantującą  wszystkim  przeŜywanie  zadowolenia,
dobrego  samopoczucia  oraz  pewności  i  bezpieczeństwa.  Rodzina  zatem,  w  której  panuje
Ŝ

yczliwość i serdeczność, sprawiedliwy podział zajęć pomiędzy wszystkimi jej członkami

oraz zgodne współŜycie, zapewnia dziecku zarówno normalnemu, jak i upośledzonemu jeden
z podstawowych i najwaŜniejszych warunków prawidłowego, pełnego, ogólnego rozwoju
umysłowego i emocjonalnego.

Do czynników wywierających wpływ na przyjęcie przez rodziców akceptującej postawy

wobec  dziecka  upośledzonego  moŜna  teŜ  zaliczyć  stosunek  społeczeństwa  do  jednostek
upośledzonych.  Mająca  niekiedy  miejsce  dyskryminacja  społeczna  jednostek  upośledzonych,
która  przejawia  się  w  postaci  odrzucenia  i  alienacji,  pogarsza  sytuację  rodzin,  w  których
dziecko  upośledzone  się  wychowuje.  Rodziny znajdujące się w takich układach społecznych
zamykają  się  we  własnym  kręgu,  a  często  nawet  osłabiają  lub  zupełnie  zrywają  kontakty
towarzyskie.

Rodzice muszą teŜ czasami odpierać krytyczne uwagi sąsiadów z powodu źle

zrozumianego  zachowania  się  dziecka.  Niesłusznie  krzywdząca  opinia  społeczeństwa  o
jednostce  upośledzonej  moŜe  wywierać  wpływ  na  subiektywną  tragiczną  ocenę  przez
rodziców  własnej  sytuacji.  Dlatego  teŜ  zaakceptowanie  przez  rodzinę  osoby  umysłowo
upośledzonej, zwłaszcza w stopniu głębszym, jest szczególnie trudne, z uwagi na nakładanie
się  problemów  związanych  z  rozwojem  dziecka,  odrzuceniem  społecznym,  a  często  i  z
zakłóceniem harmonii Ŝycia rodzinnego.

Do kolejnych czynników mających wpływ na rodzicielską akceptację dziecka moŜna

zaliczyć wykształcenie rodziców i poziom społeczno-ekonomiczny rodziny. Wychowanie w
ś

rodowisku inteligenckim jest bardziej motywujące; stale wyjaśnia się dziecku, dlaczego nie

trzeba  czegoś  robić,  a  co  robić  naleŜy.  Natomiast  w  środowisku  robotniczym  i  chłopskim
wychowanie  jest  bardziej  imperatywne,  nie  motywujące.  Podaje  się  nakazy  bez  wyjaśnień  i
wymierza  się  kary,  gdy  dziecko  nie  słucha.  Badania  Elizabeth  Hurlock

wykazały, Ŝe w

rodzinach  o  wysokim  statusie  materialnym  i  wysokim  poziomie  kulturalnym  rodzice
przejawiają tendencję do akceptowania dziecka w sposób bardziej pełny, niŜ rodzice o niskim
społeczno-ekonomicznym  statusie.  Dziecko  umysłowo  upośledzone  wymaga  zwiększonych
wydatków  na  opiekę  i  ciągłą  nad  nim  kontrolę,  co  wiąŜe  się  z  poziomem  ekonomicznym
rodziny.

Mamy takŜe do czynienia z innymi czynnikami, takimi jak na przykład wiek rodziców

(młodsze wiekiem matki częściej niŜ matki starsze przejawiają odtrącenie matczynej roli), czy
kolejność urodzenia dziecka. Matki częściej przejawiają postawę akceptującą wobec dziecka

za: Krystyna Boczar, „Akceptacja...”, s. 31.

Małgorzata Kościelska, „Oblicza upośledzenia”, PWN, Warszawa 1995, s. 54.

za: Krystyna Boczar, „Akceptacja dziecka upośledzonego przez rodziców”, w: „Zagadnienia wychowania a

zdrowie psychiczne”, 1980, nr 2, s. 35.