26.02.2013r.

Pytanie egzaminacyjne – proszę wymienić środki dowodowe.

Odpowiedź – dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych, oględziny, przesłuchanie stron,

grupowe badanie krwi, przyrządy utrwalające albo przenoszące obrazy lub dźwięki (film, fotografia,
etc.), środki dowodowe nienazwane.

(przepisy kpc wyczerpująco traktują o wyżej wymienionych).

1. Dokument – przedmiot pokryty pismem, w celu utrwalenia myśli. Nie ma znaczenia materiał

przedmiotu. Dokumentem nie jest fotografia czy rysunek. Dla pojęcia dokumentu bez znaczenia
jest czy dokument jest opatrzony podpisem. Sam podpis, z punktu widzenia istoty dokumentu

pozostaje bez znaczenia. Natomiast podpis ma znaczenie z punktu widzenia mocy dowodowej
dokumentu. Istnieją dokumenty nominalne (podpisane przez wystawcę), ale mamy też sporo

dokumentów anonimowych, np wszelkiego rodzaju wydruki z kas fiskalnych. Kpc wyróżnia dwa
rodzaje dokumentów:

- dokumenty urzędowe

- dokumenty prywatne

Jeżeli chodzi o dokumenty urzędowe, to określa te dokumenty art. 244 kpc.

Art. 244.

§1. Dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy
państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone.

§2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzonych przez organizacje zawodowe, samorządowe,
spółdzielcze i inne organizacje pozarządowe w zakresie zleconych im przez ustawę spraw z dziedziny administracji publicznej.

To jest zakres dokumentów urzędowych określonych przez kpc, ale w polskich przepisach prawa

znajdziemy wiele aktów prawnych, które nadają różnym dokumentom status dokumentów
urzędowych, np akt notarialny. Notariusz nie należy do kręgu podmiotów wymienionych w art.

244, ale prawo o notariacie nadaje charakter dokumentu urzędowego.

Dokument prywatny:

Art. 245. Dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie.

Przepis ten określa tylko moc dowodową tego dokumentu, na czym ona polega, natomiast z
przepisu tego nie wynika żadna definicja ustawowa. W związku z tym przyjmujemy, że dokument

który nie jest dokumentem urzędowym, jest dokumentem prywatnym.

Art. 248.

§1. Każdy obowiązany jest przedstawić na zarządzenie sądu w oznaczonym terminie i miejscu dokument znajdujący się w jego
posiadaniu i stanowiący dowód faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że dokument zawiera informacje niejawne.

§2. Od powyższego obowiązku może uchylić się ten, kto co do okoliczności objętych treścią dokumentu mógłby jako świadek
odmówić zeznania albo kto posiada dokument w imieniu osoby trzeciej, która mogłaby z takich samych przyczyn sprzeciwić się
przedstawieniu dokumentu. Jednakże i wówczas nie można odmówić przedstawienia dokumentu, gdy jego posiadacz lub osoba
trzecia obowiązani są do tego względem chociażby jednej ze stron albo gdy dokument wystawiony jest w interesie strony, która żąda
przeprowadzenia dowodu. Strona nie może ponadto odmówić przedstawienia dokumentu, jeżeli szkoda, na którą byłaby przez to
narażona, polega na przegraniu procesu.

Istotne znaczenia z punktu widzenia mocy dowodowej mają pewne ograniczenia w tym zakresie –
można powiedzieć, że dowód z dokumentu jest dowodem silniejszym niż dowód z zeznań

świadków. Ustawodawca nadaje pewne przywileje w zakresie dowodzenia temu dokumentowi.
Jeśli chodzi o obrót prawny, to prawo cywilne przewiduje, że pewne czynności prawne muszą być

dokonane w określonej formie – ad eventum, ad probationem, ad solemnitatem.

Art. 246. Jeżeli ustawa lub umowa stron wymaga dla czynności prawnej zachowania formy pisemnej, dowód ze świadków lub z
przesłuchania stron w sprawie między uczestnikami tej czynności na fakt jej dokonania jest dopuszczalny w wypadku, gdy dokument
obejmujący czynność został zagubiony, zniszczony lub zabrany przez osobę trzecią, a jeżeli forma pisemna była zastrzeżona tylko dla
celów dowodowych, także w wypadkach określonych w kodeksie cywilnym.

W kodeksie cywilnym:

Art. 74.

§1. Zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w
sporze dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie stosuje się,
gdy zachowanie formy pisemnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.

§2. Jednakże mimo niezachowania formy pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych, dowód ze świadków lub dowód z
przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą
albo jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma.

§3. Przepisów o formie pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między
przedsiębiorcami.

Przeciwko treści dokumentu można przeprowadzić dowód przeciwny:

Art. 253. Jeżeli strona zaprzecza prawdziwości dokumentu prywatnego albo twierdzi, że zawarte w nim oświadczenie osoby, która je
podpisała, od niej nie pochodzi, obowiązana jest okoliczności te udowodnić. Jeżeli jednak spór dotyczy dokumentu prywatnego
pochodzącego od innej osoby niż strona zaprzeczająca, prawdziwość dokumentu powinna udowodnić strona, która chce z niego
skorzystać.

2. Dowód z zeznań świadków (dowód ze świadków) – to jest środek dowodowy często
wykorzystywany, ale ze względu na pewną formalizację obrotu gospodarczego, dokonywania

czynności w formie pisemnej, jego znaczenie maleje, aczkolwiek w pewnych sprawach (np
rodzinnych) ten środek dowodowy jest ciągle żywy.

Na każdej osobie spoczywa obowiązek świadczenia. To jest obowiązek obywatelski. Każdy, kto

zostanie przez sąd wezwany ma po pierwsze obowiązek stawienia się do sądu jako świadek, po
drugie ma obowiązek złożenia zeznań i po trzecie ma obowiązek złożenia przyrzeczenia. Osoba,

która nie stosuje się do tego obowiązku może zostać ukarana grzywną, może zostać doprowadzona
do sądu, etc.

Ustawa przewiduje zwolnienie z tego obowiązku – ograniczenie dowodu z zeznań świadków.

Ograniczenie to może mieć charakter całkowity lub częściowy.

- całkowity – pewne osoby w ogóle nie mogą być świadkami,

- częściowy – polega na prawie do odmowy zeznań lub prawie do odmowy odpowiedzi na zadane

pytanie.

Całkowity:

Art. 259. Świadkami nie mogą być:

1) osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń;
2) wojskowi i urzędnicy niezwolnieni od zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli "zastrzeżone" lub "poufne", jeżeli
ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem;
3) przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony jako organy osoby prawnej lub
innej organizacji mającej zdolność sądową;
4) współuczestnicy jednolici.

Częściowy:

Art. 261.

§1. Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i
rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających ze stronami w stosunku
przysposobienia. Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Jednakże odmowa
zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, z wyjątkiem spraw o rozwód.

§2. Świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, wymienionych
w paragrafie poprzedzającym, na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie
miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Duchowny może odmówić zeznań co do faktów
powierzonych mu na spowiedzi.

Przepisy kpc opisują szczegółowo jak odbywa się przesłuchanie, trzeba świadka uprzedzić, świadek

ma mówić prawdę, etc. - doczytać w kodeksie.

3. Dowód z opinii biegłych – (278 - 291 kpc). Możliwość skorzystania z opinii biegłych w
postępowaniu cywilnym zachodzi wtedy, gdy do rozstrzygnięcia sprawy wymagane są wiadomości

specjalne. W tym celu, sąd może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia opinii. Te
wiadomości specjalne mogą dotyczyć różnych dziedzin wiedzy, nauki, techniki. Są biegli z zakresu

medycyny, techniki, wypadków komunikacyjnych, budownictwa, różne dziedziny, które sędziom nie
są znane.

Czy sędzia może powołać dowód biegłego co do prawa? Przyjmuje się, że w tym zakresie dowodu

się nie przeprowadza w myśl zasady – iura novit curia – prawo jest sądowi znane. Jeżeli tylko
potrzeba jest wiedzy co do prawa obcego, co do zasad stosowania prawa obcego, bo to jest

niezbędne do wydania orzeczenia w sprawie, to można zasięgnąć opinii biegłego z zakresu prawa
obcego, natomiast co do samego prawa dowód jest niepotrzebny.

Dzisiaj często zdarza się, że przy skomplikowanych sprawach strony występują do różnych

specjalistów, np profesorów prawa, o to żeby sporządzili opinie w jakiejś tam sprawie, opinia
dotyczy znaczenia przepisu, jego wykładni, sensu, etc. To są takie jak każde opinie – prywatne. One

nie mają tej mocy dowodowej, co opinia biegłych. To nie jest opinia biegłych w rozumieniu kpc.
Traktuje się to jako opinię prywatną strony.

Istnieją dwa rodzaje biegłych:

- stali biegli sądowi – tzw. biegli z listy sądowej, którą prowadzi prezes sądu okręgowego,

- biegli ad hoc - sąd może powołać biegłego spoza tej listy, zwłaszcza wtedy jeżeli na tej liście

biegłych nie ma odpowiedniego specjalisty z zakresu odpowiedniej dziedziny.

Opinia biegłego powinna zawierać uzasadnienie. Jeżeli sama opinia pisemna biegłego nie
wystarcza, sąd może wezwać biegłego do sądu na przesłuchanie, wyjaśnić pewne kwestie

dotyczące opinii. Opinie nierzadko są podważane przez adwokatów stron, którzy wykazują
niekompetencje, wówczas sąd może powołać innego biegłego.

Sąd może zażądać również opinii odpowiedniego instytutu naukowego lub naukowo badawczego.

Opinia tego instytutu ma takie samo znaczenie, jak opinia biegłego będącego osobą fizyczną, z tym
że instytut musi wskazać osoby, które przeprowadzały badanie i wydały opinie.

Korzystanie z opinii biegłych jest dzisiaj bardzo częste – w sprawach medycznych (błąd lekarski,

renta, etc.). Niektórzy mówią, że lekarze przesądzają wyrok, to nieprawda – opinia taka ma
znaczenie wyłącznie dowodowe. Sąd ocenia czy opinia jest wiarygodna, czy nie. Ta opinia podlega

takiej samej ocenie przez sąd, jak dowód z zeznań świadków.

Spotykamy się ze zjawiskiem nadużywania tej instytucji. Sędziowie często powołują biegłych nawet
tam, gdzie sami mogą dokonać oceny.

Opinie biegłego są kosztowne. Biegły otrzymuje wynagrodzenie.

4. Oględziny – (292 - 298). Przedmiotem oględzin może być miejsce, osoba lub rzecz. To rzadko

spotykany wypadek, z praktyki sądowej, gdy powódka twierdzi, że została pobita przez męża i ma
jeszcze ślady na ciele i łapie się za bluzkę i mówi – czy sądowi pokazać, to sąd mówi – dziękujemy,

dajemy pani wiarę. Oględziny więc rzadko są stosowane, głównie w procesach o naruszenie
posiadania – trzeba jechać na miejsce i zobaczyć co się tam wydarzyło.

5. Przesłuchanie stron – ten środek dowodowy jest środkiem specyficznym – jest środkiem

subsydiarnym i ostatecznym. Subsydiarność i ostateczność polega na tym, że dowód stosuje się,
jeżeli zostały wyczerpane wszystkie środki dowodowe, lub w ich braku pozostały niewyjaśnione

fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd dla wyjaśnienia tych faktów może dopuścić dowód z
przesłuchania stron.

Dowodu z przesłuchania stron nie należy utożsamiać z informacyjnym przesłuchaniem stron, gdy

sąd chce się zorientować o co w sprawie chodzi. To przesłuchanie nie ma mocy dowodowej, ono
tylko ma sądowi wyjaśnić jakie fakty są między stronami sporne, na czym polega istota sprawy, etc.

Przeprowadzenie tego środka dowodowego następuje również w specyficzny sposób –

przesłuchanie tych stron odbywa się w dwóch etapach. Najpierw sąd przesłuchuje powoda i
pozwanego co do okoliczności sprawy, bez odbierania przyrzeczenia. Jeżeli to przesłuchanie nie

dało rezultatu, jeszcze coś jest niejasne, to sąd może przystąpić do etapu drugiego, w którym
według własnego wyboru przesłuchuje jedną tylko stronę, po odebraniu od niej przyrzeczenia, a

drugą stronę może przesłuchać również po odebraniu od niej przyrzeczenia, ale co do innego faktu.

Art. 303. Sąd przesłucha najpierw strony bez odbierania przyrzeczenia. Jeżeli przesłuchanie to nie wyświetli dostatecznie faktów, sąd
może przesłuchać według swego wyboru jedną ze stron ponownie, po uprzednim odebraniu od niej przyrzeczenia. Przesłuchanie
jednej ze stron co do pewnego faktu z odebraniem od niej przyrzeczenia nie wyłącza takiego przesłuchania drugiej strony co do
innego faktu.

6. Dowód z grupowego badania krwi – art. 305 – 307.

Dzisiaj ten dowód rzadko się stosuje. Raczej przeprowadza się dowód z DNA.

7. Środek dowodowy w postaci przyrządów utrwalających obrazy lub dźwięki

Art. 308.

§1. Sąd może dopuścić dowód z filmu, telewizji, fotokopii, fotografii, planów, rysunków oraz płyt lub taśm dźwiękowych i innych
przyrządów utrwalających albo przenoszących obrazy lub dźwięki.

§2. Dowody, o których mowa w paragrafie poprzedzającym, sąd przeprowadza, stosując odpowiednio przepisy o dowodzie z
oględzin oraz o dowodzie z dokumentów.

Kiedy przepis ten powstawał, technika nie była na tyle rozpowszechniona i rozwinięta, stąd taka
enigmatyczna regulacja.

8. Inne środki dowodowe – inne niż wymienione wyżej – np dowód z DNA.

Dowody zasadniczo przeprowadza się na rozprawie.

Po pierwsze jest to dopuszczenie środka dowodowego, po drugie jest to prezentacja tego środka

dowodowego.

Jeżeli chodzi o dopuszczenie środka dowodowego, to następuje ono mocą postanowienia sądu –
postanowienie o przeprowadzeniu/dopuszczenie. W tym postanowieniu należy zaznaczyć fakty,

które podlegają udowodnieniu i środek dowodowy – obligatoryjnie. Fakultatywnie – jeżeli sąd
przeprowadza dowód za pośrednictwem sędziego w pewnych wypadkach może oznaczyć termin, w

jakim to przeprowadzenie ma zostać dokonane.

To postanowienie dowodowe jest postanowieniem, które jest wydawane w jaki sposób? Wpisuje
się je do protokołu.

W pewnych wypadkach dowód może zostać dopuszczony z urzędu.

Postanowienie dowodowe jest przykładem postanowienia, które nie podlega zaskarżeniu – ono nie

kończy postępowania, jest wydane w trakcie. Więc jak sąd dopuści dowód, no to koniec, dowód się
przeprowadza.

Jak jest postanowienie o oddaleniu wniosku dowodowego, to na to postanowienie również nie

przysługuje zażalenie. Potem w apelacji od wyroku strona może podnosić, że sąd nie rozpoznał
sprawy, bla bla bla, ale na tym etapie, nie można go zaskarżyć.

Postępowanie dowodowe przeprowadza się przed sądem rozstrzygającym, poza tymi dwoma

wyjątkami – przed sędzią wyznaczonym i sądem wezwanym.

Istnieją dwie zasady tej oceny dowodów:

- zasada swobodnej oceny dowodów

- zasada ustawowej/legalnej/formalnej oceny dowodów

Jeżeli chodzi o kpc, to kodeks ten daje wyraz swobodnej oceny dowodów. To wynika z postanowień

art. 233 kpc.

Art. 233.

§1. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego
materiału.

§2. Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub przeszkodom
stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu.

Ta zasada wyrażona w art. 233 kpc, doznaje pewnych wyjątków na rzecz zasady legalnej oceny
dowodów. To wynika po pierwsze ze względu na prejudycjalność wyroków karnych w

postępowaniu cywilnym (art. 11 kpc). Jeżeli mamy wyrok skazujący prawomocny, że pozwany
ukradł powodowi określoną kwotę pieniężną i powód domaga się zwrotu czy odszkodowania, to

sąd nie może przyjąć, że pozwany nie ukradł, chociażby miał dowody, że to popełnił ktoś inny.

Wyjątkiem na rzecz tej legalnej oceny dowodów są domniemania prawne. Domniemania prawne
wiążą sad.

Art. 234. Domniemania ustanowione przez prawo (domniemania prawne) wiążą sąd; mogą być jednak obalone, ilekroć ustawa tego
nie wyłącza.

Wreszcie, zasada ustawowej/formalnej/legalnej oceny dowodów zachodzi przy dowodzie z

dokumentów.

Art. 244.

§1.Dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy
państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone.

§2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzonych przez organizacje zawodowe, samorządowe,
spółdzielcze i inne organizacje pozarządowe w zakresie zleconych im przez ustawę spraw z dziedziny administracji publicznej.

Art. 245. Dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie.

Nie można mówić, że podpisało się dokument, ale nie złożyło w ten sposób oświadczenia.

Zabezpieczenie dowodów to instytucja polegająca na tym, że można przeprowadzić dowód na

wniosek, przed wszczęciem postępowania.

Art. 310. Przed wszczęciem postępowania na wniosek, a w toku postępowania również z urzędu, można zabezpieczyć dowód, gdy
zachodzi obawa, że jego przeprowadzenie stanie się niewykonalne lub zbyt utrudnione, albo gdy z innych przyczyn zachodzi
potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy.

Ustalenie okoliczności faktycznych może również w sądzie nastąpić nie dowodowymi środkami. W

rachubę wchodzi tu notoryjność, przyznanie i domniemania faktyczne, czyli poszlaka.

Jeżeli chodzi o notoryjność:

Art. 213.

§1. Fakty powszechnie znane sąd bierze pod uwagę nawet bez powołania się na nie przez strony.

§2. Sąd jest związany uznaniem powództwa, chyba że uznanie jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo
zmierza do obejścia prawa.

Przyznanie to jest oświadczenie drugiej strony, że twierdzenie przeciwnika co do danego faktu jest

prawdziwe. Powód twierdzi – zawarłem z pozwanym umowę. Pozwany – tak, zawarliśmy taką
umowę. To jest przyznanie.

Jakie to przyznanie ma znaczenie?

Art. 229. Nie wymagają również dowodu fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi
wątpliwości.

Jeżeli budzi wątpliwości – trzeba przeprowadzić postępowanie dowodowe w tym zakresie.

Uprawdopodobnienie – w pewnych przypadkach kpc nie wymaga dowodu, a zadowala się

uprawdopodobnieniem. Zwykle jest ono przewidziane w przepisach dotyczących zagadnień
ubocznych bądź wpadkowych. Np interwenient uboczny powinien uprawdopodobnić, że ma

interes prawny.

Uprawdopodobnienie jest czymś słabszym niż dowód.

Art. 243. Zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest konieczne, ilekroć ustawa przewiduje
uprawdopodobnienie zamiast dowodu.

Na tym kończymy postępowanie dowodowe.

Przechodzimy teraz do wydawania orzeczeń, wyrokowania.

Sąd podejmuje swoje czynności decyzyjne w postaci orzeczeń, natomiast przewodniczący wydaje
swoje decyzje w formie zarządzeń. Sąd nigdy nie wydaje zarządzeń, nawet jeżeli w przepisie jest

powiedziane, że sąd zarządza przesłuchanie, to to nie oznacza, że sąd wydaje zarządzenie, to
oznacza że sąd wydaje postanowienie, mocą którego zarządza.

Orzeczenia sądowe mogą zapaść w postaci wyroków, nakazów zapłaty, postanowień oraz uchwał.

Uchwały zastrzeżone są dla SN.

Regulacja wyroku w kpc jest najszersza. Nakazom zapłaty i postanowieniom ustawa nie poświęca

zbyt dużo uwagi.

Wyrok jest to orzeczenie rozstrzygające sprawę co do istoty w procesie.

W postępowaniu nieprocesowym nie ma wyroków, są postanowienia.

Wyrok – art. 316 – 353.

Podział wyroków:

1. Ze względu na sposób ustosunkowania się sądu do powództwa.

- wyroki uwzględniające powództwo

- wyroki oddalające powództwo

Podział ten nie ma charakteru dychotomicznego. Sąd może w części powództwo oddalić, a w części
uwzględnić.

2. Podział wyroków ze względu na treść:

- wyroki zasądzające świadczenie

- wyroki ustalające istnienie albo nieistnienie stosunku prawnego lub prawa
- wyroki kształtujące stosunek prawny albo prawo

Podział ten przypomina rodzaje powództw. Odpowiednio do rodzaju powództwa mamy takie

rodzaje wyroków.

3. Podział wyroków ze względu na skutki prawne:

- wyroki deklaratywne
- wyroki konstytutywne

Jest to podział teoretyczny.

4. Podział ze względu na zakres rozstrzygnięcia:

- wyroki pełne

- wyroki częściowe
- wyroki wstępne

- wyroki końcowe
- wyroki łączne

- wyroki uzupełniające

5. Podział wyroków ze względu na sposób ich wydania:

- wyroki kontradyktoryjne
- wyroki zaoczne