IND

372161

A 4

4,,4

0 P

IIS

N 1

2--2

nrr 1

1’’9

9 8

(( ))

Bezpoœredni import,

w³asny serwis

Sp. z o.o.

0 2 - 9 3 0 W a r s z a w a ,

u l . J . S o b i e s k i e g o 2 2

t e l . / f a x ( 0 - 2 2 ) 6 4 2 - 1 6 - 2 3 ,

t e l . 6 4 2 - 1 9 - 7 3 , 0 - 6 0 3 7 8 0 3 9 8

R O

SAF 310S

SAF 350E

SAF 3400

SAF 320F

Oscyloskop analogowy OS-9020

■

Dwa kana³y analogowe, pasmo 20 MHz

■

Lampa oscyloskopowa o przek¹tnej 6” z niebieskim luminoforem

■

Regulowana podstawa czasu (20 ns/dz) i czu³oœæ (1 mV/dz).

■

Tryby: CH1, CH2, ADD, DUAL, X-Y

■

Wyzwalanie sygna³em telewizyjnym

■

Cena promocyjna: 1190 z³ + VAT (22%)

esstta

w p

miia

arro

wyy M

X--9

4 urz¹dzenia w jednym

■

Generator funkcyjny: 0,02 Hz - 2 MHz, 0,02 - 20 V, sinus, pi³a, prostok¹t,

trójk¹t, stabilnoœæ 20 ppm, wejœcie VCF, wyœwietlacz 4 cyfry LED,
przemiatanie liniowe / logarytmiczne

■

Czêstoœciomierz: 8 cyfr LED, stabilnoœæ 10 ppm,

kana³ A: 1 Hz - 100 MHz, Zwe=1 MW;
kana³ B: 70 MHz - 1 GHz, Zwe= 50 W.

■

Zasilacz stabilizowany: potrójny, 0-30 V / 0 - 3 A; 15 V / 1 A; 5 V / 2 A

■

Multimetr cyfrowy: 3 i 1/2 cyfry, AC/DC V, AC/DC A, R,

automatyczna /rêczna zmiana zakresów, test diody ci¹g³oœæ obwodu,
dok³adnoœæ podstawowa ±0,05%

■

Cena promocyjna: 1790 z³ + VAT (22%)

Generator funkcyjny AO-3001C

■

Sinusoidalny i prostok¹tny sygna³ wyjœciowy

■

Regulowana p³ynnie czêstotliwoœæ sygna³u od 10 Hz do 1 MHz

■

Napiêcie wyjœciowe regulowane do 22,6 Vp-p

■

Ma³e zniekszta³cenia < 0,5%

■

Wbudowany czêstoœciomierz o d³ugoœci czterech cyfr

■

Pomiar czêstotliwoœci sygna³u zewnêtrznego

■

Prze³¹czane obci¹¿enie 50 / 600 W

■

Funkcje specjalne: 400 Hz i 1 kHz

■

Cena promocyjna: 820 z³+ VAT (22%)

Prosty i tani, du¿y wyœwietlacz
LCD, AC/DCV, DCA, R, test diody,
ci¹g³oœæ obwodu

Cena 89 z³ + VAT

Automatyczna zmiana zakresów,
bargraf, AC/DCV, AC/DCA, R, f,
hFE, pomiar temperatury - sonda
w komplecie, Data Hold
Cena 155 z³ + VAT

Podwójny wyœwietlacz z bargrafem,
osobny wy³¹cznik zasilania,
AC/DCV, AC/DCA, R, C, f, hFE, dio-
da, test baterii, timer, Data Hold
Cena 155 z³ + VAT

Podwójny wyœwietlacz z bargra-
fem, AC/DCV, AC/DA, R, C, f, T, sta-
nylogiczne, 8 pamiêci, kompara-
tor, RS-232C + oprogramowanie
Cena 278 z³ + VAT

MUL

TIMETR

Y SAF

TEC

z aprobat¹ typu GUM

Oscyloskop OS-9020

Generator AO-3001C

Zestaw pomiarowy MX-9300

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. Orientacyjny czas oczekiwania na realizacjê zamówienia wynosi trzy tygodnie. Nie przyj-
mujemy zamówieñ telefonicznych. Zamówienia na p³ytki drukowane prosimy przesy³aæ na kartach pocztowych, lub kartach zamówieñ zamieszcza-
nych w PE. Koszt wysy³ki 8,00 z³ bez wzglêdu na kwotê pobrania. W sprzeda¿y wysy³kowej dostêpne s¹ archiwalne numery „Praktycznego Elektro-
nika”: 3/92, 11/95, 4/96, 12/96, 1÷11/97, 4/98, 5/98, 10÷12/98 wszystkie w cenie 3,00 z³, 1÷8/99 wszystkie w cenie 3,60 z³ plus koszty wysy³ki.
Kserokopie artyku³ów i ca³ych numerów, których nak³ad zosta³ wyczerpany, wysy³amy w cenie 1,75 z³ za pierwsz¹ stronê, za ka¿d¹ nastêpn¹
0,25 z³ plus koszty wysy³ki. Kupony prenumeraty zamieszczane s¹ w numerach 2/99, 5/99, 8/99, 11/99, 12/99.

Konia z rzêdem temu, kto na podstawie tytu³u domyœli siê o czym

mam zamiar przynudzaæ w tym miesi¹cu. Patrz¹c na ok³adkê pisma ty-

tu³ jest ju¿ bardziej czytelny. Oczywiœcie chcê przedstawiæ nasz¹ p³ytê

CD-ROM, na której zawarte zosta³y artyku³y publikowane na ³amach

Praktycznego Elektronika w latach 1992 do 1997. Przez te szeœæ lat na-

zbiera³o siê tego sporo oko³o 2.000 stron i ponad 350 opracowanych

w tym czasie urz¹dzeñ. Ile pracy w³o¿ono w przygotowanie tych stron

mo¿na by³o dopiero doceniæ podczas ¿mudnego skanowania wszystkich

archiwalnych numerów. Niestety programy u¿ywane w tym czasie do

sk³adu pisma nie nawi¹zywa³y wspó³pracy z innymi programami st¹d

koniecznoœæ skanowania strona za stron¹. Niektórzy pewnie siê zdziwi¹

jak to jest, ¿e nie mo¿na przenieœæ materia³ów w postaci elektronicznej.

Ano nie mo¿na. Wiele katalogów potê¿nych firm elektronicznych te¿ by-

³o skanowanych z kart ksi¹¿ek i to wcale nie tak dawno. Jak powszech-

nie wiadomo pocz¹tki nie s¹ ³atwe.

P³yta CD zrobi³a w ci¹gu prawie dwudziestu lat swojego istnienia

zawrotn¹ karierê. Nie wiem czy wielu Czytelników pamiêta czasy kiedy

w Polsce pojawi³y siê pierwsze odtwarzacze CD. Bêd¹c jeszcze studen-

tem Politechniki Wroc³awskiej wybra³em siê kiedyœ do kolegi który po-

siada³ takie cudo z jedn¹ p³yt¹. S³uchaliœmy wtedy muzyki z zapartym

tchem. Jakoœæ jak na tamte czasy by³a doskona³a. Nic nie trzeszcza³o

a wysokich i niskich tonów by³o pod dostatkiem. Pierwsze próby z od-

twarzaczami CD w radiowej Trójce te¿ by³y fascynuj¹ce. Zw³aszcza czy

uda siê puœciæ p³ytê czy te¿ nie. Dziœ wydaje siê to œmieszne ale kilkana-

œcie lat temu œwiat ¿y³ innymi problemami.

Na naszej p³ycie która jest prezentem dla wiernych Czytelników

(prenumeratorów) oprócz zawartoœci Praktycznego Elektronika z lat

ubieg³ych znajdzie siê kilkanaœcie innych programów przydatnych ka¿-

demu elektronikowi posiadaj¹cemu komputer a tak¿e temu kto planuje

zakup tego urz¹dzenia w najbli¿szym czasie. Kto zamierza kupiæ kompu-

ter za czas jakiœ nie polecam tej p³yty, bo mo¿e siê okazaæ i¿ ten rodzaj

zapisu pójdzie do lamusa. Tak samo jak wspó³czesne programy, które nie

chc¹ czytaæ wygenerowanych przez siebie plików przed dwoma lub trze-

ma laty.

Redaktor Naczelny

Dariusz Cichoñski

Radiopowiadomienie 433 MHz............................................4

Dwuprogowy sygnalizator temperatury

– w³¹cznik wentylatora w komputerze .................................8

Laboratoryjny zasilacz

czterozaciskowy 0÷30 V/5 A cz.3 ......................................10

Analogowo-cyfrowy miernik indukcyjnoœci .........................15

Cyfrowy oscyloskop - opis programu .................................19

Katalog Praktycznego Elektronika – tranzystory cz.2..........21

Gie³da PE...........................................................................23

Inteligentny budynek – transmisja danych sieci¹................26

Protel Design Explorer 99 cz.3 ...........................................31

Pomys³y uk³adowe przetworniki piezoelektryczne ..............35

Reklama Poltronic .............................................................37

Termometr diodowy od -8°C do +30°C ............................38

Nie tylko Atmel .................................................................39

Prenumerata + Sprzeda¿ wysy³kowa .................................41

Ciekawostki ze œwiata ........................................................43

Adres Redakcji:
„Praktyczny Elektronik”
ul. Jaskó³cza 2/5
65-001 Zielona Góra
tel/fax.: (0-68) 324-71-03 w godzinach 8

-10

e-mail: redakcja@pe.com.pl; http://www.pe.com.pl
Redaktor Naczelny:
mgr in¿. Dariusz Cichoñski
Z-ca Redaktora Naczelnego:
mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski
Redaktor Techniczny: Pawe³ Witek
©Copyright by Wydawnictwo Techniczne ARTKELE Zielona Góra, 1999r.
Zdjêcie na ok³adce: Ireneusz Konieczny

Druk: Zielonogórskie Zak³ady Graficzne „ATEXT” sp. z o.o.
Plac Pocztowy 15 65-958 Zielona Góra

Artyku³ów nie zamówionych nie zwracamy. Zastrzegamy sobie pra-

wo do skracania i adjustacji nades³anych artyku³ów.

Opisy uk³adów i urz¹dzeñ elektronicznych oraz ich usprawnieñ za-

mieszczone w

„

Praktycznym Elektroniku” mog¹ byæ wykorzystywane

wy³¹cznie do potrzeb w³asnych. Wykorzystanie ich do innych celów,
zw³aszcza do dzia³alnoœci zarobkowej wymaga zgody redakcji „Praktycz-
nego Elektronika”. Przedruk lub powielanie fragmentów lub ca³oœci pu-
blikacji zamieszczonych w

„

Praktycznym Elektroniku” jest dozwolony

wy³¹cznie po uzyskaniu zgody redakcji.

Redakcja nie ponosi ¿adnej odpowiedzialnoœci za treœæ reklam

i og³oszeñ.

Srebrna têcza

Spis treœci

Czêœæ nadawcza radiopowiadomie-

nia komunikuje siê z czêœci¹ odbiorcz¹ na
popularnej czêstotliwoœci 433 MHz. Za-
stosowanie gotowych modu³ów nadajni-
ka 433 MHz i odbiornika 433 MHz zao-
wocowa³o uproszczeniem procesu uru-
chamiania, obni¿eniem kosztów i zwiêk-
szeniem niezawodnoœci urz¹dzenia.

Na wstêpie nale¿y zaznaczyæ, ¿e ra-

diopowiadomienie nie zosta³o wyposa¿o-
ne w uk³ad kontroli zasiêgu. W przypad-
ku, gdy nadajnik radiowy znajdzie siê po-
za zasiêgiem odbiornika, u¿ytkownik nie
zostanie poinformowany o tym fakcie
i nie bêdzie móg³ uzyskaæ ¿adnych infor-
macji o stanie chronionego obiektu. Jed-
nak ka¿dorazowe zadzia³anie urz¹dzenia
bêdzie oznacza³o uruchomienie alarmu
w obiekcie bêd¹cym przedmiotem naszej
troski. Z takiego uproszczenia konstrukcji
wyp³ywa jedna korzyœæ – nadajnik w sta-
nie czuwania nie pobiera pr¹du.

Na rysunku 1 przedstawiony zosta³

schemat blokowy radiopowiadomienia,
ilustruj¹cy jednoczeœnie sposób jego

pod³¹czenia do instalacji alarmowej. Zasi-
lanie nadajnika zosta³o do³¹czone do za-
silania syreny alarmowej. W³¹czenie syre-
ny spowoduje uaktywnienie nadajnika,
a sygna³ przes³any drog¹ radiow¹ do
odbiornika zaalarmuje w³aœciciela. Radio-
powiadomienie wyposa¿one zosta³o
w trzy wejœcia pomocnicze, które mog¹
np. pos³u¿yæ do monitorowania stanu
ró¿nych w³¹czników w chwili uruchomie-
nia alarmu. Wejœcia pomocnicze mog¹
oczywiœcie pozostaæ niepod³¹czone.

W konstrukcji radiopowiadomienia

do kodowania przesy³anej drog¹ radiow¹
informacji wykorzystano scalony koder
typu MC 145026 oraz dekoder typu
MC 145027. Poniewa¿ na ³amach PE
uk³ady te nie by³y jeszcze opisywane,
przyjrzymy siê im dok³adniej.

Uk³ad MC 145026, którego schemat

blokowy przedstawiamy na rysunku 2,
zosta³ zaprojektowany specjalnie do za-

stosowañ w systemach zdalnego sterowa-
nia. Umo¿liwia przesy³anie jednym kana-
³em transmisyjnym informacji o stanie
dziewiêciu sygna³ów cyfrowych. Piêæ
wejœæ pe³ni funkcjê adresu. Pozosta³e
cztery mog¹ byæ wykorzystane w charak-
terze linii adresowych lub wejœæ danych
(funkcja zale¿na dekodera). Bezpieczeñ-
stwo transmitowanych danych jest za-
pewnione dziêki dwukrotnej transmisji
zakodowanej informacji oraz 243 unikal-
nym adresom definiowanym przez u¿yt-
kownika. Zakodowanie 243 adresów na
piêciu liniach adresowych A1÷A5 jest
mo¿liwe, gdy¿ wejœcia te s¹ trójstanowe
tzn. mog¹ siê znajdowaæ w jednym
z trzech stanów: niskim, wysokim lub wy-
sokiej impedancji. Wszystkich mo¿liwych
kombinacji jest 5

czyli dok³adnie 243.

Do pracy uk³adu nie jest wymagany ge-
nerator kwarcowy – w koderze zastoso-
wano tani generator R i C (3-PIN OSCIL-
LATOR) wymagaj¹cy elementów o tole-

Prezentowane w artykule radiopowiadomienie charakteryzuje siê
niezwykle prost¹ konstrukcj¹ oraz nisk¹ cen¹. Koszt wykonania
podstawowej wersji urz¹dzenia, pozwalaj¹cej na uzyskanie zasiê-
gu 150 m, jest mniejszy ni¿ 60 z³. Radiopowiadomienie, choæ po-
myœlane pod k¹tem zastosowania w samochodowej instalacji
alarmowej, mo¿e równie¿ pos³u¿yæ do monitorowania dowolnego
innego obiektu np. gara¿u lub altanki. Instalacja urz¹dzenia jest
bardzo prosta i sprowadza siê do pod³¹czenia dwóch przewodów
w czêœci nadawczej. Czêœæ odbiorcza mo¿e zostaæ przystosowana
do zasilania bateryjnego. Zamontowanie w odbiorniku czu³ego,
ale niestety znacznie dro¿szego, odbiornika superheterodynowe-
go pozwala na uzyskanie zasiêgu do 1200 m w otwartym terenie.

Radiopowiadomienie 433 MHz

DRZWI

MASKA

BAGA¯NIK

AKUMULATOR

DEKODER

ODBIORNIK

+12V

MASA

NADAJNIK

KODER

–

BUZZER

CZÊŒÆ ODBIORCZA

SYSTEM

+12V

CZÊŒÆ NADAWCZA

ALARMOWY

RADIOPOWIADOMIENIE

ANT

SYRENA

RADIOPOWIADOMIENIE

433MHz

MIESZKANIE

OBIEKT CHRONIONY np: SAMOCHÓD LUB GARA¯

Rys. 1 Schemat blokowy radiopowiadomienia

Koder

11/99

Urrz

z¹

¹d

niia

a d

rancji 5%. Podanie stanu niskiego na wej-
œcie TE powoduje uruchomienie genera-
tora i rozpoczêcie sekwencji kodowania.
Dane wejœciowe doprowadzane s¹ do de-
tektora stanu (TRINARY DETECTOR),
którego zadaniem jest ustalenie w jakim
stanie znajduje siê dane wejœcie (niskim,
wysokim albo wysokiej impedancji). Po-
niewa¿ bity transmitowane s¹ szeregowo,
do zamiany równoleg³ego formatu da-
nych na szeregowy s³u¿y licznik pierœcie-
niowy z dekoderem 1 z 9 (RING COUN-
TER AND 1-OF9 DECODER). Ka¿dy
z transmitowanych bitów przed wys³a-
niem jest poddawany modulacji impulso-
wej. Logiczne 0 (stan niski) jest kodowa-
ne jako dwa nastêpuj¹ce po sobie krótkie
impulsy, logiczna 1 (stan wysoki) jest ko-
dowana jako dwa nastêpuj¹ce po sobie
d³ugie impulsy, a rozwarcie na wejœciu
(wysoka impedancja) jest kodowane jako
d³ugi impuls, po którym nastêpuje impuls
krótki. Za operacjê t¹ jest odpowiedzialny
blok selekcji danych (DATA SELECT AND
BUFFER). Prêdkoœæ przesy³ania danych
jest zale¿na od czêstotliwoœci pracy oscy-
latora i wyra¿a siê nastêpuj¹cym wzorem:

Zalecane przez producenta czêstotli-

woœci pracy mieszcz¹ siê w zakresie od
1 kHz do 400 kHz. Czêstotliwoœci mniejsze
od 1 kHz nie s¹ zalecane, gdy¿ mog¹
zwiêkszyæ wra¿liwoœæ uk³adu na zak³ócenia.

Za dekodowanie informacji przes³a-

nej z kodera odpowiedzialny jest scalony
dekoder typu MC 145027, którego sche-
mat blokowy przedstawiony zosta³ na ry-
sunku 3. W uk³adzie tym wystêpuje piêæ
wejœciowych linii adresu A1÷A5 pozwa-
laj¹cych na zaprogramowanie, podobnie
jak w uk³adzie kodera, jednego z 243
mo¿liwych adresów odbiornika. Jedna
ramka transmitowanych danych sk³ada
siê z dwóch identycznych s³ów. Dane wej-
œciowe docieraj¹ do dekodera w postaci
impulsów, które s¹ dekodowane w bloku
ekstrakcji (DATA EKSTRAKTOR) i spraw-
dzane bit po bicie. Pierwsze piêæ bitów
reprezentuje adres urz¹dzenia. Je¿eli ode-
brany adres pokryje siê z adresem zdefi-
niowanym w odbiorniku, nastêpne cztery
bity zapisywane s¹ w rejestrze wewnêtrz-
nym (4-BIT SHIFT REGISTER), lecz nie po-

jawiaj¹ siê jeszcze na wyjœciach uk³adu.
Dopiero po odebraniu drugiego zakodo-
wanego s³owa i stwierdzeniu zgodnoœci
wszystkich jego bitów (adresu i danych),
cztery bity danych zatrzaskiwane s¹ w re-
jestrze wyjœciowym (LATCH) i pojawiaj¹
siê na wyjœciach D6÷D9. W tym samym
czasie, wyjœcie VT zmienia swój stan na

wysoki i pozostaje w nim przez okres
czterech ramek lub do momentu odebra-
nia b³êdnych danych. Stan wyjœæ D6÷D9
nie zmienia siê do momentu odebrania
nastêpnej poprawnej ramki danych.
Podobnie jak w koderze równie¿ w uk³a-
dzie dekodera sta³e czasowe ustalane s¹
przez elementy R i C o tolerancji 5%. Za-

A9/D9

A8/D8

A7/D7

Vss=PIN8

DETECTOR

A6/D6

Vdd=PIN16

TRINARY

RING COUNTER AND 1-OF-9 DECODER

AND ENABLE

OSCILLATOR

DIVIDER

AND BUFFER

Dout

÷4

DATA SELECT

3-PIN

Ctc

Rtc

Rys. 2 Schemat blokowy uk³adu MC 145026

Vss=PIN8

Vdd=PIN16

EXTRACTOR

Din

DATA

4-BIT SHIFT REGISTER

SEQUENCER CIRCUIT

LATCH

LOGIC

CONTROL

Rys. 3 Schemat blokowy uk³adu MC 145027

[ ]

2 3

Dekoder

11/99

diio

wiia

miie

niie

e 4

3 M

le¿noœci pomiêdzy sta³ymi czasowymi ko-
dera i dekodera oraz wartoœciami ele-
mentów R1, C1 i R2, C2 (por. rys. 3)
okreœlaj¹ nastêpuj¹ce dwa równania:

Na rysunku 4 przedstawiono sche-

mat ideowy radiopowiadomienia. Wyró¿-
niæ w nim mo¿na dwa bloki: czêœæ
nadawcz¹ oraz odbiorcz¹. W czêœci
nadawczej zastosowano opisany powy¿ej
koder MC 145026. Wejœcie D6 zosta³o na
sta³e po³¹czone z plusem zasilania i s³u¿y
do sygnalizacji dzia³ania radiopowiado-
mienia. Wejœcia D7÷D9 zosta³y wypro-
wadzone na zewn¹trz za poœrednictwem
obwodów zabezpieczaj¹cych zrealizowa-
nych na elementach D6÷D11, R10÷R12
oraz C8÷C10. Linie
te mog¹ pos³u¿yæ do
przesy³ania dodat-
kowych informacji
o stanie czujników sy-
stemu alarmowego.
Do definiowania ad-
resu nadajnika s³u¿y
pole kodowe pozwa-
laj¹ce w ³atwy spo-
sób do³¹czyæ ka¿de
z wejœæ A1÷A5 do
plusa zasilania (1),
masy (0) lub po pro-
stu pozostawione
„w powietrzu”

(stan

wysokiej impedancji).
W radiopowiadomie-
niu wejœcie TE jest
pod³¹czone na stale
do masy co powodu-
je, ¿e transmisja prze-
biega tak d³ugo jak
d³ugo napiêcie zasila-
j¹ce jest obecne.

Wyjœcie kodera

zosta³o doprowadzo-
ne bezpoœrednio do
wejœcia nadajnika
433 MHz. Jest to
gotowy, zestrojony
modu³ nadajnika
433 MHz przezna-
czony do wmontowa-
nia w p³ytkê druko-
wan¹. Wyprowadze-
nia na p³ytce zosta³y

przystosowane do monta¿u nadajnika ty-
pu MN433 oferowanego w sprzeda¿y
wysy³kowej PE.

Sygna³ radiowy emitowany przez

nadajnik trafia do czêœci odbiorczej. Do
odbioru fal radiowych o czêstotliwoœci
433 MHz mo¿na wykorzystaæ jeden
z dwóch modu³ów odbiorników oferowa-
nych równie¿ w sprzeda¿y wysy³kowej
PE. Ich opis zamieszczamy poni¿ej.

Sygna³ z wyjœcia odbiornika 433 MHz

trafia bezpoœrednio na wejœcie uk³adu MC
145027, którego zadaniem jest zdekodo-
wanie informacji i kontrola poprawnoœci
odbieranych danych. Je¿eli transmisja bê-
dzie przebiegaæ poprawnie i adresy usta-
wione w czêœci nadawczej i odbiorczej po-
kryj¹ siê, to stan wyjœæ D6÷D9 bêdzie
identyczny ze stanem wejœæ A/D5÷A/D9
w czêœci nadawczej. Gdyby jednak dosz³o
do przerwania transmisji, stan wyjœæ
D6÷D9 pozosta³by taki jak przy ostatniej

poprawnie odebranej ramce (ostatnie
wpisane s³owo w rejestrze wyjœciowym).
Informacji o przerwaniu transmisji dostar-
cza sygna³ VT, który przyjmuje stan wyso-
ki za ka¿dym razem gdy s¹ odbierane po-
prawne dane. Linia VT mo¿e wiêc pos³u-
¿yæ do uniewa¿niania stanu wyjœæ D6÷D9
gdy nast¹pi przerwanie transmisji. Do te-
go celu s³u¿¹ elementy D1, R3, C3 oraz
cztery bramki AND uk³adu US2. Dziêki ta-
kiemu rozwi¹zaniu w przypadku b³êdów
transmisji wszystkie wyjœcia odbiornika
pozostaj¹ w stanie niskim.

Stan linii D7÷D9 jest sygnalizowany

przez diody œwiec¹ce D3÷D5. Diody
œwiec¹, gdy na wejœciu panuje stan wyso-
ki lub pozostaje niepod³¹czone (stan wy-
sokiej impedancji na linii danych jest de-
kodowany przez uk³ad MC 145027 jako
logiczne „1”). Uk³ady CMOS posiadaj¹
stosunkowo niewielk¹ wydajnoœæ pr¹do-
w¹, tranzystor T1 ma za zadanie zwiêk-

D9 D10 D11 C8

C10

22n

3×1N4148

US3

MC145026

A/D-8

CTC

10n

43k

R14

RTC

3×1k

R12

A/D-9

A/D-4

82k

C11

R13

POLE KODOWE

R10

A/D-7

A/D-6

A/D-5

47n

C15

C14

47mF

C13

22n

C12

DATA-O

3×1N4148

A/D-3

A/D-2

A/D-1

NADAJNIK

433 MHz

+12V

L1 100mH

LED

330k

10mF

1N4148

R7 1k (300W)

1k (300W)

100n

330k

33n

BC547B

R6 1k (300W)

R1 51k

4,7k

R2/C2

US2

CD4081

DATAin

US1

POLE KODOWE

22k

LED

MC145027

SUPERREAKCYJNY

ODBIORNIK

SUPERRHETERODYNOWY

BUZZER

BUZ1

VALID

(300W)

+12V

Vin

7812

47mF

47n

47mF

47n

~14V

–

ANT

US4

PR1

GB008

(LM 7805)

Rys. 4 Schemat ideowy radiopowiadomienia

R C

1 1

3 95

Budowa i dzia³anie

11/99

diio

wiia

miie

niie

e 4

3 M

szenie wydajnoœci pr¹dowej linii D6, do
której zosta³ pod³¹czony buzzer. Zastoso-
wano buzzer z wewnêtrzny generatorem
co uwalnia nas od koniecznoœci stosowa-
nia generatora zewnêtrznego. Równole-
gle z buzzerem po³¹czono diodê LED
wraz z rezystorem R9 ograniczaj¹cym p³y-
n¹cy przez ni¹ pr¹d. Dioda pe³ni pomoc-
nicz¹ funkcjê sygnalizacyjn¹ i nie jest
w tym uk³adzie niezbêdna.

Do stabilizacji napiêcia zasilaj¹cego

wykorzystano uk³ad US4. Na p³ytce dru-
kowanej zosta³ równie¿ umieszczony mo-
stek prostowniczy PR1.

Jak ju¿ wczeœniej wspomniano, w czê-

œci odbiorczej zastosowaæ mo¿na dwa ty-
py odbiorników. Aby u³atwiæ Czytelnikowi
wybranie, który z odbiorników bêdzie naj-
odpowiedniejszy w jego przypadku, w Ta-
beli 1 zestawione zosta³y podstawowe pa-
rametry odbiornika superreakcyjnego
i odbiornika superheterodynowego.

P³ytka drukowana odbiornika prze-

widziana jest do zamontowania jednego
z dwóch rodzajów odbiorników (na zdjê-
ciu zamieszczono stary model p³ytki
z odbiornikiem superreakcyjnym). Zasto-
sowanie w czêœci odbiorczej odbiornika
superreakcyjnego wi¹¿e siê z konieczno-
œci¹ zmiany wartoœci kilku elementów
(odbiornik zasilany jest napiêciem +5 V).
Zmianie ulegaj¹ wartoœci rezystorów
R6÷R9 z 1 kW na 300 W. Stabilizator
US4 typu LM 7812 nale¿y zast¹piæ uk³a-
dem LM 7805.

Przy kompletowaniu elementów do

monta¿u nale¿y pamiêtaæ o zawê¿onej to-
lerancji elementów R1, R2, R13, R14 oraz
C1, C2 i C11. Przed ich zamontowaniem
na p³ytce zalecam szczególnie sprawdze-
nie czy pojemnoœci kondensatorów mie-
szcz¹ siê w wymaganej tolerancji 5%.

Uk³ad nie wymaga strojenia i po

zmontowaniu ze sprawnych elementów
powinien dzia³aæ od razu po podaniu na-
piêæ zasilaj¹cych.

Zarówno odbiornik jak i nadajnik na-

le¿y wyposa¿yæ w odpowiednie anteny.
Zapewni to uzyskanie optymalnego zasiê-
gu radiopowiadomienia. Nadajnik posia-
da pole lutownicze przewidziane do przy-
lutowania przewodu pe³ni¹cego funkcjê
anteny. Odbiorniki (obydwa typy) maj¹
wyprowadzone wejœcie anteny na ze-
wn¹trz. Najprostsz¹ antenê mo¿e stano-
wiæ zwyk³y przewód izolowany o odpo-

wiednio dobranej d³ugoœci. Dla czêstotli-
woœci 433 MHz zalecam zastosowanie
anten o d³ugoœci oko³o 70 cm (pó³falowa)
lub 35 cm (æwieræfalowa).

Czêœæ odbiorcza radiopowiadomienia

mo¿e zostaæ przystosowana do zasilania
bateryjnego. Zalecane jest wówczas za-

stosowanie odbiornika superheterodyno-
wego ze wzglêdu na wiêkszy zasiêg i ni¿-
sze napiêcie zasilania. Do zasilania wy-
starcz¹ wówczas cztery po³¹czone szere-
gowo baterie typu AA lub akumulatorki
Ni-Cd. Przy zasilaniu bateryjnym zbêdne
staj¹ siê elementy PR1 i US4.

ARTKELE 500

D13

D12

D11

NADAJNIK

R14

R13

433 MHz

C14

C15

C10

C11

MC145026

PR1

14V

MC145027

–

US1

R10

R11

R12

C12

C13

US3

ODB. SUPERREAKCYJNY

BUZZER

US2

4081

A2
A3
A4
A5

US4

ODB. SUPERHETERODYNOWY

ANT

Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

Parametr

Odbiornik

superreakcyjny

Odbiornik

superheterodynowy

Napiêcie zasilania

12 V

5 V

Pobór pr¹du

1 mA

10 mA

Czu³oœæ

b.d.

1 mV

Zasiêg w otwartym terenie
(z nadajnikiem 10 mW)

150 m

1200 m

Wymiary

21×41 mm

21×45 mm

Cena

15,70 z³

87,00 z³

Tabela 1 – Porównanie parametrów dwóch typów odbiorników 433MHz

Monta¿ i uruchomienie

11/99

diio

wiia

miie

niie

e 4

3 M

Komputery s¹ dziœ zjawiskiem po-

wszechnym. Ponad 30% naszych Czytelni-
ków posiada dziœ komputer. Realizuje on
coraz wiêcej funkcji i czas jego pracy wy-
d³u¿a siê coraz bardziej. Mam ju¿ kilku zna-
jomych którzy z ró¿nych wzglêdów nie wy-
³¹czaj¹ komputerów na noc, tak ¿e pracuj¹
one praktycznie przez ca³¹ dobê. Wi¹¿e siê
z tym pewna niedogodnoœæ. Komputer,
choæ elektrony w procesorze œmigaj¹ bez-
szelestnie jest doœæ ha³aœliwym urz¹dze-
niem, szczególnie jest to odczuwane wie-
czorem lub w nocy kiedy poziom ha³asu
w otoczeniu jest niski. Wszystko to za spra-
w¹ wentylatorów ch³odz¹cych zasilacz
i procesor. Niektóre p³yty g³ówne posiada-
j¹ automatyczny wy³¹cznik wentylatora na
procesorze gdy ten ostatni jest uœpiony.
Lecz jest to rzadko spotykane. Natomiast
o skrzynce, która wy³¹cza³aby wentylator
zasilacza nie s³ysza³em, a je¿eli takie s¹ to
jest ich bardzo ma³o.

W rzeczywistoœci ci¹g³a praca wentyla-

torów nie jest potrzebna. Kiedy komputer
nie pracuje tzn. wygaszony jest monitor,
nie pracuje twardy dysk a procesor niczego
nie „mieli” zapotrzebowanie na moc po-
bieran¹ z zasilacza jest w sumie niewielkie.
Podobnie uœpiony procesor pobiera nie-
wielk¹ moc. Oznacza to, ¿e wymuszo-

ne ch³odzenie nie jest konieczne. Wentyla-
tory mog¹ zostaæ w tym czasie wy³¹czone.
Najprostszym, jak siê wydaje, rozwi¹za-
niem jest zastosowanie automatycznego
w³¹cznika wentylatora. Schemat takiego
uk³adu przedstawiono na rysunku 1. Uk³ad
mo¿e byæ zasilany napiêciem +12 V ogól-
nie dostêpnym w komputerze, jest na tyle
prosty, ¿e mo¿na go zmontowaæ na uniwer-
salnej p³ytce drukowanej.

Jednym z g³ównych problemów zwi¹-

zanych z pomiarem i regulacj¹ temperatu-
ry jest sam czujnik temperatury. Proste roz-
wi¹zania oparte na termistorze, diodach,
lub na pó³przewodnikowym czujniku rezy-
stancyjnym s¹ k³opotliwe podczas kalibra-
cji. Wszak ciê¿ko jest raz ch³odziæ czujnik
w wodzie z lodem, a drugi raz gotowaæ go
we wrz¹tku. Dlatego te¿ w urz¹dzeniu za-
stosowano doœæ tani i bardzo wygodny
w u¿yciu uk³ad termometru LM35 (US1).
Nie wymaga ona ¿adnej kalibracji, a napiê-
cie wyjœciowe zale¿y liniowo od temperatu-
ry. Stosunek przemiany wynosi
10 mV/°C, przy zerowym napiêciu dla
0°C. Szersze informacje na temat tego czuj-
nika zamieszczono w artykule zawieraj¹-
cym opis termometru PE 11/99.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
niem pocztowym. P³ytki, nadajnik
i odbiorniki mo¿na zamawiaæ w redakcji
PE. Przy zamawianiu prosimy wypisywaæ
tylko symbol elementu: NAD433 – nadaj-
nik 433 MHz, ODR433 – odbiornik super-
reakcyjny 433 MHz, ODH433 – odbiornik
heterodynowy 433 MHz.
Ceny:

p³ytka numer 500 – 6,70 z³
NAD433

– 14,70 z³

ODR433

– 15,70 z³

ODH433 - 87,00 z³
+ koszty wysy³ki.

à mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski

US1

– MC 145027

US2

– CD 4081

US3

– MC 145026

US4

– LM 7812 (LM 7805)

– BC 547B

D1,

D6÷D11

– 1N4148

D2÷D5

– LED

PR1

– mostek prostowniczy GB008

R6÷R9

– 1 kW

W/0,125 W

(300 W

W/0,125 W)

R10÷R12

– 1 kW

W/0,125 W

– 4,7 kW

W/0,125 W

– 22 kW

W//0,125 W

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

R14

– 43 kW

W/0,125 W 5%

– 51 kW

W/0,125 W 5%

R13

– 82 kW

W/0,125 W 5%

R2, R3

– 330 kW

W/0,125 W 5%

C11

– 10 nF/100 V 5% MKSE-20

C8÷C10,

C12

– 22 nF/50 V ceramiczny

– 33 nF/63 V 5% MKSE-20

C4, C6, C15 – 47 nF/50 V ceramiczny

– 100 nF/63 V 5%

– 10 m

mF/16 V

C5, C13,

C14

– 47 m

mF/16 V

– 47 m

mF/25 V

BUZ1

– Buzzer 12 V

nadajnik

– 433 MHz typu MN433

Kondensatory

Dwuprogowy sygnalizator

temperatury – w³¹cznik

wentylatora w komputerze

BC337-16

4,0V

2,2k

R13

3,9k

47n

22mF

MASA

510k

10k

R12

1N4148

LED

R4 10k

+12V

1mF

1,2k

R14

WENTYLATOR

TL082

US2

200W

R11

+12V

2,0V

5,0V

1,5k

przy 20°C

2,2k

BUZZER

510k

100mV/°C

6,8k

LM35

BC337-16

10k

R10

1N4148

R3 10k

+12V

US1

LM35

Rys. 1 Schemat uk³adu w³¹cznika wentylatora z sygnalizacj¹ akustyczn¹

odbiornik

– superreakcyjny 433 MHz lub

superheterodynowy 433 MHz

p³ytka drukowana

numer 500

Inne

11/99

yss³³y

y u

k³³a

Czujnik temperatury po wprowadze-

niu niewielkiej modyfikacji „wystawia” na
swoim wyjœciu napiêcie które zmienia siê
o 100 mV/°C. Wymagana jest wtedy jedna
prosta regulacja. Na wyjœciu czujnika usta-
wia siê przy pomocy potencjometru P1 na-
piêcie w wlotach równe temperaturze oto-
czenia podzielonej przez 10. Czyli gdy ter-
mometr pokojowy pokazuje temperaturê
21°C na wyjœciu US1 wystarczy ustawiæ 2,1
V i to wszystko. Prawda, ¿e proste.

Napiêcie z czujnika doprowadzono do

dwóch komparatorów zbudowanych ze
wzmacniaczy operacyjnych US2A i US2B.
Napiêcia referencyjne komparatorów usta-
wiane s¹ przez dzielnik R5, R6, R7 i wyno-
sz¹ odpowiednio 4,0 V i 5,0 V. Oznacza to,
¿e zmiana stanu pierwszego komparatora
US2B nast¹pi przy temperaturze 40°C,
a drugiego US2A przy 50°C. Zmieniaj¹c
wartoœci rezystorów dzielnika mo¿na do-

braæ inne progi prze³¹czania komparato-
rów. Regu³a te¿ jest prosta. Temperatura
przy której prze³¹czy siê komparator jest
równa napiêciu wyra¿onemu w woltach
pomno¿onemu przez 10. Czyli, gdy na wej-
œciu referencyjnym komparatora (wejœcie
nieodwracaj¹ce) ustalimy napiêcie np. 3,6
V, to komparator prze³¹czy siê przy tempe-
raturze 36°C. Prawda, ¿e proste.

Zamiast rezystorów R5, R6, R7 mo¿na

zastosowaæ potencjometry 10 kW, a na-
stêpnie krêciæ i mierzyæ napiêcie. Uwaga re-
gulacje progów s¹ wzajemnie zale¿ne.
Oznacza to, ¿e gdy po ustawieniu napiêcia
na wejœciu komparatora US2B ruszymy je-
den z potencjometrów napiêcie to zmieni
siê. Przy odrobinie wprawy mo¿na jednak
doœæ szybko dojœæ do ³adu z krêceniem
i ustawiæ to co siê chce.

Do wyjœæ komparatorów do³¹czono

wzmacniacze tranzystorowe (wzmacniacze

pr¹du), czyli stopnie wykonawcze. Kompa-
rator US2B w³¹cza i wy³¹cza wentylator
w miarê potrzeb. Natomiast komparator
US2A w³¹cza miniaturowy buzzer w sytua-
cji awaryjnej, gdy temperatura w obudo-
wie bêdzie zbyt wysoka. Sytuacje awaryjn¹
mo¿e spowodowaæ uszkodzenie opisywa-
nego tutaj uk³adu, co jest jednak ma³o
prawdopodobne. Prêdzej sam wentylator
odmówi pos³uszeñstwa.

Wentylatory stosowane w zasilaczach

posiadaj¹ ³o¿yska œlizgowe, ze wzglêdu na
nisk¹ cenê takich ³o¿ysk, krótko mówi¹c
oœka wentylatora umieszczona jest w pla-
stikowej obudowie. £o¿yska te s¹ fabrycz-
nie nasmarowane i maj¹ okreœlony czas
pracy, po up³ywie którego najczêœciej do-
chodzi do zatarcia ³o¿yska i zatrzymania
wentylatora co mo¿e ju¿ byæ groŸne dla za-
silacza, lub procesora. Nasz prosty uk³ad
zapobiegnie takim niespodziankom w³¹-
czaj¹c akustyczny sygna³ alarmowy, gdy
wentylator zatrzyma siê.

W³¹czanie wentylatora tylko w sytua-

cjach kiedy jest on naprawdê niezbêdny
niesie wiele korzyœci. Zwiêksza siê czas „¿y-
cia” wentylatora. Zmniejsza siê zanieczy-
szczenie wnêtrza komputera, wszak przez
obudowê przep³ywa mniej powietrza no
i w nocy gdy komputer wykonuje „bardzo
wa¿ne” zadania np. œci¹ganie du¿ych pli-
ków z Internetu jest wreszcie cicho i mo¿na
spaæ spokojnie. Dobranoc.

T [°C]

W£¥CZONY WENTYLATOR

W£¥CZONY

BUZZER

US2A

US2B

Uwy [V]

PPOZIOMY KOMPARACJI

Rys. 2 Charakterystyka czujnika temperatury wraz z progami prze³¹czania komparatorów

à Œpioch

CZÊŒCI ELEKTRONICZNE

ul. Parkowa 25

51-616 Wroc³aw

tel. (071) 34-88-277
fax (071) 34-88-137

tel. kom. 0-90 398-646

e-mail: eprom@kurier.com.pl

Czynne od poniedzia³ku do pi¹tku w godz. 9.00 - 15.00
Oferujemy Pañstwu bogaty wybór elementów elektro-
nicznych uznanych (zachodnich) producentów bezpoœre-
dnio z naszego magazynu. Posiadamy w sprzeda¿y miê-
dzy innymi:
PAMIÊCI EPROM, EEPROM, RAM (S-RAM; D-RAM)
UK£ADY SCALONE SERII:
74LS..., 74HCT..., 74HC...,

C-MOS (40..., 45...).
MIKROPROCESORY, np.:80.., 82.., Z80.., ICL71..,
ATMEL89..,
UK£ADY PAL, GAL, WZMACNIACZE OPERACYJNE, KOM-
PARATORY, TIMERY, TRANSOPTORY, KWARCE, STABILI-
ZATORY, TRANZYSTORY, PODSTAWKI BLASZKOWE, PRE-
CYZYJNE, PLCC, LISTWY PIONOWE, LISTWY ZACISKO-
WE, PRZE£¥CZNIKI SWITCH, Z£¥CZA, OBUDOWY
Z£¥CZ, HELITRYMY, LEDY, PRZEKANIKI, GALANTERIA
ELEKTRONICZNA.
POSIADAMY TAK¯E W SPRZEDA¯Y PODZESPO£Y KOM-
PUTEROWE: NOWE I U¯YWANE (NA TELEFON)
P£YTY G£ÓWNE, PROCESORY, PAMIÊCI SIMM/DIMM,
WENTYLATORY, KARTY MUZYCZNE, KARTY VIDEO, MY-
SZY, FAX-MODEM-y, FLOPP-y, DYSKI TWARDE, CD-
ROMy, KLAWIATURY, OBUDOWY, ZASILACZE, G£OŒNIKI
I INNE.
Programujemy EPROMy, FLASH/EEPROMy, GALe, PALe,
procesory 87.., 89.. oraz inne uk³ady programowalne.
Na ¿yczenie przeœlemy ofertê.
Mo¿liwoœæ sprzeda¿y wysy³kowej.

EPROM

11/99

yss³³y

y u

k³³a

Przyst¹pimy teraz do opisu czêœci po-

miarowej. Nie jest ona niezbêdna dla
dzia³ania ca³ego zasilacza lecz jednak
w sposób znaczny podnosi walory u¿yt-
kowe. Zadaniem czêœci pomiarowej jest
pomiar napiêcia i pr¹du wyjœciowego za-
silacza. Ponadto uk³ad pomiarowy posia-
da automatyczny w³¹cznik wentylatora
ch³odz¹cego radiator i akustyczny sygna-
lizator przekroczenia temperatury maksy-
malnej radiatora.

Do pomiaru pr¹du i napiêcia wyjœcio-

wego zastosowano popularny i powszech-
nie dostêpny uk³ad ICL 7107. Jest to scalo-
ny miliwoltomierz o czu³oœci 200 mV wy-
œwietlaj¹cy wynik na polu 3 1/2 cyfry.
Oznacza to, ¿e maksymalne wskazanie mo-
¿e wynosiæ 1,999. Takie ograniczenie stwa-
rza pewne problemy podczas odczytu na-
piêcia w zasilaczu o zakresie regulacji
0÷30 V. Mo¿liwe jest rozwi¹zanie kiedy
wynik wyœwietlany jest tylko na 3 cyfrach
tzn. maksymalne napiêcie jest przedsta-
wione jako 30,0 V. Drugim, znacznie lep-
szym rozwi¹zaniem jest wyœwietlanie na-
piêcia w pe³nej dok³adnoœci w zakresie od
0 do 19,99 V. Przy wy¿szych napiêciach
konieczna jest zmiana zakresu. Wynik dla
napiêæ powy¿ej 19,99 V jest wtedy wy-
œwietlany w postaci 20,0 do 30,0 V. Przy
takiej organizacji pomiaru napiêcia ko-
nieczne jest tak¿e zmienianie ustawienia
przecinka na wyœwietlaczu. Podobnie sytu-
acja wygl¹da przy pomiarze pr¹du. Na
dolnym zakresie wartoœæ pr¹du pobierane-
go z zasilacza jest wyœwietlana w postaci
1,999 A a na górnym zakresie w postaci
od 2,00 do 5,00 A. Tak¿e w tym przypad-
ku zmienia siê ustawienie przecinka.

W uk³adzie pomiarowym zasilacza

zastosowano automatyczn¹ zmianê zakre-
sów pomiaru napiêcia i pr¹du, natomiast
sam wybór rodzaju pomiaru odbywa siê
rêcznie. Wszak trudno jest poznaæ, któr¹
z wielkoœci chce mierzyæ u¿ytkownik. Do
zmiany zakresu pomiarowego, jak te¿
zmiany rodzaju pomiaru zastosowano
klucze analogowe CD. 4053.

Na schemacie ideowym po³o¿enie

kluczy odpowiada pomiarowi napiêcia na
dolnym zakresie od 0 do 19 V. Do zmiany
pomiaru pr¹d/napiêcie s³u¿y prze³¹cznik
W£2 umieszczony na p³ycie czo³owej zasi-
lacza. Diody œwiec¹ce D11 i D12 umie-
szczone na p³ycie czo³owej informuj¹
o w³¹czonym rodzaju pomiaru. Dioda D11
jest zapalona podczas pomiaru napiêcia,
a dioda D12 podczas pomiaru pr¹du.

Napiêcie wyjœciowe zasilacza pobie-

rane jest z zacisków napiêciowych (punk-
ty V+ i V– na p³ytce czo³owej), zatem
mierzone jest rzeczywiste napiêcie na ob-
ci¹¿eniu (patrz PE 9 i 10/99). Do podzia-
³u napiêcia przez 100 s³u¿y dzielnik na-
piêciowy R31, R32, P8. Je¿eli napiêcie
wyjœciowe zasilacza wynosi 19,0 V, to po
podziale otrzymuje siê 190 mV. Dok³adny
podzia³ ustalany jest potencjometrem
precyzyjnym P8. Za poœrednictwem klu-
czy analogowych mierzone napiêcie prze-
kazywane jest dalej. W prze³¹czaniu bie-
rze udzia³ uk³ad US7 i klucze 2-15, 5-4
(s¹ to numery nó¿ek US7). Przez kolejny
klucz US7 12-14 napiêcie dociera do wej-
œcia miliwoltomierza US9. Elementy C19,
C21, R46 tworz¹ filtr dolnoprzepustowy
t³umi¹cy zak³ócenia mog¹ce pogorszyæ
dok³adnoœæ pomiaru.

Aplikacja miliwoltomierza jest typo-

wa, z t¹ tylko ró¿nic¹, ¿e wejœcie LO (nó¿-
ka 30 US9) nie jest po³¹czone z mas¹ uk³a-
du. Napiêcie na tej nó¿ce w zale¿noœci od
pr¹du pobieranego przez zasilacz ró¿ni siê
od potencja³u masy o ok. 0÷0,5 V. Oczy-
wiœcie nie ma to wp³ywu na sam pomiar.
Napiêcie referencyjne uk³adu US9 o war-
toœci 100 mV dostarczane jest przez dziel-
nik R49, P11, R50 z wysokostabilnej dio-
dy odniesienia D13 (takiej samej jak
w uk³adzie zasilacza).

Z wyjœcia dzielnika napiêciowego

R31, R32, P8, za kluczami 2-15 i 5-4
mierzone napiêcie doprowadzone jest do
wzmacniacza ró¿nicowego US6A. Jego
wzmocnienie okreœlone jest przez stosu-
nek rezystorów R37, R35 i wynosi
2,2 V/V. Wyjœcie wzmacniacza US6A po-
³¹czone jest z kolei z wejœciem nieodwra-
caj¹cym wzmacniacza US6B pracuj¹cego
jako komparator. Na drugie wejœcie kom-
paratora doprowadzono sta³e napiêcie
referencyjne z regulowanego dzielnika
R41, R43, P10 o wartoœci ok. 420 mV.
W czasie kiedy napiêcie wyjœciowe zasila-
cza jest mniejsze od ok. 19,0 V wyjœcie
komparatora jest w stanie niskim. Nato-
miast po przekroczeniu wartoœci
19,0 V napiêcie na wyjœciu wzmacniacza
ró¿nicowego US6A przekracza wartoœæ
napiêcia referencyjnego i komparator
zmienia stan wyjœcia na wysoki. Powodu-
je to zmianê stanu klucza US7 na prze-
ciwny ni¿ na schemacie (zwarte ze sob¹
nó¿ki 13-14). W³¹czony zostaje w ten
sposób dodatkowy dzielnik przez dzie-
siêæ R33, P9, R34. Do dok³adnej regula-
cji dzielnika s³u¿y potencjometr precyzyj-
ny P9. W ten sposób uzyskuje siê zmianê
zakresu pomiarowego napiêcia. Kompa-
rator posiada wprowadzon¹ niewielk¹
histerezê ok. 10 mV, aby nie powstawa³y
oscylacje wskazañ podczas zmiany zakre-
su. Histereza komparatora przeniesiona
na wskazania napiêcia na wyœwietlaczu
wynosi ok. 0,5 V.

Wyjœcie komparatora US6B steruje

tak¿e prze³¹czaniem kluczy US8, odpo-
wiedzialnych za zapalanie kropki dziesiêt-
nej na wyœwietlaczu. Podczas pomiaru
napiêcia w zakresie 0÷19 V klucze w³¹-
czone s¹ w pozycji pokazanej na schema-
cie ideowym rys. 1. Rezystor R44 z jedne-
go koñca po³¹czony z mas¹ ³¹czy siê za
poœrednictwem kluczy US8 14-12 i 4-5
z kropk¹ dziesiêtn¹ dp2. Po zmianie za-
kresu uk³ad kluczy jest nastêpuj¹cy: 14-
12 i 4-3, œwieci siê wtedy kropka dp3.

Laboratoryjny zasilacz czteroza-

ciskowy 0÷30 V/5 A cz.3

11/99

Urrz

z¹

¹d

niia

a z

assiilla

ajj¹

¹cce

Gdy w³¹czy siê przy pomocy prze³¹cz-

nika W£2 pomiar pr¹du zmianie ulega
ustawienie kluczy US7 na 1-15 i 3-4. Mie-
rzony jest wtedy spadek napiêcia na sze-
regowym rezystorze pomiarowym R17.
Napiêcie jest doprowadzane do p³ytki po-
miarowej punktów oznaczonych I+ i I–
na p³ytce przedniej. Dalsza droga mierzo-
nego napiêcia jest taka sama jak w przy-
padku pomiaru napiêcia wyjœciowego za-
silacza. Zmiana ustawienia prze³¹cznika
W£2 powoduje tak¿e zmianê ustawienia
kluczy US8 na 14-13. W efekcie tego za-
palona zostaje kropka dziesiêtna dp1.

Spadek napiêcia z szeregowego rezy-

stora pomiarowego R17 doprowadzany
jest tak¿e do wejœcia wzmacniacza ró¿ni-
cowego i komparatora napiêcia odpo-
wiedzialnych za zmianê zakresu. Gdy
wartoœæ pr¹du pobieranego z wyjœcia za-
silacza przekroczy 1,9 A komparator
US8B zmieni stan wyjœcia na wysoki po-
woduj¹c w³¹czenie dodatkowego dzielni-
ka napiêciowego R33, P9, R34 (zwarte
ze sob¹ nó¿ki 13-14 US7). Równoczeœnie
ulega zmianie stan kluczy US8 (zwarte ze
sob¹ nó¿ki15-1) i zapala siê kropka dzie-
siêtna dp2.

Uk³ad pomiaru napiêcia i pr¹du mo-

¿e tak¿e wspó³pracowaæ z zasilaczem na-
piêæ ujemnych. Wszystko pozostaje bez
zmian za wyj¹tkiem napiêcia referencyj-
nego komparatora US6B. Musi ono mieæ
tak¹ sam¹ jak poprzednio wartoœæ bez-
wzglêdn¹, lecz przeciwny znak. Wystarczy
tylko do³¹czyæ rezystor R42 do napiêcia
–5 V a nie jak dotychczas do +5 V. Mili-
woltomierz mo¿e mierzyæ napiêcia za-
równo dodatnie jak i ujemne. W przypad-
ku napiêæ i pr¹dów ujemnych na wyœwie-
tlaczu bêdzie zapalony dodatkowy znak
minus (segment g W4).

15k

ZASILACZA

C17

10mF

–5V

R29

4,7k

R21

4,7k

R25

–5V

DO P£YTKI

–5V

4,7k

R28

R24

C18

–5V

R20

10mF

buzzer

+5V

22k

R27

10k

R23

2,2k

ZASILACZA

C31

22mF

+5V

3,3k

+5V

R26

22k

R22 10k

DO P£YTKI

22mF

C30

C29

22mF

10mF

P10

470W

R30

T5, T6 – BC337-16

1N4148

Wentylator

270W

R18

R19

7,5k

US5 TL082

D8, D9 –

–5V

+5V

R43

C20

1,8k

WYŒWIETLACZY

WEJŒCIA SEGMENTOWE

+5V

6, 8

R44

dp3

+5V

US8

100W

R42

22k

CD4053

W£2

22k

R39

D10

–5V

+5V

R38

220k

R36

100k

TL082

US6

dp2

+5V

1N4148

D14

C32

+5V

100k

R35

R40

dp1

+5V

R45

150W

P£YTKA PRZEDNIA

D12

D11

22k

R52

R37

220k

820k

R41

47mF

C23

100k 100p 100n

220n 47k

I–

D13

LM385

R34

4,3k

47mF

R47

R48

C24

C25

C26

–5V

+5V

C27

(1,2V)

470n

C22

DO P

YTKI PRZEDNIEJ

220W

R50

820W

C28

C19

47k

22n

V–

I+

2,2k

ICL 7107

US9

10mF

/25V

R32

US7

CD4053

820W

470W

R33

R49

R51

5,1k

P11

C21

100n

R46

10k

V+

R31

100k

WYJŒCIA SEGMENTOWE WYŒWIETLACZY

Rys. 1 Schemat ideowy czêœci pomiarowej zasilacza

11/99

orra

atto

orry

yjjn

y z

assiilla

accz

z ccz

ztte

erro

acciissk

y 0

0÷

÷3

0 V

V//5

A ccz

z..3

Klucze analogowe US7 i US8 zasilane

s¹ napiêciem symetrycznym ±5 V zatem
mog¹ pracowaæ zarówno z napiêciami
dodatnimi jak i ujemnymi wzglêdem ma-
sy. Samo zaœ sterowanie kluczami doko-
nywane jest przy pomocy napiêæ dodat-
nich 0 i +5 V.

W czasie kiedy z zasilacz nie jest po-

bierany ¿aden pr¹d wyjœciowy przez rezy-
stor pomiarowy R17 na p³ytce przedniej
p³ynie niewielki „paso¿ytniczy” pr¹d po-
bierany przez diodê referencyjn¹ D4
i przez dzielnik regulacji ograniczenia pr¹-
dowego. Przep³yw tego pr¹du powoduje
powstanie spadku napiêcia na rezystorze
R17, który jest mierzony przez uk³ad po-
miaru pr¹du wyjœciowego. Poniewa¿ kie-
runek przep³ywu pr¹du „paso¿ytniczego”
jest przeciwny do pr¹du pobieranego
z wyjœcia, to miernik pr¹du wska¿e nie-
wielk¹ wartoœæ ujemn¹. Jest to zjawisko
normalne, jego wyeliminowanie niepo-
trzebnie skomplikowa³oby ca³y uk³ad po-
miarowy. W zasilaczu prototypowym

wskazania miernika pr¹du (bez pr¹du po-
bieranego z zasilacza) wynosi³y –0,003 A.

Oprócz czêœci pomiarowej uk³ad po-

siada jeszcze automatyczny w³¹cznik wen-
tylatora ch³odz¹cego radiator. Zastosowa-
nie wymuszonego przep³ywu powietrza
zwiêksza wydajnoœæ radiatora od 100 do
200%. Jako czujnik temperatury zastoso-
wano termistor NTC o ujemnym wspó³-
czynniku temperaturowym, co oznacza ¿e
jego rezystancja maleje wraz ze wzrostem
temperatury. Termistor umieszczony jest
na radiatorze pomiêdzy tranzystorami
mocy T1 i T2. Po przekroczeniu przez ra-
diator temperatury ok. 40°C zostaje w³¹-
czony wentylator, co jest sygnalizowane
zapaleniem siê diody D10 znajduj¹cej siê
na p³ytce przedniej. Jednak¿e jak ju¿
wspomniano wczeœniej wielkoœæ radiatora
i moc tranzystorów T1 i T2 nie pozwala,
nawet przy w³¹czonym wentylatorze, na
odprowadzanie takiej iloœci ciep³a jaka
wydziela siê w sposób ci¹g³y gdy napiêcie
wyjœciowe zasilacza jest ma³e, a pr¹d po-

bierany z nie go bliski maksymalnemu.
W takiej sytuacji temperatura radiatora
roœnie i przy osi¹gniêciu wartoœci ok.
60°C w³¹czona zostaje sygnalizacja aku-
styczna (buzzer). W³¹czaniem wentylato-
ra i buzera steruj¹ komparatory US5
i tranzystory T5 i T6. Do regulacji progów
w³¹czania wentylatora i buzzera s³u¿y po-
tencjometr P7.

P³ytka pomiarowa zasilana jest na-

piêciem symetrycznym ±5 V doprowa-
dzonym z p³ytki tylnej zasilacza.

Uk³ad pomiarowy mieœci siê na p³yt-

ce drukowanej o wymiarach identycznych
z p³ytk¹ przedni¹. P³ytka pomiarowa
umieszczona jest pionowo z ty³u za p³yt-
k¹ przedni¹. Do po³¹czenia p³ytek u¿yto
szeregu nó¿ek od rezystorów. Ze wzglêdu
na to, ¿e po po³¹czeniu ze sob¹ p³ytek
dostêp do elementów jest ograniczony
zalecam wstêpne uruchomienie uk³adu

499

D14

C29

dp2

dp1

R35

R36

R51

C23

C28

I+

R41

R42

US6

R44

CD4053

dp3

R52

C32

C30

T +5V

–

C31

C18

C17

C20

US8

P11

R49

US7

CD4053

R39

R33

R31

R32

C19

R46

C21

C25

D13

R47

R48

C27

C26

ICL 7107

US9

C24

–

V+

I–

R43

R37

R40

R38

P10

082

R50

C22

BUZZER

R29

R27

R28

R30

082

US5

R21

R26

R18

R22

R20

R19

R23

R25

R24

R34

Rys. 2 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

Monta¿ i uruchomienie

11/99

orra

atto

orry

yjjn

y z

assiilla

accz

z ccz

ztte

erro

acciissk

y 0

0÷

÷3

0 V

V//5

A ccz

z..3

przed po³¹czeniem z zasilaczem (zak³a-
dam, ¿e zasilacz jest ju¿ uruchomiony
i dzia³aj¹cy). Dlatego te¿ na p³ytce po-
miarowej montuje siê wszystkie elementy
za wyj¹tkiem uk³adu miliwoltomierza
US9. Ponadto na samej p³ytce pomiaro-
wej ³¹czy siê pola lutownicze oznaczone
kwadratem po stronie opisowej i symbo-
lem g

, a

i g

z polami o takim samym

oznaczeniu. Pola te znajduj¹ siê powy¿ej
i poni¿ej uk³adu US9. D³ugoœæ przewo-
dów nale¿y dobraæ tak¹, aby mo¿liwe by-
³o póŸniejsze wlutowanie uk³adu US9,
oraz aby przewody nie zas³ania³y d³ugie-
go rzêdu otworów znajduj¹cego siê po-
wy¿ej uk³adu US9.

Je¿eli uk³ad pomiarowy bêdzie

wspó³pracowa³ z zasilaczem napiêæ do-
datnich na p³ytce drukowanej po stronie
druku nale¿y po³¹czyæ pole kwadratowe
oznaczone liter¹ „A” z kwadratowym po-
lem umieszczonym obok. Dla wersji mie-
rz¹cej napiêcia ujemne pola „A” ³¹czy siê
odcinkiem przewodu z kwadratowym po-
lem oznaczonym literk¹ „B” (tak¿e po
stronie druku.

Nale¿y te¿ wykonaæ kilka po³¹czeñ

niezbêdnych podczas uruchamiania.
Z prawej strony p³ytki pomiarowej znaj-
duj¹ siê w jednym rzêdzie pola lutowni-
cze: –5 V, „masa”, +5 V i W. £¹czy siê je
z rzêdem pól lutowniczych o takich sa-
mych oznaczeniach na p³ytce tylnej (dru-
gi rz¹d pól w œrodku p³ytki tylnej). Ponad-
to ³¹czy siê dwa pola TR p³ytki pomiaro-
wej z polami o takim samym oznaczeniu
na p³ytce tylnej (biegunowoœæ tego
pod³¹czenia nie ma znaczenia). D³ugoœæ
przewodów mo¿na dobraæ tak¹ jaka bê-
dzie w gotowym zasilaczu, gdy¿ te po³¹-
czenia pozostan¹.

Nastêpnie nale¿y wykonaæ kilka po-

³¹czeñ prowizorycznych ³¹cz¹c pola: PU,
„masa”, DW, I+, V–, V+, I–, dp1, dp2,
dp3 znajduj¹ce siê na p³ytce pomiarowej
z polami o identycznych oznaczeniach na
p³ytce przedniej. Ponadto anodê diody
D10 (górnej po lewej stronie wyœwietla-
cza ³¹czy siê z napiêciem +5 V.

Do pól lutowniczych nr 30 i 31 uk³a-

du US9 do³¹cza siê woltomierz o zakresie
200 mV. Po sprawdzeniu poprawnoœci
monta¿u i po³¹czeñ mo¿na ju¿ w³¹czyæ za-
silacz. Prze³¹cznik W£2 ustawiæ w pozycji
pomiar napiêcia, sprawdziæ czy œwieci siê
dioda D11 (górna po prawej stronie wy-
œwietlacza). Nastêpnie na wyjœciu zasilacza
ustawiæ napiêcie 19,0 V, reguluj¹c poten-
cjometrem P8 ustawiæ wskazania wolto-

mierza pod³¹czonego do nó¿ek 30 i 31
US9 na 190,0 mV. Sprawdziæ czy œwiecie
siê kropka dziesiêtna dp2 na wyœwietla-
czu. Zwiêkszyæ napiêcie wyjœciowe zasila-
cza do 30 V, reguluj¹c potencjometrem P9
ustawiæ wskazania woltomierza na
30,0 mV. Sprawdziæ czy œwieci siê kropka
dziesiêtna dp3. Zmieniaæ bardzo wolno
napiêcie wyjœciowe zasilacza w przedziale
19,0 V do 19,9 V, reguluj¹c potencjome-
trem P10 uzyskaæ zmianê zakresu przy na-
piêciu ok. 19,5 V. Podczas zwiêkszania na-
piêcia wyjœciowego zasilacza zmiana za-
kresu powinna nastêpowaæ dla napiêcia
ok. 19,50 V a podczas zmniejszania przy
ok. 20,0 V. Dok³adnoœæ tej regulacji nie
jest tak istotna. Chodzi tylko o to aby za-
kres ulega³ zmianie z ni¿szego na wy¿szy
przy napiêciu mniejszym od 20,0 V, gdy¿
gdy nast¹pi to zbyt póŸno miernik wska¿e
przekroczenie zakresu.

W drugim etapie do wyjœcia zasilacza

pod³¹cza siê obci¹¿enie (rezystor
4

W/50 W, lub ¿arówkê samochodow¹

12 V/55 W od œwiate³ drogowych).Prze-
³¹cznik W£2 ustawiæ w pozycji pomiaru
pr¹du, sprawdziæ czy œwieci siê dioda
D12 na p³ycie czo³owej. Zmieniaj¹c na-
piêcie wyjœciowe zasilacza sprawdziæ czy
uk³ad mierzy poprawnie pr¹d, czy zmie-
nia automatycznie zakres i czy zapalaj¹ siê
kropki dziesiêtne dp1 dla pr¹dów mniej-
szych od 1,99 A, a dp2 dla pr¹dów wiêk-
szych od 1,99 A. Podczas tych prób wol-
tomierz o zakresie 200 mV w dalszym ci¹-
gu powinien byæ pod³¹czony do pól lu-
towniczych nr 30 i 31 US9. Odczyt pr¹du
mo¿e odbiegaæ nieco od wartoœci zmie-
rzonej podczas w³¹czenia amperomierza
szeregowo z obci¹¿eniem (ró¿nicê t¹ zli-
kwiduje siê podczas koñcowej kalibracji).

Po pomyœlnym przebrniêciu przez

powy¿sze sprawdzenia pozostaje jeszcze
pod³¹czyæ miliwoltomierz pomiêdzy pola
lutownicze 35 i 36 US9 i potencjometrem
P11 ustawiæ napiêcie 100 mV.

Nastêpn¹ czynnoœci¹ jest sprawdze-

nie dzia³ania uk³adu w³¹czania wentyla-
tora i sygnalizacji akustycznej. W tym ce-
lu nale¿y mierzyæ temperaturê radiatora.
Mo¿na to uczyniæ rêk¹. Temperaturze ok.
40°C odpowiada uczucie silnego ciep³a,
ale rêkê mo¿na jeszcze utrzymaæ na radia-
torze bez problemu. Natomiast przy tem-
peraturze ok.50°C radiator zacznie ju¿
parzyæ. Przy temperaturze ok. 60°C przez
d³u¿sz¹ chwilê nie da siê utrzymaæ rêki.
Temperaturê nale¿y mierzyæ w pobli¿u
tranzystorów T1 i T2 wk³adaj¹c termo-

metr, lub palec pomiêdzy ¿ebra. Nie wol-
no wk³adaæ rêki po stronie tranzystorów,
gdy¿ wystêpuj¹ce na metalowej obudo-
wie napiêcie ponad 40 V jest niebez-
pieczne dla ¿ycia. Sprawdziæ czy uk³ad
w³¹czania wentylatora i sygnalizacji aku-
stycznej dzia³a.

Najprawdopodobniej nie bêdzie on

dzia³a³ poprawnie a to za spraw¹ termi-
stora, który najprawdopodobniej bêdzie
mia³ inne parametry ni¿ ten zastosowany
w prototypie. Jak wybrn¹æ z tego proble-
mu. Jest do doœæ ³atwe. Wystarczy ustawiæ
potencjometr P7 w pozycji œrodkowej
i zmierzyæ napiêcie pomiêdzy punktami
dwoma TR dla temperatury radiatora
40°C i 50°C (wynik zapisaæ). Nastêpnie
dobraæ wartoœci rezystorów R19, R20,
R21, aby napiêcie pomiêdzy punktem
po³¹czenia R19, R20 a mas¹ odpowiada-
³o zmierzonemu napiêciu przy 40°C. Na-
tomiast napiêcie pomiêdzy punktem po-
³¹czenia R20 i R21 powinno odpowiadaæ
napiêciu zmierzonemu przy 50°C. Po do-
braniu rezystorów niewielkie odchy³ki
mo¿na zlikwidowaæ reguluj¹c potencjo-
metrem P7. Równie¿ ta regulacja nie jest
taka istotna. Wa¿ne jest tylko, aby przy
œrednim rozgrzaniu siê radiatora zosta³
w³¹czony wentylator, natomiast silnemu
rozgrzaniu radiatora powinien towarzy-
szyæ alarmowy sygna³ dŸwiêkowy.

Gdy wszystkie próby wypadn¹ po-

myœlnie mo¿na wy³¹czyæ zasilacz i usun¹æ
wszystkie prowizoryczne po³¹czenia. Na-
le¿y teraz wlutowaæ uk³ad US9. Nato-
miast w p³ytkê przedni¹ (czo³ow¹) nale¿y
wlutowaæ po stronie druku szereg nó¿ek
od rezystorów. Nó¿ki wlutowuje siê w po-
la oznaczone symbolami: PU, „masa”,
DW, I+, V–, V+, I–, oraz w szereg otwo-
rów umieszczonych w po³owie wysokoœci
wyœwietlaczy (21 nó¿ek). £¹czy siê tak¿e
(teraz ju¿ na sta³e) przewodem o dobra-
nej d³ugoœci pola dp1, dp2, dp3 znajdu-
j¹ce siê na p³ytce przedniej z polami
o identycznych oznaczeniach na p³ytce
pomiarowej. Teraz pozostaje w³o¿yæ nó¿-
ki przylutowane do p³ytki przedniej
w otwory w p³ytce pomiarowej i zlutowaæ
wszystkie po³¹czenia. P³ytka pomiarowa
zwrócona jest stron¹ elementów do przo-
du zasilacza. Zadanie to jest doœæ trudne
ale wykonalne. Trzeba zwróciæ uwagê,
aby ¿aden z potencjometrów P10 i P7 nie
dotyka³ œcie¿ek na p³ytce przedniej.

Po po³¹czeniu p³ytek mo¿na przepro-

wadziæ ostateczn¹ kalibracjê. W pierwszej
kolejnoœci do zasilacza pod³¹cza siê obci¹-

11/99

orra

atto

orry

yjjn

y z

assiilla

accz

z ccz

ztte

erro

acciissk

y 0

0÷

÷3

0 V

V//5

A ccz

z..3

¿enie i szeregowo po³¹czony z nim ampe-
romierz. Nastêpnie zmieniaj¹c wartoœæ
napiêcia ustawia siê pr¹d p³yn¹cy przez
obci¹¿enie na 1,900 A a w³¹cznik W£2
w pozycji pomiaru pr¹du. Reguluj¹c po-
tencjometrem P11 na wyœwietlaczu zasi-
lacza ustawia siê wskazanie 1,900. Po
od³¹czeniu obci¹¿enia napiêcie wyjœcio-
we zasilacza mierzone zewnêtrznym wol-
tomierzem ustawia siê na 19,00 V, regu-
luj¹c potencjometrem P8 doprowadza siê
wskazania wyœwietlacza do 19,00. W dal-
szej kolejnoœci ustawia siê napiêcie wyj-
œciowe na 30,0 V, reguluj¹c potencjome-
trem P9 doprowadza siê wskazania wy-
œwietlacza do 30,0 V. Pozostaje jeszcze
sprawdzenie poprawnoœci zmiany zakre-
su. Ewentualn¹ regulacjê mo¿na przepro-
wadziæ potencjometrem P10 wg procedu-
ry podanej powy¿ej. Regulacja dla pr¹-
dów wyjœciowych wy¿szych ni¿ 1,9 A nie
przeprowadza siê. Dok³adnoœæ wskazañ
powinna byæ zapewniona automatycznie
przez pozosta³e regulacje. Na tym koñczy
siê procedurê uruchamiania p³ytki pomia-
rowej i ca³ego zasilacza.

W sk³ad zasilacza wchodz¹ dwie p³yt-

ki numer 475 i 499. Oprócz tego w sprze-
da¿y wysy³kowej mo¿na zamówiæ p³ytê
czo³ow¹ wykonan¹ z pleksiglasu w kolo-
rze zielonym, stanowi¹cego równoczeœnie
filtr dla wyœwietlacza. Kolor p³yty czo³o-
wej ¿ó³ty z czarnymi napisami identyczny
(patrz rys. 2 PE 10/99) symbol P475.

W wykazie elementów oznaczono

gwiazdkami elementy które znajduj¹ siê

na p³ytce przedniej zasilacza, lub na
radiatorze.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
niem pocztowym.
Cena:

p³ytka numer 475 – 10,50 z³
p³ytka numer 499 – 7,20 z³
P475

– 30,00 z³

+ koszty wysy³ki.

US5, US6

– TL 082

US7, US8

– CD 4053

US9

– ICL 7107

T5, T6

– BC 337-16

D8, D9

– 1N4148

D10*÷D12*,

D14

– LED 5 mm zielona

D13

– LM 358-1,2 V

W1÷W4

– CQVP 31 WA zielony

R44

– 100 W

W/0,125 W dobraæ

R45*

– 150 W

W/0,125 W dobraæ

R30

– 270 W

W/0,125 W dobraæ

R32, R50

– 820 W

W/0,125 W

R40

– 1 kW

W/0,125 W

R43

– 1,8 kW

W/0,125 W

R20

– 2,2 kW

W/0,125 W

R18

– 3,3 kW

W/0,125 W

R34

– 4,3 kW

W/0,125 W

R21, R28,

R29

– 4,7 kW

W/0,125 W

R51

– 5,1 kW

W/0,125 W

R19

– 7,5 kW

W/0,125 W

R49, R22,

R23

– 10 kW

W/0,125 W

R39, R42, R52,

R26, R27

– 22 kW

W/0,125 W

R33, R48

– 47 kW

W/0,125 W

R31, R35,

R36, R47

– 100 kW

W/0,125 W

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

R37, R38

– 220 kW

W/0,125 W

R41

– 820 kW

W/0,125 W

R46, R24,

R25

– 1 MW

W/0,125 W

P11

– 220 W

W 10-cio obrotowy

– 470 W

W 10-cio obrotowy

P10

– 470 W

W TVP 1232

– 1 kW

W TVP 1232

– 2,2 kW

W 10-cio obrotowy

C24

– 100 pF/50 V ceramiczny

C32

– 1 nF/50 V ceramiczny

C19

– 22 nF/50 V ceramiczny

C21, C25

– 100 nF/50 V MKSE-20

C26

– 220 nF/50 V MKSE-20

C27

– 470 nF/50 V MKSE-20

C17, C18,

C20, C28

– 10 m

mF/25 V

C29÷C31

– 22 m

mF/25 V

C22, C23

– 47 m

mF/16 V

TR*

– termistor NTC 15 kW

W£2

– prze³¹cznik dŸwigienkowy

– buzzer 12 V

wentylator*– 12 V DC 60×60 mm

p³ytka drukowana

numer 499

Rezystory cd.

Kondensatory

Inne

à mgr in¿. Dariusz Cichoñski

11/99

orra

atto

orry

yjjn

y z

assiilla

accz

z ccz

ztte

erro

acciissk

y 0

0÷

÷3

0 V

V//5

A ccz

z..3

Cewka indukcyjna jest „wrednym”

elementem. Ka¿dy bierny element elek-
troniczny oprócz swojej podstawowej
funkcji (parametru) posiada parametry
paso¿ytnicze. WeŸmy pod uwagê rezystor.
Oprócz rezystancji, która jest jego g³ów-
nym parametrem, posiada on paso¿ytni-
cz¹ pojemnoœæ i paso¿ytnicz¹ indukcyj-
noœæ. Udzia³ parametrów paso¿ytniczych
jest jednak niewielki. W przeciêtnym rezy-
storze ma³ej mocy indukcyjnoœæ wynosi
kilkanaœcie pH a pojemnoœæ dziesi¹te czê-
œci pF. W wiêkszoœci zastosowañ parame-
try paso¿ytnicze mog¹ byæ pominiête,
gdy¿ praktycznie nie wywieraj¹ one ¿ad-
nego wp³ywu na zachowanie siê uk³adu
w którym pracuje rezystor Wyj¹tkiem bê-
d¹ szybkie uk³ady impulsowe, lub techni-
ka w.cz. Podobnie podczas pomiaru rezy-
stancji parametry paso¿ytnicze nie wywie-
raj¹ wp³ywu na pomiar samej rezystancji.
Analogicznie jest z kondensatorami, choæ
udzia³ parametrów paso¿ytniczych jest
zdecydowanie wiêkszy ni¿ w przypadku

rezystorów. Jako przyk³ad mo¿na podaæ
znacz¹c¹ indukcyjnoœæ kondensatorów
elektrolitycznych i ich rezystancjê, która
„przeszkadza” w uk³adach impulsowych
np. szybkich przetwornicach.

Cewki indukcyjne s¹ pod tym wzglê-

dem du¿o gorsze. Na rysunku 1 przedsta-
wiono schemat rzeczywistej zastêpczy
cewki indukcyjnej. Indukcyjnoœæ L jest
szeregowo po³¹czona z rezystancj¹ paso-
¿ytnicz¹ R, któr¹ tworzy rezystancja prze-
wodu. Uk³ad LR z kolei jest po³¹czony
równolegle z pojemnoœci¹ C powsta³¹
z pojemnoœci rozproszonych pomiêdzy
poszczególnymi zwojami cewki. W zale¿-
noœci od konstrukcji dwie cewki o iden-
tycznej indukcyjnoœci mog¹ siê ró¿niæ i to
znacznie parametrami paso¿ytniczymi.
Do tego dochodzi jeszcze sam rdzeñ ma-
j¹cy wp³yw na maksymalny pr¹d, który
mo¿na „przepuœciæ” przez cewkê (dla
pr¹dów powy¿ej pewnej granicy nastêpu-
je nasycanie siê rdzenia). Je¿eli do kom-
pletu dodamy zniekszta³cenia nieliniowe

wnoszone przez cewkê to mamy ju¿ pe³-
ny obraz tego „wrednego” elementu.

Do pomiarów indukcyjnoœci stosuje

siê ró¿ne rodzaje mierników. Najdok³a-
dniejsze pomiary przeprowadza siê przy
pomocy mostków pr¹du zmiennego.
W mostkach kompensuje siê parametry
paso¿ytnicze cewki indukcyjnej i dziêki
temu mo¿na zmierzyæ „czyst¹” indukcyj-
noœæ. Inn¹ metod¹ pomiaru jest pomiar
czêstotliwoœci pracy generatora LC, gdzie
pojemnoœæ C jest znana, a mierzona in-
dukcyjnoœæ L jest elementem obwodu re-
zonansowego generatora. Indukcyjnoœæ
cewki oblicza siê ze wzoru Thomsona na
czêstotliwoœæ obwodu rezonansowego.
Pomiar ten obarczony jest b³êdem wyni-
kaj¹cym z pojemnoœci paso¿ytniczej cew-
ki, która jest nieznana i dodaje siê do zna-
nej wartoœci kondensatora. Ta metoda,
choæ jest stosunkowo dok³adna ma dwie
zasadnicze wady. Pierwsz¹ z nich jest ko-
niecznoœæ przeliczania wyniku, zatem
przyrz¹d wymaga zastosowania w nim
mikroprocesora. Drug¹ wad¹ jest pro-
blem zbudowania generatora LC, który
powinien wzbudzaæ siê w bardzo szero-
kim zakresie czêstotliwoœci, przy ró¿nych
cewkach.

Jedn¹ z najprostszych metod pomia-

ru jest ró¿niczkowanie impulsów prosto-
k¹tnych przez uk³ad RL i pomiar czasu
trwania impulsu na jego wyjœciu. Zale¿-
noœæ czasu trwania impulsu od indukcyj-
noœci jest liniowa i wprost proporcjonalna
do RL. Na rysunku 2 przedstawiono
uk³ad ca³kuj¹cy RC i ró¿niczkuj¹cy RL oraz
przebiegi na ich wyjœciach. Mierz¹c czas
jaki up³ywa od chwili pobudzenia uk³adu
do osi¹gniêcia okreœlonej wartoœci napiê-
cia na wyjœciu mo¿emy zmierzyæ wartoœæ
indukcyjnoœci L, znaj¹c oczywiœcie war-
toœæ rezystancji R. Dziêki temu miernik
(woltomierz) mo¿na bezpoœrednio wy-
skalowaæ w jednostkach indukcyjnoœci.
W tej metodzie pomiaru nie ma te¿ pro-
blemów ze zmian¹ zakresów. Niestety

W kolejnym artykule opisuj¹cym urz¹dzenia pomiarowe przed-
stawiamy prosty miernik indukcyjnoœci. Cewki i d³awiki s¹ ele-
mentami najbardziej nielubianymi przez amatorów. Zwi¹zane
jest to miêdzy innymi z brakiem mo¿liwoœci pomiaru ich parame-
trów. Mierniki indukcyjnoœci z regu³y s¹ bardzo skomplikowane.
Z tego te¿ wzglêdu bardzo rzadko spotyka siê opisy takich urz¹-
dzeñ w czasopismach elektronicznych. Przedstawione w poni¿-
szym artykule urz¹dzenie jest bardzo proste w wykonaniu i regu-
lacji a na pewno bêdzie przydatne w pracowni ka¿dego amatora.

Analogowo-cyfrowy

miernik indukcyjnoœci

schemat zastêpczy

1÷10p

1÷40W

cewka indukcyjna

Rys. 1 Schemat zastêpczy rzeczywistej

cewki indukcyjnej

11/99

Miie

errn

niiccttw

o ii u

urrz

z¹

¹d

niia

a w

arrssz

ztta

atto

prostota jest okupiona doœæ du¿ym b³ê-
dem pomiaru który wynosi ok. 5÷10%,
ale w wielu przypadkach taka dok³adnoœæ
jest zupe³nie wystarczaj¹ca.

W opisanym mierniku zastosowano

ró¿niczkowanie impulsów prostok¹tnych
wytwarzanych przez generator US1. Do
budowy generatora wykorzystano popu-
larny tajmer 555 wykonany w wersji
CMOS. Uk³ady CMOS maj¹ w porównaniu
z uk³adami bipolarnymi du¿o wy¿sz¹ czê-
stotliwoœæ pracy. Poniewa¿ na wyjœciu ge-
neratora wymagany jest przebieg o wy-
pe³nieniu 1/2 i czêstotliwoœci zmienianej
prze³¹cznikiem zakresów wybrano trochê
nietypowy uk³ad pracy generatora. Kon-
densator C2 na przemian jest ³adowany
i roz³adowywany w takt zmian napiêcia
na wyjœciu generatora (nó¿ka 3 US1). Na-
piêcie na kondensatorze C2 zmienia siê od
1/3 do 2/3 napiêcia zasilania. Czêstotli-
woœæ generacji okreœlona jest wzorem
f=1/(1,4RC). Zmiana wartoœci elementów
nie wp³ywa na wspó³czynnik wype³nienia
przebiegu wyjœciowego jak ma to miejsce
w klasycznej aplikacji tajmera 555.

Przebieg prostok¹tny z wyjœcia gene-

ratora formowany jest przez bramkê
NAND (US2A). Jest to konieczne, gdy¿ na
zakresie pomiarowym 20 mH generator
pracuje na „granicy” swoich mo¿liwoœci
i stromoœæ narostu prze-
biegu nie jest ju¿ wystar-
czaj¹co du¿a. Z wyjœcia
bramki US2A

przebieg

prostok¹tny doprowadzo-
ny zostaje do uk³adu ró¿-
niczkuj¹cego R5, Lx, gdzie
Lx jest mierzon¹ cewk¹.
Dla prawid³owego pomia-
ru niezbêdne jest aby
przebieg prostok¹tny mia³
sta³¹ amplitudê, dlatego
te¿ zastosowano bramki
CMOS serii HC (CMOS-
owski odpowiednik uk³a-
dów TTL).

Napiêcie wytwarzane

na wyjœciu uk³adu ró¿nicz-
kuj¹cego doprowadzone
zostaje do wejœcia bramki
US2B, pe³ni¹cej funk-
cjê komparatora. Bram-
ki w uk³adzie US2 s¹ ty-
pu Schmitt’a. Próg przy
którym zmianie ulega stan

wyjœciowy wynosi ok. 2,5 V a szerokoœæ
pêtli histerezy 0,9 V. Poniewa¿ napiêcie
przy którym bramka zostaje prze³¹czona
wynosi ok. po³owê napiêcia zasilania czas
jaki up³ywa od narastaj¹cego zbocza
przebiegu na wyjœciu bramki US2A do
zmiany stanu bramki jest bardzo krótki
(ok. 1/5 czasu trwania okresu przebiegu).
Zatem impulsy na wyjœciu bramki
US2B s¹ tak¿e bardzo krótkie. Z tego
wzglêdu „przesuniêto” poziom pomiaru
sta³ej czasowej zró¿niczkowanego impul-
su. Nie mo¿na tego by³o uczyniæ jak
w zwyk³ym komparatorze, dlatego te¿ za-
stosowano Ÿród³o napiêciowe zbudowa-
ne z dwóch szeregowo po³¹czonych diod.
Sk³adowa zmienna filtrowana jest przez
szereg kondensatorów C7, C8, C9. Sk³a-
dowa sta³a na wejœciu bramki US2B jest

na tyle ma³a, ¿e w stanie spoczynku
(zwarte ze sob¹ zaciski Lx) wyjœcie bram-
ki jest w stanie wysokim.

Na rysunku 4 przedstawiono prze-

biegi czasowe w uk³adzie ró¿niczkuj¹cym.
W

czasie gdy na wyjœciu bramki

US2A wystêpuje stan niski uk³ad jest
w spoczynku. Po pojawieniu siê zbocza
narastaj¹cego na mierzonej indukcyjnoœci
Lx pojawia siê dodatni impuls. Powoduje
to zmianê stanu wyjœciowego bramki
US2B z wysokiego na niski, zaczyna siê
odmierzanie sta³ej czasowej RLx. W mia-
rê up³ywu czasu napiêcie na indukcyjno-
œci maleje, a¿ osi¹gnie wartoœæ przy której
bramka US2B ponownie zmieni swój stan
na wysoki, który bêdzie siê utrzymywa³,
a¿ do ponownego taktu generatora. Czas
trwania ujemnego impulsu na wyjœciu

t=RC

Uwy

Uwe

Uwy

t=LC

Rys. 2 Schematy uk³adów: a) ca³kuj¹cego, b) ró¿niczkuj¹cego

–

47n

470n

C10

C11

Uwy

10k

74HC132

US2

+5V

10mF

2×1N4148

1nF

10n

47pF

W£1

1mF

47p

100p

200W

7555

US1

10mF

47n

300k

30k

47k

300W

+9V

+5V

–

US3

+9V

20mH

200mH

2mH

20mH

47n

C12

10mF

C13

BAT

W£2

C14

10mF

47k

4,7k

10k

470W

78L05

Rys. 3 Schemat ideowy miernika indukcyjnoœci

Opis uk³adu

11/99

allo

o--ccy

yffrro

y m

miie

errn

niik

k iin

kccy

yjjn

oœœccii

bramki US2B jest wprost proporcjonalny
do sta³ej czasowej uk³adu ró¿niczkuj¹ce-
go, czyli do mierzonej indukcyjnoœci Lx,
gdy¿ rezystor R5 jest sta³y.

Bramka US2C zmienia fazê impulsów

o szerokoœci zale¿nej od indukcyjnoœci Lx.
Na jej wyjœciu otrzymuje siê dodatnie im-
pulsy o czêstotliwoœci generatora US1.
Wype³nienie przebiegu (szerokoœæ impul-
sów) zale¿y od wartoœci Lx. Dalej umie-
szczono filtr dolnoprzepustowy R7, C10,
R8, C11, który zamienia wspó³czynnik
wype³nienia przebiegu na napiêcie sta³e,
które mo¿na ju¿ mierzyæ zwyk³ym wolto-
mierzem cyfrowym. Woltomierz powi-
nien posiadaæ du¿¹ rezystancjê wejœciow¹
³10 MW i byæ w³¹czony na zakres 2,0 V.

Zakresy pomiarowe prze³¹czane s¹

prze³¹cznikiem obrotowym W£1. Zmie-
niana jest wtedy czêstotliwoœæ pracy ge-
neratora, przy zachowanym wype³nieniu
przebiegu wynosz¹cym oko³o 1/2.

Jak ju¿ wczeœniej powiedziano dla do-

k³adnoœci pomiaru istotne jest aby uk³ad
by³ zasilany sta³ym, niezmiennym napiê-
ciem. St¹d te¿ stabilizator LM78L05 US3.
Poniewa¿ w mierniku stosuje siê wysokie
czêstotliwoœci (rzêdu 2 MHz) a ponadto
uk³ad ró¿niczkuj¹cy wprowadza zak³óce-
nia impulsowe wa¿ne jest dobre filtrowa-
nie napiêcia zasilaj¹cego czemu s³u¿¹ kon-
densatory C4÷C6 i C12, C13. Miernik
podczas pomiaru (przy do³¹czonej cewce)
pobiera ok. 25 mA pr¹du.

Nie bêdê opisywa³ sposobu monta¿u

miernika w obudowie
a wszystkich zaintereso-
wanych odsy³am do po-
przedniego numeru PE,
gdzie podano wskazów-
ki monta¿owe, które s¹
takie same obecnie.

Do uruchomienia

miernika niezbêdny jest
woltomierz z zakresem
2,0 V o rezystancji we-
wnêtrznej ³10 MW i ze-
staw cewek indukcyj-
nych (d³awików minia-
turowych) o wartoœciach
20 mH, 200 mH, 2 mH
i 20 mH. D³awiki mo¿na
nabyæ w sklepach elek-
tronicznych, kosztuj¹
one niewiele (kilkadzie-
si¹t groszy).

Po zamontowaniu wszystkich elemen-

tów i sprawdzeniu poprawnoœci monta¿u
mo¿na przyst¹piæ do uruchamiania. Do
wyjœcia przyrz¹du pod³¹cza siê wolto-
mierz ustawiony na zakres 2,0 V a do za-
cisków wejœciowych cewkê indukcyjn¹
20 mH. Wa¿ne jest aby cewka by³a do³¹-
czona jak najbli¿ej zacisków (stosowaæ
bardzo krótkie przewody) i zapewniony
by³ dobry kontakt elektryczny (przez cew-
kê w impulsie p³ynie pr¹d ok. 30 mA). Po-
tencjometrem P1 ustawia siê wskazania
miernika na 2,000 V przy w³¹czonym
w mierniku zakresie 20 mH. Podobnie po-
stêpuje siê na pozosta³ych zakresach,
zmieniaj¹c wartoœæ indukcyjnoœci pod³¹-
czonej cewki. Przy wszystkich pomiarach
zakres woltomierza pozostaje ten sam.

Je¿eli na którymœ z zakresów nie uda

siê ustawiæ wskazañ woltomierza na
2,000 V nale¿y zmieniæ nieco wartoœæ re-
zystora R1÷R4 w³aœciwego dla danego
zakresu. Koniecznoœæ dobrania rezysto-

rów mo¿e wyst¹piæ zw³aszcza na dwóch
najni¿szych zakresach, gdy w obwód ge-
neratora jest w³¹czony tylko kondensator
C1 o pojemnoœci 47 pF. Wskazane jest te¿
sprawdzenie przy pomocy oscyloskopu,
czy dla podanych wartoœci indukcyjnoœci
szerokoœæ impulsu na wyjœciu bramki
US2C jest nieco mniejsza o ok. 10% od
szerokoœci impulsu na wyjœciu bramki
US2A. Je¿eli tak nie jest, to nale¿y zmniej-
szyæ wartoœæ rezystora R5 na 180 W.

Miernik przy zwartych ze sob¹ zaci-

skach pomiarowych powinien pokazywaæ
0 V, a przy rozwartych ok. 2,5 V. Na wszy-
stkich zakresach pomiarowych podczas
odczytu nale¿y ignorowaæ przecinek wy-
œwietlany przez woltomierz. Wskazania
trzeba odczytywaæ w oparciu o w³¹czony
zakres. Np. wskazanie 1823 przy w³¹czo-
nym zakresie 20 mH oznacza indukcyj-
noœæ 18,23 mH. Natomiast to samo wska-
zanie przy w³¹czonym zakresie 2 mH od-
czytuje siê jako 1,823 mH. W praktyce

nó¿ka 8

US2

nó¿ka 12

US2

nó¿ka 3

Rys. 4 Przebiegi w punktach uk³adu

498

ARTKELE

498

ARTKELE

74HC132

US2

7555

US1

C11

C10

Uwy

+9V

–

W£1

US3

C14

C13

C12

Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów.

Monta¿ i uruchomienie

11/99

allo

o--ccy

yffrro

y m

miie

errn

niik

k iin

kccy

yjjn

oœœccii

mo¿na pomin¹æ ostatni¹ cyfrê wyniku
gdy¿ b³¹d pomiaru jest wiêkszy ni¿ roz-
dzielczoœæ woltomierza.

Teraz przedstawiê kilka uwag prak-

tycznych zwi¹zanych z pos³ugiwaniem siê
miernikiem podczas pomiarów. Dok³ad-
noœæ pomiaru indukcyjnoœci uzyskiwana
opisywanym miernikiem jest lepsza ni¿
10%. Podczas wszystkich pomiarów nale-
¿y zawsze stosowaæ mo¿liwie krótkie prze-
wody, najlepiej gdy do zacisków wejœcio-
wych pod³¹cza siê bezpoœrednio koñców-
ki mierzonego elementu. Nale¿y te¿ za-
pewniæ dobry i sta³y kontakt elektryczny.
W trakcie pomiaru nie wolno trzymaæ
mierzonego elementu w rêkach, ani doty-
kaæ go ¿adnym metalowym przedmiotem,
gdy¿ zwiêkszy to b³¹d pomiaru, szczegól-
nie na zakresie 20 mH.

Druga istotna uwaga doty-

czy pomiaru cewek o tej samej
indukcyjnoœci ale innej budo-
wie. Wyniki pomiarów takich
cewek bêd¹ siê ró¿ni³y miêdzy
sob¹. Przyczyn¹ jest rezystancja
szeregowa i pojemnoœci rozpro-
szone. O ile wp³yw pojemnoœci
rozproszonych na wynik pomia-
ru jest niewielki (rzêdu 1%)
o tyle wp³yw rezystancji jest ju¿
stosunkowo du¿y (nawet rzêdu

5÷10%). Je¿eli wymagana jest
jak najwy¿sza dok³adnoœæ po-

miaru, konieczne jest zmierzenie rezy-
stancji szeregowej badanej cewki i po-
równanie jej z rezystancj¹ szeregow¹
cewki wzorcowej przy pomocy której
kalibrowano miernik (oczywiœcie rezy-
stancje cewek wzorcowych mog¹ byæ
ró¿ne na ró¿nych zakresach). Na ka¿de
10 W ró¿nicy pomiêdzy rezystancjami
cewki mierzonej i cewki wzorcowej wy-
nik pomiaru nale¿y skorygowaæ o 2,5%.
Gdy rezystancja cewki mierzonej jest
wiêksza od rezystancji cewki wzorcowej
wynik pomiaru pomniejsza siê o 2,5%.
Natomiast gdy rezystancja cewki wzor-
cowej mierzonej jest mniejsza od rezy-
stancji cewki wzorcowej wynik nale¿y
powiêkszyæ o 2,5%. Stosuj¹c tak¹ apro-
ksymacjê pomiaru mo¿na osi¹gn¹æ do-
k³adnoœæ pomiaru ok. 5%.

Przy pomiarach cewki otrzy-
mano wynik 1,0 mH. Rezy-
stancja mierzonej cewki wy-
nosi 30 W. Natomiast rezy-
stancja cewki 2,0 mH przy po-
mocy której kalibrowano
miernik wynosi³a 10 W. Ró¿-
nica rezystancji 30 W–10 W
=20 W. Otrzymany wynik na-
le¿y pomniejszyæ o

(2·2,5%). W efekcie indukcyj-
noœæ mierzonej cewki mo¿na
przyj¹æ równ¹ 0,95 mH.

Nie nale¿y te¿ mierzyæ

cewek po³¹czonych szerego-
wo. Teoretycznie indukcyj-
noœæ szeregowo po³¹czonych
cewek równa jest sumie in-
dukcyjnoœci ka¿dej z odrêb-
nych cewek. Po³¹czenie szere-
gowe cewek rzeczywistych
powoduje jednak pojawienie
siê paso¿ytniczych rezonan-

sów (patrz rys. 6). Mniejszy b³¹d nato-
miast powstaje podczas pomiaru równo-
legle po³¹czonych cewek, gdy¿ rezonanse
paso¿ytnicze s¹ lepiej t³umione. Mam
nadziejê, ¿e powy¿sze uwagi u³atwi¹ po-
s³ugiwanie siê opisanym miernikiem
indukcyjnoœci.

W sprzeda¿y wysy³kowej oferujemy

oprócz p³ytki drukowanej foliê samoprzy-
lepn¹ z napisami, identyczn¹ jak na ry-
sunku 7. Ponadto mo¿na zakupiæ zestaw
monta¿owy zawieraj¹cy obudowê, foliê
z napisami, p³ytkê drukowan¹ i wszystkie
elementy elektroniczne niezbêdne do
zbudowania miernika indukcyjnoœci.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
niem pocztowym. P³ytki, folie samoprzy-
lepne i kompletne zestawy mo¿na zama-
wiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 498 – 3,25 z³
folia F498

– 2,60 z³

zestaw Z498

– 26,50 z³

+ koszty wysy³ki.

rez1

L1·C1

2·P

L2·C2

rez2

Rys. 6 Paso¿ytnicze rezonanse powstaj¹ce przy

szeregowym po³¹czeniu cewek

WY£

Uwy

W£

ARTKELE ®

Miernik indukcyjnoœci

H ÷ 20 mH

Pomiar

Zakres

200

2 mH

20 mH

Rys. 7 Widok p³yty czo³owej miernika (skala 1:1)

à mgr in¿. Dariusz Cichoñski

Przyk³ad

US1

– ICM 7555 (CMOS)

US2

– 74HC132

US3

– LM 78L05

D1, D2

– 1N4148

– 300 W

W/0,125 W

R5, R6

– 200 W

W/0,125 W

R7, R8

– 10 kW

W/0,125 W

– 30 kW

W/0,125 W

– 47 kW

W/0,125 W

– 300 kW

W/0,125 W

– 470 W

W TVP 1232

– 10 kW

W TVP 1232

– 4,7 kW

W TVP 1232

– 47 kW

W TVP 1232

– 47 pF/50 V ceramiczny

– 100 pF/50 V ceramiczny

– 1 nF/50 V ceramiczny

– 10 nF/50 V ceramiczny

C5, C8,

C10, C12

– 47 nF/50 V ceramiczny

C11

– 470 nF/50 V MKSE-20

C4, C6, C9,

C13, C14

– 10 m

mF/25 V

W£1

– MPS 126 prze³. obr.

W£2

– prze³¹cznik dŸwigienkowy

p³ytka drukowana

numer 498

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

11/99

allo

o--ccy

yffrro

y m

miie

errn

niik

k iin

kccy

yjjn

oœœccii

Przy tak skomplikowanym urz¹dze-

niu jak cyfrowy oscyloskop w trakcie
projektowania zawsze pojawiaj¹ siê no-
we pomys³y i rozwi¹zania. Poni¿ej
przedstawiamy te które zosta³y wprowa-
dzone do uk³adu ju¿ po opublikowaniu
schematów w Praktycznym Elektroniku.

Na schemacie i p³ytce drukowanej

wzmacniacza wejœciowego wprowadzo-
no udoskonalenie w stosunku do tego co
publikowano w numerze 2/99 PE. Udo-
skonalenie polega na zmianie po³¹czenia
styków przekaŸnika Pk1. Zmiany zazna-
czono grubsz¹ lini¹ w kolorze niebie-
skim. W starej wersji podczas pomiaru
przy najni¿szej czu³oœci (1:1) pe³ne na-
piêcie wejœciowe by³o doprowadzane do
kluczy analogowych US2. Grozi³o to
uszkodzeniem uk³adu US2 przy napiê-
ciach wejœciowych wiêkszych ni¿ 5 V.
W zmodyfikowanej wersji wzmacniacz
jest odporny na znacznie wy¿sze napiê-
cia wejœciowe. Wszystkie p³ytki druko-
wane posiadaj¹ wprowadzon¹ modyfi-
kacjê. ¯aden z elementów wzmacniacza
nie ulega zmianie.

oscyloskopie mo¿na jeszcze

wprowadziæ dwa udogodnienia zwi¹za-
ne z wyœwietlaczem graficznym. Podob-

nie jak w klasycznych oscyloskopach
mo¿liwa jest regulacja kontrastu i jasno-
œci. Zmianê kontrastu mo¿na przepro-
wadziæ poprzez regulacjê ujemnego na-
piêcia doprowadzonego do wyœwietla-
cza LCD.

Regulacja jasnoœci mo¿liwa jest po-

przez zmianê wartoœci pr¹du przep³ywa-
j¹cego przez diody LED podœwietlaj¹ce
pole odczytowe. Do tego celu wykorzy-
stano odpowiedniej mocy tranzystor
pracuj¹cy w prostym uk³adzie Ÿród³a
pr¹dowego.

Schemat obydwu przeróbek przed-

stawiono na rysunku 2. Potencjometry
o nazwach „KONTRAST” i „JASNOŒÆ”
mo¿na oczywiœcie zamontowaæ na p³ycie
czo³owej oscyloskopu.

Pierwsi odbiorcy b¹dŸ otrzymali,

b¹dŸ wkrótce otrzymaj¹ gotowe zestawy
uk³adów z oprogramowaniem wewnê-
trznym oscyloskopu. Poni¿ej zamieszcza-
my dodatkowe informacje, zwi¹zane
z funkcjonowaniem tej wersji oprogra-
mowania.

Nasz oscyloskop generuje automa-

tycznie zegar podstawy czasu do zakresu
1 ms/dz w³¹cznie (przy kwarcu bazowym
32 lub 40 MHz). Ni¿sze zakresy genero-
wane s¹ przez procesor. Takie rozwi¹za-
nie wywo³uje kilka konsekwencji w spo-
sobie funkcjonowania programu. W nor-
malnym trybie pobierany jest fragment
sygna³u odpowiadaj¹cy czasowo pod-
wójnej szerokoœci ekranu oscyloskopu,
nastêpnie (opcjonalnie) szukany jest
punkt synchronizacji i dane wyœwietlane
s¹ od tego punktu. W wolniejszych pod-
stawach czasu pobranie takiego frag-
mentu trwa³oby jednak zbyt d³ugo, po-
woduj¹c ma³¹ czêstotliwoœæ odœwie¿ania
wyœwietlanego przebiegu. Z tego powo-
du oscyloskop dzia³a w ten sposób jedy-
nie do zakresu 10 ms/dz. Nastêpne za-
kresy próbkuj¹ ju¿ na tyle wolno, ¿e mo-
¿emy sami obserwowaæ proces rejestra-
cji na ekranie oscyloskopu, dlatego funk-
cjonowanie synchronizacji przebiegu nie
ma przy tych zakresach wiêkszego sensu.

W naszym oscyloskopie mamy mo¿-

liwoœæ automatycznego pomiaru ampli-

Cyfrowy oscyloskop

+5V

BC548B

100W

Pk1

W£1

10n

10k

111k

82p

C3*

111k

8,2p

47p

GND

10k

1:1

18k*

R19

R18

W£2

3k*

47k

10k

900k

220n

22mF

C15

3k*

R11

–6V

1:1

US1

SN74164

1:100

1:10

1mF

C14

1:1

R10

100k

1:100

CLK

+5V

–5V

1:10

CD4053

US2

–5V

CLR

+5V

–5V

+5V

–5V

R17 10k

–6V

+6V

Rys. 1 Schemat modyfikacji wzmacniacza wejœciowego (zmiany oznaczono niebiesk¹ lini¹)

Uwagi do obs³ugi programu
oscyloskopu

Mo¿liwoœci w zakresie
podstawy czasu

Dok³adnoœæ pomiarów

11/99

Miie

errn

niiccttw

o ii u

urrz

z¹

¹d

niia

a w

arrssz

ztta

atto

tudy i okresu badanego sygna³u. Do-
k³adnoœæ pomiaru danej wielkoœci zale¿y
œciœle od ustawionego zakresu. Jest ona
ograniczona rozdzielczoœci¹ u¿ytego
przetwornika A/C. W Tabeli 1 przedsta-
wiono wielkoœæ b³êdu bezwzglêdnego
pomiaru napiêcia w zale¿noœci od usta-
wionego zakresu.

Z kolei dok³adnoœæ pomiaru okresu

badanego sygna³u zale¿y od ustawione-
go zakresu oraz czêstotliwoœci zegara ba-
zowego. Przyk³adowe wartoœci b³êdów
bezwzglêdnych pokazuje tabela 2.

Podane wartoœci b³êdów nale¿y

przeskalowaæ, jeœli chce siê je odnieœæ do
pomiaru wartoœci napiêcia skutecznego
lub czêstotliwoœci sygna³u.

Jedn¹ z bardziej przydatnych, a nie

opisanych w poprzednim numerze funk-
cji jest mo¿liwoœæ wychwycenia do pa-
miêci oscyloskopu fragmentu badanego
sygna³u, a nastêpnie podgl¹dania i mo-
dyfikowania go na ró¿ne sposoby. Reje-
stracjê sygna³u wywo³ujemy naciskaj¹c
przycisk F3. Pojawi siê wówczas na ekra-
nie oscyloskopu informacja o tym, ¿e
urz¹dzenie jest w trakcie rejestracji. Na-
ciœniêcie dowolnego przycisku przerywa
rejestracjê. Zatrzymuje siê ona równie¿
po zape³nieniu przez oscyloskop ca³ej
dostêpnej pamiêci (w przypadku naj-
wy¿szej czêstotliwoœci próbkowania trwa
to zaledwie ok. 9 ms).

Po zatrzymaniu rejestracji program

przechodzi automatycznie do aplikacji
umo¿liwiaj¹cej podgl¹d i prost¹ edycjê
przebiegu. Mo¿emy tutaj przegl¹daæ po-
brany sygna³ w dowolnym powiêkszeniu,
mierzyæ wybrane wielkoœci, wycinaæ
zbêdne fragmenty, a wynik obróbki prze-
s³aæ programem terminala szeregowego
do komputera. Z powodu ograniczeñ
sprzêtowych w danym czasie mo¿na
obrabiaæ tylko jeden wychwycony frag-
ment sygna³u. Przejœcie do trybu oscylo-
skopu kasuje wychwycony fragment.

Na z³¹czu wejœcia sygna³ów cyfro-

wych znajduje siê wejœcie zewnêtrznego
wyzwalania rejestracji, umo¿liwiaj¹ce
podgl¹d sygna³u z zewnêtrzn¹ synchro-
nizacj¹. Naciœniêcie przycisku F4 powo-
duje w³¹czenie b¹dŸ wy³¹czenie trybu
rejestracji z wyzwalaniem zewnêtrznym,
co pokazane jest w okienku informacyj-
nym o stanie synchronizacji przez wy-
œwietlenie napisu „Ex” (zamiast np.

„AB0N”). W trybie tym oscyloskop
przed ka¿d¹ rejestracj¹ czeka na poja-
wienie siê sygna³u zewnêtrznego, lecz
nie d³u¿ej ni¿ wynosi przedzia³ czasu od-
powiadaj¹cy aktualnemu widokowi
ekranu (zale¿ny od zakresu podstawy
czasu). Po zarejestrowaniu pokazywany
jest zaobserwowany sygna³.

Po pierwszym uruchomieniu oscylo-

skop ustawiony jest na korzystanie z my-
szy oraz na czêstotliwoœæ zegara podsta-
wy czasu 32 MHz. Ze wzglêdu na specy-
fikê obliczeñ czêstotliwoœæ tego zegara
mo¿emy wybraæ jedynie spoœród nastê-
puj¹cych wartoœci: 20 MHz, 24 MHz,
28 MHz, 32 MHz oraz 40 MHz. Raz wy-
brana czêstotliwoœæ pamiêtana jest
w pamiêci EEPROM oscyloskopu. Czê-
stotliwoœæ zegara taktuj¹cego procesora
ustawiona jest standardowo na 24 MHz.
Mo¿emy zmieniæ j¹ na 16 MHz,
20 MHz, 28 MHz, 32 MHz lub 33 MHz.
Ta ostatnia przeznaczona jest dla mikro-
kontrolera Dallas 80C320, którego za-
stosowanie znacznie podnosi komfort
pracy.

– w dwukana³owych trybach pracy ka¿-

dy kana³ rejestrowany jest osobno;

– dla zakresów wiêkszych ni¿ 10 ms/dz

praca dwukana³owa nie funkcjonuje
(brak mo¿liwoœci tzw. „chopowania”);

– w trybach dwukana³owych synchroni-

zowanie obu kana³ów dzia³a ca³kowi-
cie niezale¿nie;

– w trybie XY mo¿liwe jest uzyskanie

tylko punktowej metody rysowania;

– w trybie cyfrowym mo¿liwe jest uzy-

skanie tylko liniowej metody ryso-
wania;

– mierzone wartoœci wyœwietlane s¹

zawsze w postaci co najwy¿ej trzech
cyfr znacz¹cych.

10k

2,2k

–18V

4,7k

10mF

330W

2,2k

4,7k

2,2k

–18V

ZMODYFIKOWANY

ORYGINALNY

UK£AD REGULACJI KONTRASTU

PODŒWIETLANIE

18W

1,2k

BD136

+Vcc

+5V

JASNOŒÆ

2,2K

2,2W

0,5W

WYŒWIETLACZA LCD

UK£AD PODŒWIETLANIA

ORYGINALNY

ZMODYFIKOWANY

Rys. 2 Schemat modyfikacji uk³adu regulacji kontrastu i podœwietlania

Zakres

B³¹d bezwzglêdny

10 mV/dz

312 mV

20 mV/dz

625 mV

50 mV/dz

1,56 mV

100 mV/dz

3,12 mV

200 mV/dz

6,25 mV

500 mV/dz

15,6 mV

1 V/dz

31,2 mV

2 V/dz

62,5 mV

5 V/dz

156 mV

Tabela 1 – Zale¿noœæ b³êdu bezwzglêdnego
pomiaru napiêcia od zakresu napiêciowego

Zakres

B³¹d dla

zegara

32 MHz

B³¹d dla

zegara

40 MHz

500 ns/dz

71,4 ns

62,5 ns

5 ms/dz

714 ns

625 ns

50 ms/dz

7,1 ms

6,2 ms

500 ms/dz

71,4 ms

62,5 ms

5 ms/dz

714 ms

625 ms

50 ms/dz

6,25 ms

500 ms/dz

62,5 ms

Tabela 2 – Zale¿noœæ b³êdu bezwzglêdnego
pomiaru okresu od zakresu podstawy czasu

Wychwytywanie fragmentów

Synchronizacja zewnêtrzna

Ustawienia oscyloskopu

Pozosta³e cechy dzia³ania
oscyloskopu

à mgr in¿. Grzegorz Wróblewski

mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski

11/99

yffrro

y o

ossccy

yllo

ossk

p -- o

piiss p

prro

grra

Katalog Praktycznego Elektronika

– tranzystory cz.1

Typ

Obud.

Typ.

TOT

CEO

[W]

[V]

[A]

[MHz]

Œredniej mocy P

TOT

<10 W

BD 135

BD 136

BD 137

BD 138

BD 139

BD 140

BD 825

BD 826

BD 827

BD 828

BD 829

BD 830

BD 839

BD 840

BD 841

BD 842

BD 843

BD 844

TO126

TO202

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

6,5

8,0

10,0

0,5

1,0

1,5

25/250

40/250

250

125

Du¿ej mocy P

TOT

>10 W

Typ

Obud.

Typ.

TOT

CEO

[W]

[V]

[A]

[MHz]

BD 237

BD 238

BD 239C

BD 240C

BD 241A

BD 241B

BD 241C

BD 242A

BD 242B

BD 242C

BD 243A

BD 243B

BD 243C

BD 244A

BD 244B

BD 244C

BD 249

BD 249A

BD 249B

BD 249C

BD 250

BD 250A

BD 250B

BD 250C

BD 301

BD 302

TO126

TO220

TOP31

TO220

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

125

100

40/250

15/40

>20

10/25

>20

10/25

>15

15/30

>15

15/30

>10

>30

3,0

–

3,0

–

3,0

–

3,0

–

3,0

–

3,0

Typ

Obud.

Typ.

TOT

CEO

[W]

[V]

[A]

[MHz]

BD 303

BD 303A

BD 303B

BD 304

BD 304A

BD 304B

BD 317

BD 318

BD 391

BD 392

BD 393

BD 394

BD 395

BD 396

BD 433

BD 434

BD 435

BD 436

BD 437

BD 438

BD 441

BD 442

BD 491

BD 492

BD 493

BD 494

BD 495

BD 496

BD 705

BD 706

BD 707

BD 708

BD 709

BD 710

BD 711

BD 712

BD 719

BD 720

BD 721

BD 722

BD 723

BD 724

BD 725

BD 726

BD 809

BD 810

BD 905

BD 906

BD 907

TO220

TO3

TO220

TO126

TO220

TO126

TO220

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

200

125

100

120

>30

>25

30/200

85/475

85/375

20/140

>20

20/150

15/150

>20

>15

5/150

15/150

3,0

1,0

4,0

–

3,0

5,0

3,0

1,5

3,0

11/99

essp

o³³y

y e

elle

kttrro

niiccz

Typ

Obud.

Typ.

TOT

CEO

[W]

[V]

[A]

[MHz]

BD 908

BD 909

BD 910

BD 911

BD 912

BD 933

BD 934

BD 935

BD 936

BD 937

BD 938

BD 939

BD 940

BD 941

BD 942

BD 943

BD 944

BD 945

BD 946

BD 947

BD 948

BD 949

BD 950

BD 951

BD 952

BD 953

BD 954

BD 955

BD 956

BDP 279

BDP 280

BDP 281

BDP 282

BDP 283

BDP 284

BDP 285

BDP 286

TO220

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

100

120

100

120

15/150

40/250

85/475

>40

30/200

3,0

8,0

4,0

10,0

4,0

10,0

4,0

10,0

Typ

Obud.

Typ.

TOT

CEO

[W]

[V]

[A]

[MHz]

BDW 51C

BDW 52C

2N3055

MJ2955

2N3773

2N6609

TO3

NPN

PNP

NPN

PNP

NPN

PNP

125

115

150

100

140

20/150

20/70

15/60

3,0

2,5

–

TOP-31

TO-220

TO-126

0,50

1,40

5,5

15,60

3,40

16,50

21,10

4,20

1,50

4,50

15,40

0,41

5,08

14,22

0,94

E C B

B C E

8,89

2,79

4,06

16,13

12,07

3,91

14,22

3,68

1,27

4,70

10,27

4,40

1,20

0,75

2,54

15,70

3,20

3,80

10,80

7,80

2,70

Rys. 2 Obudowy tranzystorów

11/99

atta

allo

g P

Prra

ktty

yccz

o E

Elle

kttrro

niik

a –

– ttrra

ysstto

orry

y ccz

z..1

Uwaga
Zamieszczone dotychczas dane w Katalogu PE mog¹ siê ró¿niæ
od danych katalogowych poszczególnych producentów podze-
spo³ów. Elementy o tych samych oznaczeniach s¹ produkowa-
ne przez szereg firm i niektóre z parametrów tego samego ele-
mentu s¹ odmienne dla ró¿nych producentów. Ró¿nice te s¹
z regu³y niewielkie i nie maj¹ wiêkszego wp³ywu na pracê ele-
mentu w danym uk³adzie elektronicznym. W przypadku zasto-
sowañ specjalnych, pracy elementu na granicy swoich parame-
trów wymagane jest zweryfikowanie danych w oparciu dane
katalogowe producenta stosowanego elementu.

TO-3

4,09

20,00

39,30

17,20

30,30

1,15

13,10

8,92

1,65

26,00

11,10

Rys. 1 Obudowy tranzystorów

Sprzedam wykrywacze metali, liczniki Geigera-Mulle-
ra, antyradary Z. Ka³uziñski skr. pocz 8
44-335 Jastrzêbie 5 tel. 032 4761009

Sprzedam Amigê 600 za 250z³, Amigê 1200 za
350 z³, VBS dzia³aj¹cy z ka¿d¹ Amig¹ za 20 z³ ka-
sety nagrane w

systemie VBS tanio

odst¹piê J. Matuszczyk ul. Dylonga 10/4
41-605 Œwiêtochowice tel. 0601 448838

Mam 13 lat, nawi¹¿ê korespondencjê z posiadaczami
Atari XE, w celu wymiany gier i programów - najchêt-
niej z

Podhala i

okolic. Mateusz Guzik

oœ Szuflów 9b 34-400 Nowy Targ

Kupiê schemat instrukcjê obs³ugi sposób kodowa-
nia alarmu samochodowego ”USOS” Zapriet, in-
strukcje obs³ugi prostownika TY- 3428-11062 An-
na Bernat 24-100 Pu³awy ul. Kosociñskiego 1/1

Radiotelefon Handie-com S-240 Motorola oraz kolek-
cjê nadajników radiowych na podzespo³ach Motoroli
sprzedam po cenie zu¿ytych podzespo³ów oraz anali-
zator widma do PC-ta!!! -AVT1085 tel. 023 6543238
W. Samoraj ul. Konopnickiej 3/2 06500 M³awa

Uwaga kierowcy! Tania i b. skuteczna elektroniczna
blokada zap³onu (kompletna w obudowie, z in-
strukcj¹) ³atwa do zainstalowania w ka¿dym aucie
cena tylko 150z³ Zamów listownie na adres
D. Knull ul. 3 Maja 68/25 box 1 41-800 Zabrze

Sprzedam drukarki 9 igie³ wa³ek 10’’ - Star LC 20:
sprawna z PL. znakami w Rom-300 z³; uszkodzona
(przerwa w taœmie do g³owicy, reszta sprawna) -100
z³. Oferty, info kop. +zncz. G. Zubrzycki 91-303 £ódŸ
ul. Zgierska 110/120m211 tel. 6544098

Podejmê siê monta¿u urz¹dzeñ elektronicznych
i automatyki w domu z powierzonych elementów
lub z zakupu tel. 061 4363114

Sprzedam nieu¿ywan¹ lampê oscyloskopow¹ B13S7.
Cena 30 z³. P. Laskowski 87-100 Toruñ ul. Woj.
Pol.14/26 tel. 056 6231162

Wykrywacz skarbów, z³ota, militariów sprzedam.
Zapisz siê do Eksploracja Polska Klub.
tel. 022 7587348

Kupiê proste lub œr. zaawansowane schematy ideowe
i

monta¿owe Warunki do uzgodnienia.

tel. 052 3151525 prosiæ Bajbusa

Kupiê wykrywacz metali z dyskryminacj¹ – tanio
– ca³y lub w elementach Micha³ Krajnik ul. Sele-
dynowa 15/6 70-781 Szczecin

Kupiê wykrywacz reaguj¹cy wy³¹cznie na z³oto do
g³êbokoœci oko³o 0.5 m

Andrzej Jaroszewicz

15-795 Bia³ystok ul. Palmowa 12/62 tel. 085 653367

Ksi¹¿ka „Skarby i elektronika” M. Nowak 24 z³ +
9 z³ pobranie A. Wyka ul. Lipowa 6a/17 81-572
Gdynia tel. 058 7810889

Elektronik przyjmie pracê cha³upnicz¹ – monta¿ itp.
z powierzonego materia³u tel. 052 3772341 Jascheck

Projektowanie i wykonywanie urz¹dzeñ uP, reje-
stratory temperatury, sterowanie oœwietleniem
programy na C51 tel. 0602 654296

Sprzedam joystick oraz gry i blue box do Commodo-
re 64. Sprzedam równie¿ uk³ady z Nord Elektronik
i Jabel. tel.044 6475253 po 20:00

Kupiê filtry 208BLR – 3152 N 2szt. Mog¹ byæ
podobne ale z opisem. Scalony wzmacniacz
STK8250 II 1 szt. Pawe³ Kiesiak Che³mek 53
67-108 Lubiêcin

Sprzedam lampy oscyloskopowe 8 – £O – 29I (Æ 78
mm D£261 mm) ze specyfikacj¹ z danymi i spraw-
dzonymi schematami odchylania i plamki kop. +
zncz po info Grzegorz Bentkowski ul. M³odzie¿owa
7\35 05-101 Nowy Dwór Maz.

Uruchomiê kodowany radioodbiornik samochodowy
kontakt telefoniczny 052 3530854, 0601 642780

Pilnie potrzebujê polskiej instrukcji obs³ugi (chêtnie
ksero) syntetyzatora Yamaha W7 R. Bury Grudzi¹dzka
9/21 11-040 Dobre Miasto tel. 0604 334020

Sprzedam falownik do p³ynnej regulacji prêdko-
œci silników asynchronicznych ceny bardzo przy-

stêpne: 2,2kW za 1250 z³ wysy³am ofertê
tel. 074 529257

Kupiê kompletn¹ p³ytkê wyœwietlacza od kompaktu
CD-502 Diora tel. 052 3783108 po 20.00

Sprzedam diody100A „Unitra –Lamina” nowe
D10-100-03-6 szt. oraz D10-100R-03 rewersyjne
6 szt. Grzegorz Bentkowski ul. M³odzie¿owa 7\35
05-101 Nowy Dwór Maz.

Kupiê oscyloskop pasmo 20-30 MHz w pe³ni spraw-
ny niedrogo A. Ceka³a tel. 0604 412244 lub po
18.00 091 4847797

Sprzedam Praktyczny Elektronik 1993-1999,
Elektronik Hobby 1992- 1993 oraz Elektronik
Nowy 1990-1993, 1998 r Stanis³aw Nykiel Szów-
sko 522 37500 Jaros³aw tel. 0601 547190

Atrakcyjnie zmontowany i przetestowany mikrokom-
puter edukacyjny 8051 AVT-2250 kompletny + ka-
bel do PC, zasilacz 5V, dyskietka z oprogramowaniem
cena 300 z³ tel.034 3577834 do godz. 16.00

Praca cha³upnicza z dostaw¹ i odbiorem, na umo-
wê wysokie zarobki. Oferta uczciwa. Kop. + zncz.

GIE£DA

Od wrzeœnia 1999 roku wprowadzamy nowy
rodzaj p³atnych og³oszeñ ramkowych zamie-
szczanych w rubryce Gie³da PE. Og³oszenia te
mog¹ mieæ typow¹ szerokoœæ jednej szpalty,
tzn. 56 mm, ich wysokoœæ ograniczaj¹ jedynie
wymiary strony. Minimalna wysokoœæ ramki to
1 cm. Cena og³oszenia ramkowego wynosi
20 z³ + 22% podatku VAT za ka¿dy rozpoczê-
ty centymetr wysokoœci. Oferta skierowana jest
do osób / firm prywatnych zamieszczaj¹cych
og³oszenia w celach zarobkowych.
Materia³ reklamowy przygotowany w postaci
elektronicznej mo¿e byæ zapisany w formacie

Adobe Illustrator (*.ai), Encapsulated Post-
Script (*.eps), Tagged Image File Format (*.tif)
lub Corel Draw (*.cdr). W przypadku zastoso-
wania niestandardowych czcionek prosimy
o do³¹czenie ich wraz z materia³em lub zamia-
nê tekstu na krzywe przy generowaniu pliku
wyjœciowego. Obiekty rastrowe (bitmapy) po-
winny mieæ rozdzielczoœæ 300dpi.
Materia³y mo¿na dostarczaæ poczt¹ na dyskiet-
kach 3,5’’ (1,44 MB), wraz z wydrukiem prób-
nym reklamy. Pliki o rozmiarach nie przekracza-
j¹cych 500 kB (po skompresowaniu archiwize-
rem pkzip, arj lub rar) mo¿na dostarczaæ poczt¹

elektroniczn¹ na adres: redakcja@pe.com.pl.
Materia³ reklamowy mo¿e byæ równie¿ dostarczo-
ny w postaci zdjêcia i tekstu zapisanego rêcznie
lub w edytorze tekstów (format TAG lub Word for
Windows). Wskazane jest wówczas dodanie opisu
uk³adu tekstu oraz kolorów np. w postaci odrêcz-
nego szkicu. Og³oszenia opracowane w redakcji te
nie bêd¹ konsultowane ze zleceniodawc¹.
Nale¿noœæ za p³atne og³oszenia ramkowe mo¿e
byæ uregulowana przelewem na konto:
WBK S.A. II/O Zielona Góra
nr 10901636-102847-128-00-0
lub przekazem pocztowym na adres redakcji.

Uwaga!!! Tanie og³oszenia ramkowe w rubryce Gie³da PE!!!

11/99

g³³o

ossz

niia

a d

drro

St. Masztalerz Urba-
nowice 51/4 47-270
Goœciêcin

Chcesz dorobiæ do pen-
sji kieszonkowego na-
pisz. Zaopatrzenie zbyt
gwarantowany umow¹.
Informacja gratis. Do-
³¹cz znaczek za 1,6 z³.
Krystyna Wiœniewska
ul. Bytowska 31 89-600
Chojnice

Sprzedam cyfrowe sy-
stemy radiopowiado-
mienia o du¿ym zasiê-
gu i nadajniki radiowe
i telewizyjne Andrzej
Czarnecki ul. W. Pola
13/169 41-207 Sosno-
wiec tel. 0602 343109

Kupiê Socket Computer
Sharp PC 1500 A uszko-
dzony elektronicznie lub
sam wyœwietlacz LCD ta-
nio, proszê o oferty li-
stowne. Bart³omiej
Kentzer ul. Warszawska
42/13 81-309 Gdynia

Wzmacniacz rozg³osze-
niowy Eureka 200 W wyjœcie 120 V pe³na doku-
mentacja + czêœci zamienne do wysterowania 10
gigantofonów lub 400 ma³ych g³oœników cena 150
z³ A. Bro¿ek 33-131 £êg Tarnowski ul. D³uga 7
tel. 014 451818

Sprzedam schematy ideowe ró¿nych urz¹dzeñ. Wykaz
po otrzymaniu zaadresowanej koperty zwrotnej ze
znaczkiem. Marcin Uszyñski 37-450 Stalowa Wola
ul. Mickiewicza 18/20 tel. 015 8444105

Pilnie kupiê p³ytkê g³ówn¹ lub ca³y magnetowid
Daewoo DV-F44D z uszkodzon¹ mechanik¹ ze
sprawn¹ p³yt¹ g³ówn¹. Oferty z cen¹ przesy³aæ na
adres lub tel. 081 8832663, 0604 410872 R. Ku-
jawa Os. Wiœlana nr 11/9 08-520 Dêblin

Sprzedam uniwersalny „kabel” do zdejmowania Sim-
Locka i uruchamiania Net Monitora w telefonach No-
kii. Cena z wys³aniem 100 z³ tel. 0601 805932, Maciek

Sprzedam osc. 2K OKD 505 wzm. Diora korektor
kolumny 80 W st. Idealny zasilacze 24V3A wzm.
ant. 016-500 MHz 3011 paczki niespodzianki
czêœci+ p³ytki tel. 095 7296858, 0604 774394

Czêœci do wzmacniaczy lampowych, wzm. lampowy
100 W, transformatory g³oœnikowe, sieciowe, ma-
gnetofon „Tonette”, przetwornica 12V/220V 100 W,
Krakowski Klub Mi³oœników Lamp - kontakt
0602 440151

Sprzedam TRX/KF Yaesu 7S7 GX. M. Popiel ul. Szy-
bowcowa 25/2 70-843 Szczecin tel. 091 4691818

Kupiê g³owicê telewizyjn¹ UV616S/6456 (Philips)
Stefan Terefanko Zieleniewo 267 78-132 Grzybowo
pow. Ko³obrzeg

Kupiê pilot oraz schemat do amplitunera Technics
S.A.-EX 500 magnetofonu Technics AZ6/AZ7 P.
Skulimowski 76-256 Sycewice ul. Poprzeczna 3/10

Sprzedam wykrywacze metali typu JB.PI.VLF oraz inne
wykrywacze informacje kop+3 zncz na list Kazimierz
Tuka³³o ul. Katowicka 36/1 41-710 Ruda Œl¹ska 10
Zamieniê C64+ stacja dysków+ gry na wykrywacz
metali z czu³oœci¹ do 1m. Tel. 089 7414242

Sprzedam wysokiej klasy wykrywacze typu PI
z rozró¿nieniem oraz PI ramowe. Zasiêgi 3-5 m.
Ceny 750-1800 z³ info kop + zncz za 3 z³
tel. 0603352113 Z. Nowak ul. Leœna 7e/3
42-300 Myszków

Sprzedam wie¿ê Diora, czarna tzw. Szuflada 4 panele
w dobrym stanie – tanio magnetofon tuner korektor
wzmacniacz tel. 012 6496919

Wykonam obwody drukowane p³yty czo³owe po-
jedyncze krótkie serie Moniak Andrzej Bolecho-
wice 107 32-082 tel. 012 2853497 po 18.00

Sprzedam tyrystory 350 amper 1600 Volt szt. 2 cena
35 z³/szt. oraz 125 amper 500 Volt szt. 2 cena
30 z³/szt. Micha³ Cembrzyñski 42-287 Psary Œl¹skie
ul. Kopernika 9 tel.034 3579395

Chcesz dorobiæ napisz. Zbyt, zaopatrzenie gwa-
rantowane umow¹. Informacja bezp³atna. Proszê
do³¹czyæ znaczek za 1.5 z³. Mariusz Jamróz Buda
Stalowska 5/4 39-461 Tarnowska Wola

Nawi¹¿ê kontakt z elektronikami amatorami. Odst¹-
piê literaturê elektroniczn¹ – tanio. Masz problem –
pomoc – porady – darmo! Elektronik – emeryt: Kra-
ków 012 6378612 lub po 18.00 do 21.00
601 821367

Wykonam obwody drukowane jedno lub dwustron-
ne pojedyncze i krótkie serie A. Moniak Bolechowi-
ce 107 32082 Kraków tel. 012 2853497 po 18.00

Sprzedam Amigê 500 z joystickiem, mysz¹ i 30 dys-
kietek + drukarka ig³owa. Cena 350 z³ bez drukarki

300 z³ Wiktor Konopka Zielona Góra ul. Kraljewska
50/8 tel.3266836

Kupiê sprawny kineskop 5VAEP4 (prod. Taiwan),
uk³. Scalone: NE5205AN, TCA3189, stabiliwolty
STR90/40 – 2 szt., filtry 7x7: 305, 316,306, 309,
332, 440, 441. Jerzy Falkiewicz 14-202 J³awa
ul. Smolki 19/42

Zaawansowany elektronik podejmie siê monta¿u
urz¹dzeñ wraz z uruchomieniem, na zlecenie a tak¿e
z powierzonych elementów tel. 0603 276296

Sprzedam nowe uk³ady elektronik do Sony; 14’’
–100 z³ , 21 –200 z³, 25-200 z³, 29 – 400 z³; Pa-
nasonic 21’’ i 25’’ – 200 z³ – tel. 071 3619468
i 0501 053332

Wykrywacz metali do prac pod wod¹ i na ziemi za-
siêg 3m. oraz zestawy do samodzielnego monta¿u
tel.081 8814184 po 16.00, 0603 396803

Poszukujê schematu osc. C1-64A oraz woltomie-
rza B7-21/1 i B7-34A Lublin 20-113 ul. Z³ota 6/5
tel. 081 5324629

M³ody elektronik poszukuje pracy cha³upniczej zwi¹-
zanej z elektronik¹ Rados³aw Kudlewski ul. Koœciuszki
12 KuŸnica Bia³ostocka 16-123

Uruchomiê kodowany radioodtwarzacz samocho-
dowy sprzedam 2 tomy Turbo Pascala 7 Marci-
niaka 50 z³ kontakt tel. 052 3530854 lub
0601 642780

Sprzedam razem lub osobno konsolê N64 oryginalne
rozszerzenie pamiêci 3 joypady rumblepak controller
pak 11 gier stan idealny tel.058 6822030

11/99

g³³o

ossz

niia

a d

drro

Kupiê mini kamerê bez obudowy infrarot /na
podczerwieñ/ oraz uk³ady scalone: NE5205AN
Philipsa, TCA3189 Thomsona Jerzy Falkiewicz
ul. Smolki 19/42 14-202 I³awa

Sprzedam profesjonalne modu³y koñc. mocy Audio-
MOS 100 do 300 W. Bardzo ma³e p³ytki (SMD) uru-
chomione. Równie¿ modu³y zasilacza. Niedrogo!!!
Arek tel. 0601 740507

Ponad 30 dokumentacji wykrywaczy metali VLF
PI TR omnitrony bardzo dobre zasiêgi penetracji
odst¹piê wymieniê Jan KuŸma 22-400 Zamoœæ
ul. Reja 9/39

Kupiê programy do Atari 1040ST sprzedam schema-
ty: stroboskopu 10 z³, pods³uchu 9 z³, sprzedam uk³a-
dy doC-64, p³ytê do stacji dysków 1541 II C-64 30 z³
i dyski du¿e od C-64 1 szt. –3 z³ tel. 052 3552089

Wykrywacz metali z dyskryminacj¹ prod USA
A. Wyka ul.Lipowa 6a/17 81-572 Gdynia
tel. 058 7810889 lub 0602 224228

Sprzedam zmontowany kit AVT 2250 + zasilacz, dysk
i kabel R5232 – ca³oœæ 350 z³. Micha³ Dudkiewicz
ul. ¯urawia 6 Przysiek 87-134 Z³a Wieœ Wielka
tel. 056 6789315

Podejmê siê monta¿u p³ytek drukowanych. Wy-
soka jakoœæ. Pomoc i przepisywanie prac dyplo-
mowych tel. 054 2352643

Konstruktorze nadajników!!! Mam tranzyst. Mocy
w.cz. i bwcz prod. WNP/KT9XXX, KP9XX, inne/ tanie
stab. 78LXX, 79LXX, preskalery K193IEX, uk³
UL1042, info kop. A5 +2 x zncz A 1pln lub fax Ta-
deusz Sienkiewicz ul. Ksiêcia Janusza 41/43 m. 10
01-452 Warszawa tel/fax 022 375738

Sprzedam czêœci elektroniczne, schematy, radiote-
lefon –kwarce 2 m., CB, ZX Spektrum (monitor,
stacja dysków, drukarka) maszynê do pisania
tel. 015 8443508 po 20.00 wladeks@yahoo.com

Sprzedam ch³odziarkê samochodow¹ prod. WNP. Po-
jemnoœæ 17 litrów, zasilanie: 12 V, moc: 45 W, cena:
1250 z³. Diody 100 A + radiatory 4 szt/60 z³. Diody
10 A 24 szt/36 z³. Laminat 2-str. 6,2dm

10z³. Marek

Kordziñski ul. Œw. Jana 11/40 37-700 Przemyœl,
tel. 016 6706094

Profesjonalne wykrywacze metali z rozró¿nieniem,
przystawka zmieniaj¹ca OTV w wielokana³owy oscy-
loskop, mininadajniki UKF-FM, wykrywacze pods³u-
chu, radiotelefon CB, nadajnik TV itp. Zbigniew Przy-
bysz ul. Nad £omnic¹ 22/5 58-540 Karpacz.

Sam zamontujesz alarm do swojego samochodu. Nic
prostszego – zestaw (centralka + odbiornik + pilot
radiowy + czujnik ultradŸwiêkowy + dok³. instr.
monta¿u) – 240 z³ + koszty wysy³ki Ró¿ne wersje
dzwoñ. K.Berus Czerwieñsk tel. 060316221

Kupiê schemat – el. –lampowy – organów Ham-
monda. Sprzedam – lampowe wzmacniacze – gi-
tarowe – 25 VA –4 XEL 84-50 VA – 2XEL36 z git.
przedwzm. Zbudowane tech. druku na jednej
p³ytce drukowanej Henryk Dworniczuk
88-160 Janikowo tel. 052 3513671

Hobbistycznie chcia³bym przywróciæ do ¿ycia zabyt-
kowy przyrz¹d Meratronik K-935 A. Poszukujê in-
strukcji obs³ugi schematów serwisowych modu³ów
odkupiê lub wypo¿yczê do skserowania
tel. 015 8221223 po 19.00

Mgr in¿. podejmie siê monta¿u uk³adów elektro-
nicznych (umowa zlecenie lub wspó³praca sta³a).
Dla du¿ych zleceñ uruchomiê liniê monta¿ow¹
tel/fax: 024 2637635 e-m.:200674jj@polbox.com

Sprzedam odtwarzacz CD Technics SL-PS670A - dwu-
letni, stan idealny, cyfrowe wejœcie optyczne cyfrowa
regulacja poziomu wyjœciowego, edycja, wyciszanie,
powtarzanie wybranego fragm. 600 z³ A. Trzeciak
Wschowa tel. 065 5404904

Wzmacniacz rozg³oszeniowy Eureka 200 wyjœcie
120 V pe³na dokumentacja + czêœci zamienne Do
wysterwania 10 gigantofonów lub 400 ma³ych
g³oœników cena 150 z³ A. Bro¿ek 33-131 £êg Tar-
nowski ul. D³uga 7 tel. 014 451818

Literaturê: Biblioteka elektronika – obliczenia – pro-
jekty wykonañ – sprawdzone, niepublikowane – od-
st¹piê. Zadzwoñ: Kraków tel. 012 6378612 lub wie-
czorem 0601 821367 Porady bezp³atnie.

Sprzedam komputer tanio PC486SX HDD ok.30
MB, FDD: 1,44 MB, 1,2 MB klawiatura + mysz +
podk³adka do myszy + monitor mono + przej-
œciówka do myszy cena do uzgodnienia Katowice
Wojtek tel. 022 2687867 od 17.00 do 23.00

Wykonam, przeœlê kompletn¹ (z instrukcj¹ zamonto-
wania – pasuje do ka¿dego auta) blokadê odcinaj¹c¹
zap³on przed z³odziejem. Oryginalna zasada dzia³ania
= skuteczna ochrona. 100 z³. Zamów – list. Dariusz
Knull ul. Rymera 4a/5 41-800 Zabrze

Kupiê schemat instrukcjê obs³ugi prostownika uni-
versal typ 110/220 kupiê schemat i instrukcjê obs³u-
gi sposób kodowania alarmu samochodowego USOS
Anna Bernat 24-100 Pu³awy ul. Kusociñskiego 1m1

Pilnie poszukujê uk³adu L9686 tel. 0604 527470

Sprzedam transformator mocy ok. 1000 W z de-
monta¿u, gry Scrabble wyœwietlacz do tej gry ce-
na do ustalenia Tomasz Baj Stare Miasto 448
37-300 Se¿ajsk

Sprzedam C-64 stacjê dysków 1541 II magnetofon
Cartridge „Final III’ „Speedscript” myszkê, Joystik, Ge-
os 1.2, 2.0, 110 dysków 20 kaset. Ksi¹¿kê „Commo-
dore 64” – 100 z³ Z. Zasada Œwiêtoch³owice 41-608
ul. Szczytowa 11/8

Podejmê siê monta¿u urz¹dzeñ elektronicznych
z materia³ów powierzonych. Gwarantowana ja-
koœæ i uczciwoœæ. Maciej Prochowski ul. Koœciuszki
30/83 23-400 Bi³goraj

Modulatory TV np.: do mini kamer, ma³ych sieci ka-
blowych, itp. Wzmacniacze w.cz. VHF – UHF
25 dB zasilanie + 12 V tel. 058 3488949
gbsz@polbox.com

Pilnie kupiê: schemat i instrukcjê programowania
Video „Grundig VS-440 VPS” – mo¿e byæ w jêz.
niemieckim; kody i instrukcjê obs³ugi pilota TOP-
TEL1 „CME”. Franciszek Œwiêtek 34-483 Lipnica
Wielka 954, tel. 018 2634388

Sprzedam: trafa Rubin 714-15z³, PR-ró¿ne 100 szt. 5 z³,
radiatory 1-3 z³, potencjometry 0,25 z³, trymery pow.
0,10 z³, C-zmienne 2-4 sekc. 2-5 z³, gniazda, wtyki,
podst.-6P45S, prze³¹czniki – ró¿ne, RX-20 lampowy.
Anatol Fro³ów Kœ. Œciegiennego 5 17-200 Hajnówka.

Kupiê egzemplarze EdW: 1/96, 4/96, 6/96, 11/96,
6/97, 7/97, 11/97, 3/98, 12/98. Przeœlij swój
cennik. Zwrot znaczka gwarantowany! Wies³aw
Jaszowski ul. Lipowska 128, 43-450 Ustroñ.

Bezprzewodowe nadajniki telewizyjne i radiowe oraz
cyfrowe systemy radiopowiadomienia du¿ego
zasiêgu, radiolinia. Andrzej Czarnecki ul. W. Pola
13/169, 41-207 Sosnowiec tel.0602 343109

Sprzedam grê telewizyjn¹. HQ 16Bit na kardrid¿e
Sega:100 PLN. Uk³ad „Show View” 150 PLN.
Zegar-programator elektronika 21-10 50 PLN.
Lodówka samochodowa 1250 PLN. Oporniki 10k
2500szt. 25 PLN. Marek Kordziñski ul. Œw. Jana
11/40 37-700 Przemyœl. Tel. 016 6706094

Zachodnie schematy i ksi¹¿ki serwisowe do RTV CD
VCR SAT PC-monitor po nades³aniu 10DM w kopercie
na adres – Niemcy – B.R.D. A.M. Postfach –Nr 11553
Postfach-PLZ 26181-Edewecht. A. Icha Postfach-
Nr 11553 Postfach-PLZ26181/B.R.D.

Tanio sprzedam radio CB Onwa czêœciowo
sprawny multimetr cyfrowy z sond¹ wcz do 1GHz
komputer Comodore C64. Stefan ¯ubil Pruszków
4 68-115 Rudawica tel. 068 3772933 wieczorem.

Praca- zatrudniê na zlecenie praca w twoim miejscu
zamieszkania oferta tylko dla zdecydowanego
uczciwego faktycznie zainteresowanego prac¹ – tylko
oferty listowne – dwa znaczki bez koperty. Andrzej
Nyga tel. 023 6543238 ul. Sienkiewicza 1/13/65
06-500 U³awa.

Potrafiê wykonywaæ tanio i solidnie, nietypow¹,
elektroniczn¹ blokadê zap³onu (do ka¿dego auta)
oraz inne. Zatrudnij mnie na umowê – zlecenie
(=zostañ moim odbiorc¹) ofertê przeœlij na adr.:
Dariusz Knull ul. Rymera 4A/5 41-800 Zabrze.

Powa¿na firma zatrudni do prac z elektroniki z
dostaw¹ i odbiorem 100% uczciwoœci. Koperta +
znaczek na odpis. St. Masztalerz Urbanowice 51/4
47-270 Goœciêcin

Sprzedam Amigê 500, mysz, joy, zasilacz z
uszkodzon¹ stacj¹ dysków lub zamieniê na
twardy dysk do PC ok. 500 MB lub podobne.
Oferty kierowaæ na adres: Dawid Botor 42-750
Kalety ul. Ksiê¿ycowa 2

Sprzedam 20 szt. uk³adów scalonych zapamiêtywania
dŸwiêku – ISD 1420S (smd) oraz Atari 65XE+stacja
dysków + gry + programy. Tel. 0603 455286 lub
017 8565033

Sprzedam procesor ONR251913 –01 do C64.
Syntezator mowy doC64. A. Paska Wroc³awska
8/50 62-600 Ko³o. Kupiê schemat do
wzmacniacza Forte 101s

Amplituner AT9100 150 z³, magnetofon M.-9115
90 z³ magnetofon M.-9115 80 z³ CB Albrecht 60 z³
CB Dragon – rêczniak 6x40 kana³ów 180 z³
tel. 065 5123459

Tanio programy do rozkodowania radio
samochodowych oraz usuwania sim-lock
z tel. kom. schematy, opisy, mapy pamiêci
tel. 0603 768401 e-mail; simcode@priv4.onet.pl

Sprzedam Atari 800XL Atari PC$8088 z monitorem
PCM124 oraz schemat przyrz¹du do sprawdzania
zwaræ uzwojeñ transformatorów, cewek itd. –
tel. 058 5535284

Sprzedam kit kamery kolor CDD z miniaturowym
obiektem popis w EdW6/97 cena 300 z³ lub
zamieniê na inny sprzêt RTV H. Tyburcy 01-494
Warszawa ul. Blatona 6/20

Przerywacz zap³onu, odp³ywu paliwa do auta –
p³ytka + schemat – 15 z³. Odst¹piê CD z programami
dla elektroników, katalog Philips CD, Avnet CD.
gbsz@polbox.com tel.058 3488949 po17.00

Sprzedam wykrywacze metali VLF PJ JB
i dalekiego zasiêgu informacje kop. Zwrotna
+ 3 znaczki na listy Kazimierz Tuka³³o
ul. Katowicka 36/1 41-710 Ruda Œl¹ska 10

Sprzedam u¿ywane telewizory magnetowidy
monitory sprzêt audio sprawne i uszkodzone Mariusz
Lipniak tel. 095 7520860 lub 0602 423149 Tanio!!!

Praca cha³upnicza. Zbyt gwarantowany.
Informacje wy³¹cznie listowne po przes³aniu kop
zwrotnej plus 2 zncz po 0,70 z³ Grzegorz Obara
37-450 Stalowa Wola AL. Jana Paw³a II 13/134

Wykrywacze metali schematy sondy p³ytki sprzedam –

kupiê wymieniê na inne lampy RV-12-P2000 z
podstawkami lub bez kupiê lub wymieniê na inne S.
Królak ul. Wyki 19/6 75-329 Koszalin tel. 094 3412813

Sprzedam falowniki tanio 2,2 KW cena 1200 z³
wysy³am ofertê zastosowanie: regulacja p³ynna
silników wentylatorów pomp napêdów oraz
dmuchawy Jerzy Krupiñski 58-100 Œwidnica ul.
£okietka 31/3 tel. 074 8529257

Sprzedam dipmeter 3 do 250 MHz oraz numery
„Radioelektronik” z lat 85-86 „ M³ody technik” 81-
88 „Kalejdoskop Techniki” 78-90 R. Pilewski
ul. Broniewskiego 12 09-200 Sierpc

11/99

g³³o

ossz

niia

a d

drro

Uk³ad modemu energetycznego jest

wstêpem do opisu kompletnego systemu
pozwalaj¹cego na stworzenie tytu³owego
„inteligentnego budynku”. Powinien on
sk³adaæ siê z nastêpuj¹cych urz¹dzeñ:
– uk³adu nadzoruj¹cego system (lub kilku

uk³adów). Mo¿liwe zatem jest stero-
wanie przy u¿yciu komputera wyposa-
¿onego w ³¹cze RS232C, odrêbnego
urz¹dzenia nadzoruj¹cego, zdalne ste-
rowanie przy u¿yciu telefonu;

– sieci uk³adów wykonawczych. Uk³adem

wykonawczym mo¿e byæ osobny uk³ad
elektroniczny, lub inny komputer (mo¿-
liwoœæ przesy³ania danych pomiêdzy
dwoma komputerami);

– medium transmisji danych (sieæ ener-

getyczna);

– modemów pod³¹czonych do wszystkich

urz¹dzeñ.

Idea tak zorganizowanego systemu

„automatyki domowej” zosta³a przedsta-
wiona na rysunku 1. Jest to oczywiœcie je-
dynie przyk³ad wykonania takiego syste-
mu, a jego docelowy wygl¹d bêdzie zale-
¿a³ od naszych potrzeb i pomys³ów.

Dziêki mo¿liwoœci zdalnego sterowa-

nia (np. poprzez telefon) zawsze mo¿emy
zadzwoniæ do domu i sprawdziæ czy za-
mkniête s¹ wszystkie drzwi, okna, nie
ulatnia siê gaz, czy te¿ w³¹czyæ ogrzewa-
nie przed naszym powrotem. Bêd¹c na
wakacjach mo¿emy telefonicznie symulo-
waæ obecnoœæ domowników, podlewaæ
kwiatki, czy te¿... karmiæ rybki. Pomys³ów
jest nieskoñczenie wiele.

Programuj¹c odpowiednio uk³ad

nadzoruj¹cy (mo¿e to byæ komputer oso-
bisty, lub osobny system mikroprocesoro-
wy) mo¿emy w³¹czaæ i wy³¹czaæ wszelkie
urz¹dzenia domowe wed³ug za³o¿onego
algorytmu. Jeœli zapomnieliœmy zgasiæ
œwiat³o w drugim pokoju wystarczy jedna
komenda wydana naszemu komputerowi.

Sercem modemu jest uk³ad TDA

5051A (rys. 2). Zawiera on w sobie wszy-
stkie niezbêdne elementy odpowiedzialne
za nadawanie oraz odbiór danych po-
przez sieæ energetyczn¹. Uk³ad ten pracu-

je w systemie ASK. Sygna³em nios¹cym in-
formacje jest amplituda fali noœnej o czê-
stotliwoœci 95÷148,5 kHz. Zarówno
nadawanie jak i odbiór danych synchroni-
zowany jest poprzez wewnêtrzny oscyla-
tor pod³¹czony do zewnêtrznego kwarcu.
Pozwala to na uniezale¿nienie czêstotliwo-
œci fali noœnej, oraz pracy uk³adu filtru cy-
frowego od warunków zewnêtrznych ta-
kich jak np. temperatura otoczenia.

W trybie nadawania fala noœna gene-

rowana jest przez odczyt pamiêci ROM,
synchronizowany sygna³em generatora.
Dane z pamiêci ROM podawane s¹ na
przetwornik C/A. Nastêpnie analogowy
ju¿ sygna³ doprowadzany jest do wyjœcio-
wego wzmacniacza mocy.

W trybie odbioru, sygna³ trafia do

wzmacniacza wejœciowego o programo-
wanym wzmocnieniu (zale¿nym od pozio-
mu sygna³u wejœciowego). Nastêpnie sy-
gna³ ten przetworzony zostaje przez prze-
twornik A/C i w postaci cyfrowej podda-
wany jest filtracji w celu usuniêcia czêsto-
tliwoœci ró¿nych od czêstotliwoœci fali no-
œnej. Tak obrobiony sygna³ trafia do cyfro-
wego demodulatora i dalej ju¿ jako dane
na wyjœcie uk³adu. Podstawowe parame-
try uk³adu zosta³y zestawione w Tabeli 1.

Schemat ideowy modemu przedsta-

wiony zosta³ na rysunku 3. Jego g³ównym
elementem jest uk³ad TDA 5051A, które-
go zasada dzia³ania opisana zosta³a w po-
przednim punkcie. Jednak do poprawnej
pracy potrzebuje on z jednej strony inter-
fejsu umo¿liwiaj¹cego sprzê¿enie uk³adu
z sieci¹ energetyczn¹, a z drugiej uk³adu
interfejsu RS232C. Dodatkowo zaprojek-

Ju¿ od kilku lat w œwiecie elektroniki funkcjonuje pojêcie „auto-
matyki domowej”. Z ca³¹ pewnoœci¹ w przysz³oœci ka¿dy budynek
bêdzie wyposa¿ony we w³asny, niezale¿ny system kontroluj¹cy
wszelkie urz¹dzenia zainstalowane w jego obrêbie. Poczynaj¹c
od sterowania oœwietleniem czy pomiaru temperatury, a koñcz¹c
na systemach alarmowych i przeciwpo¿arowych. Poniewa¿ wiêk-
szoœæ takich urz¹dzeñ pod³¹czona jest do sieci ~220V, niemal do-
skona³ym medium transmisji danych staj¹ siê w³aœnie przewody
sieci energetycznej. W tak skonstruowanym systemie mo¿liwe bê-
dzie tak¿e przesy³anie danych pomiêdzy dwoma komputerami.

Inteligentny budynek –

transmisja danych sieci¹

SYSTEM

PRZECIWPO¯AROWY

NADZORUJACY

OŒWIETLENIE

SYSTEM

NADZORUJ¥CY

KOMPUTER

ALARMOWY

SYSTEM

Linia zasilaj¹ca

STEROWANIA

SYSTEM

PRZEZ TELEFON

SYSTEM

OGRZEWANIA

DRZWI oraz OKIEN

KONTROLA

OTWARTYCH

LODÓWKA

PRALKA

Linia
telefoniczna

Rys. 1 Przyk³adowy system automatyki domowej

Opis uk³adu TDA 5051A

Budowa i zasada dzia³ania

11/99

Elle

kttrro

niik

a d

towany zosta³ tak¿e kompletny uk³ad
zasilania.

Poniewa¿ opisywany modem z defi-

nicji zostanie pod³¹czony do sieci ~220V,
na p³ytce drukowanej przewidziano miej-
sce na wlutowanie transformatora siecio-
wego TS2/16. Zabezpieczeniem przepiê-
ciowym uk³adu s¹ bezpiecznik oraz wary-
stor. Wzrost napiêcia sieciowego spowo-
duje wzrost pr¹du p³yn¹cego przez wary-
stor, wskutek czego zostanie przepalony
bezpiecznik. Poniewa¿ uk³ad nie pobiera
wiêcej ni¿ 100 mA pr¹du zastosowany
zosta³ standardowy mostek prostowniczy
1A oraz stabilizator 78L05.

Uk³ad interfejsu TTL/RS232C zbudo-

wany zosta³ w oparciu o uk³ad MAX 232.
Ze wzglêdu na ograniczony dopuszczalny
pobór pr¹du szczególnie wa¿ne jest aby
zastosowaæ w³aœnie uk³ad firmy Maxim,
zamiast np. uk³adu ICL 232. Uk³ad MAX
232 wyposa¿ony zosta³ w wewnêtrzn¹
przetwornicê napiêcia, do której popraw-
nego dzia³ania niezbêdne s¹ kondensato-
ry C1÷C4. Przetwornica ta dostarcza na-
piêæ +10 V oraz –10 V potrzebnych do
przeprowadzenia transmisji poprzez ³¹cze
RS232C.

Ostatnim blokiem funkcjonalnym

uk³adu jest interfejs umo¿liwiaj¹cy sprzê-
¿enie modemu z sieci¹ energetyczn¹. Je-
go zasadniczym elementem jest transfor-
mator, którego zadaniem jest galwaniczne
oddzielenie uk³adu od sieci zasilaj¹cej,
przy jednoczesnym zapewnieniu przeno-
szenia sygna³u fali noœnej zarówno przy
nadawaniu jak i odbieraniu danych.

Funkcjê transformatora sprzêgaj¹ce-

go mo¿e spe³niaæ fabryczny produkt fir-
my Newport Components o oznaczeniu
78250. Mo¿na go równie¿, podobnie jak
w prototypie, wykonaæ we w³asnym za-
kresie. Transformator posiada po 20 zwo-
jów zarówno po stronie pierwotnej jak
i wtórnej, które nawiniêto na kubku ferry-
towym o sta³ej AL=3400 nH/z

wykona-

nym z ferrytu F2001. Do nawiniêcia

uzwojenia u¿yto drutu nawojowego
w emalii DNE 0,5 mm. Wykonuj¹c trans-
formator nale¿y oddzieliæ uzwojenia war-
stw¹ ceratki izolacyjnej. Zwarcie pomiê-
dzy uzwojeniami mo¿e doprowadziæ do
uszkodzenia uk³adu.

Pary elementów L1, C12 oraz L2, C13

tworz¹ filtr œrodkowo przepustowy maj¹cy
na celu odfiltrowanie czêstotliwoœci 50 Hz
oraz pozosta³ych zak³óceñ. Doskonale
przenoszona jest natomiast czêstotliwoœæ
fali noœnej, która zale¿na jest od czêstotli-
woœci generatora kwarcowe-go i w na-
szym przypadku wynosi 8 MHz/64=
=125 kHz. Niezbêdne jest zastosowanie
odsprzêgaj¹cego kondensatora C14. Wy-
nika to z faktu, i¿ na wyjœciu TX

out

uk³adu

scalonego panuje napiêcie sta³e o wartoœci
oko³o 0,5 V, które przy braku wspomnia-
nego kondensatora by³oby zwierane do
masy poprzez uzwojenie transformatora.

Dioda D1 typu TRANSIL stanowi za-

bezpieczenie przepiêciowe obwodu wyj-
œciowego uk³adu, które nie posiada we-
wnêtrznego zabezpieczenia przed prze-
piêciami i ujemnymi napiêciami. Ze
wzglêdu na ryzyko uszkodzenia uk³adu,
nie nale¿y uruchamiaæ modemu bez ele-
mentu D1.

W oparciu o tranzystor T1 zbudowa-

ny zosta³ dodatkowy wzmacniacz wejœcio-
wy niezbêdny przy bardzo niskim pozio-
mie napiêcia sygna³u wejœciowego.

Znaj¹c ju¿ zastosowanie wszystkich

bloków funkcjonalnych uk³adu mo¿emy
opisaæ idee jego funkcjonowania. W trybie
nadawania dane przychodz¹ce z kompute-
ra poprzez interfejs RS232C/TTL steruj¹
wejœciem DATA

uk³adu TDA 5051.Jeœli na

wejœciu DATA

panuje logiczna „1” ampli-

tuda fali noœnej (czêstotliwoœæ 125 kHz) na
wyjœciu TX

out

wynosi 0 V. Powoduje to wy-

muszenie logicznej „1” zarówno na wyj-
œciu DATA

out

uk³adu nadaj¹cego dane jak

i we wszystkich innych odbiornikach
pod³¹czonych do sieci ~220V.

Jeœli na wejœciu DATA

pojawi siê sy-

gna³ „0” zwiêksza siê amplituda fali no-
œnej na wyjœciu TX

out

. Sygna³ ten powraca

do uk³adu poprzez tranzystor T1 powo-
duj¹c wymuszenie logicznego „0” na wyj-
œciu DATA

out

oraz, co nas przede wszyst-

kim interesuje poprzez transformator TR2
wydostaje siê do sieci energetycznej.

SYMBOL

PARAMETR

MIN.

TYP.

MAX.

JEDN.

Napiêcie zasilania

4,75

5,0

5,25

Ca³kowity pr¹d zasilania:
odbiór
nadawanie
power-down

–
–
–

28
47
19

38
68
25

mA
mA
mA

Czêstotliwoœæ noœna

132,5

148,5

kHz

osc

Czêstotliwoœæ oscylatora

6,08

8,48

9,504

MHz

Prêdkoœæ transmisji

600

1200

bitów/s

Tabela 1 – Parametry uk³adu TDA 5051A

TEST1

SCANTEST

SZCZYTOWY

LICZNIK

DETEKTOR

DEMODULATOR

PASMOWY

CYFROWY FILTR

CYFROWY

DATAout

A/D

RXin

GENERATOR

OSC2

OSC1

CLKout

TDA 5051A

STEROWANIE

zegar

APGND

DATAin

ROM

C/A

Z ZABEZPIECZENIEM

STOPIEÑ WYJŒCIOWY

zmodulowana

noœna

TXout

Vddap

DGND

AGND

Vdda

Vddd

Rys. 2 Schemat blokowy uk³adu TDA 5051A

11/99

IIn

ntte

elliig

nttn

y b

k -- ttrra

nssm

miissjja

a d

ycch

h ssiie

eccii¹

W trybie odbioru brak sygna³u czêsto-

tliwoœci noœnej powoduje wyst¹pienie lo-
gicznej „1” na wyjœciu DATA

out

. Jeœli sygna³

ten trafia przez transformator TR2 do uk³a-
du wzmacniacza zbudowanego w oparciu
o tranzystor T1, to po wzmocnieniu dopro-
wadzany jest na wejœcie RX

uk³adu TDA

5051. Poddawany jest nastêpnie filtracji,
demodulacji, czego wynikiem jest poja-
wienie siê logicznego „0” na wyjœciu DA-
TA

out

drugiego modemu. Powoduje to

oczywiœcie (poprzez interfejs TTL/RS232C)
wys³anie tej informacji do komputera.
Przebiegi czasowe ilustruj¹ce ten proces
przedstawione zosta³y na rys. 4.

Nale¿y zwróciæ uwagê na fakt, i¿ ka¿-

da informacja wys³ana z danego kompu-
tera natychmiast do niego powraca. Jest
to wynikiem tego, ¿e w trybie nadawania
odbiornik tak¿e pracuje, przesy³aj¹c dane

na powrót do komputera. Ma to szczegól-
ne znaczenie przy testowaniu poprawno-
œci dzia³ania modemu.

W pierwszej kolejnoœci powinniœmy

zmontowaæ czêœæ zasilaj¹c¹ uk³ad. Na-
stêpnie pod³¹czamy go do napiêcia
220 V i sprawdzamy poprawnoœæ napiêæ
na koñcówkach 3, 11, 13 uk³adu US2 oraz
na nó¿ce 16 uk³adu US1. Zmierzone na-
piêcie powinno wynosiæ oko³o 5 V. W na-
stêpnej kolejnoœci (po wy³¹czeniu zasila-
nia uk³adu!!!) montujemy transformator
TR2 oraz elementy L1, L2, C12, C13, R6.
Ponownie w³¹czamy uk³ad i sprawdzamy
czy na kondensatorze C13 nie wystêpuje
napicie sieciowe o czêstotliwoœci 50 Hz
(nawet o niskim napiêciu). Jeœli taki objaw

wyst¹pi nale¿y sprawdziæ poprawnoœæ wy-
konania transformatora, oraz sprawnoœæ
zastosowanych elementów.

Jeœli test przebieg³ pozytywnie po-

nownie wy³¹czamy uk³ad i montujemy
pozosta³e elementy. Uk³ad TDA 5051 jest
wykonany w technologii SMD i powinni-
œmy wlutowaæ go w ostatniej kolejnoœci.
Odradzam stosowanie lutownicy transfor-
matorowej, na rzecz grza³kowej z mo¿li-
wie cienkim grotem. Odstêpy pomiêdzy
koñcówkami uk³adu s¹ doœæ ma³e i proces
ten nale¿y przeprowadziæ ze szczególn¹
ostro¿noœci¹. Ostatni¹ czynnoœci¹ jest wy-
konanie przewodu po³¹czeniowego zgo-
dnie z rysunkiem 5. W nawiasach podano
numery koñcówek dla z³¹cza 25 pin.

Tak zmontowany uk³ad mo¿emy

pod³¹czyæ do komputera w celu przepro-
wadzenia testów. Do sprawdzenia po-
prawnoœci dzia³ania modemu uruchamia-
my program CHAT i sprawdzamy czy pisa-
ne przez nas litery pojawiaj¹ siê na ekra-
nie. Pomyœlny wynik testu upewnia nas,
¿e poprawnie wykonano uk³ad interfejsu
RS232C/TTL, poprawnie dzia³a uk³ad TDA
5051 oraz wzmacniacz tranzystorowy.

Kolejnym krokiem jest uruchomienie

wspomnianego programu na drugim
komputerze wyposa¿onym w modem
i sprawdzenie poprawnoœci transmisji. Ja-
koœæ po³¹czenia jest zale¿na od dwóch
czynników:
– poprawnoœci wykonania transformato-

ra TR2;

– t³umiennoœci sieci energetycznej dla

czêstotliwoœci 125 kHz. Zale¿y ona od
jakoœci samej instalacji elektrycznej,
oraz przede wszystkim od iloœci i ro-
dzaju pod³¹czonych odbiorników pr¹-
du. Generalnie zasada jest taka, ¿e im
mniejsza t³umiennoœæ sieci energetycz-
nej tym wiêkszy maksymalny zasiêg
dzia³ania modemu.

Kilka ostatnich s³ów nale¿y poœwiêciæ za-
stosowanym z³¹czom:
– sygna³y interfejsu RS232C/TTL wypro-

wadzone zosta³y poprze mêskie, kon-
towe z³¹cze DB9 przeznaczone do wlu-
towania w p³ytkê drukowan¹;

– jako z³¹cze zasilaj¹ce uk³ad zastosowa-

no dwu-koñcówkow¹ listwê zaciskow¹
przeznaczon¹ do wlutowania w p³ytkê
drukowan¹.

Pakiet oprogramowania pozwala na

przesy³anie danych tekstowych (program

DO DRUKU

SKIE

SA5.0A

27p

8MHz

VS-

VS+

–

C1+

10n

33k

2,2M

VCC

C2+

GND

–

BC547B

TDA5051AT/C1

T2OUT

T1OUT

T2IN

T1IN

150k

10k

10n

US2

R1IN

R1OUT

R2IN

R2OUT

US1 MAX232

100n

/10V

/16V

TS2/16

100

C10

C11

470

GB008

PR1

78L05

+5V

US3

TR1

0,5W

/63V

250V

MOV

100

/250V

C13

68n

33n/

100mA

C12

TR2

F/16V

~220V

L1 47

C14

Rys. 3 Schemat ideowy modemu

Monta¿ i uruchomienie

Oprogramowanie

11/99

IIn

ntte

elliig

nttn

y b

k -- ttrra

nssm

miissjja

a d

ycch

h ssiie

eccii¹

CHAT.EXE) oraz plików pomiêdzy dwoma
komputerami (programy MASTER.EXE
oraz SLAVE.EXE).
Wszystkie trzy programy posiadaj¹ t¹ sa-
m¹ sk³adniê wywo³ania:
CHAT

nr_portu prêdkoœæ

MASTER

nr_portu prêdkoœæ

SLAVE

nr_portu prêdkoœæ

nr_portu

– 1,2,3,4

prêdkoœæ

– 110, 150, 300, 600, 1200

(bodów)

W celu przeprowadzenia „rozmowy”

w trybie tekstowym uruchamiamy na
wszystkich wyposa¿onych w modemy
komputerach program CHAT. Wszystkie
pisane przez nas teksty pojawiaæ siê bêd¹
na ekranach pozosta³ych komputerów,
oraz jako echo tak¿e na naszym.

Transmisja odbywa siê bez jakiejkol-

wiek kontroli czy korekcji b³êdów. Wyjœcie
z programu nastêpuje po naciœniêciu kla-
wisza „Esc”.

Przesy³anie plików mo¿emy przepro-

wadziæ przy u¿yciu programów MASTER
oraz SLAVE. Komputer na którym urucho-
mimy program SLAVE bêdzie wykonywa³
polecenia wydawane przez komputer
nadrzêdny. Komputerem nadrzêdnym
bêdzie jednostka z pracuj¹cym progra-
mem MASTER.

W pierwszej kolejnoœci nale¿y uru-

chomiæ na jednym z komputerów pro-
gram MASTER, nastêpnie na drugim pro-
gram SLAVE. Na ekranie komputera
nadrzêdnego zostanie wyœwietlony znak
zachêty podobny jak ma to miejsce w sy-
stemie DOS np.:
C:\TOOLS\NC>
Mo¿emy teraz wydawaæ komputerowi
podrzêdnemu komendy.
dir œcie¿ka_dostêpu
Wyœwietla zawartoœæ katalogu podanego
jako parametr œcie¿ka_dostêpu.

Np.:
dir *.*

– wyœwietla wszystkie pliki

i katalogi

dir *.exe – wyœwietla wszystkie pliki

z rozszerzeniem exe

cd œcie¿ka_dostêpu
Zmiana bie¿¹cego katalogu na kompute-
rze podrzêdnym
Np.:
cd dos

Zmiany bie¿¹cego napêdu na kompute-
rze podrzêdnym mo¿emy dokonaæ wpi-
suj¹c jego oznaczenie literowe.
Np.:
d: – zmiana bie¿¹cego dysku na napêd D

Kopiowanie pliku z bie¿¹cego katalogu na
komputerze podrzêdnym (patrz komenda
cd) do bie¿¹cego katalogu na komputerze
nadrzêdnym (zwykle jest to katalog
w którym znajduje siê plik MASTER.EXE)
nast¹pi po przyciœniêciu klawisza „Page-
Down”. Pojawi siê wtedy pytanie o nazwê
pliku. Jeœli przeznaczony do kopiowania
plik znajduje siê w katalogu bie¿¹cym na
komputerze podrzêdnym, zostanie on
skopiowany. W przeciwnym wypadku po-
jawi siê komunikat o b³êdzie.

Aby przenieœæ plik z bie¿¹cego kata-

logu na komputerze nadrzêdnym do bie-
¿¹cego katalogu na komputerze podrzêd-
nym (patrz komenda cd) przyciskamy
klawisz „PageUp”. Nastêpnie podajemy
nazwê pliku do skopiowania. Jeœli podany
plik zostanie odnaleziony, zostanie prze-
prowadzona transmisja danych. W prze-
ciwnym wypadku zostanie wyœwietlony
komunikat o b³êdzie.

Transmisja danych realizowana jest

jako 8-bitowa z jednym bitem startu,
jednym bitem stopu oraz bez kontroli

parzystoœci.

Poniewa¿ podczas transmisji danych

mog¹ pojawiæ siê przek³amania zwi¹zane
z zak³óceniami generowanymi przez ró¿-
ne odbiorniki pr¹du pod³¹czone do sieci
energetycznej, ka¿da ramka danych (32
bajty) zostaje zaopatrzona w dwa bajty
detekcji b³êdów CRC (Cyclical Redundan-
cy Check). Kontrola CRC jest najczêœciej
stosowanym sposobem sprawdzania po-
prawnoœci transmisji, i praktycznie nie-
zbêdna w naszym przypadku. Daje ona
nieporównywalnie lepsze rezultaty ni¿
kontrola parzystoœci, która potrafi wykryæ
tylko zmianê iloœci „zer” lub „jedynek”
w obrêbie jednego bajtu. Dziêki jej stoso-
waniu mo¿emy wykryæ nastêpuj¹ce b³êdy
transmisji danych:
– wszystkie b³êdy seryjne (kilka bitów

z rzêdu);

– wszystkie b³êdy k-krotne gdzie k jest nie-

parzyste (np.: 5 bitów w ca³ej ramce);

– wszystkie b³êdy seryjne 16-bitowe;
– wykrywalnoœæ pozosta³ych b³êdów se-

ryjnych oraz k-krotnych jest na pozio-
mie przekraczaj¹cym 99,99%.

Nadajnik wyznacza 2 bajty CRC i do-

daje je na koniec ramki danych. Po otrzy-
maniu danych odbiornik ponownie wy-
znacza CRC i porównuje z otrzymanym.
Jeœli bajty CRC ró¿ni¹ siê od siebie – ozna-
cza to wyst¹pienie b³êdu i transmisja
przeprowadzana jest ponownie.
Wartoœæ CRC mo¿emy wyznaczyæ w na-
stêpuj¹cy sposób.
1. Do 16-bitowego rejestru CRC wpisuje-

my wartoœæ 0xFFFF.

2. Pobieramy pierwszy (kolejny) bajt da-

nych i wykonujemy operacjê EXOR
z m³odszym bajtem rejestru CRC. Otrzy-
many wynik umieszczamy w m³odszym
bajcie rejestru CRC.

3. Przesuwamy rejestr CRC o jeden bit

w prawo. Najbardziej znacz¹cy bit
ustawiamy na 0;

(7)

DB9/¿eñska

(2)

(5)

(20)

(4)

(3)

(6)

Rys. 5 Przewód po³¹czeniowy

td(dem)(su)

td(dem)(h)

DATAout

TXout/RXin

DATAin

Rys. 4 Przebiegi czasowe

11/99

IIn

ntte

elliig

nttn

y b

k -- ttrra

nssm

miissjja

a d

ycch

h ssiie

eccii¹

4. Jeœli bit który „wypad³” z rejestru CRC

podczas jego przesuwania by³ równy 0
przechodzimy do punktu 5. Jeœli by³
równy 1 wykonujemy operacjê EXOR
rejestru CRC ze sta³¹ 0xA001.

5. Wykonujemy punkty 3 i 4 osiem razy

(przetworzenie ca³ego bajtu).

6. Powtarzamy punkty 2,3,4,5 a¿ prze-

tworzymy wszystkie dane.

7. Zawartoœæ rejestru CRC jest poszukiwa-

n¹ wartoœci¹

Wszystkie osoby pragn¹ce napisaæ

w³asne oprogramowanie z pewnoœci¹ za-
interesuje przyk³ad wyznaczania CRC na-
pisany w jêzyku C.

//oblicza CRC ramka 32bajty + 2bajty
CRC - razem 34bajty
void put_crc(char *ramka)
{ unsigned int i,k,crc;

crc=0xFFFF;
for (i=0;i<32;i++)
{

crc=(crc & 0xff00) + ((crc & 0x00ff) ^

ramka[i]);

for (k=0;k<8;k++)
{

if (crc & 1)
{

crc=crc>>1;
crc=crc ^ 0xA001;

}
else crc=crc>>1;

}

}
ramka[32]=crc & 0x00ff;
ramka[33]=(crc & 0xff00) >> 8;

}

P³ytki i uk³ady MODEM mo¿na zamawiaæ
w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 483 – 5,50 z³
MODEM

– 22 z³

+ koszty wysy³ki.

ARTKELE 483

US2

C10

US3

PR1

US1

MAX232

C11

D1 C14

C13

–

TR1

12V/0,17A

TS 2/16

SIEÆ

MOV

TR2

100mA

C12

220V

Rys. 6 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

à Jaros³aw Piotrowiak

US1

– MAX 232

US2

– TDA5051AT

US3

– LM 78L05

– BC 547B

– jednokierunkowy transil na

napiêcie 5V np. SA5.0A,

1N5908, itp.

PR1

– GB008 1 A/100 V

MOV

– warystor 250 V (AC)

– 100 W

W/0,25 W

– 100 W

W/0,5 W

– 1 kW

W/0,25 W

– 10 kW

W/0,25 W

– 33 kW

W/0,25 W

– 150 kW

W/0,25 W

– 2,2 MW

W/0,25 W

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

C1÷C4

– 22 m

mF/25 V

C5, C6

– 27 p/50 V ceramiczny

C7, C8

– 10 nF/50V ceramiczny

– 100 nF/50 V ceramiczny

C10

– 100 m

mF/16 V

C11

– 470 m

mF/16 V

C12

– 33 nF/630 V MKSE

C13

– 68 nF/50 V MKSE-20

– 47 m

mH d³awik

– 22 m

mH d³awik

TR1

– TS 2/16

TR2

– ferrytowy rdzeñ kubkowy

M18/11, AL=3400 nH/zw,

F2001, nawin¹æ 2×20 zwojów

– WTAT 100mA/250 V

– z³¹cze DB9 mêskie, k¹towe

do druku

– listwa zaciskowa

wtyczka DB9/¿eñska 2 szt.

przewód 3 ¿y³y + oplot

p³ytka drukowana

numer 483

Kondensatory

Inne

11/99

IIn

ntte

elliig

nttn

y b

k -- ttrra

nssm

miissjja

a d

ycch

h ssiie

eccii¹

Opisane dotychczas mo¿liwoœci pro-

gramu by³y zupe³nie standardowe, i spo-
tykane w wiêkszoœci bardziej zaawanso-
wanych aplikacji. Wywo³uj¹c opcjê Me-
nu/Design/Rules... mo¿emy przekonaæ
siê o prawdziwym obliczu Protela. Przed-
stawione na rysunku 1 okienko to dopie-
ro lista wszystkich mo¿liwych do edycji
ustawieñ. Aby jedynie przybli¿yæ ich za-
stosowania nale¿a³oby poœwiêciæ temu
ca³kiem osobny artyku³. Z koniecznoœci
ograniczê siê wiêc jedynie do zak³adki
Routing, gdzie mo¿emy znaleŸæ parame-
try bezpoœrednio zwi¹zane ze sposobem
tworzenia mozaiki œcie¿ek.

Okienko podzielone jest na piêæ zasa-

dniczych czêœci. Na samej górze znajduj¹
siê zak³adki, które dziel¹ definiowane pa-
rametry w odpowiednie grupy tematycz-
ne. W lewym górnym rogu widoczna jest
lista wszystkich parametrów przydzielo-
nych do danej zak³adki. Obok niej znaj-
duje siê krótki opis zastosowania aktual-
nie wybranego parametru. W œrodkowej
czêœci okienka wyœwietlana jest tabela
ustawieñ, natomiast na samym dole
umieszczone s¹ klawisze s³u¿¹ce do wyko-
nywania nastêpuj¹cych czynnoœci:
Add... – dodawanie nowych ustawieñ;
Properties – edycja aktualnie podœwie-
tlonego ustawienia;
Delete – kasowanie ustawieñ;
Przedstawiê teraz zastosowanie poszcze-
gólnych parametrów.
Clearence Constraint – Minimalna odle-
g³oœæ jaka powinna byæ zachowana po-

miêdzy dwoma elementami tworz¹cymi
mozaikê œcie¿ek.
Routing Corners – Sposób wykonywania
za³amañ œcie¿ki. Mo¿e to byæ 45°, 90°
lub ³uk.
Routing Layers – Definicja, które war-
stwy bêd¹ wykorzystywane do tworzenia
mozaiki œcie¿ek.
Routing Priority – Priorytety kolejnoœci
prowadzenia po³¹czeñ w procesie auto-
matycznego projektowania p³ytki.
Routing Topology – Topologia po³¹czeñ.
Najlepszym opisem bêdzie samodzielne
przegl¹dniêcie wszystkich rysunków za-
wartych w okienku edycyjnym.
Routing Via Style – Parametry przelotki
dla p³ytek wielowarstwowych.
Width Constraint – Szerokoœæ œcie¿ki.

Ka¿de z powy¿szych ustawieñ mo¿e

zostaæ przyporz¹dkowane dla ca³ej p³ytki
(Board), grupy elementów lub pojedyn-
czej œcie¿ki, przelotki itd. Widoczne jest to
na rysunku 8 w tabeli ustawieñ. Dla œcie-
¿ek tworz¹cych uk³ad zasilania (VCC,
GND) przewidziano szerokoœæ 1mm, na-
tomiast dla wszystkich pozosta³ych (Bo-
ard) 0,5 mm.

Sposób definiowania ustawieñ opi-

szê na przyk³adzie szerokoœci œcie¿ek
(Width Constraint). Odpowiednie okien-
ko przedstawia rysunek 2. Pole dialogo-
we Filter Kind s³u¿y do wyboru typu ele-
mentu lub grupy elementów dla których
chcemy zdefiniowaæ szerokoœæ œcie¿ki.
Mo¿e to byæ np. ca³a p³ytka (Whole Bo-
ard), jedno po³¹czenie (Net), jedna stro-
na p³ytki (Layer) czy te¿ pewien obszar
p³ytki ograniczony wspó³rzêdnymi (Re-
gion). Pole wyboru konkretnego elemen-

tu mo¿e wygl¹daæ ró¿nie w zale¿noœci od
ustawienia poprzedniego parametru.
Niezmienny jest natomiast wygl¹d pól
przeznaczonych do ustalenia maksymal-
nej i minimalnej szerokoœci œcie¿ki.(Mini-
mum Width, Maximum Width).

Okienka dialogowe s³u¿¹ce do usta-

wiania pozosta³ych parametrów ró¿ni¹ siê
oczywiœcie miêdzy sob¹, lecz filozofia ich
obs³ugi jest identyczna.

Po odczycie listy po³¹czeñ wszystkie

elementy umieszczane s¹ „jeden na dru-
gim” na p³ytce drukowanej. Rozmieœciæ je
mo¿emy rêcznie, lub automatycznie. Po-
niewa¿ czêsto mamy specjalne ¿yczenia,
co do po³o¿enia niektórych podzespo³ów
zwykle ³¹czymy te dwie metody razem.
Pierwszym krokiem jest zdefiniowanie
rozmiarów p³ytki. Wybieraj¹c warstwê
Keep Out Layer rysujemy kszta³t p³ytki
drukowanej. Narzêdzie do autorozmie-
szczania elementów wywo³ujemy – Me-
nu/Tools/Auto Place...

S¹ dostêpne dwa sposoby wykonania

tej czynnoœci. Cluster Placer, który powi-
nien byæ wykorzystywany, jeœli elemen-
tów jest mniej ni¿ 100, oraz Statistical
Placer dla wiêkszej iloœci elementów. Po
pierwszym uruchomieniu autorozmie-
szczania zwykle samodzielnie umieszcza-
my niektóre elementy w odpowiednich
miejscach, ustawiamy dla nich znacznik
Locked, a nastêpnie ponownie u¿ywamy
rozmieszczania automatycznego.

Do rêcznego prowadzenia po³¹czeñ

niezbêdne bêd¹ narzêdzia opisane
w punkcie Elementy mozaiki œcie¿ek. Od-

Protel Design Explorer 99 cz. 3

Rys. 1 Okienko edycji parametrów specjalnych

Rys. 2 Ustawienia szerokoœci œcie¿ek

Ustawienia parametrów
specjalnych

Autorozmieszczanie elementów

Rêczne prowadzenie po³¹czeñ

11/99

Prro

grra

y k

utte

erro

powiednie narzêdzie mo¿emy wybraæ
z menu Menu/Place lub z osobnego
okienka narzêdzi – Placement Tools.
Przed zaprojektowaniem uk³adu œcie¿ek
odpowiednie koñcówki elementów po³¹-
czone s¹ ze sob¹ krótkimi odcinkami linii
prostej, a ca³oœæ przypomina swego ro-
dzaju pajêczynê. Aby rozpocz¹æ rêczne
prowadzenie œcie¿ki nale¿y w pierwszej
kolejnoœci wybraæ odpowiedni¹ warstwê
(rys. 2 lub skróty klawiszowe). Wybiera-
j¹c narzêdzie Menu/Place/Track umie-
szczamy kursor na polu lutowniczym,
przyciskaj¹c lewy klawisz myszki zaczyna-
my prowadziæ now¹ œcie¿kê. Aby zmieniæ
kierunek przebiegu œcie¿ki ponownie kli-
kamy lewym przyciskiem i prowadzimy
po³¹czenie dalej, a¿ do punktu koñcowe-
go. Proces ten przedstawiony zosta³ na
rysunku 3.

Szybsze wykonywanie tej czynnoœci

zapewni¹ nam skróty klawiszowe.
BACKSPACE – usuniêcie ostatniego zagiê-
cia œcie¿ki;
* – zmiana warstwy (automatycznie do-
dana zostanie przelotka – Via);
SPACE – zmiana kierunku zaginania œcie¿ki;
SHIFT+SPACE – zmiana kszta³tu zagiêæ;
END – odœwie¿enie ekranu

W okienku dialogowym Menu/De-

sign/Rules... ustawiony jest parametr
Clearence definiuj¹cy minimaln¹ odle-
g³oœæ pomiêdzy œcie¿kami. Jeœli prowa-
dz¹c now¹ œcie¿kê spowodujemy, ¿e odle-
g³oœæ ta bêdzie zbyt ma³a, to obie œcie¿ki
(ewentualnie inne elementy) zostan¹
podœwietlone w kolorze zielonym.

Narzêdzia do automatycznego pro-

jektowania p³ytki (Menu/Auto Route/ )
korzystaj¹ z ogólnych ustawieñ dla pro-
jektu, lecz posiadaj¹ tak¿e swoj¹ w³asn¹

konfiguracjê (Menu/Auto Route/Se-
tup...). Autorouter w celu zaprojektowa-
nia p³ytki wykonuje kilka przebiegów,
z których ka¿dy wyszukuje specyficzne
dla niego po³¹czenia i prowadzi œcie¿ki
drukowane. Dla lepszego efektu wszystkie
te przebiegi powinny byæ wykonywane.

Automatyczne prowadzenie po³¹czeñ

mo¿emy wykonaæ dla ca³ej p³ytki (All),
lub tylko dla jednego po³¹czenia (Net),
podzespo³u (Component), czy te¿ czêœci
p³ytki (Area). Podczas projektowania
p³ytki w pasku statusowym wyœwietlane
s¹ statystyki procesu. Podawana jest iloœæ
poprowadzonych po³¹czeñ (Routed),
iloœæ pozosta³ych do realizacji po³¹czeñ
(To Go), oraz iloœæ po³¹czeñ powoduj¹-
cych konflikty (Contentions). Jeœli p³ytka
zosta³a w ca³oœci poprawnie zaprojekto-
wana na koñcu procesu wartoœæ parame-
tru Contentions powinna byæ równa ze-
ru. W przeciwnym razie b³êdy bêd¹ sy-
gnalizowane przy pomocy podœwietlenia
(kolor zielony) odpowiednich œcie¿ek.

Opisane funkcje programu stanowi¹

zaledwie drobn¹ czêœæ wszystkich mo¿li-
woœci, lecz s¹ w zupe³noœci wystarczaj¹ce
do wykonania p³ytki drukowanej dla
uk³adu stworzonego w module Schema-
tic. W pierwszej kolejnoœci powinniœmy
w schemacie ideowym ustawiæ parametr
Footprint ka¿dego elementu. Bêd¹ to
odpowiednio :
TO-126 – tranzystor;
RAD-0.2 – kondensatory;
AXIAL0.6 – rezystory;
SIP2 – z³¹cza.
Nastêpnie musimy wygenerowaæ listê
po³¹czeñ. Powstanie plik z rozszerzeniem
.net. Tworzymy nowy dokument typu
PCB. Bêd¹c ju¿ w module PCB musimy
wybraæ odpowiednie biblioteki elemen-
tów. Bêd¹ to Miscellaneous.lib oraz PCB
Footprints.lib. Jeœli nie zrobilibyœmy te-
go, to podczas odczytu listy po³¹czeñ wy-
st¹pi³yby b³êdy. Natomiast teraz mo¿e-
my wykonaæ t¹ czynnoœæ bezproblemo-
wo. Jeœli wszystkie elementy umieszczo-
ne s¹ ju¿ w okienku edycyjnym powinni-
œmy wstêpnie narysowaæ kszta³t p³ytki
drukowanej (Keep Out Layer). Poniewa¿
wszystkie elementy umieszczone s¹ teraz
„jeden na drugim”, mo¿emy uruchomiæ
automatyczne rozmieszczanie elemen-
tów, lub pouk³adaæ wszystkie podzespo³y
rêcznie.

Mo¿emy teraz zacz¹æ projektowanie

mozaiki œcie¿ek, lecz zanim do tego przy-
st¹pimy powinniœmy ustawiæ parametry
projektu w taki sposób aby odpowiada³y
one naszym oczekiwaniom. Do zaprojek-
towania p³ytki widocznej na rysunku 4
skorzystano w wiêkszoœci ze standardo-
wych ustawieñ. Zmodyfikowano nato-
miast nastêpuj¹ce parametry:
– szerokoœæ œcie¿ek (Track Width) –

19,6 mil (wymiary w calach);

– szerokoœæ œcie¿ek obwodu zasilania –

39,3 mil;

– rozdzielczoœæ po³o¿enia elementów

(Snap Grid) – 10 mil.

Kolejn¹ czynnoœci¹ jest automatycz-

ne, lub rêczne zaprojektowanie mozaiki
œcie¿ek. Po wykonaniu tej czynnoœci p³yt-
ka jest ju¿ gotowa. Ostatnim zabiegiem
kosmetycznym by³o dodanie warstwy Po-
lygon i pod³¹czenie jej do masy. Na ry-
sunku stanowi ona ca³oœæ druku okalaj¹c¹
œcie¿ki. Rozwi¹zanie takie jest czêsto sto-
sowane w technice w.cz. Mo¿liwe jest te-
raz przeprowadzanie ró¿nego rodzaju te-
stów sygna³owych, analiz czy te¿ sporz¹-
dzanie raportów. Ta czêœæ pracy to ju¿
jednak zupe³nie inny temat, który pozo-
stawiam do samodzielnego opanowania
czytelnikowi.

Dostarczone z programem biblioteki

elementów zawieraj¹ wiele popularnych
uk³adów. Jednak w przypadku pewnych
niestandardowych elementów takich jak
np. przekaŸniki, prze³¹czniki czy uk³ady
scalone bêd¹ce nowoœci¹ na rynku, nale-
¿y stworzyæ w³asn¹ bibliotekê. Jak wiado-
mo do pe³nego opisu elementu niezbêd-
ne s¹ dwie niezale¿ne biblioteki. Jedna
z nich zawiera graficzne przedstawienie
podzespo³u na schemacie ideowym
(Sch), natomiast druga jego obraz fizycz-
ny (footprint) umieszczony w bibliotece
typu PCB. Modu³y przeznaczone do two-
rzenia takich bibliotek s¹ bardzo proste

Rys. 3 Prowadzenie œcie¿ek

Rys. 4 Zaprojektowana p³ytka

Automatyczne prowadzenie
po³¹czeñ

Przyk³ad

11/99

Prro

otte

ell D

essiig

n E

pllo

orre

err 9

9 ccz

z..3

w obs³udze a jednoczeœnie bardzo u¿y-
teczne, o czym niejednokrotnie mia³em
okazjê siê przekonaæ. Biblioteki podobnie
jak inne dokumenty nie stanowi¹ osob-
nych plików, lecz przechowywane s¹
w zbiorach z rozszerzeniem .ddb. Mo¿li-
we jest zatem zapisanie wielu bibliotek
w jednym pliku .

Po stworzeniu nowego zbioru .ddb,

wybieramy opcjê Menu/File/New.. a na-
stêpnie ikonê Schematic Library Docu-
ment. Automatycznie uruchomiony zosta-
nie modu³ odpowiedzialny za tworzenie
bibliotek, którego okienko widoczne jest
na rysunku 5.

Organizacja ekranu jest analogiczna,

jak w pozosta³ych modu³ach. Po prawej
stronie znajduje siê okienko elementu, po
lewej ikony oraz okna s³u¿¹ce do edycji
biblioteki. Dodatkowym obiektem, jest
okno narzêdzi widoczne na rysunku 6.

Ka¿da biblioteka sk³ada siê ze zbioru

graficznych reprezentacji elementów na
schemacie ideowym. Ka¿dy element mo-
¿e byæ z³o¿ony z jednej (np. rezystor), lub
wielu czêœci (np. reprezentacja pojedyn-
czych bramek uk³adu 7400). Sposób jego
reprezentacji zale¿y od projektanta bi-
blioteki.

Ka¿da czêœæ (Part) elementu mo¿e

posiadaæ jednoczeœnie trzy ró¿ne repre-
zentacje graficzne: Normal, De-Morgan
oraz IEEE. Zwykle korzystamy jedynie

z postaci Normal, która musi zostaæ zde-
finiowana obowi¹zkowo .Pozosta³e dwie
reprezentacje elementu s¹ opcjonalne.
Do zarz¹dzania bibliotek¹ s³u¿y widoczne
na rysunku 5 okienko edycji biblioteki.
W jego górnej czêœci znajduje siê pole
opisane jako Mask, które znamy ju¿
z modu³u Schematic.

Poni¿ej widzimy listê wszystkich ele-

mentów w bibliotece oraz przyciski s³u¿¹-
ce do jej przegl¹dania („<<” , „>>” ,
„<” , „<”). Klawisz Find pozwala na wy-
wo³anie znanej ju¿ funkcji odszukiwania
interesuj¹cego nas elementu wed³ug za-
danego klucza. Przycisk Place pozwala
natomiast na umieszczenie bie¿¹cego ele-
mentu w aktywnym okienku edycji sche-
matu (jeœli takowe istnieje).

Kolejnym elementem jest pole dialo-

gowe Part, dziêki któremu mo¿emy poru-
szaæ siê pomiêdzy ró¿nymi czêœciami tego
samego elementu. Przyk³adowo uk³ad
7400 sk³ada siê z czterech bramek
NAND, z których ka¿da posiada ró¿ne nu-
mery koñcówek.

Nastêpnym elementem okna edycji

biblioteki jest okienko grupy (Group). Je-
go obecnoœæ wynika z faktu, ¿e wiele ró¿-
nych elementów (np. ró¿ne wzmacniacze
operacyjne) mo¿e posiadaæ t¹ sam¹ re-
prezentacjê graficzn¹ oraz opis (Descrip-
tion). Aby unikn¹æ koniecznoœci ponow-
nego tworzenia elementu, do jednego
symbolu (reprezentacji graficznej) przy-
porz¹dkowuje siê wiele nazw elementów.
Przyk³adem mog¹ byæ np. uk³ady 7400,

74LS00, 74HCT00 itd. Do przyporz¹dko-
wania kolejnej nazwy danemu symbolo-
wi s³u¿y przycisk Add, natomiast do usu-
niêcia przycisk Del. Nale¿y zwróciæ uwa-
gê, i¿ skasowanie ostatniego elementu
z danej grupy spowoduje tak¿e skasowa-
nie stworzonej reprezentacji graficznej.
Jakiekolwiek zmiany w wygl¹dzie ele-
mentu, czy jego opisie bêd¹ odnosi³y siê
do ca³ej grupy elementów.

Jeœli podczas edycji schematu, w bi-

bliotece elementów zmieniliœmy dane
dotycz¹ce u¿ytego elementu, mo¿emy za-
ktualizowaæ schemat przy u¿yciu klawisza
Update Schematics.

Poni¿ej znajduje siê okienko ze spi-

sem wszystkich koñcówek uk³adu, oraz
ich nazwami. Lista ta mo¿e byæ wyœwie-
tlana w postaci posortowanej (Sort by
Name), lub w kolejnoœci umieszczania
koñcówek w przypadku, gdy opcja ta nie
zosta³a zaznaczona.

Ka¿dy element mo¿e posiadaæ pew-

ne ukryte koñcówki (Hidden Pins), czyli
takie, które normalnie nie bêd¹ widoczne
na ekranie. Zwykle odnosi siê to do uk³a-
dów cyfrowych, w których koñcówki zasi-
laj¹ce oznaczane s¹ jako VCC oraz GND.
Domyœlnie na schemacie stanowi¹ osob-
n¹ warstwê po³¹czeñ i nie s¹ wyœwietla-
ne. Rozwi¹zanie takie polepsza czytelnoœæ
schematu. Jego zastosowanie oczywiœcie
nie jest ograniczone jedynie do uk³adów
cyfrowych i mo¿e byæ u¿yte wszêdzie
tam, gdzie projektant biblioteki elemen-
tów uzna to za stosowne.

Ostatnim obiektem okienka edycji

biblioteki jest pole wyboru trybu wyœwie-
tlania elementu. W niniejszym opisie zaj-
miemy siê jedynie trybem Normal.

W celu stworzenia graficznej repre-

zentacji elementu mo¿emy u¿yæ menu –
Menu/Place, lub okienka narzêdzi wi-
docznego na rysunku 6. Posiada ono
wiêkszoœæ opcji znanych z okna Drawing
Tools modu³u Schematic oraz kilka do-
datkowych. S¹ to:
Create Component (symbol uk³adu sca-
lonego) – nowy element;
Add Component Part (symbol bramki
AND) – nowa czêœæ tego samego elementu;
Place Pin (symbol koñcówki uk³adu) –
dodanie nowej koñcówki.

Do poprawnego zdefiniowania ele-

mentu niezbêdne s¹ jedynie koñcówki
(Pins) z odpowiednimi numerami i ewen-
tualnie nazwami. Pozosta³e linie, elipsy
itd. nie s¹ niezbêdne, tworz¹ jedynie
symbol elementu. W celu zarz¹dzania bi-

Rys. 5 Okno edycji elementów biblioteki Sch

Biblioteka Sch

11/99

Prro

otte

ell D

essiig

n E

pllo

orre

err 9

9 ccz

z..3

bliotek¹ niezbêdne jest menu Menu/To-
ols. Realizuje ono czêœæ funkcji znanych
z okienka edycji biblioteki oraz kilka do-
datkowych.
New Component – dodanie nowego ele-
mentu do biblioteki.
Remove Component – kasowanie ele-
mentu.
Rename Component – zmiana nazwy
elementu.
Remove Component Name – kasowanie
nazwy elementu (analogicznie jak Del
w oknie edycji biblioteki).
Add Component Name – dodawanie na-
zwy elementu (analogicznie jak Add
w oknie edycji biblioteki)
Copy Component/ Move Component –
przemieszczanie elementów pomiêdzy
ró¿nymi bibliotekami.
New Part/Remove Part – dodawa-
nie/usuwanie nowej czêœci tego samego
uk³adu.
Pozosta³e opcje tego menu s¹ odzwiercie-
dleniem odpowiednich klawiszy okienka
edycji biblioteki (rys. 5).

Wywo³uj¹c opcjê Menu/Tools/De-

scription... wywo³amy okienko edycji
pewnych charakterystycznych dla dane-
go elementu informacji. S¹ to miêdzy
innymi:

Default Designator – domyœlne oznacze-
nie elementu. Zwykle s¹ to wartoœci
R?,C?.U? itd.;
Footprint – symbol fizycznej reprezenta-
cji elementu (patrz opis biblioteki PCB);
Description – s³owny opis elementu. Do-
wolny ci¹g max. 255 znaków.

Ostatnim i jednoczeœnie bardzo wa¿-

nym obiektem jest okienko edycji para-
metrów koñcówek (Pins). Mo¿emy je wy-
wo³aæ klikaj¹c podwójnie na symbolu da-
nej koñcówki. Jego najwa¿niejsze pola, to:
Name – nazwa koñcówki. Koñcówki
o nazwach VCC,GND bêd¹ na schemacie
automatycznie ze sob¹ ³¹czone, chyba, ¿e
projektant wykona inne po³¹czenia;
Number – numer koñcówki;
Dot Symbol - dodaje symbol negacji do
koñcówki (tak jak w bramce NAND);
Clk Symbol – dodaje symbol wejœcia tak-
tuj¹cego (tak jak w przerzutnikach);
Electrical Type – typ koñcówki uk³adu.
Pole to u¿ywane jest tylko podczas auto-
matycznego sprawdzania .poprawnoœci
schematu w module Schematic (Electri-
cal Rule Check);
Hidden – znacznik, czy koñcówka bêdzie
wyœwietlana (patrz opis);
Show Name/Number – znacznik, czy bê-
dzie wyœwietlana nazwa/numer koñcówki;
Pin Length – d³ugoœæ koñcówki (domyœl-
nie 30).

Przedstawi³em wszystkie niezbêdne

informacje potrzebne do samodzielnego
stworzenia biblioteki elementów. Menu
programu jest oczywiœcie nieco bardziej
rozbudowane, lecz jego dodatkowe funk-

cje nie wnosz¹ wielu istotnych nowoœci,
lub ich zastosowanie jest ogólnie znane.

Naturalnym uzupe³nieniem bibliote-

ki typu Sch jest biblioteka PCB (rys. 7).
Zawiera ona zbiór elementów typu Foot-
print, czyli graficzn¹ reprezentacjê rze-
czywistych wymiarów elementów (zasto-
sowanych obudów). Poniewa¿ wiele ró¿-
nych elementów posiada takie same obu-
dowy, elementów tej biblioteki nie nazy-
wa siê 7400, ICL232 itp., lecz stosuje siê
nazwy odpowiednich obudów (DIP14,
SIP12 itd.). Ka¿demu elementowi biblio-
teki Sch mog¹ zostaæ przyporz¹dkowane
maksymalnie cztery ró¿ne nazwy obudów
(Footprint). Rozwi¹zanie takie jest ko-
nieczne, poniewa¿ dany element mo¿e
byæ produkowany w ró¿nych obudowach,
standardowej, do monta¿u SMD itp.

Ekran zorganizowany jest podobnie

jak w module Sch Library. W oknie edy-
cji biblioteki brak jest okienka grupy, po-
niewa¿ nie stosuje siê takiej organizacji
danych. Zawiera ono typowe przyciski
znane z poprzedniego modu³u, dlatego
te¿ nie bêdê ich opisywa³.

Pewn¹ nowoœci¹ jest natomiast przy-

cisk Jump , s³u¿¹cy do przemieszczenia
widoku w okienku elementu, do pola lu-
towniczego (Pad) wybranego z listy znaj-
duj¹cej siê nad przyciskiem. Przycisk Edit
Pad pozwala na wywo³anie okienka edy-
cji parametrów pola lutowniczego (wy-
branego z listy). W dole okienka znajduje
siê rozwijalne menu pozwalaj¹ce na wy-
bór aktywnej warstwy p³ytki drukowanej
(opis warstw zamieszczony zosta³ w czêœci
dotycz¹cej modu³u PCB).

Rozkazy dotycz¹ce dodawania, usu-

wania, przegl¹dania elementów bibliote-
ki (Component Footprints) znajduj¹ siê
w menu Menu/Tools. Natomiast narzê-
dzia tworzenia obiektów ekranowych
w menu Menu/Place. Wszystkie te funk-
cje spe³niaj¹ analogiczne funkcje, jak
w module Sch Library.

Jeœli nowy Footprint tworzymy rêcz-

nie, pomocnym oka¿e siê okienko wi-
doczne na rysunku 8, zawieraj¹ce nie-
zbêdne narzêdzia, czyli:

Rys. 7 Okno edycji elementów biblioteki PCB

Rys. 6 Okno narzêdzi biblioteki Sch

Rys. 8 Okno narzêdzi biblioteki PCB

Biblioteka PCB

11/99

Prro

otte

ell D

essiig

n E

pllo

orre

err 9

9 ccz

z..3

W ostatnich latach du¿¹ popularnoœæ

zdoby³y sobie akustyczne przetworniki
piezoelektryczne. W wielu urz¹dzeniach
powszechnego u¿ytku niektóre funkcje,
lub stany s¹ sygnalizowane dŸwiêkiem.
Dobywa siê on z miniaturowego g³oœnicz-
ka, czyli przetwornika zmieniaj¹cego
zmienne napiêcie elektryczne na falê
dŸwiêkow¹. Te miniaturowe g³oœniczki
dzia³aj¹ w oparciu o zjawisko piezoelek-
tryczne. Polega ono na powstawaniu na-
piêcia elektrycznego na przeciwleg³ych
œciankach niektórych kryszta³ów pod
wp³ywem œciskania lub rozci¹gania
wzd³u¿ jednej z osi krystalograficznych.
Zjawisko jest w pe³ni odwracalne, tzn.
przy³o¿enie napiêcia elektrycznego do
przeciwleg³ych œcianek powoduje œciska-
nie lub rozci¹ganie kryszta³u. Wielkoœæ
odkszta³cenia zale¿y od wartoœci przy³o-
¿onego napiêcia. Piezoelektrykami s¹ kry-
szta³y kwarcu, soli Seignett’a, tytanianu

baru i inne. Zjawisko piezoelektryczne zo-
sta³o odkryte w 1880r przez francuskich
fizyków Pierra i Paula Curie i szybko zna-
laz³o zastosowanie w elektronice.

W latach siedemdziesi¹tych rozpo-

czêto masow¹ produkcjê tanich, miniatu-
rowych g³oœniczków piezoelektrycznych.
Ka¿dy troche starszy elektronik pamiêta
czasy kiedy w kinie, o pe³nej godzinie na
sali rozbrzmiewa³o wielokrotne „pipanie”
modnych wówczas zegarków elektronicz-
nych z pozytywk¹ (podobnie jak dzisiaj
telefonów komórkowych).

G³oœniczki piezoelektryczne s¹ bardzo

p³askie ich gruboœæ nie przekracza 2 mm.
Na rysunku 1 przedstawiono przekrój ta-
kiego g³oœniczka. Na p³ytce metalowej
wykonanej z mosi¹dzu (kolor ¿ó³ty) przy-
klejony jest materia³ piezoelektryczny, na
który naniesiona jest warstwa przewodz¹-
ca (kolor srebrny). P³ytka mosiê¿na stano-
wi jedn¹ elektrodê, a warstwa przewodz¹-
ca drug¹. Elektrycznie g³oœniczek przed-
stawia sob¹ rezystancjê rzêdu megaomów
i pojemnoœæ od kilkuset pikofaradów do
kilku nanofaradów. Powoduje to koniecz-
noœæ w³aœciwego sterowania g³oœniczka,
o czym nie wszyscy pamiêtaj¹. Na rysun-
ku 2 przedstawiono kilka sposobów stero-
wania za poœrednictwem tranzystora.

Pierwszy z przyk³adów (przekreœlo-

ny) pokazuje jak nie wolno sterowaæ g³o-
œniczka. Przy doprowadzeniu przebiegu
zmiennego do bazy tranzystora, w chwili
gdy ulegnie on nasyceniu pojemnoœæ

elektryczna g³oœniczka zostanie roz³ado-
wana. Zatkanie tranzystora niczego
w praktyce nie zmieni gdy¿ sta³a czasowa
g³oœniczka RC jest bardzo du¿a (R – rezy-

Place Pad – pole lutownicze;
Place Via – przelotka;

Place Track – œcie¿ka;
Place Arc – okr¹g;
Place Fill – prostok¹t.

Tworzenie nowego elementu biblio-

teki polega na:
1. Umieszczeniu pól lutowniczych (tak

aby ich rozmieszczenie odpowiada³o
rzeczywistemu elementowi) oraz usta-
wienie ich wymiarów.

2. Narysowaniu obrysu elementu, ogra-

niczaj¹cego jego rzeczywiste wymiary.
Wykonujemy to narzêdziem Place
Track, warstwa TOver Layer.

3. Odpowiednio numerujemy pola lu-

townicze.

Niektóre typowe elementy, takie jak

obudowy typu DIP, rezystory, kondensa-
tory mog¹ zostaæ stworzone automatycz-
nie przy u¿yciu kreatora, który wywo³u-
jemy Menu/Tools/New Component.
Przy pomocy kolejnych okienek kreator
przeprowadzi nas przez ca³y ten proces.
Jedno z okien kreatora widoczne jest na
rysunku 9.

Przed przyst¹pieniem do tworzenia

w³asnych bibliotek pomocne mo¿e oka-
zaæ siê przeanalizowanie takowych zbio-
rów dostarczonych razem z programem.

Rys. 9 Automatyczne tworzenie elementów

à Jaros³aw Piotrowiak

Pomys³y uk³adowe

przetworniki piezoelektryczne

warstwa

przewodz¹ca

membrana

metalowa

(mosiê¿na)

piezoelektryk

Rys. 1 Przekrój g³oœniczka

piezoelektrycznego

22k

~1k

22k

BC547B

~1÷3mH

22k

BC547B

Rys. 2 Przyk³ady sterowania

g³oœniczka piezoelektrycznego

CD 4011

7400

CD 4011

itp.

+Vcc

Rys. 3 Sterowanie g³oœniczka

piezoelektrycznego przy pomocy

uk³adów cyfrowych: a) klasycznie,

b) w uk³adzie mostkowym

11/99

yss³³y

y u

k³³a

stancja, C – pojemnoœæ g³oœniczka).
W tym uk³adzie g³oœniczek nie bêdzie wy-
dawa³ ¿adnych dŸwiêków, albo bêd¹ one
bardzo ciche. Wybrn¹æ z tej przykrej sytu-
acji mo¿na przez równoleg³e do g³oœnicz-
ka do³¹czenie rezystora o

wartoœci

ok. 1 kW. Tak jak poprzednio nasycenie
(w³¹czenie) tranzystora spowoduje roz³a-
dowanie pojemnoœci. Natomiast przy za-
tkaniu tranzystora pojemnoœæ ³aduje siê
przez rezystor. Zatem na g³oœniczku poja-
wi siê napiêcie zmienne i zacznie on wy-
dawaæ dŸwiêk.

Jeszcze lepszym rozwi¹zaniem jest

równoleg³e po³¹czenie g³oœniczka z cewk¹

indukcyjn¹ (d³awikiem). Dla wiêkszoœci
g³oœniczków odpowiedni jest d³awik
1÷3 mH (mo¿na go zmierzyæ miernikiem
indukcyjnoœci PE 11/99). Wtedy dŸwiêk
wydawany przez g³oœniczek bêdzie je-
szcze silniejszy. Maksimum si³y g³osu uzy-
ska siê przy rezonansie d³awika z pojem-
noœci¹ g³oœniczka na czêstotliwoœci pobu-
dzania piezoelektryka. W takiej sytuacji
napiêcie zmienne na zaciskach g³oœniczka
bêdzie wy¿sze od napiêcia zasilania, st¹d
wiêksza g³oœnoœæ. Ostatnim sposobem jest
zastosowanie transformatora dopasowu-
j¹cego. Jest to doœæ k³opotliwe rozwi¹za-
nie stosowane czasami w przetwornikach
ultradŸwiêkowych du¿ej mocy.

Znacznie proœciej wygl¹da sytuacja

gdy g³oœniczek bêdziemy sterowaæ za po-
moc¹ dowolnego uk³adu cyfrowego, za-
równo bipolarnego jak i CMOS-owskiego
(rys. 3a). W uk³adach cyfrowych stopieñ
koñcowy zbudowany jest w konfiguracji
przeciwsobnej. Przez dolny tranzystor po-
jemnoœæ g³oœniczka roz³adowuje siê,
a przez górny ulega na³adowaniu. Zbêd-
ny zatem jest rezystor. W tym rozwi¹zaniu
nie nale¿y stosowaæ cewki do³¹czanej do

g³oœniczka gdy¿ wzrost napiêcia na
obci¹¿eniu mo¿e doprowadziæ do
uszkodzenia uk³adu steruj¹cego.

Zwiêkszenie g³oœnoœci mo¿na

uzyskaæ w³¹czaj¹c g³oœniczek w uk³a-
dzie mostkowym. Uzyskuje siê wtedy
dwukrotne zwiêkszenie amplitudy
przebiegu na obci¹¿eniu i czterokrot-
ny wzrost mocy w stosunku do uk³a-
du klasycznego.

Innym uk³adem steruj¹cym mo-

¿e byæ wzmacniacz operacyjny. Na
rysunku 4 przedstawiono uk³ad ste-
rowania w przypadku pojedynczego

napiêcia zasilania wzmacniacza a tak¿e
w przypadku symetrycznego napiêcia za-
silaj¹cego uk³ad. Wzmacniacz mo¿e pra-
cowaæ w otwartej pêtli sprzê¿enia zwrot-
nego jak komparator, lub te¿ mo¿e byæ
objêty zamkniêt¹ pêtl¹. Nie ma to w za-
sadzie ¿adnego znaczenia.

Na rysunku 5 przedstawiono

praktyczny uk³ad syreny z g³oœniczkiem
zasilanym w uk³adzie mostkowym. Na-
piêcie zasilania uk³adu mo¿e zawieraæ siê
w granicach od +5 V do +15 V. Czêsto-
tliwoœæ sygna³u wynosi ok. 1 kHz i jest za-
dana elementami R3, C2. Syrena jest klu-
czowana przebiegiem o czêstotliwoœci ok.
2 Hz (elementy R2, C1). Zwarcie wejœcia
do masy powoduje wy³¹czenie syreny.
Modyfikuj¹c uk³ad generatora z bramk¹
A mo¿na uzyskaæ ró¿ne czasy trwania
dŸwiêku i przerwy. W tym celu wystarczy
zast¹piæ rezystor R2 szeregowym po³¹cze-
niem rezystora i diody. Rezystor R2’ od-
powiada za czas trwania dŸwiêku, a rezy-
stor R2’’ za czas przerwy.

Na sam koniec jeszcze jedna uwaga

dotycz¹ca monta¿u g³oœniczków. W fa-
brycznych rozwi¹zaniach najczêœciej g³o-
œniczek pod³¹czony jest przy pomocy
sprê¿ynek kontaktowych. W warunkach
domowych jest to doœæ k³opotliwe, ko-
nieczne jest lutowanie. Metalow¹ blaszkê
mo¿na przylutowaæ do p³ytki dobrze roz-
grzan¹ lutownic¹. Natomiast do metali-
zowanej elektrody nale¿y przylutowaæ
doœæ cienki, elastyczny przewód. Lutowa-
nie trzeba koniecznie przeprowadziæ krót-
ko, aby nie przegrzaæ g³oœniczka.

f»1kHz

10mF

R2’’

R2’

R2=10÷500k

C1=1÷100mF

1N4148

10mF

10n

100k

47k

1–praca
0–stop

CD 4093

5÷15V

100k

Rys. 5 Miniaturowa syrena alarmowa – brzêczyk

à R.G.

11/99

yss³³y

y u

k³³a

–Vcc

+Vcc

Rys. 4 sterowanie g³oœniczka

piezoelektrycznego ze

wzmacniacza operacyjnego.

Schemat ideowy termometru przed-

stawiono na rysunku 1. W konstrukcji
urz¹dzenia wyodrêbniæ mo¿na trzy bloki:
czujnika temperatury (uk³ady US2 i US5),
wskaŸnika diodowego (uk³adu US3, US4)
oraz zasilania (uk³ad US1). Do pomiaru
temperatury wykorzystano uk³ad prze-
twornika temperatura-napiêcie typu
LM 35. Czujnik ten zosta³ wyskalowany
w stopniach Celsjusza, a fabryczna kali-
bracja zapewnia dok³adnoœæ na poziomie
1°C. Nachylenie charakterystyki przetwa-
rzania jest równe 10,0 mV/°C, lecz mo¿e
zostaæ w prosty sposób zwiêkszone. Jest to
mo¿liwe za spraw¹ ciekawej architektury
uk³adu, która sprawia, ¿e pomiêdzy wy-
prowadzeniami ^ i WY utrzymywane jest
napiêcie równe T

OTOCZENI¥

·10,0 [mV/°C].

Schemat blokowy wewnêtrznej architek-
tury uk³adu LM 35 przedstawia rysunek 2.

W uk³adzie termometru wykorzysta-

no opisan¹ powy¿ej w³aœciwoœæ do zwiêk-
szenia napiêcia wyjœciowego czujnika. Do-
danie dzielnika napiêciowego R2, R3+P1
zwiêkszy³o wspó³czynnik skali do wartoœci
100 mV/°C zgodnie z zale¿noœci¹:

Potencjometr P1 odpowiedzialny jest

za regulacjê czu³oœci tzn. nachylenie cha-

rakterystyki przetwarzania. Uk³ad US5
jest odpowiedzialny za przesuniêcie na-
piêcia wyjœciowego o 1,2 V. Bez niego nie
by³oby mo¿liwe poprawne przetwarzanie
temperatur poni¿ej 0°C. Bez udzia³u re-
zystora R1 równie¿ nie by³oby to mo¿li-
we, gdy¿ przy temperaturach poni¿ej ze-
ra wyjœcie uk³adu LM 35 musi byæ po³¹-
czone z ujemnym napiêciem, które w na-
szym przypadku stanowi masa zasilania
(wzglêdem katody uk³adu US5).

Do wskazywania temperatury wyko-

rzystane zosta³y dwa po³¹czone kaskado-
wo sterowniki linijki œwietlnej typu
LM 3914. Ka¿dy z tych uk³adów steruje
dziesiêcioma diodami œwiec¹cymi. Oby-
dwa uk³ady pracuj¹ w trybie „punktu
œwietlnego” co oznacza ¿e w tym samym
czasie œwieci siê tylko jedna z 20 diod.

Uk³ad LM 3914 jest, mówi¹c

w uproszczeniu, dziesiêciopoziomowym,
liniowym woltomierzem, wskazuj¹cym
napiêcia pomiêdzy dolnym (nó¿ka 4)
a górnym (nó¿ka 6) napiêciem odniesie-
nia. Uk³ad posiada mo¿liwoœæ p³ynnej re-
gulacji pr¹du p³yn¹cego przez diody
œwiec¹ce oraz ma wbudowane Ÿród³o na-
piêcia referencyjnego. Uk³ad LM 3914
posiada jeszcze wiele ciekawych w³aœci-
woœci, które jednak¿e pominê ze wzglê-
du na brak miejsca.

W uk³adzie termometru za ustawia-

nie górnego napiêcia referencyjnego od-
powiedzialne s¹ elementy R6 i R4+P3.

Wartoœæ tego napiêcia mo¿na w przybli-
¿eniu okreœliæ z zale¿noœci:

Natomiast za ustawianie dolnej wartoœci
napiêcia referencyjnego odpowiedzialne
s¹ elementy R7, R5 i P2. Wartoœæ tego
napiêcia mo¿na w przybli¿eniu okreœliæ
z zale¿noœci:

Jak wiêc widaæ regulacja potencjometrem
P2 jest zale¿na od ustawienia potencjo-
metru P3.

Napiêcia U

REF HI

i U

REF LO

wyznaczaj¹

odpowiednio górny i dolny zakres wska-
zywanych napiêæ. Wartoœci tych napiêæ
podajê przy opisie uruchomienia.

Termometr zosta³ wyposa¿ony we

w³asny zasilacz. Dostarczane przez trans-
formator napiêcie przemienne o amplitu-
dzie oko³o 10 V jest prostowane w most-
ku PR1 a nastêpnie stabilizowane w uk³a-
dzie US1. Stabilizowane napiêcie 8 V jest
wykorzystywane zarówno do zasilania li-
nijki diodowej jak i czujnika temperatury.

Po zamontowaniu wszystkich elemen-

tów mo¿na przyst¹piæ do procesu stroje-
nia i uruchamiania. Strojenie przebiega
kilkuetapowo. Do zestrojenia termometru
wystarczy w miarê dok³adny woltomierz.
Temperatura czujnika US2 podczas stroje-
nia powinna pozostawaæ niezmienna.
W pierwszej kolejnoœci miernikiem usta-
wionym na zakres 200 mV mierzymy na-
piêcie pomiêdzy wyprowadzeniami
^ i WY uk³adu US2. Odczytana wartoœæ
pomno¿ona przez 100 da nam tempera-
turê otoczenia w stopniach Celsjusza. Na-
stêpnie do³¹czamy woltomierz pomiêdzy
katodê uk³adu US5 a wyprowadzenie WY
uk³adu US2 i potencjometrem P1 ustawia-
my dziesiêciokrotnie wiêksze napiêcie ni¿
odczytane poprzednio.

Kolejnym etapem bêdzie ustawienie

napiêæ odniesienia uk³adów US4 i US5.
Za regulacjê górny zakres odpowiedzialny
jest potencjometr P3, a dolnego – poten-
cjometr P2. W pierwszej kolejnoœci usta-
wiamy górne napiêcie odniesienia. Je¿eli
zdecydowaliœmy, ¿e maksymalna wskazy-
wana przez termometr temperatura ma

Zima za pasem. O tej porze roku szczególnie przydatna staje siê infor-
macja o panuj¹cej na zewn¹trz temperaturze. Do tego celu pos³u¿yæ
mo¿e prezentowany w artykule termometr z linijk¹ diodow¹. Dwadzie-
œcia diod pokrywa zakres temperatur od –8°C do +30°C z rozdzielczo-
œci¹ wskazañ równ¹ 2°C. Zakres ten w razie potrzeby mo¿e zostaæ zmie-
niony na inny, zawieraj¹cy siê w obszarze pracy zastosowanego czujni-
ka temperatury tzn. –55°C do +150°C. Przyk³adowo po zmianie zakre-
su na +55°C÷+150°C (z rozdzielczoœci¹ 5°C), bêdzie mo¿na wykorzy-
staæ termometr do wskazywania temperatury silnika w samochodzie.

Termometr diodowy

od –8°C do +30°C

Budowa i dzia³anie

[

]

mV C

OTOCZENIA

= +

÷×

10 0

[ ]

REF HI

× +

REF LO

REF HI

Monta¿ i uruchomienie

11/99

Miie

errn

niiccttw

o,, E

Elle

kttrro

niik

a d

byæ równa +30°C, to napiêcie na nó¿ce
numer 6 uk³adu US4 powinno byæ rów-
ne: 3 [V]+U

US5

»4,23 [V]. Regulacja do-

konujemy potencjometrem P3. Dolny za-
kresu pomiaru temperatury równy
–8 C regulujemy potencjometrem P2,
ustawiaj¹c na nó¿ce numer 4 uk³adu US3
napiêcie: U

US5

– 0,8 [V]»0,43 [V].

Po dokonaniu powy¿szych regulacji

mo¿emy sprawdziæ, czy œwieci siê dioda
œwiec¹ca odpowiadaj¹ca wyznaczonej
wczeœniej temperaturze. W razie potrzeby
mo¿na skorygowaæ ustawienia potencjo-
metrów P1÷ P3.

Po wykonaniu tych czynnoœci termo-

metr jest gotowy do u¿ycia. Czujnik tempe-
ratury mo¿na po³¹czyæ z p³ytk¹ drukowan¹
odcinkiem trój¿y³owego przewodu. Prze-
wód ten nie powinien byæ jednak zbyt d³u-
gi (<1 m), gdy¿ mo¿e spowodowaæ niesta-
bilnoœæ wskazañ. W przypadku wzbudzania
siê uk³adu czujnika temperatury (bêdzie siê
to objawia³o niestabilnoœci¹ wskazañ) mo¿-
na pomiêdzy masê a wyprowadzenie
^ uk³adu US5 wstawiæ kondensator typu
MKSE o pojemnoœci 1 mF.

W przypadku, gdy dolny zakres mie-

rzonych temperatur ustalimy powy¿ej
+2°C, mo¿na nie montowaæ rezystora
R1, a uk³ad US5 zast¹piæ zwor¹. Wyma-
gaæ to bêdzie jednak¿e przeliczenia war-
toœci rezystancji R4÷R7.

W tym miejscu warto wspomnieæ

o jednej w³aœciwoœci uk³adu LM 3914.
Pr¹d obci¹¿enia napiêcia referencyjnego
(nó¿ka nr 7) ustala wartoœæ pr¹du p³yn¹-
cego przez diody LED, który jest w przy-
bli¿eniu dziesiêciokrotnie wiêkszy. Z tego
wzglêdu obci¹¿enie wyprowadzeñ nr 7
powinno byæ jednakowe dla uk³adów
US3 i US4.

Je¿eli zamierzamy wykorzystaæ termo-

metr do pomiaru temperatury w samo-
chodzie (+55°C do +150°C), to uk³ad
US5 i rezystory R3, R4 zastêpujemy zwora-
mi. Nie montujemy rezystora R1, a wspó³-
czynnik skali ustawiamy potencjometrem
P1 na 25 mV/°C. Zmieniamy wartoœci re-
zystorów R5÷R7 na 750 W. Napiêcie na
nó¿ce 4 US3 powinno wynosiæ oko³o
1,37 V, a na nó¿ce 6 US4 oko³o 3,75 V.
W przypadku koniecznoœci ustalenia in-
nych zakresów pomiarowych pomocne
mog¹ siê okazaæ podane powy¿ej wzory.

Zastosowane w termometrze diody

œwiec¹ce nie musz¹ byæ tego samego kolo-
ru. Diody odpowiedzialne za wskazywanie
temperatury mniejszej od 0°C mog¹ mieæ
np. kolor zielony, a dioda „0°C” kolor ¿ó³ty.

nR1

8,8mV/°

10E

–

Vout=10mV/°C

0,125 R2

1,38Vptat

+Vs

Rys. 2 Schemat blokowy uk³adu LM 35

LM385-1,2

US5

18k

1,5k

22mF

470mF

LM35

200W

LM7808

+8V

–

~220V

US2

US1

GB008

PR1

100mA

TR1

TS2/034

–8°C

–6°C

–4°C

–2°C

0°C

US3

LM3914

2°C

20k

4°C

750W

6°C

8°C

10°C

D10

12°C

D11

14°C

D12

16°C

D13

18°C

D14

LM3914

20°C

D15

22°C

US4

D16

24°C

D17

26°C

D18

28°C

D19

30°C

D20

Rys. 1 Schemat ideowy termometru

11/99

errm

ettrr d

diio

y o

d --8

8°

°C

C d

o +

0°

°C

Na koniec jeszcze jedna uwaga dotycz¹ca
funkcjonowania termometru. W przypad-
ku gdy temperatura otoczenia (czujnika)
bêdzie wy¿sza od maksymalnej wskazy-
wanej przez termometr, œwieci³a bêdzie
siê dioda D20. Je¿eli natomiast tempera-

tura otoczenia spadnie poni¿ej minimal-
nej wskazywanej temperatury, wszystkie
diody zostan¹ wygaszone. O ile przekro-
czenie dolnego zakresu objawia siê bra-
kiem wskazania, to moment przekrocze-
nia zakresu górnego jest praktycznie nie-

zauwa¿alny i mo¿e wprowadziæ nas
w b³¹d. O w³aœciwoœci tej warto pamiêtaæ.

¯yczê satysfakcji z u¿ywania termo-

metru w ka¿dym z opisanych jak i nie
opisanych zastosowañ.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
wiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 497 – 5,60 z³
+ koszty wysy³ki.

à Tadeusz Kopeæ

ARTKELE 497

~220V

SIEÆ

100mA

~220V

TS 2/034

12V/0,17A

–

PR1

7808

US1

470mF

US5

US2

US3

LM3914

D11

D10

D12

LM3914

D15

D14

US4

D13

D16

D18

D19

D17

D20

Rys. 3 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

US1

– LM 7808

US2

– LM 35

US3, US4

– LM 3914

US5

– LM385-1,2

D1÷D20

– diody LED

PR1

– mostek prostowniczy GB008

– 200 W

W/0,125 W

– 750 W

W/0,125 W 2%

– 1 kW

W/0,125 W

R5, R7

– 1 kW

W/0,125 W 1%

– 1,5 kW

W/0,125 W

– 18 kW

W/0,125 W

– 20 kW

W/0,125 W

P1÷P3

– 1 kW

W 10-cio obrotowy

– 470 m

mF/16 V

– 22 m

mF/16 V

– bezpiecznik WTAT 100 mA

TR1

– transformator TS 2/043

p³ytka drukowana

numer 497

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

11/99

errm

ettrr d

diio

y o

d --8

8°

°C

C d

o +

0°

°C

Jednak firma Atmel nie jest jedynym

producentem tego typu uk³adów. W³asn¹
rodzinê „nowych” mikrokontrolerów po-
siada tak¿e Philips. Mia³em okazjê przyj-
rzeæ siê bli¿ej koœci oznaczonej jako
P89C51RD+JN, o której chcia³bym napi-
saæ kilka s³ów. Trzeba bowiem przyznaæ,
¿e jest o czym pisaæ, poniewa¿ kostka ta
zosta³a maksymalnie „dozbrojona” i prze-
znaczona jest g³ównie, do testowania
uk³adów prototypowych, choæ swoje za-
danie doskonale spe³ni tak¿e w przypad-
kach koniecznoœci okresowej wymiany
oprogramowania.

Rzecz¹, która od razu rzuca siê

w oczy jest pamiêæ kodu o rozmiarze
64 kB (Flash), oraz pamiêæ RAM wielkoœci
1 kB. Takie rozwi¹zanie wymusza nieco
odmienny sposób adresowania pamiêci
RAM. Wewnêtrzny RAM z zakresu 0-2FFh
mo¿emy zapisaæ – MOVX @DPTR,#data,
czyli tak jakby zosta³ wykonany dostêp do
pamiêci zewnêtrznej. Kruczkiem jest tutaj

zastosowanie dodatkowego bitu steruj¹-
cego (EXTRAM), który ustawiamy w za-
le¿noœci, czy chcemy wykonaæ dostêp do
wewnêtrznej, czy zewnêtrznej pamiêci
RAM.

Obecnie standardem sta³ siê ju¿ ISP

(In-System Programming), czyli mo¿liwoœæ
programowania koœci bez wyjmowania
jej z docelowego uk³adu. Zosta³o to zrea-
lizowane w nieco odmienny sposób, al-
bowiem przy u¿yciu standardowego ³¹cza
szeregowego (TxD/RxD). Przy dzisiejszej
tendencji odchodzenia od UART na rzecz
nowszych technologii, takie rozwi¹zanie
mo¿e wywo³aæ mieszane uczucia, jednak
umo¿liwia ono ³atw¹ wymianê danych
z mikrokomputerami. W koñcu nie za-
wsze to co nowsze jest lepsze.

Do poprawnego dzia³ania ISP nie-

zbêdny jest program zapisany w tzw. pa-
miêci Boot ROM, która zajmuje ostatni
1 kB ROMu i mo¿e byæ w ka¿dej chwili
wy³¹czona. Od strony mikrokomputera za

transmisjê danych odpowiedzialny jest
odpowiedni program, którego okienko
widoczne jest na rysunku 1.

Ciekaw¹ modyfikacj¹ jest zastosowa-

nie, znanego choæby z produktów Moto-
roli, wektora przerwania RESET.

Czêstotliwoœæ taktowania mo¿e siê-

gaæ wartoœci 33 MHz, a dodatkowy re-
jestr DPTR u³atwi wykonywanie wielu
operacji.

W konstrukcji mikrokontrolera zasto-

sowano rozbudowan¹ wersjê UART. Po-
zwala ona na wywo³anie przerwania
zwi¹zanego z odbiorem danych jedynie
w przypadku, gdy adres docelowy trans-
mitowanych danych pokrywa siê z ustalo-
nym przez programistê adresem danego
uk³adu, który zosta³ zapisany w odpowie-
dnim rejestrze. Rozwi¹zanie takie zwalnia
oprogramowanie z analizy nadmiernej
iloœci danych, pozwalaj¹c wykorzystaæ
moc obliczeniow¹ na inne zadania.

Bardzo u¿ytecznym rozwi¹zaniem

jest zastosowanie dodatkowego 16-bito-
wego licznika oznaczonego jako PCA –
Programmable Counter Array. Dziêki
swojej specyficznej konstrukcji mo¿e zo-
staæ wykorzystany miêdzy innymi jako
PWM – Pulse Width Modulator.

Przytoczy³em tutaj tylko niektóre,

najciekawsze mo¿liwoœci tego mikrokon-
trolera, odró¿niaj¹ce go od standardo-
wych uk³adów rodziny 51. Rozmaitych
funkcji uk³ad P89C51RD+ posiada
znacznie wiêcej, a przy cenie porówny-
walnej z uk³adem AT89C55 jest bardzo
interesuj¹c¹ propozycj¹.

Ci spoœród czytelników, którzy zajmuj¹ siê mikrokontrolerami
jednouk³adowymi od dawna z pewnoœci¹ pamiêtaj¹ czasy, kiedy
to piêædziesi¹tka jedynka z wewnêtrznym EPROM-em kosztowa³a
niebotyczne pieni¹dze i dla przeciêtnego elektronika amatora
jedynym rozwi¹zaniem by³o zastosowanie zewnêtrznej pamiêci
programu. Odbywa³o siê to oczywiœcie kosztem wolnych linii
portów. Kiedy wydawa³o siê ju¿, ¿e architektura ta powoli
odchodzi w zapomnienie, ze swoj¹ ofert¹ wesz³a na rynek firma
Atmel. Tanie kostki z pamiêci¹ FLASH podbi³y rynek.

Nie tylko Atmel

Rys. 1 Program obs³ugi ISP

à Jaros³aw Piotrowiak

11/99

ecch

niik

a m

miik

krro

prro

occe

esso

orro

Wszystkich Czytelników, którzy zdecyduj¹ siê na wykupienie prenumeraty Praktycznego Elektronika na rok 2000 czeka mi-
³a niespodzianka. Wraz z pierwszym numerem pisma otrzymaj¹ prezent w postaci srebrnego kr¹¿ka zawieraj¹cego ponad
2000 stron z archiwalnych numerów PE z lat 1992 ÷ 1997!!! Na p³ycie CD-ROM znajdzie siê równie¿ baza artyku³ów PE
oraz wiele programów i narzêdzi u¿ytecznych w pracowni elektronika.

Nie przegap !!! Taka okazja ju¿ siê nie powtórzy !!!

65 numerów PE w postaci elektronicznej na jednej p³ycie!!!

Olbrzymie kompendium wiedzy w zakresie praktycznych zastosowañ elektroniki. Opisy, aplikacje, urz¹dzenia, nietypowe roz-
wi¹zania, jeden styl.

!!! Ponad 2000 stron PE w 2000 roku !!!

Cena jednego egzemplarza PE w prenumeracie na rok 2000 wynosi 4,40 z³. Za 12 numerów nale¿y wiêc zap³aciæ 52,8 z³.
Wszyscy prenumeratorzy zyskuj¹ !!!

W roku 2000 ka¿dy, kto zaprenumeruje Praktycznego Elektronika:
– otrzyma bezp³atnie pierwsz¹ p³ytê CD Praktycznego Elektronika
– otrzyma PE bezpoœrednio pod wskazany adres
– otrzyma PE tak szybko jak to tylko mo¿liwe
– cena jednego egzemplarza w prenumeracie jest sta³a (niezale¿na od zmian ceny PE w ci¹gu roku)

Uwaga !!! Tego jeszcze nie by³o !!! Niezwyk³a okazja dla prenumerato-
rów Praktycznego Elektronika na rok 2000!!!

11/99

Prenumerata na rok 2000

Od pewnego czasu redakcja wpro-

wadza do sprzeda¿y wysy³kowej elemen-
ty oraz obudowy z wykonanymi p³ytami
czo³owymi. Informujemy, ¿e sprzedaje-
my tylko te elementy które s¹ wymienio-
ne w tekœcie danego artyku³u z podan¹
cen¹, np: MAX 713 cena 27,0 z³. Innych
elementów elektronicznych redakcja nie
sprzedaje. Poniewa¿ asortyment obu-
dów, folii, zestawów oraz czêœci bêdzie
siê rozszerza³, poni¿ej zamieszczamy wy-
kaz uporz¹dkowanych nazw i oznaczeñ,
które bêd¹ obowi¹zywa³y w zamówie-
niach które do nas przyœlecie. Przy za-
mówieniach bardzo prosimy o pos³ugi-
wanie siê symbolami podanymi poni¿ej,
gdy¿ u³atwi to nam pracê i pozwoli unik-
n¹æ pomy³ek.

Przypominamy, ¿e w

poprzed-

nim numerze PE ukaza³ siê wykaz p³y-
tek drukowanych i uk³adów zaprogra-
mowanych.

Obudowy
OB459 – obudowa do stacji lutowniczej

PE 3/99

OB482 – obudowa do synchronizatora

linii obrazu TV PE 8/99

OB486 – obudowa do sondy napiêcio-

wej PE 9/99

P³yty czo³owe
P495

– p³yta czo³owa do zasilacza la-

boratoryjnego 0÷30 V/5 A
PE 9÷11/99

Folie
F486 – folia do sondy napiêciowej PE 9/99
F487 – folia do analogowo-cyfrowego

miernika "C" PE 9/99

F490 – folia do analogowo-cyfrowego

miernika "f" PE 10/99

F491 – folia do charakterografu – przy-

stawki do osyloskopu PE 10/99

F498 – folia do analogowo-cyfrowego

miernika "L" PE 11/99

Zestawy
Z487

– zestaw do analogowo-cyfro-

wego miernika "C" PE 9/99

Z490

– zestaw do analogowo-cyfro-

wego miernika "f" PE 10/99

Z498

– zestaw do analogowo-cyfro-

wego miernika "L" PE 11/99

Inne podzespo³y
MAX712 – uk³ad do ³adowarki akumula-

torów NiMH PE 9/99

MAX713 – uk³ad do ³adowarki akumula-

torów NiCl PE 10/99

MAX775 – uk³ad do zasilacza

–12 V (wzmacniacz samocho-
dowy) PE 10/99

RDZEÑ

– rdzeñ z karkasem do ³adowar-

ki akumulatorów PE 9/99,
rdzeñ z karkasem do wzmac-
niacza samochodowego z za-
silaczem –12 V PE 10/99

Dyskietki
DYSK-RISC – systemy komputerowe dla

ka¿dego PE 2/99

PROGAT

– programator procesorów

ATMEL PE 4/99

PIC

– Programator PIC16F83/84,

PIC16C84 PE 8/99

P³yty CD-ROM
CD-RISC – systemy komputerowe dla

ka¿dego PE 2/99

11/99

Sprzeda¿ wysy³kowa

à Redakcja

Cypress Semi-

conductor og³osi³ ze
jego pamiêci serii
x36 s¹ ju¿ dostêpne
w wersji pracuj¹cej
z

czêstotliwoœci¹

133 MHz, co czyni je najszybszymi syn-
chronicznymi pamiêciami FIFO dostêpny-
mi w tej chwili na rynku. Taktowanie tak¹
czêstotliwoœci¹ przy dwóch 36-bitowych
portach oznacza pasmo (bandwidth) rzêdu
9,6 Gbps co jest najlepszym do tej chwili
osi¹gniêciem. Pamiêci dostêpne s¹ w we-
rsjach 5- i 3,3-woltowych, w 120- oraz
128-pinowych obudowach TQFP. Ceny
najprawdopodobniej nie bêd¹ ni¿sze ni¿
20 dolarów w partiach 10 000 sztuk.

Firma Cypress Semiconductor, a w³a-

œciwie Anchor Chips, która niedawno zo-
sta³a przejêta przez Cypressa, uruchomi³¹
produkcjê uk³adów nale¿¹cych do rodziny
EZ-USB™. Umo¿liwi to firmie rozszerzenie
rodziny produktów USB - obejmuj¹cej do
tej pory elektornikê do urz¹dzeñ takich jak
klawiatury, myszki czy trackballe - o chi-
psety wymagaj¹ce wysokich transferów -
do zastosowania w skanerach, kamerach
cyfrowych czy modemach xDSL.

Dallas Semicon-

ductor uruchomi³ pro-
dukcjê nowej wersji
znanego mikrokontro-
lera 8051. Mikrokontroler DS80C390 wy-
posa¿ony jest w dwa interefejsy szerego-
we zgodne ze standardem CAN (Control-
ler Area Network), który pozwala na
transfer z prêdkoœci¹ 1 Mb/s a ponadto

wszystkie mechanizmy detekcji/korekcji
b³êdów oraz zarz¹dzania transmisj¹ znaj-
duj¹ siê pod kontrol¹ sprzêtu. Umo¿liwia
to zastosowanie tego uk³adu miêdzy inny-
mi w nawigacji, automatyce czy syste-
mach kontroli przemys³owej, lecz osi¹-
gniêcie czteromegabajtowej przestrzeni
adresowej (po 4 MB dla pamiêci kodu
i danych), koprocesor matematyczny oraz
taktowanie czêstotliwoœci¹ 120 MHz spra-
wia, ¿e wachlarz zastosowañ nowego mi-
krokontrolera jest niezwykle szeroki.

Dallas Semiconductor

og³osi³ ¿e zakoñczy³y siê testy
nowego produktu nazwane-
go iButton. iButton jest kompletnym,
mo¿liwym do po³¹czenia z komputerem
osobistym za pomoc¹ np. interfejsu USB,
koprocesorem zawieraj¹cym pamiêæ zop-
tymalizowan¹ pod k¹tem d³ugotrwa³ego
przechowywania 1024-bitowych kluczy
RSA, zegar czasu rzeczywistego, generator
liczb losowych oraz uk³ady matematyczne
zaprojektowane w celu sprawnego wyko-
nywania dzia³añ wykorzystywanych
w kryptografii, w zwi¹zku z czym 1024-bi-
towe kodowanie RSA wykonane przy jego
pomocy trwa nieca³¹ sekundê. Pierwsze
oficjalne testy wykaza³y ¿e iButton spe³nia
ustanowione przez USPS (United States Po-
stal Service) normy PSD (Postal Security De-
vice), co umo¿liwi miêdzy innymi domo-
we drukowanie znaczków pocztowych.

Fairchild Semiconductor uruchomi³

produkcjê tranzystorów MOSFET opartych
na ulepszonej technologii PowerTrench™.
Produkowane w komplementarnych parach

w uk³adach FDS6690A/FDS6670A wytrzy-
muj¹ pr¹d rzêdu 12 A, a w uk³adach
FDS6612A/FDS6680 8 amperów. Uk³ady te
zosta³y zaprojektowane g³ównie z myœl¹
o ograniczeniu strat przy prze³¹czaniu po-
przez zmniejszenie rezystancji kana³u i ogra-
niczeniu ³adunku bramki. Maksymalna re-
zystancja Rds(on) dla uk³adu
FDS6690A wynosi 0,017 W przy ³adunku
bramki rzêdy 17 nC. FDS6670A pozwala na
osi¹gniêcie rezystancji rzêdu 0,008 W przy
³adunku bramki 35 nC. Tranzystory dostêp-
ne s¹ w obudowach typu SO-8, SuperSOT™-
8, SuperSOT™-6, TO-220/263 oraz DPAK.

Fairchild Semiconductor uruchamia

produkcjê nastêpnej generacji uk³adów sca-
lonych stosowanych w chipsecie Intel 810
przeznaczonym dla procesorów Celeron.
Uk³ady 74LCX06 oraz 74LCX07 (bramki
AND/OR) zast¹pi¹ stosowane do tej pory
DM7406 i DM7407. Nowe elementy s¹
w stanie wytrzymaæ d³ugotrwa³e przepiêcia
siêgaj¹ce piêciu woltów i przewy¿szaj¹ stare
pod wzglêdem maksymalnego obci¹¿enia
pr¹dowego wejœæ i wyjœæ. Zasilanie mo¿e
mieœciæ siê w zakresie 2÷3,6 V, a pobór
pr¹du jest nie wiêkszy ni¿ 10 mA przy cza-
sach propagacji mniejszych od 0,4 ns.

Firma Harris Corporation oznajmi³a

¿e zakoñczy³y siê w³asnie testy nowego
mikrofalowego radia o nazwie Galaxy. Ra-
dio pracuje z czêstottliwoœci¹ 38 GHz, co
umo¿liwia transfer danych z prêdkoœci¹
155 Mbps.

à Marcin Witek

elin@pe.com.pl

11/99

Ciie

ossttk

kii z

e œœw

wiia

atta

Witamy po raz kolejny. W sieci - i nie tylko - wyraŸnie widaæ ¿e
Internet przestaje byæ zabawk¹ i fanaberi¹ mened¿erów-futury-
stów, a staje siê narzêdziem i sposobem na sprawne umilenie
ludzkiego ¿ycia. Natomiast granice sfer elektroniki i oprogramo-
wania, zw³aszcza sieciowego, powoli zaczynaj¹ siê zacieraæ - co
widaæ choæby po niedawnej propozyciji wysuniêtej przez Cypress
Semiconductor w stronê niemal odwiecznych antagonistów - Mi-
crosoftu i Netscape’a...

Hurtownia:

ul. Kasprowicza 151, 01-949 Warszawa, tel. (0-22) 835 86 05, 835 88 05,

fax (0-22) 835 84 05, 833 86 17

Sklep Firmowy:

Warszawska Gie³da Elektroniczna, al. Niepodleg³oœci/Al. Armii Ludowej,

Paw. 21, tel./fax: 825 91 00 wew. 122

OFERUJEMY W BARDZO SZEROKIM ASORTYMENCIE

Szeroki asortyment naszych materia³ów mo¿na równie¿ nabyæ w:

1. „TECHTON”, 41-605

Chorzów

, ul. Styczyñskiego 1, tel. kom. 0-601-43-02-32 p. K. Gruszka; 2. „NOWY ELEKTRONIK”, 43-502

Czechowice-Dziedzice

, ul. Narutowicza 79, tel.(0-32) 11-575-45, p. H. Faruga;

3.„CEZAR” s.c., 80-264

Gdañsk-Wrzeszcz

,ul.Grunwaldzka 136, tel./fax (0-58) 345-42-12, p. C. Tamkun; 4. P.H. „KWANT”s.c., 80-560

Gdañsk

, ul. ¯aglowa 2, tel./fax (0-58)342-16-80, A. Mróz;

5. „NAJ-ELEKTRONIK”, 80-142

Gdañsk

, ul. Wieniawskiego 13b, tel./fax (0-58) 302-22-18, p. J. Najmowski; 6.„ELMIS”, 81-212

Gdynia

, ul. Abrahama 71, tel./fax (0-58) 20-48-82, p. J. Pilawski;

7. Firma Handlowo-Us³ugowo-Produkcyjna, 37-500

Jaros³aw

, ul. Rynek 14, tel./fax (0-16) 621-37-41, p. J. Walter; 8. W.Z.H.UP. „ELEKTRONIK”, 46-200

Kluczbork

, ul. Grunwaldzka 13F, tel.(0-77) 418-60-86, p. I. Szpulak;

9. „VECTOR”, 62-510

Konin

, ul. Chopina 15, tel. (0-61) 244-94-77, p. A. Bachta; 10. „ELCHEM”, 75-205

Koszalin

, ul. Spó³dzielcza 5, tel. (0-94) 343-36-14; 11. „MICRO”, 75-052

Koszalin

, ul. M³yñska 17/2,

tel.(0-94) 34-11-302; 12. „GRAFEX-PLUS”, 61-879

Poznañ

, ul. £¹kowa 20, tel. (0-61) 853-46-70, p. M. Jurga; 13. „ELEKTROTECH”, 44-280

Rydu³towy

, ul. Ofiar Terroru 14, tel.(0-32) 45-77-581, p. M. Czerwiñski;

14. „DORO” s.c., 76-200

S³upsk

, ul. Wojska Polskiego 30, tel./fax (0-59) 42-30-98, p. J. Kopytowicz; 15. PPHU „ELEKTRA”, 16-400

Suwa³ki

, ul. Koœciuszki 61, tel.(0-87) 663-026, p. J. Sidorek;

16. „CELIKO”, 70-350

Szczecin

, ul. Boles³awa Œmia³ego 4, tel. (0-91) 484-49-60, p. B. Wiertlewska; 17. P.H.U. i P.R. „UNITRON”, 58-100

Œwidnica

, ul. Budowlana 4, tel./fax (0-74) 52-25-52, p. T. Grabowski;

18. „SOLVE”, 43-100

Tychy

, ul. Edukacji 48, tel.(0-32) 32-227-17, p. I. Piszczek; 19. „ AVA ELEKTRONIKA” 65-066

Zielona Góra

, ul. ¯eromskiego 10/1, tel. (0-68) 326-53-13, p. J. Czerniewicz;

20. „LARO”, 65-018

Zielona Góra

, ul. Jednoœci 19/1, tel. (0-68) 324-49-84, p. W. Figlarowicz; 21. Z.P.H.U „OMEGA”, 44-240

¯ory

, ul. Biskupia 2, tel.kom. 0-603 770-835, p. M. Mañka

●

diody

●

optoelektronika

●

cyfrowe uk³ady scalone

●

lampy elektronowe

●

kondensatory

●

potencjometry

●

helitrimy

●

rezystory mocy

●

termistory i warystory

●

koñcówki lutownicze

●

koñcówki samochodowe

●

koñcówki oczkowe

●

przewody pojedyncze

●

przewody wst¹¿kowe

●

przewody ekranowe

●

przewody TV-SAT

●

przewody g³oœnikowe

●

przewody sieciowe

●

druty sreb-

rzone

●

druty nawojowe

●

laminat na obwody drukowane

●

rurki kontaktronowe

●

przeka¿niki elek-

tromagnetyczne

●

mierniki analogowe

●

regulatory i detektory

●

radiatory

●

rdzenie kubkowe

●

trans-

formatory i filtry

●

z³¹cza, gniazda i wtyki

●

rury termokurczliwe

●

bezpieczniki

●

zasilacze

●

silniki

●

¿arówki

●

kontrolki

●

podstawki

●

prze³¹czniki

●

³¹czniki

●

zaciski

●

spoiwa

●

z³¹czki

●

i wiele innych

oñ

ñ ii z

mó

ów

w c

niik

–

– w

yœ

œlle

y g

o b

p³³a

attn

niie

e!!

SPRAWD SAM

– MAMY ZAWSZE

NAJNI¯SZE CENY

Y O

U K

U T

RÓ

ÓW

Wspó³praca z systemami

wideobramofonowymi

Kontrola dostêpu do kas fiskalnych,

komputerów, obiektów i pomieszczeñ

Identyfikacja osób, zwierz¹t, produktów

Wyznaczanie czasu pracy

o wszechstronnym zastosowaniu

GAMMA

£atwa obs³uga,

prosty monta¿,

wspó³praca z komputerem

1--7

2 W

arrsszza

ull.. S

dyy ¯

¯o

olliib

orrssk

kiie

e 1

tte

ell..//ffa

axx:: ((0

0--2

2)) 6

3--8

3--7

((0

0--2

2)) 6

3--9

8--8

e--m

aiill:: iin

nffo

a..p

pll

w..g

a..p

pll

Microchip KeeLoq Zilog
Altera Holtek RFM QT STE
G e n e r a l S e m i c o n d u c t o r

offe

errc

ciie

e::

czzyyttn

niik

kii

dó

ów

ttrra

nssp

erró

ów

Document Outline

ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
- ÿþ
ÿþ
ÿþ
- ÿþ
- ÿþ
ÿþ
- ÿþ
- ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
- ÿþ
- ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PE Nr 03 99
PE Nr 12 99
PE Nr 11 98
PE Nr 11 95
PE Nr 11 93
PE Nr 01 99
PE Nr 10 99
PE Nr 08 99
PE Nr 11 97
PE Nr 05 99
PE Nr 11 96
PE Nr 04 99
PE Nr 07 99
PE Nr 11 94
PE Nr 02 99
PE Nr 06 99
PE Nr 03 99

więcej podobnych podstron

PE Nr 11 99

Document Outline