Katarzyna Bekier

PRAWO PRYWATNE

MIĘDZYNARODOWE

wykład 2014

prof. M. Dragun-Gertner

18.02.2014r.

Podręcznik: M. Pazdan – Prawo prywatne międzynarodowe – jak najnowsze wydanie, w 2011 r. weszła nowa
ustawa.

Źródła: Ustawa o prawie prywatnym międzynarodowym z 2011 r. , Rzym I (prawo właściwe dla zobowiązań
umownych) i Rzym II (prawo właściwe dla zobowiązań pozaumownych) – rozporządzenia UE, decyzja Rady
w sprawie zawarcia przez wspólnotę europejską protokołu haskiego z 2008r o prawie właściwym dla
zobowiązań alimentacyjnych, konwencja o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i
współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci z 1996 roku, konwencja
haska o prawie właściwym dla wypadków drogowych z 1971 roku,
Egzamin: test jednokrotnego wyboru

Stan faktyczny z zakresu relacji prywatno-prawnych nie mieści się w obszarze jednego państwa, wykracza
poza obszar jednego państwa. Jeśli takie powiązanie występuje to prawo którego państwa ten stan faktyczny
powinien być rozstrzygnięty? Nie ma reguły, która by wystawiła jakieś państwo ponad drugie – państwa
konkurują ze sobą, pojawia się między nimi kolizja i ją trzeba rozstrzygnąć, trzeba wskazać, który system
danego państwa powinien być zastosowany. Mamy do czynienia ze stosunkiem prawnym z elementem obcym
czyli elementem nie mieszczącym się w ramach jednego państwa. Wykroczenie może występować z uwagi na
osobę lub materię, element obcy racionae personae (np. kwestia zamieszkania, pobytu, siedziby osoby
prawnej lub jej przynależności) lub racionae materiae (wszystkie inne, np. przedmiot usytuowany w danym
państwie, zdarzenie zaistniało na terenie innego państwa). Powiązanie z obszarem innego państwa musi mieć
istotne znaczenie, mieć znaczenie dla danego stanu faktycznego. Np w kantorze mamy do czynienia z obcą
walutą ale nie ma większego znaczenia dla istniejącej sytuacji.

Prawo prywatne międzynarodowe – zespół norm, które rozstrzygają kolizję pomiędzy poszczególnymi
systemami prawnymi w stosunkach z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy
– definicja wąska (sprowadza rozumienie gałęzi prawa do wskazywania właściwości systemów prawnych i
rozstrzygania kolizji między nimi); normy merytoryczne- przesądzają o prawach i obowiązkach, też mogą się
odnosić do sytuacji ppm, więc poszerzamy definicję o tę kwestię, k rozumiemy poprzez definicję szeroką nie
tylko normy kolizyjne ale i merytoryczne, które dotyczą stosunków z elementem obcym.
Przede wszystkim źródła prawa wewnętrznego, jest elementem przede wszystkim prawa wewnętrznego, to
suweren dopuszcza w jakim zakresie ma być na terenie jego państwa stosowane obce prawo, chyba, że mamy
normy prawa unijnego, ze względu na kompetencje unijne, czy normy prawa międzynarodowego, w ramach
którego państwo przystąpiło do konwencji. Zawsze dotyczy stosunków prywatno-prawnych, zawsze dotyczy
a nie reguluje te stosunki. (tylko wskazuje, które normy jakiego państwa mają być stosowane) Normy
adresowane do organów wymiarów sprawiedliwości lub innych, które mają kompetencje w zakresie ppm np.
organy administracyjne, gdy ma być zawarte małżeństwo z cudzoziemcem. Organy stosujące prawo są
adresatem, ale uczestnicy norm powinni się kwestią tych norm interesować.

Normy kolizyjne są normami bezwzględnie obowiązującymi, organy muszą je stosować, nie stosowanie może
być podstawą do podważenia orzeczenia, bo nie mogą być stosowane wtedy normy merytoryczne. Normy
kompetencyjne i hipotetyczne, w tym znaczeniu, że są to normy, które mają zastosowanie tylko wtedy, gdy
pojawi się sytuacja objęta daną normą i będą dotyczyły tylko tych podmiotów, które znajdą się w tej sytuacji,
nie będą dotyczyły wszystkich podmiotów w tej kwestii nazywa się je właśnie hipotetycznymi.

Rodzaje norm merytorycznych:

Prawo jednolite- prawo dot. praw i obowiązków podmiotów stosunku, konwencje międzynarodowe –
konwencja wiedeńska o sprzedaży międzynarodowej towarów 1980r, z zakresu prawa przewozowego liczne
konwencje, konwencje praw autorskich i prawa własności intelektualnej, źródła prawa o pochodzeniu
ponadpaństwowym, są w prawdzie uchwalane przez państwa, ale dotyczą elementów obcych, są to tzw.
normy merytoryczne.
Jeżeli mamy konwencję międzynarodową to wtedy nie stosuje się norm kolizyjnych, bo nie ma kolizji skoro
dany stan faktyczny podlega konwencji (mają one pierwszeństwo) nie sięgamy do źródeł prawa
wewnętrznego. Im bardziej pogłębia się współpraca międzynarodowa tym będzie mniej rozbieżności

2

pomiędzy systemami.

Prawo obcych – normy obowiązujące w porządku prawnym danego państwa które dotyczą sytuacji prawnej
cudzoziemców tego państwa. Określają więc czy i wgl i w jakim zakresie podlegają oni ograniczeniom w tej
kwestii prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy. (ustawa o nabywaniu nieruchomości
przez cudzoziemców – trzeba uzyskać specjalną zgodę na nabycie nieruchomości przez cudzoziemca, ulega
ograniczeniu zarówno co do rodzaju nieruchomości oraz tego, z jakiego kraju pochodzi cudzoziemiec,
pozostały jedynie ograniczenia co do nieruchomości rolnych i leśnych w EU, ale poza EU już cudzoziemcy
muszą taką zgodę uzyskać); pozycja prawna cudzoziemca w danym systemie prawnym.

Norma merytoryczna wymuszająca swoje zastosowanie/przepisy bezpośredniego zastosowania –
przepisy merytoryczne prawa wewnętrznego, które zgodnie z prawem danego państwa muszą lub mogą być
stosowane bez względu na to, jakiemu prawu dany stosunek prawny podlega; czyli jeżeli mamy do czynienia
z Polską będziemy mieli w przepisach merytorycznych takie normy, które wymuszą ich stosowanie w Polsce
bez względu z jakim elementem obcym będziemy mieli do czynienia. (wskazanie prawa obcego przez normy
kolizyjne nie wyłącza stosowania prawa polskiego bez względu na to jakiemu prawu stosunek prawny
podlega – art 8 ust 1 ustawy) (przepisy materialno-prawne dotyczące konsumenta) (art 8 ust. 2 ustawy – może
być wymuszone stosowanie obcego prawa, mogą być one zastosowane ale nie ma imperatywnego nakazu, sąd
musi uwzględnić naturę i cel – kategoria norm prywatno-prawnych, nadaje się im moc eksterytorialną, taką
jak publiczno-prawnym, wyłącza stosowanie norm kolizyjno-prawnych, Rzym I – art 9, Rzym II – art 16)

Gałęzi powiązane z prawem prywatnym międzynarodowym:

1. Prawo publiczne międzynarodowe →jeżeli mówimy o prawie publicznym międzynarodowym to
mówimy o jednym systemie prawa, który powstaje na podstawie zwyczajów czy zasad prawa. Różny sposób
regulacji, różne źródła. Prywatne ma rozliczyć kompetencje – prawo kompetencyjne, publiczne reguluje
stosunki między państwami. Pomimo tych różnic trzeba wziąć pod uwagę elementy wspólne : wspólne
zasady (suwerennej równości państw – państwa występują na równorzędnej pozycji, w ramach prywatnego to
porządki państw są względem siebie równorzędne, poszanowanie praw człowieka i praw obywatelskich –
zasada należąca do podstawowych, równouprawnienia narodów i współpracy i wzajemności) Te wspólne
elementy wiążą się nie tylko z fundamentalnymi założeniami, mamy też do czynienia z sytuacjami, w których
nie możemy rozdzielić norm prywatnych od publicznych, np. prawo morza. Zjawisko konwergencji tzw.
istnieje pewne powiązanie między prywatnym a publicznym.
2. Prawo międzyarkadowego procesu cywilnego → kwestia jurysdykcji, przepisy przesądzające o tym czy
sądy danego państwa mają kompetencję do orzekania w danej sprawie, w której występuje element obcy,
trzeba rozdzielić od kwestii właściwości jurysdykcję, właściwość jest elementem wtórnym; kiedy
rozstrzygana zostaje kwestia jurysdykcji to przesądzi to o tym jakie normy kolizyjne wejdą w grę, przesądzą
o właściwości prawa, (lex fori – prawo państwa sądu, jurysdykcja poprzez lex fori wskaże czyje normy
merytoryczne będą zastosowane dodatkowo), ustalenie jurysdykcji poprzedza stosowanie prawa krajowego,
zasądza czyje normy będą stosowane, także merytoryczne poprzez lex fori.
3. Prawo interlokalne i prawo interpersonalne → pierwszy zespół norm dotyczy takich państw w których
dzielone są jednostki terytorialne na obszarze których obowiązują oddzielne normowania prawne typu USA
czy Szwajcaria, my nadal nie wiemy którego stanu czy kantonu prawo ma być stosowane, stany mają inne
prawo i kantony też, prawo interlokalne rozstrzyga o tym, które prawo w tej kwestii wewnętrznej ma mieć
zastosowanie, konflikt między różnymi rodzajami norm obowiązujących na obszarze jednego państwa, brak
elementu zewnętrznego. Można wyłączyć regulację interlokalną. (u nas nawiązuje do tego art. 9, Rzym I –
art 22-każdą jednostkę terytorialną uważa się za państwo, nie ma potrzeby do stosowania przepisów
interlokalnych, Rzym II – ar 25; z kolei prawo interpersonalne to normy, które rozstrzygają kolizje pomiędzy
zespołami norm, o których zastosowaniu przesądza przynależność do poszczególnej grupy społecznej,
wyznaniowej, do czasu przykładem były Indie z systemem kastowym, choć w praktyce ma jeszcze wpływ na
życie, ale w płaszczyźnie wymiaru sprawiedliwości nie, kraje Azji Wschodniej, normy wejdą w stosowanie
wtedy, gdy państwo takie zróżnicowania przewiduje.

Prywatne prawo międzynarodowe a prawo europejskie:

3

Kompetencje współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości. Rozwiązania kolizyjne mają być stosowane
analogicznie. Stopniowy rozwój prawa europejskiego doprowadził do tego, że te kompetencje uzyskał PE i
Rada Europejska. Tworzenie wspólnotowych norm kolizyjnych – program haski 2004 rok. Przyjęto w tym
programie, że ma objąć zobowiązania, alimenty, rozwody, majątkowe umowy (sprawa w toku) małżeńskie
oraz sprawy spadkowe. W znaczącym zakresie program został wykonany
(Rzym I i Rzym II, sprawy spadkowe, alimenty), rozporządzenie dot. rozwodów – przygotowano takie
rozporządzenie, ale uzyskało ono już opór po stronie państw członkowskich, (15 państw – deklaracja o
wzmocnieniu w kwestii stosowania podobnych rozwiązań w tej kwestii, rozporządzenie 1259/2010, w grupie
nie ma Polski) Uznano w 2010 roku, że w najbliższym czasie nie ma możliwości do dojścia do porozumienia
w tej kwestii.

25.02.2014

ASPEKT HISTORYCZNY

Pierwsza reguła – zasada personalizmu- prawo podąża za osobą, nie ma znaczenia na jakim terytorium
znajduje się osoba, podlega zawsze temu prawu wspólnoty, której podlega. Pierwszy raz za czasów wędrówki
ludów.

W okresie cesarstwa rzymskiego problem kolizyjny został odsunięty na plan drugi, ponieważ zasady prawa
rzymskiego polegały na tym, że dot. ono przede wszystkim obywateli rzymskich. Następny etap to okres
feudalny, wiązał się z ukonstytuowaniem władzy pana feudalnego. Zasada personalizmu została
wyeliminowana i zastąpiona zasadą terytorializmu, wszystkie rzeczy i osoby znajdujące się na terytorium
danego kraju podlegały także jego prawu.

Wiek XII – państwa miasta na terenie basenu morza śródziemnego – możliwość stanowienia własnego
prawa, statutów, wymiana handlowa między tymi państwami-miastami, przemieszczanie się ludzi i towarów
wiązało się z wzajemnym poszanowaniem praw, które temu obrotowi mogły towarzyszyć, jest to początek
kreowania bardziej nowoczesnych reguł prawa kolizyjnego. Uwzględnianie obcych statutów doprowadziło do
obowiązywania nowego kierunku – tzw. szkoły statutowe. Szkoły statutowe, nie dlatego, że państwa-miasta
miały swoje statuty, a wiąże się z metodą, którą zastosowano, polegała ona na określaniu czy norma
wchodząca w grę odnosi się do rzeczy, czy do osób. Doprowadziło to do wyodrębnienia statutów rzeczowych
i personalnych. Statuty mieszane (statutae mixta), statuty rzeczowe (statutae realia) i statuty personalne
(statuae personae).

Pierwsza szkoła statutowa to tzw. dawna szkoła włoska, gdzie reguły kolizyjne tworzyli postglosatorzy,
kanoniści. Tam gdzie w grę wchodziły statuty personalne, stwierdzono, że podążają one za osobą. Statuty
rzeczowe zostały poddane lex fori. Lex loci actus- prawo miejsca gdzie dokonano czynności prowadzącej do
powstania zobowiązania. Otwarcie drzwi dla zasady personalizmu przy statutach personalnych. Oddzielenie
prawa materialnego od procesowego i przyjęcie zasady, iż zagadnienia procesowe podlegają zawsze prawu
państwa sądu (lex fori). Prz czynnościach prawnych, gdzie mamy w efekcie powstanie stosunków
zobowiązaniowych, wprowadzono kolejne odstępstwo od zasady terytorializmu, podkreślono iż w każdym
wypadku miejsce, w której dokonywana jest czynność powinno podlegać formie w jakiej powinna być ona
dokonana – locus legit formae. Odejście na rzecz zasady personalizmu i na rzecz prawa miejsca dokonania
czynności w szczególności gdy chodzi o formę czynności. Określenie statusu rzeczowego, przyjęto bowiem,
regułę lex rei sitae (miejsca położenia rzeczy). Oddzielono nieruchomości od ruchomości. Ruchomości
przemieszczają się wraz z człowiekiem, wobec czego statut rzeczy ruchomych należy poddać zasadzie
personalizmu, mobilia personae secuntur (rzeczy podążają za osobą), a skoro tak to o ich statusie powinno
decydować prawo kraju, z którego człowiek pochodzi (zasada personalizmu). Statutae odioza, pierwowzór
klauzuli porządku publicznego. Jeden z przedstawicieli. B de Sassoferanto powiedział, że możemy
wyodrębnić statuty, które są korzystne lub niekorzystne dla danej osoby. Jeżeli ta osoba znajdzie się na
terytorium, które przewidywałoby dla niego lepsze prawo niż prawo państwa, z którego osoba ta pochodzi to
należy zastosować to bardziej korzystne prawo. Nie stosujemy obcych norm państwa obcego państwa jeżeli
są mniej korzystne niż nasze. Podstawa odmowy zastosowania obcych norm, tam gdzie regułą jest to że
powinny być one zastosowane.

4

Francuska szkoła statutowa, wiek XVI, Francja podzielona była na prowincje. Problem kolizji praw
obowiązujących w poszczególnych prowincjach. Kontekst nie tylko praw personalnych. Przedstawiciele:
Bartłomiej d'Argentre, Charles Dumouline. Pierwszemu z nich przypisuje się uporządkowanie reguł
decydujących o statutach, a w kwestiach wątpliwych opowiadał się za stosowaniem statutów realnych czyli
władzy państwa sądu. Drugi ma znaczące miejsce w rozwoju prawa kolizyjnego. Gdy chodzi o czynności
prawne musimy odróżnić prawo od treści. Są aspekty, które są poddane woli stron i takie, które są od niej
niezależne, jeżeli chodzi o treść czynności prawnych. Nie należy wiązać czynności prawnej z miejscem jej
dokonania. Należy respektować wolę stron, początek koncepcji dzisiejszego łącznika prawa.

Holenderska szkoła statutowa, wiek XVII, przedstawiciele: Paweł i Jan Voet oraz Ulrich Huber, pojawiło
się pojęcie państwowości, konflikt praw stanowionych przez suwerenów, wyjściową zasadą jest zasada
terytorializmu, suweren bowiem stanowi na swoim terytorium o tym jakie prawo ma być stosowane, nie ma
obowiązku stosować obcego prawa. Problem uwzględnienia obcego prawa, na które mogą się powoływać
osoby podlegające prawu innego suwerena. Comitas gencium (kurtuazja) przemawia za tym by respektować
obce prawo i dopuszczać ich stosowanie także na własnym terytorium. Pierwsze międzynarodowe prawo
prywatne. W efekcie państwo uwzględnia przepisy obowiązujące na terenie innego państwa, po to by
własnym obywatelom zapewnić korzystną dobrą sytuację prawną. Uprzejmość kurtuazji międzynarodowej.
Konieczność współpracy pomiędzy poszczególnymi państwami, co będzie miało dalszy wpływ na dalszy
rozwój prawa kolizyjnego. Klauzula porządku publicznego już w kategoriach reagowania, odnoszenia się do
rozwiązań prawnych innego państwa. Twórcą tej koncepcji jest U. Huber, który wskazał, że prawa obcego nie
stosuje się na danym terytorium, gdy nie jest tym zainteresowany porządek miejscowy. Troska o własnych
obywateli, że chcemy, aby nasze przepisy były uwzględnione, w danym przypadku nie będzie miała
większego znaczenia, więc stosujemy własne normy.

Wprowadzenie terminologii przez szkoły (szkoła włoska), będziemy to nazywać łącznikami. Wiek XII/XIII,
w którym te nazwy zostały stworzone i wciąż w znacznym zakresie są stosowane.

Przełom wieku XIX/XX , okres wielkich kodyfikacji, powstają nowożytne państwa. W nauce kolizyjno-
prawnej pojawia się nazwisko F. Savigny. Okres silnych państwowości, któremu towarzyszy okres silnych
kodyfikacji, zasada terytorializmu, ale podejście narodowe ściera się z obowiązkiem współpracy. Savigny –
konieczność uznawania na zasadach równorzędnych obcych systemów prawnych. Musi zerwać z zasadą
terytorializmu, co prawda uznaje, że suweren decyduje, czy jakiekolwiek obce prawo ma być zastosowane,
ale jednocześnie kwestionuje, czy na własnym terytorium ma być stosowane tylko własne prawo. Koncepcja
siedziby stosunku prawnego – przełamuje szkoły statutowe, nie istotne jest to co jest przedmiotem regulacji
tej normy i gdzie ulokowane jest centrum zagadnienia którego dotyczy, nie należy analizować normy, a
stosunki, które jej dotyczą. Analizować należy treść stosunku prawnego, szukać najważniejszego elementu,
przez jego ulokowanie ustalać prawo właściwe. Jest to analiza aprioryczna/teoretyczna. Np umowa sprzedaży
polega na tym, że jedna osoba przenosi własność na drugą. Teoretyczna analiza stosunku regulowanego przez
normy prawne i takie aprioryczne wskazywanie prawa obowiązującego. Łącznik stosunku obiera się na takim
teoretycznym wskazaniu prawa właściwego. Klauzula porządku publicznego

– w ramach dopuszczenia

stosowania obcego prawa, nie zastosujemy go w dwóch przypadkach: gdy przewiduje obce instytucje, dla
prawa państwa w którym miałoby być one zastosowane, np. różnego rodzaju rozwiązań prawnych
towarzyszących niewolnictwu, nie dopuszcza się stosowania obcych norm jeżeli są one niezgodne z
przepisami bezwzględnie obowiązującymi na obszarze państwa sądu. Szeroka płaszczyzna stosowania
własnego prawa, wciąż z nastawieniem terytorialnym. Wpływ szkoły holenderskiej. Do dziś w systemie
anglosaskim.
Przełom XIX/XX w – nowa szkoła włoska, Pascal S. Manchini, łącznik obywatelstwa (lex patriae), gdy
Włochy nie były dość zjednoczone z ruchami emigracyjnymi, w ramach jego koncepcji podkreślono to, że
określona osoba zmienia swoje miejsce zamieszkania, nie oznacza, że zrywa z krajem swojej narodowości, to
narodowość powinna decydować o najważniejszych sprawach (personalnych, rodzinnych, spadkowych)
człowieka jako podmiotu. Bo państwo może istnieć bez terytorium, ale nie bez narodu, więc narodowość jest
najważniejszym elementem związanym z danym państwem.
Wybór prawa w kontekście umów – także dostrzega potrzebę sięgania do klauzuli, jeżeli obce prawo jest
sprzeczne z ius cogens państwa sądu bądź porządkiem publicznym.

5

Szkoła holenderska i Savigny to kraje anglosaskie, ogólnie te do których emigrowano. Manchini – w
systemach prawnych, w których właśnie problem emigracji stanowi problem społeczny, np. Niemcy, Włochy,
Hiszpania, a także Polska. Gdzie znaczące znaczenie ma zasada terytorializmu tak akcentuje się znaczenie
łącznika miejsca zamieszkania. Skonfrontowanie zasady personalizmu i terytorializmu.

Szkoła amerykańska. Holenderska szkoła znalazła swoje odzwierciedlenie w koncepcjach Josepha
Story'ego przedstawiciela szkoły amerykańskiej – państwo na swoim terytorium stosuje jedynie własne
prawo, prawo krajowe nie rozciąga się poza terytorium państwa, na którym obowiązuje. Na moim terytorium
tylko moje prawo.
1. Teoria praw nabytych - przedstawiciele: Bale (nauka amerykańska), Dicey (nauka angielska), sąd
dopuszcza możliwość zastosowania zasad prawnych przyjętych w krajach cywilizowanych (element ocenny,
czy reguły pochodzą z dobrego kraju, cywilizowanego) , jeżeli osoba, która na te prawa się powołuje
udowodni fakt nabycia tych praw pod rządem obcych przepisów prawnych. Nie uwzględnia się więc obcego
prawa tylko uwzględnia się fakt nabycia praw pod rządem obcego prawa. Wszystko się zgadza z tymi dwoma
wyjściowymi zasadami.
2. Teoria prawa miejscowego/lokalnego – (local theory law), Cook, sąd tworzy reguły prawne przyjmując
jako wzór zasady przyjęte w innych systemach prawa; sąd tworzy więc własne, lokalne prawo tyle, że w
efekcie uznaje za własne zasady przyjęte w innych systemach prawnych. Konstrukcja właściwa prawu
precedensowemu, gdzie sąd przez orzecznictwo tworzy prawo. Tworzy się własne prawo wzorując się na
obcych systemach prawnych, może być zastosowana tylko gdy te obce rozwiązania są jakoś zbliżone do
własnego systemu prawa.

Nowoczesne teorie. Przemieszanie skali globalnej i przemieszanie oraz przemieszczanie się ludzi –
skonfrontowanie oceny systemów prawnych, mechaniczne rozdzielenie systemów prawnych nie może być
wzięte pod uwagę czy nie jest one racjonalne, bez uwzględnienie merytorycznej treści norm zasługujących
tutaj na uwzględnienie. Celem jest znalezienie najbardziej słusznego, merytorycznego rozwiązania dla danego
problemu w konkretnej sytuacji. Nie elementy systemów prawa powinny wchodzić w grę, trzeba przejść do
elementów słusznościowych. Przejście od zasady pozytywizmu (narodowy charakter) do zasady
uniwersalizmu, ponadnarodowe normy kolizyjne, stworzenie reguł ponad.
Ernst Rabel - przedstawiciel koncepcji uniwersalizmu. Normy należy tworzyć z myślą założenia
uniwersalnego, określić zasady które w miarę możliwości byłyby wspólne, kierując się analogicznymi
racjami po stronie ustawodawców poszczególnych państw. Normy kolizyjne dziś są tworzone na poziomie
Unii Europejskiej (uniewrsalizm)
Antoine Pillet - jeżeli norma jest stworzona w charakterze jednostki ma charakter eksterytorialny, jeśli
efektem stosowania reguł kolizyjnych ma być osiągnięcie zasad słusznościowych to trzeba interesować się
treścią norm. Przejście od łączników apriorycznych do relatywistycznych, nie można z góry powiedzieć,
które prawo będzie prawem właściwym, trzeba wziąć pod uwagę konkretną sytuację i zastosować te normy,
które będą dla niej najbardziej właściwe, mówimy post factum, po zdarzeniu, odnosząc się do uwarunkowań
relatywnie, normy merytorycznie przyjęte w którym systemie prawnym powinny być zastosowane. Np
umowa sprzedaży wcale nie jest tożsama z inną umową sprzedaży, w każdej co innego będzie miało
znaczenie (gdzie znajduje się osoba, ciężar przedmiotu etc.) Nie ma więc jak w koncepcjach Savignego
typów, ona mają znaczenie, ale odnieśmy się do konkretnej sytuacji i szukajmy rozwiązania. Takiej koncepcji
stricte relatywistycznej stawia się zarzut pewności, po jakimś czasie stosowania tej koncepcji wytworzą się
bowiem pewne standardy.
Klauzule korekcyjne – opierają się na założeniu, że norma kolizyjna pozwala na odstąpienie od prawa
wskazanego przez łącznik abstrakcyjny, zawarty w tej normie, na rzecz porządku prawnego, z którym sprawa
w okolicznościach ściśle przez normę kolizyjną określonych pozostaje w najściślejszym związku. Reguła
powszechnie zaakceptowana i w ustawodawstwie unijnym i wewnętrznym.

Art 67 ustawy prawo prywatne międzynarodowe – w razie braku wskazania przepisu, który by
apriorycznie wskazywał jakiś łącznik, należy stosować prawo państwa, z którym jest najściślej związane

Połączenie koncepcji apriorycznej i relatywistycznej – szukaj siedziby stosunku prawnego, ustawodawca daje
jednocześnie pewne aprioryczne metody rozwiązania, sędzia może zastosować inny system, stosować prawo

6

najdonioślejszego związku, ustawodawca sam nie tworzy, ale sędziemu „otwiera furtkę”. Rozwiązanie w
miarę elastyczne, znajdź rozwiązanie najlepsze, kieruj się zastosowaniami merytorycznymi. Służy temu
klauzula korekcyjna, która umożliwia właśnie stosowanie tych innych rozwiązań najdonioślejszego związku.
Najpierw sąd powinien przeanalizować czy w jego własnym system i nie ma normy, która rozstrzyga dany
problem w najdonioślejszy sposób dopiero gdyby się okazało, że nie ma tej możliwości stosować inny,
najdonioślejszy system. (amerykanie- szowinizm prawniczy – obce prawo stosujemy, ale w efekcie tworzymy
własne prawo, wpierw zawsze szukamy rozwiązania we własnym prawie)
Konstrukcja dogodnego forum – ocena czy prowadzenie sprawy przed sądami danego państwa jest
korzystne z punktu widzenia strony, podejście procesowe, prowadzić może do podważenia klauzuli
jurysdykcyjnej (ze względów kosztowych, dowodowych jest lepsze inne forum), stosują ją amerykanie, ale
też umowy międzynarodowe ograniczają w pewien sposób, stosują też sądy brytyjskie.

Od mechanicznego podziału na normy dot. rzeczy, osób a aprioryczną koncepcję dochodzimy do
współczesnego podejścia bardziej relatywistycznego. Punktem wyjściowym jest aprioryczna analiza, ale jeżeli
może zastosować przez łącznik najdonioślejszego związku inne rozwiązanie, to je stosujmy.

04.03.2014r.

Normy kolizyjne są specyficzne, mają odmienną konstrukcję, budowę niż te normy, do których jesteśmy
przyzwyczajeni. W normie kolizyjnej wyróżniamy zakres i dyspozycję (dwa elementy). Zakres obejmuje opis
ujętej abstrakcyjnie, stypizowanej sytuacji życiowej lub grupy takich sytuacji, do których/której norma się
odnosi. (ani razu nie spotykamy się ze słowem stosunek prawny! Ilekroć jest jakiś problem, którego strony
trafiają przed organ stosujący prawo to wtedy zadanie tego organu tego wymiaru sprawiedliwości jest
udzieleniem odpowiedzi na pytanie czy kwestia, z którą strony się zgłaszają jest jakąś kwestią prawną. W
państwie sądu takie problemy nie są traktowane jako problem prawny, np. zaręczyny. Dlatego też w definicji
zakresu nie mówimy o o stosunku prawnym, mówimy o sytuacji prawnej, w której znajdą się podmioty
obrotu. Określeniem zakresu wskazujemy, że chodzi o konkretną sytuację życiową lub grupę takich sytuacji
np. stosunki między rodzicami a dziećmi. Gdybyśmy mieli dla każdej sytuacji życiowej tworzyć normę
kolizyjną to mielibyśmy ich nieskończoną ilość. Nie musimy każdej wymieniać, jeżeli jest to sytuacja
należąca do danej kategorii to wtedy ją wskazujemy i podciągamy prawo właściwe. Zakres normy kolizyjnej
ma nam wskazać do jakich zagadnień ta norma się odnosi. Można się spotkać z sytuacjami, w których na
skutek tej ogólności może być spór, do którego zakresu zakwalifikować dany stan faktyczny i przez to, którą
normę należy przyjąć. Do jakich zagadnień dana norma się odnosi, punkt wyjściowy do tego, którą normę
mam zastosować.) Dyspozycja składa się z zakazu lub nakazu stosowania prawa oraz z łącznika (2
elementy). Najczęściej w normie kolizyjnej znajdujemy jakiś nakaz stosowania prawa. Zakaz rzadziej ale
podstawowym przepisem, w którym znajdujemy zakaz stosowania obcego prawa jest przepis zawierający
klauzulę porządku publicznego, stawia on granicę stosowania obcych przepisów na terytorium państwa (art 7
ust ppm). Skutek wyłączający wiąże się z przepisami wymuszającymi swoje zastosowanie, one mówią na
terytorium tego państwa dane przepisy mają zastosowanie, więc inne go nie mają. W samym brzmieniu tego
wyłączenia tego nie znajdziemy. Łącznik - wskazanie w sposób abstrakcyjny o prawo którego państwa
chodzi. np Zdolność prawna i zdolność do czynności podlegają (nakaz) jej prawu macierzystemu (łącznik).
Łącznik relatywistyczny najdonioślejszego związku – wyłączenie abstrakcyjnego wiązania określonego
zakresu z określonym obszarem prawnym. Łącznik ma też swoją dalszą budowę, bowiem w treści łącznika
znajdujemy określnik nominalny oraz subokreślnik temporalny. Określnik nominalny- określenie stanu
faktycznego przez który łączymy dany system prawny z sytuacją prawną. Subokrteślnik temporalny – z
którego momentu czasowego bierzemy pod uwagę, są bowiem takie powiązania które z uwagi na charakter
mogą ulegać zmianie, np. obywatelstwo. Można zmieniać obywatelstwo. Określnik nominalny składa się z
podstawy i dopełniacza. Postawa – jaki element, dopełnienie – z czym lub z kim powiązany. Określnik
temporalny jest zawsze w normie kolizyjnej, ale nie zawsze jest określony w normie/przepisie, nie jest
wskazany wyraźnie.
Właściwość prawa każdoczesnego – niedookreślenie, mamy wziąć pod uwagę powiązanie w takiej sytuacji
czasowej/ w takim momencie, który jest najbardziej powiązany z daną sytuacją życiową, dla której szukamy
rozwiązania stosując normę kolizyjną. Kiedy ustawodawca świadomie świadomie pomija wskazanie
subokreślnika. Kiedy zakres jest generalny, nie mamy powiązania z określonym momentem czasowym,
ustawodawca pozostawia rozstrzygnięcie organowi stosującemu prawo.

7

Przykłady łączników → art 14 , art 54, art 55, art 64 ust. 2 ustawy o ppm (określnik i temporalny i nominalny
wskazany)

Zagadnienia dotyczące łączników.

1. Łącznik przedmiotowy
Łączniki wyrażają związek albo pomiędzy rzeczą a obszarem prawnym, albo czynnością a obszarem
prawnym, albo działaniem faktycznym a obszarem prawnym.
Łączniki uwzględniające jedną z tych trzech powiązań należą do łączników przedmiotowych.

Do łączników przedmiotowych należą łącznik miejsca położenia rzeczy/lex rei sitae, miejsce zawarcia
umowy/lex loci contractus.
Miejsce złożenia wgl oświadczeń woli, niekoniecznie związanych z zawarciem umowy/ lex loci actus,
miejsce wykonania umowy/ lex loci solucionis;przy deliktach natomiast dwa łączniki: prawo miejsca
popełnienia deliktu/lex loci delikti commissi, zastępowane stopniowo łącznikiem miejsca wyrządzenia
szkody/lex loci damni.
W stosunkach kontraktowych uzyskuje akceptację łącznik wyboru prawa/lex volontatis.
Lex fori – prawo państwa sądu. W przypadków statków morskich lub samolotów, prawo państwa
rejestracji statku lub samolotu, w przypadku statków morskich zastępuje stopniowo łącznik państwa
bandery / lex bandere.
Łącznik lex causae, który jest stosowany dla tzw. zagadnień niesamodzielnych, takich które wyłaniają się
dopiero wtedy jeśli istnieje jakaś inna kwestia/sytuacja podstawowa, np. przedawnienie roszczeń, nie ma go
gdy nie ma stosunku, z którego wynikają.

2. Łącznik podmiotowy

Jeżeli jest uwzględniony w normie związek pomiędzy podmiotem a danym systemem prawnym mówimy
wtedy o łącznikach podmiotowych/personalnych.

•

Dotyczące osób fizycznych:

Łączniki personalne to przede wszystkim obywatelstwo, wyrażone poprzez nakaz stosowania prawa
ojczystego, lex patriae.
Łącznik miejsca zamieszkania/ lex domicili, ustępuje miejsca łącznikowi stałego pobytu.

•

Dotyczące osób prawnych:

Łącznik siedziby osoby prawnej lub łącznik pochodzenia lub rejestracji osoby prawnej.
Łącznik kontroli wpływów, przesądzający o prawie właściwym.

•

Obywatelstwo:

Każde państwo ma możliwość sama określać kryteria na podstawie których przyznaje obywatelstwo (art 2
konwencji haskiej). Może być, że jedna osoba utraci obywatelstwo jednego państwa, a nie uzyska innego
obywatelstwa – tzw. bezpaństwowiec, apatryda. Może być także w kwestii narodzin, może być tak, że nie
będzie przesłanek do uzyskania żadnego obywatelstwa. Są też tacy, którzy mają kilka obywatelstw.
Art 2 ustawy o ppm – dotyczy wielorakiego obywatelstwa, w ust 1 – czyli jeżeli jedno z tych obywatelstw
jest obywatelstwem polskim, taka osoba jest uważana za obywatela polskiego, mimo że jest obywatelem
innego kraju; ust 2 – jeżeli żadne obywatelstwo nie jest obywatelstwem polskim, należy stosować prawo tego
państwa, z którym osoba jest bardziej związana (łącznik najdonioślejszego związku)
Zbieg łączników – mamy wziąć pod uwagę obywatelstwo obojga małżonków, ktoś jest obywatelem polskim,
ale ma i obywatelstwo irlandzkie, żona jest obywatelem Irlandii. Wg normy powinniśmy uważać tę osobę za
obywatela polskiego, dlatego art 3 ust 2 określa, że wystarczy, że prawo tego państwa uznaje podmiot za
swojego obywatela, w tym przypadku Irlandia uznaje obywatela polskiego także za swojego obywatela. W tej
sytuacji pierwsza zasada nie wchodzi w grę, kryteria wspólnego obywatelstwa, stosujemy prawo Irlandii. To
jest przy wielorakim obywatelstwie. Druga kwestia to kwestia apatrydów. Art 3 ust o ppm nakazuje stosować
prawo miejsca zamieszkania, a gdyby i tego nie można było stwierdzić ostatecznie stosuje się prawo
zwyczajnego pobytu tej osoby. Przy apatrydach nie ma prawa ojczystego, bo dana osoba nie ma obywatelstwa
żadnego kraju. Łącznik posiłkowy – sekwencyjnie mamy ustalone łączniki, którymi należy się kierować.
Nowością ustawy jest odniesienie się do uchodźców, są to osoby, które zerwały kontakt z państwem swojego
obywatelstwa, uzasadnione jest tym, że według prawa tego państwa ich podstawowe prawa są naruszone, w
sferze rodzinnej, personalnej etc. Art 3 ust 2 (nowość!) → stosuje się reguły odnoszące się do apatrydów,

8

czyli uważamy jakby nie mieli obywatelstwa, kierujemy się miejscem zamieszkania lub zwyczajnego pobytu.
Osoby, które uzyskały ochronę w innym państwie niż państwo ojczyste, ze względu praw człowieka, które w
ich macierzystym państwie zostały wobec nich naruszone.

•

Miejsce zamieszkania/ lex domicili

należy go oceniać z łącznikiem zwykłego pobytu, choć wypiera go on już; jak rozumieć określenie miejsca
zamieszkania? W prawie anglosaskim, o miejscu zamieszkania ma decydować więź łącząca daną osobę z
danym obszarem prawnym, przy czy dla Brytyjczyków domicyl to domicyl pochodzenia, prawo państwa z
którego się wywodzisz, jeśli norma kolizyjna mówi o zastosowania prawa domicylu, to jest to prawo, z
którego pochodzę, amerykanie sądzą, że domicylem jest prawo państwa, z którym wiążę swoją sytuację.
To który system prawa ma zdecydować jak kwalifikować pojęcie miejsca zamieszkania? Należy je traktować
jako pojęcie autonomiczne prawa kolizyjnego. Uwzględniać należy fakt przerwania związku z jednym
państwem i zamiar osiedlenia się na stałe na obszarze danego państwa, to kryteria określające to pojęcie
autonomicznego zamieszkania. Jest to kwestia postulatu interpretacyjnego. Konsekwencją tego, że jest to
definicja różnorodna w różnych systemach rodzi problemy. Autonomiczna wykładnia. W związku z pojęciem
pobytu nie wiąże się natomiast zamiar osiedlenia się. Wiąże się to tylko z zamiarem zmiany miejsca stałego
pobytu, ktoś nie zmienił miejsca zamieszkania, ale zmienił miejsce stałego pobytu. Ustawodawcy tam gdzie
tylko mogą przechodzą na łącznik stałego pobytu, dla potrzeb kolizyjnoprawnych; rezygnują z łącznika
miejsca zamieszkania. Mamy tzw. autonomiczne pojęcie miejsca zamieszkania dla potrzeb
kolizyjnoprawnych. Pobyt prosty – pobyt przejściowy, chwilowy, w kontekście, że w pobycie stałym mamy
ten zamiar, w pobycie prostym tego zamiaru nie ma, może być wycieczką, przejazdem przez dany kraj,
przebywaniem w związku z wykonywaniem pracy, nie możemy się wtedy na prawo takiego państwa
powoływać.

•

Siedziba osoby prawnej

przy osobach prawnych określa się ich zdolność, statut personalny osoby prawnej, to, że funkcjonują w
obrocie, decyduje prawo państwa, w którym siedzibę ma organ zarządzający, jaka siedziba? Faktyczna czy z
rejestru? Najbliższe jest stwierdzenie jednak, że chodzi o siedzibę faktyczną.

•

Pochodzenie lub rejestracja osoby prawnej

Atrakcyjna dla podmiotów lokujących kapitał w obcych prawach, różne problemy rodzi, w EU mamy państwa
przynależące do obydwu tych systemów, tu powstaje, tutaj działam a potem jeszcze się przenoszę, który
system ma przesądzić?

•

Kontrola wpływów

prawo tego państwa, z którego obszarem wiąże się sprawa decyzyjna, na skutek decyzji kapitałowych, albo
związana z ulokowaniem podmiotu/ów zarządzających. Przykład historyczny – III Rzesza, kiedy obszary GG,
należy oceniać z pkt widzenia prawa niemieckiego, strefa wpływów, była po stronie prawa niemieckiego.
Ulokowanie podmiotu, gdzie indziej, powiązany jest on kontrolą innego państwa.

Zbieg łączników

Następstwo tego, że w treści normy kolizyjnej znajdziemy powiązania bardziej złożone. Pierwszy element
złożoności może polegać na tym, że norma prawna pokazuje elementy powiązane z przynajmniej dwoma
systemami prawnymi. np. art 57 i 58 ust o ppm – gdzie łącznikiem wyjściowym jest prawo
przysposabiającego, ale trzeba brać pod uwagę także prawo osoby przysposabianej, jeden i drugi system
prawny. Drugi, norma wskazuje kilka elementów powiązanych z danym obszarem, i jeżeli jest kilka
elementów to prawo tego państwa się stosuje, bądź norma wskazuje jeden element ale dotyczący więcej niż
jednego podmiotu. Gdy bierzemy pod uwagę np. sytuacje małżeńskie, jeden, ten sam element ale dotyczący
obojga małżonków. Tzw. następstwa kumulatywnego zbiegu łączników.
Łączniki alternatywne – ich celem jest utrzymanie w mocy danej sytuacji prawnej i wystarcza wtedy by dany
stan faktyczny spełniał jednego z równorzędnie, alternatywnie wskazanych systemów prawnych. (mówi się a,
b,c lub d i wystarczy by wymogi tego stanu były spełnione w jednym z tych systemów), przeniesiono to na
rozporządzenie Rzym I, art 11. Kwestia formy. Prawo polskie, wskazuje właściwe prawo właściwe dla formy,

9

gdy nie ma zastosowania Rzym I, stosuje tzw. łącznik posiłkowy, znajdujemy wskazanie kilku systemów
prawnych ale wskazanie sekwencyjne. Art 25 ust o ppm, różnica w konstrukcji między Rzym I a ustawą. W
EU- alternatywnie, w ustawie – posiłkowo. Art 10 ust ppm → nie mamy nic, musimy sięgnąć do prawa
polskiego, art 67 ust o ppm → gdy nie ma żadnej reguły kolizyjnej stosujemy łącznik najściślejszego
związku.

11.03.2014r.

Konstrukcja tzw. przepisów jednostronnych (niezupełnych) oraz zupełnych.
Przepisy zupełne zawierają wszystkie elementy. Przepisy jednostronne to takie, które wskazują wyłącznie
podstawę do zastosowania własnego państwa sądu nie dając odpowiedzi na pytanie jakie prawo na jakim
obszarze powinno być zastosowane.
Przepis jednostronny a norma jednostronna – powinno się przyjmować założenie zupełności normy i prawa,
jeżeli tak nie jest posługujemy się wykładnią. Norma więc jest zawsze zupełna. Przepis, który wyraża normę,
w takiej sytuacji jak wyżej to mówimy o przepisach niezupełnych. Po zastosowaniu zbiegów
interpretacyjnych przepis stanie się przepisem zupełnym.
Przepis niezupełny to przepis jednostronny, asymetryczny, jest to przepis narodowy. Zupełny jest dwustronny,
symetryczny i uniwersalny.
Zabiegiem interpretacyjnym jaki się tutaj stosuje jest zamiana łącznika narodowego na uniwersalny. Łącznik
narodowy (np. nieruchomość położona we Francji – wskazanie prawa francuskiego, prawo państwa sądu).
Należy ten łącznik zamienić na międzynarodowy – w oparciu o jaką przesłankę przyjęto powiązanie danego
stanu faktycznego z prawem danego państwa, z prawem państwa sądu? W przykładzie – miejsce położenia
nieruchomości – u podłoża leży łącznik uniwersalny – prawo miejsca położenia rzeczy. Dokonano zmiany
łącznik narodowy >> uniwersalny. Taki zabieg jest możliwy, chyba że w przepisie kolizyjnym znajdziemy
powiązanie poprzez różne elementy, co np. jest spotykane w przepisach prawa lotniczego – stosuje się prawo
polskie, gdy w Polsce zawarto umowę, samolot jest zarejestrowany itd. – więcej niż jeden łącznik decyduje o
zastosowaniu prawa narodowego. W takich okolicznościach sięga się do ogólnych reguł zawartych w ustawie
prawo międzynarodowe prywatne.
Przepisy jednostronne prowadzą do wystąpienia luki częściowej. Luka jest wypełniania w taki sposób, że
przepis jednostronny zamieniamy w przepis zupełny z łącznikiem uniwersalnym.
Luka całkowita- dana kwestia nie będzie objęta zakresem żadnej normy kolizyjnej. Jak wtedy postąpić?
Art.67. Łącznik najdonioślejszego związku.
W normach kolizyjnych nie chodzi o mechaniczne wyznaczenie danego prawa a chodzi o element
celowościowy – najwłaściwsze rozwiązanie prawne dla danej sytuacji.
Co organ go stosujący musi przeanalizować zanim go zastosuje? Organ musi interesować się treścią norm
kolizyjnych i merytorycznych potencjalnie wchodzących w grę systemów prawnych. Dzięki temu decyduje,
która norma merytoryczna ma być zastosowana w konkretnym przypadku.
Szuka się prawa właściwego dla konkretnego stosunku prawnego, należy przy tym brać pod uwagę normy
merytoryczne – najważniejsze kwestie. Rolą stron i organu stosującego prawo jest zastosowanie takiego
systemu. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie.
Różnią się od innych norm kolizyjnych. Są praktycznie przepisami materialno prawnymi (np. o konsumencie
i jego uprawnieniach). Ich kolizyjny efekt wiąże się z tym, że na obszarze danego państwa wymusza sie ich
stosowanie. Przepisy istotne dla określenia statusu tych przepisów to art. 8 ust. 2 ustawy, art.9 ust. 3Rzym I,
art.16 Rzym II.
Nie znajdziemy w przepisach merytorycznych stwierdzenia, że ta grupa ma charakter wymuszający swoje
zastosowanie.
Art. 8.
1. Wskazanie prawa obcego nie wyłącza zastosowania tych przepisów prawa polskiego, z których treści lub
celów w sposób niewątpliwy wynika, że regulują one podlegający ocenie stosunek prawny bez względu na to,
jakiemu prawu on podlega.

2. Przy stosowaniu prawa właściwego można uwzględnić przepisy bezwzględnie wiążące innego państwa, z
którymi oceniany stosunek prawny jest ściśle związany, jeżeli przepisy te, według prawa tego państwa,
stosuje się bez względu na to, jakiemu prawu ten stosunek podlega. Podczas rozstrzygania o uwzględnieniu
tych przepisów należy mieć na uwadze ich naturę i cel oraz skutki, które wynikną z ich uwzględnienia oraz te,

10

które wynikłyby w razie ich pominięcia. // jest to jedynie ogólna dyrektywa, mamy mieć na uwadze przepisy
merytoryczne służące interesowi społecznemu a nie tylko dla określenia konkretnej sytuacji prawnej
konkretnych osób.
Celem tych przepisów jest nie tylko określenie sytuacji prawnej osób A i B w konkretnej sytuacji, realizują
one ponadto podstawową zasadę leżącą w prawie, wyrażającej bardziej ogólny cel (np. w obszarze praw
konsumentów – ochrona słabszego kontrahenta).
*force of law a mandatory (to drugie ma mniejszą moc).
Nie ma wyraźnego sposobu, w który przepisy prawa wprost wskazywałby, że przepis wymusza stosowanie
prawa, że chodzi o cel społeczny, że ma szerszy kontekst, a kryteria – realizacja porządku i inne z art.8.
Sąd ma obowiązek uwzględnienia eksterytorialnego charakteru przepisów wymuszających.
Przepisy wymuszające nie wyłączają w całości prawa wskazanego przez normę kolizyjną, wyłączają jedynie
wyłączenie norm danego prawa, które godziłyby w porządek prawny państwa sądu.
Strony mogą zawrzeć rozwiązania naruszające normy merytoryczne nie występujące w prawie państwa sądu a
w prawie wskazanym jako właściwe (np. w umowie zastrzeżono, że spór rozwiąże sąd obcego państwa). Co
w takiej sytuacji, czy sąd musi wymuszać zastosowanie należących do obcego przepisu prawnego? Problem
pojawia się w sytuacji, gdy strony wybrały prawo danego państwa, innego niż prawo państwa sądu.
Wtedy daje się sądowi swobodę uznania. Nie wprowadza się konieczności. Art. 8 „można”. Przy przepisach
własnych sąd musi zastosować prawo własne bez względu na to jakiemu prawo podlega, to jeżeli chodzi o
prawo obcego państwa to wtedy sąd może.

KLASYFIKACJA POJĘĆ PRAWNYCH

Normy kolizyjne są formułowane poprzez zdania gramatyczne. Określenia w nich zawarte mogą mieć
zabarwienie prawne.
Po drugie to prawne zabarwienie powoduje, że rozumienie danego pojęcia nie będzie tożsame w prawie
państwa sądu i w prawie wskazanym przez normę kolizyjną jako prawo właściwe (np. inne rozumienie
pojęcia „nieruchomość”). Problem – jak rozumieć takie pojęcie gdy istnieje rozbieżność w jego interpretacji?
Określenia mogą znaleźć się zakresie normy kolizyjnej, ale też mogą się znaleźć w łączniku (np. stosuje się
prawo miejsca zamieszkania – problem ze zdefiniowaniem „miejsca zamieszkania”).
Przyporządkowywanie prawa do konkretnej sytuacji, interpretacja wybranej normy kolizyjnej – może
stwarzać problemy na tle interpretacji. Powodem takich problemów są różnice definicji i klasyfikacji pojęć.
Po drugie przyczyną może być występowanie w jednym systemie prawnym instytucji nieznanych w innych
systemach prawnych (np. w Polsce jest instytucja użytkowania wieczystego, ale nie wszędzie ona występuje,
odwrotnie – umowy spadkowe). Po trzecie problem może się pojawić ze względu na odmienną ocenę prawną
określonych zdarzeń faktycznych – samego zdarzenia i skutków (np. zdolność prawna nasciturusa, zerwanie
zaręczyn).
Jakie znaczenie przypisać więc tym problematycznym określeniom? Należy kierować się celem. Nie powinno
się kierować mechanicznymi regułami.

Interpretacja pojęć – koncepcje.
Początkowo obowiązywała reguła lex fori – prawo merytoryczne państwa sadu. Wyjątek zrobiono w stosunku
do kilku łączników.
Potem pojawiła się druga koncepcja – zgodnie z prawem wskazanym jako prawo właściwe – prawo
merytoryczne lex causa wskazanego przez normę kolizyjną państwa sądu. Zarzucono, iż problem
interpretacyjny może się pojawić na etapie ustalania prawa właściwego (zarzut błędnego koła). Zwolennicy
stwierdzili, że można zrobić kwalifikację dwustopniową – do chwili ustalenia prawa właściwego (łącznika)
będzie się interpretować zgodnie z lex fori a po znalezieniu łącznika interpretować będzie się lex causa
(metoda kwalifikacji dwustopniowej).
Są one jednak związane – te koncepcje- z traktowaniem prawa kolizyjnego jako prawa wewnętrznego, o treści
którego decyduje suweren lex fori lub lex causa.

•

Koncepcja autonomicznego prawa kolizyjnego – prawa z autonomiczną siatką pojęciową (Ernst

Bell), stricte kolizyjno prawna oparta o metodę porównawczą. Żaden wewnętrzny system prawny nie będzie
decydować o interpretacji. Decydować będzie swoista wypadkowa przypisywanych znaczeń występujących w
prawach różnych państw. Jest to idea niepraktyczna w skali globalnej, ale odegrała swoją rolę i wciąż jej rola

11

wzrasta w prawie europejskim.

•

Metoda kwalifikacji -metoda dziś akceptowana poza zakresem unormowań unijnych. Jest to metoda

kwalifikacji według prawa kolizyjnego państwa sądu. Nie chodzi o prawo merytoryczne państwa sądu a prawo
kolizyjne. Podkreślono więc odrębność kolizyjnych i merytorycznych. Kolizyjne nie regulują wprost.
Jednocześnie uwzględnia się to, że chodzi o stosunki międzynarodowe – uznaje się samodzielność pojęć
kolizyjnych, ale ustalamy znaczenie tych norm poprzez wykładnię prawno porównawczą.
Uzasadnia się to w ten sposób, że celem prawa międzynarodowego jest dążenie do harmonii. Nie ma mieć
znaczenia sąd którego państwa będzie orzekać – dzięki wykładni prawno porównawczej mają one stosować
harmonijne rozwiązania kolizyjne. Poza podkreśleniem odrębności norm kolizyjnym, uwzględnia się, że jest to
gałąź prawa wewnętrznego państwa.
Wykładnia nie może pomijać kontekstu międzynarodowego – że może być inne rozumienie w innym prawie – jest
to podstawa do podważenia orzeczenia – niewłaściwa kwalifikacji pojęć użytych w normach kolizyjnych.

ŹRÓDŁA PRAWA KOLIZYJNEGO

Jest to prawo wewnętrzne wobec tego sądy poszczególnych państw stosują własne normy kolizyjne. Mogą one
znaleźć się też w ratyfikowanych umowach międzynarodowych – wtedy mają pierwszeństwo przed
uregulowaniami państwa. Zasada prymatu przepisu kolizyjnego.
Przepisy prawa unijnego – rozporządzenia – wprost obowiązują na obszarze państw członkowskich (współpraca w
dziedzinie wymiaru sprawiedliwości).W krajach anglosaskich – zwyczajowe, precedens.
Gdy chodzi o podstawowe źródła, w których możemy ustalić normy kolizyjne to w USA występują prywatne
zbiory norm kolizyjnych (’34 i 69r.)
W prawie brytyjskim – zbiory Dicey’a „Conflict of law”, Morrisa „The conflict of law”.

Normy kolizyjne -są adresowane w pierwszym rzędzie do organów wymiaru sprawiedliwości. Wskazują w
efekcie na system prawa właściwego. Rozstrzygają kolizję norm w przestrzeni. Wskazanie obejmuje system a nie
konkretną ustawę czy normę. System- wszystkie normy z zakresu przede wszystkim prawa prywatnego . Chodzi o
wszystkie normy a więc merytoryczne jak i kolizyjne. Wynika z tego to, że zanim sąd przystąpi do analizy treści
merytorycznej prawa wskazanego jako właściwe, każdy sąd rozpoczyna od własnych norm kolizyjnych.

Odesłanie - prawo wskazane jako właściwe przez normę kolizyjną państwa sądu uznaje się za niewłaściwe i
odsyła do innego systemu prawnego.
Na pierwszym etapie – jakie prawo jest właściwe z uwagi na brzmienie norm kolizyjnych państwa sądu – „prawo
państwa sądu wskazuje prawo właściwe” – masz zastosować prawo państwa A. A prawo wskazane, prawo
państwa A jest niewłaściwe – wtedy dopiero mówimy o odesłaniu. To wskazanie może wskazywać na prawo
państwa sądu a może też wskazać na prawo innego systemu. To etap wskazywania, jeszcze nie mówi się o
odesłaniu. Norma kolizyjna prawa miejsca sądu wskazuje prawo ojczyste – mamy obywatela polskiego – prawo
polskie, obywatel innego państwa – prawo wskazuje inny system. Powodem odesłania jest kolizja łączników.
Dany stan faktyczny jest poddany określonym systemom prawnym przez różne łączniki w prawie państwa sądu i
w prawie wskazanym. Jeśli mamy prawo obywatelstwa i ktoś jest obywatelem Niemiec i tam jest ten sam łącznik
to nie ma odesłania. Jakby był inny łącznik to dojdzie do odesłania. Odesłanie może być odesłaniem zwrotnym
albo dalszym.
Odesłanie zwrotne ma miejsce, gdy prawo wskazane jako właściwe odsyła z powrotem do prawa państwa sądu.
Odesłanie dalsze – sytuacja, gdy prawo wskazane uznane jest za niewłaściwe i odsyła się do trzeciego systemu
prawnego.
O tym czy mamy do czynienia ze zwrotnym czy dalszym decyduje również układ stanu faktycznego, nie tylko
łącznik. Można mówić o podziale odesłania na pełne, częściowe i złożone.
1. Odesłanie pełne to sytuacja, w której dla całego zakresu normy kolizyjnej państwa sądu norma kolizyjna prawa
wskazanego wprowadza odesłanie. Np. prawa spadkowe – prawo ojczyste (PL), prawo brytyjskie – prawo
zamieszkania spadkodawcy.
2. Odesłanie częściowe sytuacja, w której w pewnym zakresie łączniki się pokryją, a w niektórych tylko kwestiach
dojdzie do rozbieżności. Np. kiedy my mówimy prawo ojczyste dla praw spadkowych , a wskazany system mówi
– Oki mamy tak samo, ale my mamy jeden wyjątek – odnośnie dziedziczenia nieruchomości będzie to miejsce jej
położenia.

12

3. Odesłanie złożone – sytuacja, w której w całości gdy chodzi o zakres nie będzie wspólnego łącznika,
rozbieżność – dla poszczególnych kwestii prawo będzie odsyłało do różnych systemów (np. miejsce zamieszkania
i miejsce położenia nieruchomości).

18.03.2014 r

Odesłanie: przepisy wyłączające odesłanie – art 20 Rzym I i art 24 Rzym II; normy kolizyjne prowadzą
wprost do norm merytorycznych.
Prawo polskie: inaczej odnosi się do odesłania zwrotnego, a inaczej do dalszego

1. Odesłanie zwrotne -przyjąć (art 5 ust o ppm), ust 2 – należy zastosować prawo wskazane przez

polską normę kolizyjną; 3 przypadki : 1. wybór prawa (wskazanie w drodze) 2. wskazanie
dotyczące formy czynności prawnej 3. gdy jest to wskazanie prawa właściwego dla zobowiązań
umownych, pozaumownych lub wynika z jednostronności czynności prawnej dla których prawo
właściwe określa ppm; strony wybierają od razu rozwiązanie merytoryczne, konsekwencje
relacji Rzym I i Rzym II, te rozporządzenia wyłączają odesłanie, rozbudowany łącznik
alternatywny, wskazanie od razu norm merytorycznych.

2. Odesłanie dalsze – odrzucenie, należy zastosować prawo wskazane przez polską normę jako

prawo właściwe; wyjątek: art 17 ust 2 ppm (prawo właściwe dla oceny podmiotowości prawnej
jednostek organizacyjnych) siedziba, miejsce utworzenia osoby prawnej (gdy miejsce siedziby
wskazuje na prawo powstania) np. Polska – siedziba → Anglia – powstanie → Hiszpania, musi
być uwzględnione!; konsekwencje działalności gospodarczej w Unii Europejskiej;

KWESTIA WSTĘPNA

Sprawa główna i problem materialnoprawny. np. sprawa spadkowa, problem ważności małżeństwa
(dziedziczenie żony po mężu). Na początku nie wiadomo czy pojawi się kwestia wstępna, pojawia się
dopiero w toku rozpoznawania sprawy głównej. Normy kolizyjne, którego państwa sądu (lex fori) czy
państwa, którego prawo zostało wskazane jako właściwe (lex causae) powinny zostać zastosowane dla
wskazania prawa właściwego dla oceny kwestii wstępnej.
Czy ppm bądź inny akt prawny czy też normy kolizyjne prawa właściwego dla sprawy spadkowej?
(sprawy głównej) Normy własne państwa sądu dla kwestii wstępnej.
Kwestia wstępna → czyje normy kolizyjne mają być zastosowane, nie pytanie o normy prawa
merytorycznego!

Które rozwiązanie jest poprawne?

1. Łatwiej sięgnąć do własnych norm kolizyjnych.

•

Zaleta: tzw. jednolitość wewnętrzna, ilekroć problem stawiany do rozstrzygnięcia organowi
państwa, te organy będą ustalały prawo właściwe w ten sam sposób bez względu na to, czy ten
problem pojawi się jako sprawa główna czy jako kwestia wstępna. Ważność małżeństwa – może
być sprawą główną lub kwestią wstępną,istotne znaczenie dla pewności obrotu.

2. Korzystanie z rozwiązań wynikających z lex causae

•

Wiąże się z jednolitością międzynarodową. Jeżeli w różnych systemach prawnych sprawa
główna podlega dwóm systemom prawnym (temu samemu systemowi prawa) to nie ma
znaczenia sądy którego państwa rozstrzygną sprawę główną i kwestię wstępna, zawsze zostanie
zastosowane to samo prawo. Sprawy spadkowe- prawo ojczyste spadkodawcy; ważność
małżeństwa – normy kolizyjne w prawie ojczystym; kwestia wstępna

Różne cele osiągane. Rozstrzygnięcie powinno doprowadzić do najbardziej zasadnego rezultatu.
Wyjściowo wariant 1, ale jeżeli z okoliczności wynika, że ważna jest jednolitość miejscowa to wariant

13

2. (np. przysposobienie przy spadkobiercy) Brak jednolitej odpowiedzi.

KWESTIA CZĄSTKOWA

Np roszczenie z tytuły nie wykonania umowy; czy umowa od strony formalnej jest ważna czy podmioty
miały podmiotowość prawną itp. Od razu pojawiają się różne zagadnienia prawne objęte zakresem
różnych norm kolizyjnych (w ustawie państwa sądu); każde zagadnienie może podlegać różnym
systemom prawnym; sąd stosuje zawsze własne normy kolizyjne dla każdego zakresu, nie pojawia się w
toku rozpoznawania innej sprawy głównej; istnieje od początku. Kwestia wstępna – zagadka, pojawi się
albo nie. Kwestia cząstkowa – od razu widać, jakie są poszczególne elementy, problemy cząstkowe
kwestie układają się na całość sytuacji, którą mamy rozstrzygnąć.

Obejście prawa: na łączniki składają się różne elementy stanu faktycznego, którymi można też sterować.
Strony, czy jedna ze stron, tworzy specjalną odpowiedź powiązaną z jakimś obszarem prawa tylko i
wyłącznie po to, by zostało zastosowane prawo państwa wynikające z tego powiązania zamiast prawa
innego państwa, którego strona chce uniknąć. Tzw. kazus księżnej B – uzyskanie rozwodu)

Czy powinno to być respektowane?

Jeżeli obejście prawa zostanie dokonane, to zabieg nie będzie skuteczny i zostanie zastosowane prawo,
którego strona starała się uniknąć. Problem w udowodnieniu!
Przesłanki:

1) normy merytorycznie obligatoryjne (bezwzględnie obowiązujące), których zastosowania

ominięto

2) stwierdzenie, wykazanie przepisu, który zostanie zastosowany,
3) dokonana czynność- obejście prawa (dokonana w sposób sztuczny stanu faktycznego dającego

podstawę do zastosowania innego prawa)

4) zamiar – obejście prawa

Zmiana obywatelstwa co do zasady nie jest czynem zakazanym. Zmieniłeś obywatelstwo tylko po to, by
osiągnąć swój cel! Trzeba udowodnić zamiar.
Inne rozwiązania: rozwiązanie kolizyjne bądź procesowe, które mają uniemożliwiać, a co najmniej
utrudnić obejście prawa.

Konstrukcja zbiegu łączników

np. kilka osób musi spełnić ten sam element, np. 2 strony mają mieć to samo obyuwatelstwo, art 51, 54
ust o ppm – wspólne obywatelstwo.
Nierespektowanie orzeczeń, które będą wydane w innym państwie, jeżeli dla danej kwestii była
zastrzeżona jurysdykcja danego państwa ( w płaszczyźnie uznania i wykonania) Art 1146 par 1 pkt 2
KPC (uznanie) i art 1150 KPC (wykonanie)
Obejście w płaszczyźnie: 1. kolizyjnej 2. procesowej
Blokada dotycząca respektowania art 1149

1

KPC dotyczy także rozstrzygnięć organów innych niż

sądowe! Tylko wtedy, gdy wskazane prawo właściwe przez łącznik nie ma charakteru alternatywnego
ani posiłkowego. (obejście prawa) Musi być kategorycznie wskazanie prawa właściwego przez normę
kolizyjną.

KLAUZULA PORZĄDKU PUBLICZNEGO

–

statutae odiosae – kategoria związana ze szkołą włoską

–

szkoła holenderska – podniesienie aspektu wykazania suwerennej władzy

nowoczesna klauzula – od szerokiego zakresu wyłączenie obcych norm do zawężenia tego zakresu,
podniesione kryteria przesądzające o wyłączeniu obcych przepisów stawiając zarzut niezgodności z tą
klauzulą, art 7 ppm – skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego;

14

Skutki – rozwiązania sprzeczne z polskimi rozwiązaniami ale skutki nie naruszałyby podstawowych
zasad polskiego prządku prawnego, np. wielożeństwo – rozwiązanie niezgodne; roszczenia dzieci
wobec rodziców będących małżonkami – zastosowanie przepisu nie narusza polskiego porządku
prawnego; klauzula nie dotyczy niezgodności rozwiązań prawnych; sama niezgodność to punkt
wyjściowy, często pociąga sprzeczne skutki, ale nie zawsze! Niezgodność musi dotyczyć aż
podstawowych zasad porządku prawnego, np. przedawnienie 5/10 lat – niezgodne z merytorycznym
rozwiązaniem, przepisem obligacyjnym nie jest wystarczające, by sięgnąć po to rozwiązanie; luka tam,
gdzie tej luki wcześniej nie było. Co ze sztucznie stworzoną luką? Wyłączenie przepisu z obcego
systemu a nie obcego systemu prawnego.
Skutki klauzuli porządku publicznego:

Czy w miejsce wyłączonego przepisu można zastosować przepis państwa sądu?

1. pozytywny – w miejsce wyłączonego przepisu stosowany jest przepis państwa sądu
2. negatywny – w miejsce wyłączonego przepisu nie można stosować przepisu państwa sądu; w

takim razie co? Należy tę lukę wypełnić tak, że w miejsce wyłączonego przepisu stosuje się inny
przepis po właściwości najbardziej zbliżony do wyłączonego i dający się pogodzić z zasadami
państwa sądu.
Mniejszym złem jest tzw. skutek negatywny, ale to rzadziej możliwe niż skutek pozytywny. Jeśli
możliwe, należy jednak z niego skorzystać.

Brak przedawnienia w danym systemie prawnym. Cel przedawnienia → bezpieczeństwo obrotu,
powiązanie z podstawowymi zasadami porządku prawnego, zastosowany skutek pozytywny (3 lata) czy
negatywny i z takiego systemu prawnego najdłuższy możliwy termin przedawnienia? To drugie.
Małżeństwa bigamiczne – skutek pozytywny.

25.03.2014 r.

Skutek dozwalający- będzie dotyczył sytuacji gdy coś jest w prawie obcym zakazane natomiast w
naszym prawie lub prawie państwa sądu jest dozwolone. (rozważania oparte na zróżnicowanych
sytuacjach praw człowieka) np. zakaz zawierania małżeństw z obcokrajowcami w krajach arabskich.
Skutek dozwalający – obca norma zostaje wyłączona, np. wielożeństwo
Klauzula porządku publicznego wyjątkiem jest dopuszczenie wyjątku, że dopuszczamy stosowanie
obcego prawa musi być interpretowana zwężąjąco. Skoro klauzula jest wyjątkiem i tworzy wyjątek od
zasady i ma być interpretowana zawężająco no to wątpliwości prowadzą do braku podstaw do
zastosowania klauzuli. Jeżeli mamy wątpliwości czy powinniśmy z niej korzystać, to nie powinniśmy z
niej korzystać. Efekt zawężający klauzuli : w przepisach konwencyjnych, np. w protokole haskim
dotyczącym zobowiązań alimentacyjnych, art 13 , można odmówić stosowania prawa wskazanego
jedynie w zakresie w jakim skutki takiego zastosowania byłby sprzeczne, konwencja haska o prawie
właściwym związaną z władzą rodzicielską i ochroną dzieci, art 22, od stosowania nie można odstąpić
chyba, że zastosowanie jest wyraźnie sprzeczne z porządkiem publicznym.
Klauzula jest klauzulą blankietową, jeżeli użyte jest wyrażenie : zgodnie z porządkiem publicznym to
nie wskazuje się konkretnych norm, lecz ustawodawca odwołuje się do zbiorów takich zasad. Treść
zmienna, ulegająca ewolucji, nie jest to stały katalog zasad. Czy na ostatecznie zespół tych reguł
kategorii porządku publicznego składają się normy tylko prawa wewnętrznego, czy do powiedzenia ma
tu coś jeszcze prawo międzynarodowe? Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że reguły z tej kategorii
norm prawa międzynarodowego mają swoje odzwierciedlenie, takie podstawowe dokumenty jak Karta
Praw Człowieka wyznaczają tej zakres norm leżących u podstaw norm porządku publicznego. Jeśli
chodzi o uwzględnienie, w których sądy polskie sięgnęły do klauzuli porządku publicznego to jest to jak
na razie kwestia prawa rodzinnego, między rodzicami a dziećmi.
Art 1143 KPC podaje drogi, którymi sąd może ustalić drogi obcego prawa. Może zwrócić się do Min
Sprawiedliwości. Sąd może także zastosować także inne środki, w tym zasięgnąć opinii biegłych, w tym
również z opinii różnych instytutów naukowo-badawczych. Orzeczenie zapada jako orzeczenie

15

niezależne wymiaru sprawiedliwości. Opinia biegłych to tylko wsparcie. Konwencja Europejska o
informacji o prawie obcym: w ramach tej konwencji w każdym kraju wyznaczony jest organ, który jest
organem właściwym wyłącznie do przyjmowanie wniosków i udzielenia odpowiedzi na wnioski w
kwestii informacji o prawie obcym. Art 10 ust 2 ust ppm – wprowadza kryterium rozsądnego terminu,
jeżeli w rozsądnym terminie nie da się ustalić obcego prawa wtedy stosuje się jako łącznik pomocniczy
prawo polskie. Od tej sytuacji trzeba odróżnić tę z art 10 ust 1, gdzie pokazana jest sytuacja gdy nie
można ustalić okoliczności, np. miejsca pobytu. Wtedy w sposób postępowania to wskazanie, że w
takim przypadku, nie mogąc zastosować łącznika z normy kolizyjnej, mamy się kierować łącznikiem
najdonioślejszego związku, bo nie możemy ustalić stanu faktycznego, a nie prawa. Trzeba to odróżnić!
Naczelną zasadą wynikającą ze stosowania prawa właściwego jest stosowanie norm zgodnie z ich
brzmieniem, interpretacją, praktyką przyjętą w państwie, w którym one obowiązują. Sąd polski ma
zastosować obce prawo tak jak gdyby było ono stosowane w państwie, w którym ono obowiązuje.
Ustalenie obcej praktyki sądowej.
Czy normy wskazując prawo właściwe wskazują tylko na prawo prywatne czy też obejmuje też
unormowania publicznoprawne? Ta kwestia wyłania się w szczególności w tym kontekście, że bardzo
często jest tak że na stosunek prywatnoprawny bardzo często mają wpływ normy publicznoprawne.
Uwzględnia się też normy publicznoprawne mające powiązanie z daną sytuacją – art 6 ust o ppm, w
którym w ust 1 stanowi, że prawo obejmuje także przepisy prawa publicznego, którego wg zastosowania
są powiązane z danym stosunkiem prawa.
Od czasów dawnej szkoły włoskiej obowiązuje zasadę, że jeżeli chodzi o normy prawa procesowego
zawsze stosuje się prawo państwa sądu, łącznik tekstowy. Problemy rozłożenia ciężaru dowodu mogą
wynikać z norm procesowych, także to która ze stron taki lub inny dowód powinna przeprowadzić.
Domniemania prowadzą do rozłożenia ciężaru dowodu i może pojawić się kolizja, gdy z prawa
materialnego obcego może wynikać inaczej niż z norm procesowych państwa sądu. Stąd w art 6 ust 2
ust o ppm, jeżeli prawo właściwe przewiduje domniemania lub inne uregulowania dot. ciężar dowodu,
wówczas te przepisy mają zastosowanie – przewaga lex causa na lex fori. Nawet gdyby w tym zakresie
inny reguły przepisy przewidywało prawo procesowe państwa sądu. Rozporządzenie Rzym II art 17 –
możemy mieć do czynienia z wypadkiem samochodowym i dla oceny tego zdarzenia będą miały
przepisy prawa drogowego państwa, w którym doszło do wypadku, są istotne do oceny stanu
faktycznego i w takich sytuacjach obce przepisy są traktowane jako fakt a nie określona reguła prawa
właściwego. Jako element stanu faktycznego, a nie prawa właściwego.
Prawo właściwe stosuje się z urzędu, nie na wniosek strony. Organ z urzędu powinien ustalać prawo
właściwe. Skutki prawa materialnego w wypadku nie zastosowania prawa właściwego, albo gdy
zastosowano niewłaściwy łącznik, niewłaściwie ustalono okoliczności faktyczne, niewłaściwa
wykładnia obcego prawa, powinno być interpretowane tak jak w państwie, w którym obowiązują.
Skargę kasacyjną strona może oprzeć na : naruszenie prawa materialnego, art 398 ind 3 KPC, możemy
wskazać naruszenie prawa polskiego, jak i gdy niewłaściwe prawo obce zostało zastosowano ( gdy
zastosowano niewłaściwy łącznik, niewłaściwie ustalono okoliczności faktyczne, niewłaściwa
wykładnia obcego prawa).
Gdy sąd ma zastosować normy dwóch, różnych systemów prawnych i pozostają one ze sobą w
sprzeczności, to co? Ogólnie pozwala się, organowi stosującemu prawo na zabieg, który doprowadza do
modyfikacji reguły materialno prawnej, aby rozbieżność została zniwelowana, rodzaj kompromisu,
sędzia ma stworzyć normę merytoryczną, która jest kompromisem między normami merytorycznymi.
Nie możemy powiedzieć, że zawsze raz określona reguła postępowania musi obowiązywać, inny razem
powiemy np. gdy ktoś się powoła na śmierć cywilną, że nie jesteśmy tego zaakceptować. Działaj, tak
aby osiągnąć jak najbardziej racjonalne skutki. Decyduje charakter.
Kwestia zmiany statutu: statut jest zdefiniowane jako prawo właściwe dla danego zakresu na podstawie
miarodajnych norm kolizyjnych. Np statut rzeczowy, stosunków między rodzicami a dziećmi,
alimentacyjny etc. Stan faktyczny lub grupa stanów faktycznych. Nie jest to stałe powiązanie bowiem z
samej natury łączników możemy powiedzieć, że możemy wyróżnić statut:

16

-niezmienny - gdy w treści normy kolizyjnej znajdziemy określnik temporalny wyraźnie wskazany,
będzie to powiązanie przez określony element z określonej chwili, urodzenia, śmierci, zawarcia
małżeństwa etc
-zmienny – gdy brak określinika temporalnego, właściwość prawa każdoczesnego, ustawodawca nie
wiąże stanu faktycznego z daną chwilą, mogą one ulegać zmianie, nie ma przesądzenia z góry, jaki
moment czasowy będziemy przyjmować. Znaczenie mają tzw. konflikty ruchome – związane z takimi
stanami faktycznymi, na które mają wpływ strony i na skutek aktywności stron mogą ulegać zmianom,
np. obywatelstwo, miejsce zamieszkania, miejsce zawarcia umowy, mogą dokonać zmian prawa
obowiązującego; w czasie trwania różnych okoliczności elementy istotne do wskazania łącznika mogą
ulegać zmianie.
W prawie państwa A termin zasiedzenia wynosi 3 lata a w państwie B wynosi 5 lar. Rzecz po upływie 2
lat zmieniła położenie, rzecz zmieniła położenie po 4 latach. W pierwszym przypadku, gdy
przemieszczono ją z A do B, nie minął już termin do zasiedzenia, a w drugim przypadku doszło już do
wymaganego upływu terminu do zasiedzenia. Jakie znaczenie ma to, że rzecz znajduje się na obszarze
państwa gdzie termin wynosi 5 lat na zasiedzenie? Czy zmiana statutu ma wpływ na skutki zasiedzenia?
Tutaj wyjściową zasadą jest to, że przy zmianie statutu pojawia się automatycznie właściwość statutu
każdoczesnego. Ta zasada zostaje ograniczona zasadą prawo nie działa wstecz, nowy statut nie może
mieć skutku wstecznego. Jeżeli jakikolwiek skutek prawny nastąpił pod rządem innego statutu to nie
może on zostać uchylony, zmieniony i nie można istotnych dla tego stanu skutków oceniać z punktu
widzenia innego statutu.
Czy w pierwszym przypadku powiemy: jeszcze pod rządem starego statutu nie doszło do zasiedzenia,
po 2 latach rzecz znalazła się w innym systemie prawnym, który mówi, że musi upłynąć 5 lat.
W drugim przypadku powiemy: pod rządem dawnego statutu doszło do nabycia własności w dodze
zasiedzenia, nie może być to oceniane z perspektywy nowego prawa. Nowy nie działa wstecz.
Wyjściową jest zasada poddania każdorazowemu, właściwemu statutowi.
Konflikty ruchome są najważniejszym problemem w ramach reguł kolizyjnych. Kiedy może dojść do
zmiany statutu jeszcze? Gdy dojdzie do zmiany prawa kolizyjnego. Musimy ocenić, który z przepisów
czy ze starych czy nowych przepisów powinien być zastosowany? Może dojść do zmiany statutu,
dlatego, że w danym państwie dojdzie do zmiany jego przepisów materialnoprawnych, wchodzą w grę
reguły intertemporalne normy prawa właściwego, czy też zmiana granic.
Nieruchomości położone na Krymie, i kwestie np. ochrony własności. Podlega to prawu którego
państwa? Prawo Ukrainy w związku ze zmianą granic, czy rosyjskie? Z perspektywy sądu rosyjskiego
doszło do zmiany granic.

CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA

1. Statut personalny – wyznacza ogólną regułę, art 11, prawo ojczyste dot. kwestii zdolności

prawnej i zdolności do czynności prawnych, art 13 – oddzielny przepis mówiący o prawnie dla
samego ubezwłasnowolnienia, poddane lex patriae – zasada wyjściowa, odstępstwa od zasady:
art 11 ust 2 i 3 – ust 2 ma postać dodatkowego łącznika posiłkowego – nie lex patriae a miejsce
prowadzenia przedsiębiorstwa, wystarczy jeżeli tamto prawo przewiduje zdolność prawną i do
czynności prawnej w innych sytuacjach w kwestii prowadzenia przedsiębiorstwa, jeżeli państwo
je uznaje, łącznik posiłkowy wprowadza sekwencje (jeśli nie to... to to... ), zawężenie stosowania
łącznika posiłkowego tylko w zakresie prowadzenia przedsiębiorstwa, w innych przypadkach
zdolność do czynności prawnych i zdolność prawna podlega lex patriae, ust 3 – nakazuje obok
lex patriae również sięgnąć do lex causae, czyli do prawa państwa, któremu sama czynność
podlega, np. umowa, może podlegać prawu wybranemu przez strony, wskazanie prawa
ojczystego nie wyłącza stosowania lex causae, jeżeli z tego prawa wynikają szczególne
wymagania w zakresie zdolność do czynności w zakresie tej czynności, nawet gdyby zdolność

17

mogło być zdolnością ograniczoną wg prawa ojczystego to prawo właściwe dla samej czynności
wprowadza inne kryteria, wymaga pełnej zdolności do czynności (np. w kwestii sporządzenia
testamentu), art 12 – różnica polega na tym, że poprzednio mieliśmy przepis jednostronny, a
teraz artykuł jest skonstruowany jako przepis uniwersalny, bez względu z jakim państwem
sytuacja jest powiązana

01.04.2014r.

Lex loci actus – przesłanką do sięgnięcia jest zawarcie umowy między osobami znajdującymi
się w tym samym państwie, jest to odstępstwo i możliwość sięgnięcia do przepisów osób, które
w ten sposób zawierają umowę, tylko gdy osoba ma zdolność prawną v zdolność do czynności
prawnych wg lex loci actus, prawo państwa na terenie którego umowa jest zawierana, gdy strona
wg swojego prawa ojczystego nie ma prawa do pełnej zdolności, wtedy korzystamy z lex loci
actus, można się powołać na taką niezdolność wynikającą z prawa ojczystego tylko wtedy, gdy
druga strona w chwili zawarcia umowy o takiej niezdolności wiedziała lub nie wiedziała z
powodu niedbalstwa, tylko w sytuacji powołania się na niezdolność wynikającą z lex patriae, art
12 ust 1 pozwala na sięgnięcie do lex patriae, gdy zasadniczym łącznikiem jest lex loci actus –
prawo miejsca działania, art 12 ust 2 – dotyczy jednostronnych czynności prawnych, odstępstwo
od lex patriae – lex loci actus, osoba która wg prawa ojczystego jest niezdolna do złożenia
oświadczenia woli, może się powołać na lex loci actus jeżeli nie przyniesie to uszczerbku
osobom. Art 12 ust 3 – dotyczy odniesienia się do sytuacji, gdy oświadczenia woli są składane są
przez pełnomocnika lub przedstawiciela. Chodzi o to, gdzie znajdował się przedstawiciel
składający oświadczenie woli. Bierze się okoliczności występujące po stronie przedstawiciela.
Art 12 ust 4 – odstępstwo dla stosunków gospodarczych/handlowych – odstępstwa nie stosuje
się do przypadków z zakresu prawa rodzinnego/spadkowego, wciąż decyduje prawo ojczyste.
Czynności prowadzące do rozporządzeń odnoszących się do nieruchomości położonych w
innym państwie niż to, w którym czynność prawna została dokonana. Ktoś jest obywatelem
państwa A zawiera umowę na podstawie której nabywa nieruchomość w państwie B a
nieruchomość położona jest w państwie C. Obie osoby znajdują się w państwie B, kontekst
dotyczy jednak nieruchomości, która z tym państwem nie jest powiązana. Przepis mówi, iż nie
ma to zastosowania do rozporządzeń, (czynności, których celem jest przeniesienie własności
mają skutek rozporządzający lub zobowiązujący lub oba), jeżeli nie wynika przejście własności
to jej to wyłączenie nie dotyczy. Gdy chodzi o taką umowę, w której dojdzie do zmiany
właściciela nieruchomości to nie stosujemy lex loci actus, jeżeli wchodzi w grę umowa która
zobowiązuje do przeniesienia własności w przyszłości to wtedy nie jest to rozporządzenie. Art
12 ust 1 – współbrzmiący z regulacją rozporządzenia Rzym I, gdzie art 13 ust 1 zawiera
rozwiązania o analogicznym brzmieniu, dotyczy zdolności prawnej i zdolności do czynności
prawnych.
2.

Ocena zdolności prawnej nasciturusa – nie ma on żadnego obywatelstwa, jakże więc

oceniać jego zdolność wg lex patriae? Nie można mówić o nasciturusie w kontekście
obywatelstwa, nie ma żadnego przepisu. Pozostaje więc jedno rozstrzygnięcie że o zdolności
nasciturusa rozstrzyga lex causae. np. jeżeli będzie to prawo w płaszczyźnie spadkowej to
stosujemy przepisy prawa spadkowego. Jedyny przypadek, gdzie ustawodawca wprost odnosi się
do sytuacji nasciturusa to art 55 ust 4 dot. uznania dziecka, podlega prawu matki z chwili
uznania. (lex patriae matki z chwili uznania) Koniec zdolności prawnej – uznanie za zmarłego i
stwierdzenie zgonu – art 14 ust 1 – używa się terminów, których stosujemy w prawie polskim,
ale musimy pamiętać, że chodzi tu o różne rozwiązania różnych systemów prawnych. Art 14 ust
2 – ilekroć w Polsce orzeka się o śmierci i robi to sąd to ma stosować prawo polskie. W
przypadku orzekania o śmierci polskiego obywatela przez obcy sąd, innego państwa, stosuje się
prawo ojczyste. Sąd zapoznaje się z prawem polskim, zaczynając od norm kolizyjnych,

18

odesłanie zwrotne – stosuj własne prawo. Do jurysdykcji krajowej należą sprawy o stwierdzeniu
zgonu osoby lub uznaniem za zmarłego będącej obywatelem polskim lub cudzoziemcem
mieszkającym w Polsce lub mającego ostatnie miejsce pobytu w Polsce. Art 14 ust 1 – gdzie
wchodzi w grę lex patriae nie ma subokreślnika temporalnego. Jest osoba, która miała wiele
obywatelstw w ciągu swojego życia, więc które prawo mamy użyć? Prawo państwa, z którego
doszły ostatnie wiadomości o tym, że ta osoba żyje. Wg analogicznej konstrukcji jest
ubezwłasnowolnienie (nowość) – art 1106 in 1 KPC – jurysdykcja, punktem zaczepienia jest
polskie obywatelstwo lub miejsce zamieszkania lub pobytu cudzoziemca w Polsce, jest
jurysdykcją wyłączną jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy polskiego obywatela. Art
48 o ppm – który wskazuje na lex patriae. Łącznik jest ten sam, ale kwestia przesłanek
materialnych do możności zawarcia małżeństwa, rozstrzyga w stosunku każdej ze stron jej
prawo ojczyste z chwili zawarcia małżeństwa. Art 15 ust o ppm – statut imienia i nazwiska, ust
1. imię i nazwisko danej osoby podlega lex patriae, ust 2 – wpływu różnego rodzaju zdarzeń na
kwestię zmiany imienia i nazwiska, ogólna reguła to poddanie tych kwestii lex causae– prawu
właściwemu dla oceny skutków danego zdarzenia, np. rozwiązanie małżeństwa, uznanie dziecka
etc. odpowiednio wtedy będziemy stosowali prawo wskazany przy zawarciu małżeństwa – art
55, rozwodzie – art 54, przysposobienie – art 57 etc. Reguła ogólna prawa ojczystego,
uwzględnia się prawo ojczyste każdego małżonków przy wyborze nazwiska w kwestii
rozwiązania małżeństwa – art 51 czy art 54 , podlega poddanie tych kwestii prawa wspólnego
obywatelstwa małżonków, wystarczy, że prawo jednego z małżonków, który chce się powołać
daje mu taką możliwość.
2. Statut personalny osób prawnych – zakres: charakter prawny osoby prawnej, nazwa oraz firma
osoby prawnej, zdolność, kompetencje i zasady funkcjonowania organów osoby prawnej (kto
składa oświadczenie woli jako osoba prawna), reprezentacja, nabycie lub utrata statusu członka
lub wspólnika, odpowiedzialność wspólników lub członków za zobowiązania osoby prawnej,
skutki naruszenia przez osobę reprezentującą osobę prawną ustawy aktu założycielskiego lub
statutu, jakie podmioty są uważane za polskie podmioty a jakie za cudzoziemca, jeżeli jako
polskie to bez żądnych ograniczeń, art 17 ust 1 – osoba prawna podlega prawu państwa, w
którym ma siedzibę, kwalifikacja pojęcia siedziba: odróżnienie siedziby statutowej od siedziby
faktycznej, siedzibę wiąże się z usytuowaniem organu zarządzającego, uwzględnienie
intensywności faktycznego związku jednostki organizacyjnej i podmiotów, które nią zarządzają z
obszarem danego państwa, Art 60 ust 1, art 59 i 60 konwencji logańskiej, jeśli byłoby tak, że są
usytuowane w równych państwach to dla celów procesowych to strony mają prawo wyboru na
którą siedzibę się powołują i przed sądami, którego państwa wszczynają postępowanie,
intensywność powiązań ma największy wpływ na działanie osoby prawnej, art 17 ust 2 –
szczególny przypadek uwzględnienia odesłania także dalszego, jeżeli wskazane jako właściwe
prawo państwa siedziby uznaje się za niewłaściwe i przewiduje właściwość państwa na
podstawie którego os. prawna została utworzona to stosuje się prawo państwa utworzenia osoby
prawnej. Odesłanie dalsze jest brane pod uwagę.

08.04.2014 r.

art 18 – odpowiedniki analogicznych rozwiązań dla osób fizycznych, ust 1 art 18 – w miejsce
prawa państwa siedziby należy zastosować prawo państwa, z którym jest związana czynność
dokonana w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, łącznik posiłkowy, użyto tylko słowa :
wystarczy, ust 2 – odpowiednik regulacji przewidzianej dla osób fizycznych, gdy osoby znajdują
się na terenie państwa to wyjściowym prawem jest prawo miejsca dokonania czynności (dot. też
osób prawnych), art 19 – konsekwencja doświadczeń faktycznych wiążących się z zasadami
wolności i swobód europejskich, w tym swobody prowadzenia działalności gospodarczej, która
może być prowadzona w dowolnym państwie członkowskim, swoboda oznacza, że równie

19

dobrze możemy zacząć działalność w jednym państwie a następnie przenieść ją do innego
państwa, określona jednostka organizacyjna w jednym państwie ma osobowość prawną, podczas
gdy w innym nie ma, tak może być np. ze spółką cywilną, są też różne postacie spółek znanych
prawu niemieckiemu, a nie znanych innemu prawu; jeżeli zmieni się siedzibę osoby prawnej, to
od tej chwili oceniamy jej statut wg prawa jej siedziby, podlega prawu tego państwa, zasada
bezpośredniego działania statutu nowego.
Gdy nowe prawa nie uznawałoby podmiotowości osoby prawnej, to jeżeli nie byłby EWG to nie
ma tej podmiotowości, jeżeli zamyka się w EWG to podmiotowość zostaje. Obydwa systemu
muszą po zmianie siedziby tą osobowość prawną akceptować. Inne państwo nie może
przesądzać na jakich warunkach kończy się byt, która ma siedzibę w innym państwie, obydwa
systemu muszą przewidywać dopuszczalność takiej drogi, w przypadku połączenia osoby
prawnej z nową siedzibą, połączenie będzie się wiązało z tym, że będzie się to wiązało z
ustaniem istnienia danej osoby prawnej. Art 21 – przewiduje, że te zasady stosuje się
odpowiednio do ułomnych osób prawnych. Jak ustalamy siedzibę w przypadku ułomnych osób
prawnych? Sprawy takiej osoby ułomnej ktoś prowadzi, więc usytuowanie takiego podmiotu
będzie siedzibą takiej ułomnej osoby prawnej, prawo tego państwa, w którym taki organ ma
swoją siedzibę będzie właściwe dla ułomnej osoby prawnej.
Kontekst ekonomiczny – dany podmiot działa w oparciu o kapitał różnych państw, osoba w
znaczeniu ekonomicznym, międzynarodowość w znaczeniu ekonomicznym jeszcze nie rodzi
żadnych problemów prawnych, kiedy używamy określenia osoby międzynarodowe w znaczeniu
prawnym mamy na myśli osoby w kontekście umów międzynarodowych, wszystkie elementy
statutowe statutu personalnego wynikają z umowy międzynarodowej, objęcie wszystkich kwestii
dot. statutu personalnego w umowie międzynarodowej nie jest takie proste, dlatego objęcie tych
statutów dodając postanowienie, że dla spraw nie objętych taką umową mają zastosowanie
przepisy prawa, w których osoba ma siedzibę. O statucie personalnym nie przesądza prawo
państwa siedziby, przesada umowa międzynarodowa, albo jest poddany prawu przynajmniej
kilku państw, związanych z jego utworzeniem.
3. Ochrona dóbr osobistych
Z uczestnictwem osób fizycznych, prawnych w obrocie wiąże się kwestia dóbr osobistych. Co
do ułomnych osób prawnych i osobach prawnych stosuje się przepisy dotyczące osób fizycznych
w kwestii ochrony dóbr osobistych. Art 16- przy ułomnych osobach prawnych, statut dla dóbr
osobistych, nowość, nie było do tej pory przepisu, który obejmowałby tylko kwestię dóbr
osobistych, gdy mówimy o dobrach osobistych mamy na myśli jaki jest katalog dóbr osobistych,
jaka jest treść praw związanych z dobrami osobistymi, jak długo trwają, kiedy przestają być
prawami związanymi z danym podmiotem, kwestia merytorycznego ustalenia charakteru
prawnego dobra prawnego, a drugi aspekt to jest ochrona dóbr osobistych, naruszenie dóbr
osobistych jest deliktem podstawą dla roszczenia naprawienia szkody ze sfery stosunków
pozaumownych. Art 16 ust 1 – prawo właściwe dla stwierdzenia charakteru prawnego
trwania/ustania zakresu dobra prawnego, lex patriae – osoby fizyczne , osoby prawne – prawo
państwa siedziby, bądź prawo państwa rejestracji i analogicznie przy ułomnych osobach
prawnych. Art 16 ust 2 i 3 – problematyka ochrony dóbr osobistych, naruszenie- zobowiązanie
pozaumowne. Rozporządzenie??? Art 1 pkt G – zobowiązania pozaumowne wynikające z
naruszenia zobowiązania do prywatności etc są wyłączone. Problem ochrony dóbr osobistych
został poddany prawu prywatnemu, nie ma ujednolicenia normy kolizyjnej, powodem jest dość
duża klasyfikacja zasad przewidzianych do ochrony dóbr osobistych różnych państw unijnych,
każdy kraj członkowski może te reguły kolizyjne dla ochrony dóbr osobistych określić, art 16 ust
2 – dwa łączniki, wskazanie na właściwość prawa państwa, na którego terytorium nastąpiło
zdarzenie wywołujące naruszenie dobra osobistego, lex loci actus, alternatywny łącznik, albo lex
loci actus, albo prawo państwa, gdzie nastąpiły skutki naruszenia – lex loci damni, gdzie
wyrządzona została szkoda, związana ze skutkami naruszenia, jeśli doszło do zdarzenia, które

20

naruszyło dobro osobiste to ten element który wiąże się ze sprostowaniem/odpowiedzią podlega
(ochrona niemajątkowa) prawu państwa, w którym siedzibę ma wydawca, usunięcie skutków
przez złożenie stosownego oświadczenia, usytuowanie nośnika, czy urządzenia
wykorzystywanego dla przekazania takiej czy innej informacji drogą elektroniczną efektem
którego jest naruszenie dóbr osobistych, nie ma znaczenia jako łącznik kolizyjno-prawny.
2.

Czynności prawne – musimy ocenić czy osoba, która złożyła, ma zdolność do czynności

prawnych, czy takie oświadczenie może być wgl czynnością prawną, w jakiej formie, w jakiej
treści, czy działa przy pomocy pełnomocnika, możliwość dokonania czynności prawnej,
ważność złożonego oświadczenia, określenie sposobu zachowania, który ma doprowadzić do
skuteczności tego oświadczenia, z jednej strony mamy umowy i z drugiej inne czynności, czyli
jednostronne oświadczenia woli, bądź umowy, dla których nie będzie właściwy właściwy akt
prawny – Rzym I.
Rzym I – art 10 – nieważność/istnienie umowy ocenia się wg lex causae – to prawo, któremu
poddana byłaby umowa okazała się ważna, ust 2 – wiąże się z trybami zawierania umów,
zwłaszcza tryb ofertowy, dwa rodzaje skutków milczenia – 1) jest odmową lub 2) w stosunkach
B2B jest akceptacją współpracy, jest zgodą na zawarcie kolejnej umowy, różnie może wyglądać
ocena zachowania milczenia, więc jeżeli właściwe jest lex causea, milczenie oznaczałoby
przyjęcie oferty, natomiast osoba, która milczy w związku ze złożoną ofertą, a dostała właśnie
propozycje, nie reaguje na propozycję, działając w przekonaniu, że milczenie oznacza
odrzucenie, tymczasem w klauzuli w umowie wyboru prawa, milczenie może być uznane za
przyjęcie oferty, ust 2 art 10 – chroni przed sytuacją, że gdy chodzi o to że dane zachowanie
miało oznaczać brak zgody, to osoba która może się powoływać na to prawo wg prawa swojego
zwyczajnego pobytu z takiego zarzutu może skorzystać, czyli nie wg lex causae a wg prawa
miejsca zwyczajnego pobytu, ten przepis daje możliwość uprawnionemu wyboru, nie musi tego
zrobić, to nie jest obligatoryjne przerzucenie, to jest przyznanie danemu podmiotowi wyboru,
ustawodawca nie przesądza, który z systemów prawnych zostanie zastosowany, ocena własnych
interesów. Rzym I nie dotyczy wszystkich umów, są umowy poza jego zakresem, co oznacza, że
art 10 tych innych sytuacji nie dotyczy, art 1 określa jakie to umowy, które są nie objęte
zakresem rozporządzenia. Uzupełnienie regulacji art 24 ppm – gdzie sięgnięto do analogicznej
konstrukcji, ust1 – właściwość lex causae, ust 2 – przyznaje możliwość powołania się na prawo
miejsca zwyczajnego pobytu, ocenę skutków zachowania do wykazania, że nie złożono
określonego oświadczenia woli. Osobną kwestią przy czynnościach prawnych jest forma.
Najpierw mamy Rzym I, a w zakresie, którego nie obejmuje, wejdzie ust o ppm. Rzym I – art
11 , w ust o ppm – art 25. Pozornie identyczna treści tych dwóch norm. Konstrukcja sięgnięcia
do łącznika alternatywnego, podanie równolegle dwóch rozwiązań, żaden nie ma pierwszeństwa.
Polski przepis- łącznik posiłkowy z ustaleniem sekwencji.
1. Rzym I – art 11- ogólny zamysł zadbanie o to, by jakiekolwiek niedociągnięcia formalne nie
przesądzały o konsekwencjach niedotrzymania się do tych wymogów formalnych, jak długo to
jest możliwe utrzymać skuteczne oświadczenia woli, mimo że w różnych krajach wymagane są
różne formy dla danej czynności prawnej, dlatego w art 11 sięgnięto do łącznika alternatywnego.
Punktem wyjściowym jest reguła, że prawem właściwym jest lex causea, a alternatywnie
wchodzi w grę właściwość lex loci actus, czy lex loci contractus, prawo w którym czynność
została dokonana.
Jak rozumieć miejsce zawarcia umowy? - co najmniej dwie koncepcje na świecie
1) teoria skrzynka pocztowej – złożone z chwilą wysłania oferty, wrzucenia do skrzynki
2) teoria doręczenia- zawarta jest tam, gdzie doręczono.
Aby tego uniknąć i dla rozwiązań kolizyjnych wprowadzić pewność w Rzym I rozdzielono
sytuacje, gdy strony umowy znajdują się w tym samym państwie, od tych w których znajdują się
w różnych państwach, w chwili zawarcia umowy. Jeśli znajdują się w tym samym państwie – lex
causae lub lex loci actus. A gdy znajdują się w różnych państwach, ust 2 art 11 – wchodzi w grę

21

alternatywnie prawo każdego z państw, w którym znajdują się państwa zawierające umowę lub
prawo państwa, w którym którakolwiek ze stron ma miejsce zwyczajnego pobytu. Jest możliwe,
że strony korzystają z pełnomocników i wtedy oceniamy to z perspektywy przedstawiciele,
jeżeli są oni w tym samym państwie to lex causae lub lex loci actus, jeżeli w różnych państwach
to dorzucamy jeszcze alternatywnie państwa, w których oprócz stron są przedstawiciele. Jeżeli
do żadnej z form strony się nie zastosowały to powinna nam idea przyświecać utrzymania w
mocy tej umowy, jeżeli mamy skutki to powinniśmy wybrać ten, który jest najmniej dotkliwy,
kierujemy się tym systemem prawnym, alternatywnym, który przewiduje najłagodniejszy skutek,
aby utrzymać umowę w mocy. Inaczej będzie przy zastosowaniu art 25 ust o ppm.

15.04.2014

Rzym I - art 11 (c.d) - (dotyczący formy ale w zakresie regulacji tego rozporządzenia) Katalog
jest ograniczony. Zawarta tu jest konstrukcja łącznika alternatywnego, w których wystarczy, by
skorzystano z jednego rozwiązania. jeśli nie zachowano żadnej możliwej formy-> skutki
oceniamy wg reżimu najłagodniejszego. Jeżeli nie narzuca żadnej formy a inny nawet pod
rygorem nieważności to możemy sięgać do dowolnego, z których możemy. Ust 4 art. 11 zawiera
wyjątek od zasady wielości dostępności systemów prawnych; art. 6 ppm -> będzie mowa w
ramach omawiania rozpoznania. Tutaj, w ust 4art 11 przewidziano szczególną formę zawierania
umów konsumenckich -> alternatywnych zestaw łączników nie wchodzi praw -> decyduje
prawo państwa zwyczajnego pobytu konsumenta. (skoro tak funkcjonuje przeciętny konsument).
Ust 5 wprowadza kolejne, w przypadku umów dotyczących nieruchomości, jeśli przedmiotem są
prawa rzeczowe na nieruchomości albo korzystania z nieruchomości (najem, dzierżawa) to
wówczas ten alternatywny zestaw prawa dla form nie wchodzi w grę jeśli prawo położenia
nieruchomości zastrzega lex rei citae (własne stosowania, gdzie nieruchomość jest położona).
Wiąże się z tym, że są wymogi co formy przewidziane przez przepisy ius cogens i jednocześnie
nadaje się tym przepisom charakter wymuszający ich stosowanie -> bez względu na prawo
właściwe, którym przedmiotem i bez względu (czyli lex causa i lex loci actus nie są
dopuszczone przez reżim prawny położenia nieruchomości). Prawo polskie do takich systemów
prawnych nie należy (co prawda jest obligatoryjna forma, ale nigdzie nie jest napisane, że to
prawo jest wymuszone bez względu gdzie umowa była zawierana …). Inną jeszcze kwestia,
która przy nieruchomościach się pojawia jest spełnienie wymogów aktu notarialnego -> czy
musi być sporządzony zgodnie z regułami określonymi przepisami prawa notarialnego (np. u
nas to akt notarialny, które wymogi określone wg polskich wymogów czy może być również
wobec obcych wymogów -> jeśli akty te są sporządzane wg systemu łacińskiego sporządzania
aktów, jeśli sporządzane wg innych założeń to wchodzi ocena ekwiwalentności -> czy zostały
zrealizowane te cele i funkcje, które spełnienie wypełniają wymogi systemu łacińskiego).
Oprócz umów zawierania umówi czynności dwustronnych odnosi się w art. 11 ust 3 do
ewentualnych skutków prawnych, które powstają w ramach więzi kontraktowych będących
następstwem jednostronnych czynności prawnych (odstąpienie od umów, wypowiedzenie
umowy). Rozporządzenie dotyczy tylko umów, natomiast to o czym mówimy dot. także umów
ale i przewiduje dokonywanie jednostronnych czynności prawnych.. Jest oceniana przez prawo,
któremu oceniana byłaby sama umowa lub przez prawo państwa, w którym czynność została
dokonana. Trzeci wariant: prawo państwa, w którym osoba miała zwyczajnego pobytu • dla
umowy • loci - gdzie jest dokonywana • - prawo zwyczajnego pobytu osoby dokonującej
czynności chodzi o czynności jednostronnej w ramach umowy już zawartej albo umowy do
zawarcia. Zbliżona jest regulacja art. 25 gdzie również mamy konstrukcję wielu łączników i tę
regułę, że wchodzi w grę lex causae i lex loci actus. Jeśli miedzy nieobecnymi to bierze się pod
uwagę wymogi co do formy przewidzianej przez państwo, w którym każda ze stron znajduje się
w chwili złożenia oświadczenia woli. Sięgniecie do łącznika posiłkowego (lex causae w

22

pierwszym rzędzie a gdy nie odpowiada to ->wystarczy sięgniecie po lex loci actus -> czyli
zachowana sekwencja). Inna konstrukcja łącznika pociąga za sobą dalsze konsekwencje a jak
ocenić skutki nie zachowania żadnej z wchodzących w niej form -> sięgamy do skutku
najłagodniejszego. Ustawodawca mówi, że chce aby było stosowane lex causae, ale jeśli nie
zastosowałeś to daję czy szansę i zastosujemy lex loci actus. A jeśli żaden z wymogów ani lex
causae ani lex loci actus nie został wypełniony to zostajemy wtedy przy lex causae -> i skutki
oceny tylko wg lex causae (bo tamten drugi był pomocniczy więc jeśli strona nie skorzystała to
pozostajemy przy głównym). par 2 art. 25 określa sytuację, kiedy posiłkowy układ lex causae i
lex loci actus nie wchodzi w grę -> a wiec jednym właściwym prawem jest lex causae czyli
prawo wskazane przez prawo w pierwszym zdaniu.
Powstanie/łączenie/ podział/ przekształcenie osoby prawnej lub ułomnej osoby prawnej. prawo
właściwe da statutu personalnego -> a…… także od strony formalnej (formę oceniamy także wg
stanu personalnego. . Oprócz art. 11 rozporządzenia i 25 naszej ustawy musimy się liczyć
również z tym, żę mogą być przepisy określone dla szczególnych czynności prawnych i dot to
szczególnie czynności czekowych i wekslowych, dot umowy o arbitraż, statut formy zawarcia
małżeństwa art. 49 ppm. i wreszcie szczególne formy dla rozrządzeń testamentowych-> gdzie
wchodzi w grę konwencja haska dla tych rozrządzeń. Niektóre czynności prawne wymagają
wpisu do rejestru. W różnych krajach i w różnych kontekstach wpisy takie mają miejsce ->
skutki takich wpisów, które od strony formalnej są konieczne kiedy oceniamy czynności
niezbędne do oceny czynność prawnej (czy wpis ma char konstytutywny czy tylko
deklaratoryjny ->skutek bez względu na to czy wpis został dokonany). To jest kwestia prawa
materialnego (jaki char ma dokonanie wpisu w odp rejestrze publ.), natomiast proceduralne
związane z prowadzeniem takiego rejestru podlega prawu państwa w którym rejestr jest
prowadzony. Regulacja art. 5 zastrzegająca, że w przypadku formy prawnej nie stosuje się
odesłania - tyczy się wszystkich sytuacji gdy prawo polskie wskazują prawo właściwe dla
formy, natomiast w Rzym I - wskazują właściwość prawa merytorycznego od razu i nie stosują
odesłania co formy. Wielość łączników na etapie wskazania- tak wiele, że trudności mogłyby się
niepotrzebnie spiętrzyć.

3.

Przedstawicielstwo

- Ustawowe – poddane lex causae (prawo właściwe dotyczące tego stosunku prawnego, z którym
przedstawicielstwo się wiąże)
• Art. 50, 60, 61, 62 ppm
- Pełnomocnictwo – ustanowienie pełnomocnika w oderwaniu od samej czynności wykonawczej
(tej która ma wykonać pełnomocnik) – czysty statut pełnomocnictwa (zakres umocowania,
ewentualne wady umocowania, skutki działania falsus prokuratora itd.)
• Art. 23 ust. 1 ppm – dokonanie czynności prawnej (umocowanie), zasada autonomii woli w
płaszczyźnie kolizyjno prawnej. Podstawowym statutem jest prawo wybrane przez mocodawcę
(dokonany wybór może być skutecznie powołany wobec osoby 3 jeżeli ona wie o tym wyborze,
albo z łatwością mogła się dowiedzieć – tak samo jest z pełnomocnikiem).
• Art. 23 ust 2 ppm – brak wyboru prawa. Prawo państwa siedziby, prawo państwa gdzie stale
działa lub prawo państwa, w którym pełnomocnik faktycznie działał/powinien działać (łącznik
subsydiarny – zachowanie sekwencji)
• Umocowanie powiązane z innym, podstawowym stosunkiem (np. pracy) – prawo właściwe dla
czynności podstawowej (pojawia się równoległe obok czystego statutu) odniesie się do
zagadnień wynikających z czynności podstawowej i mającej znaczenie dla pełnomocnictwa
• Czynność prawna wykonawcza – ocena możliwości działania przez pełnomocnika z
perspektywy tej czynności (np. sporządzenie testamentu – w PL nie dopuszczalne, prawo
właściwe dla czynności wykonawczej nie przewiduje takiej możliwości). Pełnomocnictwo
można rozpatrywać na dwa sposoby – jako czysty statut i właśnie z perspektywy czynności
wykonawczej.

23

• Forma – osobna kwestia, brak przepisu szczególnego, art. 25 ppm, kwestia cząstkowa dla
statutu pełnomocnictwa

29.04.2014r

Zastępstwo z Z. Pepłowską

Prawo właściwe dla zobowiązań umownych,

1. Dogłębnie przerób Rzym I. w Pl weszła w życie 17.06.2008 r. (Rozporządzenie Parlamentu
Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008)
Na początku o prawie właściwym dla zobowiązań stanowiła ustawa PPM, która później została
zastąpiona przez konwencję rzymską, a obecnie konwencja rzymska została zastąpiona przez
rozporządzenie o prawie właściwym dla zobowiązań Rzym I.
Ustawa PPM ma nadal w tej kwestii pewne znaczenie (w stosunku do zobowiązań umownych, które z
jakichś względów zostały wyłączone z zakresu tych, którymi zajmuje się Rzym I). – art. 28 ust. 2 ppm
Rozporządzenie jest skuteczne bezpośrednio, nie potrzebuje żadnej implementacji. Nasza ustawa ppm w
art. 28 wskazuje wyraźnie, że dla zobowiązań umownych prawo właściwe jest uregulowane w Rzym I.
[art. 28 ppm: Prawo właściwe dla zobowiązania umownego określa rozporządzenie Parlamentu
Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla
zobowiązań umownych (Rzym I) (Dz. Urz. UE L 177 z 04.07.2008 r., str. 6).
2. Do zobowiązań umownych, które na podstawie przepisu art. 1 ust. 2 lit. j rozporządzenia, o którym
mowa w ust. 1, zostały wyłączone z zakresu jego zastosowania, stosuje się przepisy tego rozporządzenia
odpowiednie dla danego zobowiązania.]

Rozporządzenie Rzym I:

 art. 25 ust. 2: ma pierwszeństwo przed wszystkimi konwencjami bilateralnymi i

multilateralnymi zawartymi pomiędzy państwami członkowskimi dotyczącymi zobowiązań
umownych.
Niniejsze rozporządzenie ma jednak – w stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi –
pierwszeństwo przed konwencjami zawartymi wyłącznie pomiędzy dwoma lub więcej
państwami członkowskimi, w zakresie, w jakim konwencje te dotyczą kwestii uregulowanych
niniejszym rozporządzeniem.

 Art. 25 ust. 1 Rzym I: konwencje międzynarodowe, które weszły w życie przed Rzym I mają

pierwszeństwo przed Rzym I
Niniejsze rozporządzenie nie uchybia stosowaniu konwencji międzynarodowych, których
stronami – w chwili przyjęcia niniejszego rozporządzenia – jest jedno lub więcej państw
członkowskich, a które ustanawiają normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań umownych.

 Stosuje się je w sprawach, które mają zastosowanie do różnych państw.
 Ma powszechne zastosowanie – stosuje się je bez względu na to, że może ono prowadzić do

wskazania prawa państwa obcego (nie członka UE)

Nasza ustawa ppm jest stosowana do:

 Zobowiązań wynikających z jednostronnej czynności prawnej (np. przyrzeczenie publiczne)
 Umów zawartych przed 22.01.2008 (wejściem w życie konwencji rzymskiej, którą Polska

ratyfikowała)

 Umów należących do typu wyłączonego z zastosowania Rzymu I (art. 1 Rzym I wymienia tę

listę, np., sprawy skarbowe, celne, administracyjne, zdolność prawna, zdcp, umowy o sąd
polubowny, klauzule prorogacyjne, w których wybieramy sąd właściwy, sprawy dowodów i
postępowania z wyjątkiem artykułu 18, przedstawicielstwo…)

Niniejszego rozporządzenia nie stosuje się w szczególności do: spraw skarbowych, celnych i
administracyjnych.
Z zakresu zastosowania niniejszego rozporządzenia wyłączone są:

24

a) stan cywilny oraz zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osób fizycznych, z
zastrzeżeniem art. 13;
b) zobowiązania wynikające ze stosunków rodzinnych oraz stosunków uznawanych zgodnie z
prawem dla nich właściwym za mające podobne skutki, w tym zobowiązania alimentacyjne;

c) zobowiązania wynikające z małżeńskich ustrojów majątkowych, z ustrojów majątkowych w
stosunkach uznawanych zgodnie z prawem dla nich właściwym za mające podobne skutki do
małżeństwa oraz z prawa spadkowego, włącznie z testamentami;
d) zobowiązania wynikające z weksli, czeków, weksli własnych oraz innych zbywalnych
papierów wartościowych w zakresie, w jakim zobowiązania z tych innych papierów
wartościowych wynikają z ich zbywalności;
e) zapisy na sąd polubowny i umowy o właściwość sądu;
f) kwestie z zakresu prawa spółek i innych podmiotów posiadających osobowość prawną lub jej
nieposiadających, takich jak utworzenie, w drodze rejestracji lub w inny sposób, zdolność
prawna i zdolność do czynności prawnych, ustrój wewnętrzny lub rozwiązanie spółek i innych
podmiotów posiadających osobowość prawną lub jej nieposiadających oraz osobista
odpowiedzialność wspólników i organów za zobowiązania takiej spółki lub podmiotu;
g) kwestie, czy przedstawiciel może wobec osób trzecich zaciągać zobowiązania w imieniu
osoby przez siebie reprezentowanej lub czy organ spółki lub innego podmiotu
posiadającego osobowość prawną lub jej nieposiadającego może wobec osób trzecich zaciągać
zobowiązania w imieniu tej spółki lub podmiotu;
h) tworzenie „trustów” oraz stosunki prawne pomiędzy założycielami, powiernikami i
beneficjentami;
i) zobowiązania wynikające z kontaktów handlowych mających miejsce przed zawarciem
umowy;
j) umowy ubezpieczenia wynikające z operacji przeprowadzanych przez organizacje niebędące
zakładami, o których mowa w art. 2 dyrektywy 2002/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z
dnia 5 listopada 2002 r. dotyczącej ubezpieczeń na życie (1), których przedmiotem jest
zapewnienie pracownikom lub osobom pracującym na własny rachunek, należącym do zakładu
lub grupy zakładów, lub do określonej grupy lub grup zawodowych, świadczeń w przypadku
śmierci lub dożycia określonego wieku, przerwania lub ograniczenia działalności, choroby
zawodowej lub wypadku przy pracy.
3. Niniejszego rozporządzenia nie stosuje się do dowodów i postępowania, bez uszczerbku dla
art. 18.

 Ustalenia prawno-rzeczowych skutków zobowiązań

Rzym I – szkielet tego rozporządzenia opiera się o wybór prawa. Możliwość stron ustalenia prawa
właściwego dla ich stosunku zobowiązaniowego wynika z autonomii woli stron. Strony mają
nieograniczony wybór prawa właściwego dla ich stosunku zobowiązaniowego. Gdy strony nie
poczyniły takiego wyboru, to Rzym I mówi dalej, jakie prawo będzie właściwe. Posługuje się
łącznikami obiektywnymi:

 Prawo zwykłego pobytu strony spełniającej świadczenie, np. art. 4 Rzym I,
 Klauzula porządku publicznego i przepisy wymuszające swoją właściwość, art. 9 i 21,
 Zakres stosowania prawa właściwego, art. 10-13,
 Umowy „chronione” ze względu na przedmiot lub podmiot: konsumenckie, przewóz osób, o

pracę, ubezpieczenia art. 5-8,

 Przelew, subrogacja, roszczenie regresowe, potrącenie, art. 14-17 Rzym I
 Odesłania (envoi) jest niemożliwe na gruncie Rzym I art. 20, Mobile North Sea, francuski Sąd

Kasacyjny 1997 r. (odesłanie – sytuacja, w której normy kolizyjno-prawne wskazują prawo
właściwe, a normy kolizyjne prawa właściwego wskazują do innego prawa)
Za prawo danego państwa, wskazane jako właściwe na podstawie niniejszego rozporządzenia,
uważa się normy prawne obowiązujące w tym państwie, z wyłączeniem norm prawa prywatnego

25

międzynarodowego, chyba że niniejsze rozporządzenie stanowi inaczej.

WYBÓR STATUTU KONTRAKTOWEGO (WYBÓR PRAWA, ŁĄCZNIKA SUBIEKTYWNEGO)

Ze względu na zasadę autonomii woli stron, strony mogą sobie wybrać prawo właściwe regulujące ich
stosunek zobowiązaniowy. Ma to zalety dla stron, bo mogą wybrać prawo korzystniejsze dla ich
stosunku, wprowadza to tez pewność co do prawa. Wybór prawa właściwego jest czynnością prawa
prywatnego mnd, przyjmuje formę umowy – pactum de lege utenda
Stara ustawa ppm z 1965 r. też dopuszczała możliwość wyboru prawa, ale tylko wtedy, gdy pozostawało
ono w jakimkolwiek związku ze zobowiązaniem. Rzym I pozwala wybrać nawet prawo państwa
trzeciego, niezwiązane ze zobowiązaniem.

Jedyne limity wyboru prawa właściwego dla zobowiązania na gruncie Rzym I:

 Art. 3, ust 3 i 4 Rzym I

o Ust. 3: W przypadku gdy wszystkie inne elementy stanu faktycznego[oprócz wyboru

prawa] w chwili dokonywania wyboru prawa właściwego są zlokalizowane w państwie
innym niż państwo, którego prawo zostało wybrane, dokonany przez strony wybór nie
narusza stosowania tych przepisów prawa tego innego państwa, których nie można
wyłączyć w drodze umowy.
– gdy wszystkie inne elementy stanu faktycznego (oprócz wyboru prawa) wskazują na
to, że właściwe byłoby inne państwo, niż to wybrane, dokonany przez strony wybór nie
narusza przepisów tego innego prawa, których nie można wyłączyć w drodze umowy.
Przykład: umowa jest zawarta pomiędzy dwoma obywatelami francuskimi, zawarta we
Francji, a strony jako prawo właściwe wybierają prawo angielskie – nie jest to kolizyjno-
prawny wybór prawa, ale materialno-prawne wskazanie, stosujemy więc prawo państwa,
w którym ulokowane są wszystkie elementy (prawo francuskie), a w granicach w jakich
prawo francuskie zezwala na swobodę umów stosujemy prawo angielskie. Tutaj –
wszystkie elementy stanu faktycznego, oprócz prawa wyboru są zlokalizowane we
Francji, a prawo wybrane to prawo angielskie. Przepisów prawa francuskiego nie można
tutaj wyłączyć w drodze umowy.

o Podobnie ustęp 4

 Można wybrać tylko prawo państwa w rozumieniu prawa obowiązującego na danym terytorium

– strony mogą wybrać prawo właściwe, ale musi to być jakaś regulacja obowiązująca na danym
terytorium, a nie np. ogólne zasady prawa, prawo islamskie, zasady UNIDROIT, PECL,
INCOTERMS, konwencje międzynarodowe – takie wskazania prawa właściwego dla stosunku
zobowiązaniowego nie będzie miało skutku kolizyjno-prawnego, a będzie to materialno-prawne
wskazanie, w wyniku którego i tak należy poszukać prawa właściwego za pomocą norm
kolizyjnych, a wskazanie dokonane przez strony będzie skuteczne jedynie w granicach swobody
umów przyznanej przez prawo właściwe. Przykład: gdy strony wybrały zapis: prawem
właściwym są zasady UNIDROIT, jest to tylko wskazanie materialno-prawne, w związku z
czym sąd musi poszukać prawa właściwego dla tego zobowiązania i sprawdzić, w jakich
granicach to prawo właściwe dopuszcza swobodę umów. Dopiero w tych granicach, w których
prawo dopuszcza swobodę umów, będą stosowane zasady UNIDROIT, ale ius cogens z prawa
właściwego wyznaczonego przez sąd będą musiały być stosowane. P r a w o m a t e r i a l n i e
w s k a z a n e b ę d z i e s t o s o w a n e w g r a n i c a c h , w j a k i c h n a
s w o b o d ę u m ó w p o z w a l a p r a w o w ł a ś c i w e .

Rodzaje wyboru prawa właściwego

 Wyraźny, wynikający z oświadczenia woli (art. 3 ust. 1 Rzym I: Umowa podlega prawu

wybranemu przez strony. Wybór prawa jest dokonany wyraźnie…)

 Dorozumiany, art. 3 ust. 1 Rzym 1 (Wybór prawa w sposób jednoznaczny wynika z postanowień

umowy lub okoliczności sprawy), pkt 12 we wstępie do rozporządzenia również wskazuje, że

26

wybór prawa ma wynikać w sposób jednoznaczny (Jednym z czynników branych pod uwagę
przy ustalaniu, czy wybór prawa wynika w sposób jednoznaczny, powinna być umowa stron
przyznająca sądowi lub sądom danego państwa członkowskiego wyłączną jurysdykcję do
rozpatrywania sporów wynikających z umowy.)

 Uprzedni (np. w umowie ramowej lub w umowie dystrybucji) lub następczy (po powstaniu

zobowiązania), teoretycznie jest możliwy następczy wybór dorozumiany prawa, ale występuje to
bardzo rzadko – francuski sąd kasacyjny w 2000 r. przyjął, że sam fakt braku powoływania się
przez stronę na prawo właściwe po powstaniu zobowiązania nie swiadczy, ze strona zmieniła
prawo. Na ogół powinno to wynikać z oświadczenia woli dwóch stron, pac tum de utenda.
Następcza zmiana prawa właściwego nie wpływa na ważność umowy. Oceniamy ją z prawem
pierwotnie wybranym. Nie wpływa na prawa osób trzecich np. poręczycieli

 Złożony wybór prawa – gdy strony wybierają dla jednego stosunku zobowiązaniowego więcej,

niż 1 prawo właściwe, odradza się tego stronom, strony powinny wtedy wyraźnie określić, jakie
elementy stosunku zobowiązaniowego będą podlegać danemu prawu

 Tylko dla części umowy (depecage)
 W klauzuli kontraktowej (postanowienie klauzuli) lub w odrębnej umowie
 Możliwy jest wybór poprzez wskazanie nawiązujące do jednego z łączników – strony mogą

wprowadzić w umowie postanowienie: prawem właściwym dla naszej umowy będzie miejsca
zamieszkania sprzedawcy, nie wybierają w sposób bezpośredni;

 Klauzule usztywniające

Do oceny, czy ta klauzula wskazania prawa jest ważna bierzemy pod uwagę art.: 10, 11 i 13 Rzym I.

Gdy strony nie wybiorą prawa właściwego w stosunku umownym:

 art. 4-8 Rzym I:

o art. 4 (ogólnie),
o art. 5 – umowa przewozu,
o art. 6 – umowy konsumenckie,
o art. 7 – umowy o ubezpieczenie,
o art. 8 – umowy o pracę;

 Art. 4: ustawodawca unijny nawiązuje do 8 grup umów, stosując do nich łącznik obiektywny:

o Umowa sprzedaży – przy braku wyboru przez strony – prawem właściwym jest prawo

właściwe dla miejsca zwykłego pobytu sprzedawcy

o Świadczenie usług - prawo państwa, w którym usługodawca ma miejsce zwykłego

pobytu,

o Umowy o prawo rzeczowe na nieruchomości lub o prawie czasowego korzystania z

nieruchomości – łącznik położenia nieruchomości

o Czasowe korzystanie z nieruchomości na własny użytek na okres krótszy, niż 6 m-cy –

prawo państwa zwykłego pobytu oddającego nieruchomość do korzystania, tylko gdy
biorący jest osobą fizyczną i ma miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie; …
(gdy niespełnione są przesłanki, np. więcej, niż 6 m-cy stosuje się punkt wyżej – umowy
o prawo rzeczowe na nieruchomości)

o Umowa franczyzy - prawo państwa, w którym franczyzobiorca ma miejsce zwykłego

pobytu

o Umowa dystrybucji – prawo państwa, w którym dystrybutor ma miejsce zwykłego

pobytu;

o Sprzedaż towarów w drodze licytacji – prawo państwa, w którym odbywa się licytacja,

jeżeli miejsce to można ustalić;

Art. 4 ust. 2:

27

 Gdy umowa nie należy do żadnej z tych 8 grup albo należy do kilku z nich – łącznik zwykłego

pobytu strony, która spełnia świadczenie charakterystyczne dla umowy.

Art. 4 ust. 3:

 Reguła korekcyjna – gdy z okoliczności sprawy wynika, że elementy tego stosunku

zobowiązaniowego są bardziej związane z prawem jakiegoś państwa, to stosujemy prawo tego
państwa, art. 4 ust. 3; łącznik najściślejszego związku. Orzecznictwo: stosujemy tę regułę w
bardzo wyjątkowych wypadkach. Po to są łączniki zwykłego pobytu, żeby je stosować, jest
domniemanie, żeby stosować te 8 podpunktów, trzeba by to domniemanie obalić przez
wskazanie, że umowa jest najściślej związana z innym prawem. Ściślejszy związek nie może
wynikać tylko z tego, że prawo właściwe ustalone przez sąd jest mniej korzystne dla stron.

 Reguła dopełniająca: jeżeli nie można ustalić prawa właściwego zgodnie z ist. 1 lub 2, umowa

podlega prawu państwa, z którym wskazuje najściślejszy związek. Podobnie, jak reguła
korekcyjna i tu jest łącznik najściślejszego związku.

[W konwencji rzymskiej było odwrotnie i łącznik najściślejszego związku był na początku. Teraz
najpierw art. 4 ust. 1! Łącznik najściślejszego związku jest teraz na końcu.]

Ustalając prawo właściwe dla umowy sprzedaży, musimy pamiętać, ze w wielu wypadkach nie musimy
poszukiwać prawa właściwego przy zastosowaniu norm kolizyjno-prawnych. Istnieje też metoda prawa
jednolitego i jeśli chodzi o umowę sprzedaży mnd, to istnieje konwencja mnd (konwencja wiedeńska -
Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów, CISG z 1980
r.) i ona jest powszechnie przyjęta (spośród ważniejszych państw, jedynie GB, Brazylia i Indie nie są
stronami tej konwencji). Niniejsza konwencja ma zastosowanie do umów sprzedaży towarów między
stronami mającymi siedziby handlowe w różnych państwach: (a) jeżeli państwa te są Umawiającymi się
Państwami lub (b) jeżeli normy międzynarodowego prawa prywatnego wskazują na ustawodawstwo
Umawiającego się Państwa, jako prawo właściwe. W myśl tej konwencji, gdy umowa sprzedaży jest
zawarta pomiędzy dwoma stronami mającymi siedzibę w dwóch różnych państwach, to stosowana jest
konwencja wiedeńska. Ta konwencja wiedeńska ma zastosowanie też w przypadkach, gdy jedna ze stron
nie ma miejsca siedziby w państwie, które ratyfikowało konwencję (art. 1 pkt b). Polak i Chińczyk
zawarli umowę sprzedaży. Przykład 1: Polska i Chiny są stronami konwencji, konwencja wiedeńska
będzie regulowała ich umowę sprzedaży. Przykład 2: Umowa zawarta pomiędzy włoskim sprzedawcą i
brytyjskim kupującym. Strony w umowie wybiorą jako prawo właściwe prawo włoskie. W momencie
sporu sąd, do którego trafi spór dotyczący umowy sprzedaży międzynarodowej stwierdzi, że prawo
włoskie jest ok, jest właściwe, bo strona włoska jest stroną konwencji, Włochy ratyfikowały konwencję.
Ocena umowy będzie dokonywana na podstawie przepisów konwencji wiedeńskiej.
Konwencja wiedeńska nie reguluje jednak wszystkiego, ma luki (np. nie stanowi o odpowiedzialności
za produkt niebezpieczny, ważności umowy). Gdy dochodzi sporu o np. ważność umowy, sąd musi
jakoś wypełnić te braki. Szuka w Rzymie I prawa właściwego, w wyniku czego ostatecznie nasz polski
kodeks cywilny okazać cię właściwym (np. do miejsca zamieszkania), gdy Rzym I tak wskaże.

Odrębne łączniki dla przewozu towaru i odrębne łączniki dla przewozu osób
Umowa przewozu – art. 5 Rzym I

 1 – wybór prawa przez strony. 2 – gdy nie wybrały, prawem właściwym jest prawo państwa,

w którym przewoźnik ma miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem że w tym samym kraju
znajduje się miejsce przyjęcia towaru do przewozu lub miejsce dostawy, lub miejsce
zwykłego pobytu nadawcy 3 – gdy nie są spełnione te warunki, to prawem właściwym jest
prawo państwa uzgodnionego przez strony miejsca dostawy

Co to jest łącznik miejsca zwykłego pobytu na gruncie Rzym I? – stanowi art. 19 Rzym I
1. Do celów niniejszego rozporządzenia za miejsce zwykłego pobytu spółek i innych podmiotów,
posiadających osobowość prawną lub jej nieposiadających, uznaje się miejsce siedziby ich głównego
organu zarządzającego. Za miejsce zwykłego pobytu osoby fizycznej, działającej w ramach
prowadzonej przez nią działalności gospodarczej, uznaje się miejsce głównego przedsiębiorstwa.

28

2. W razie zawarcia umowy w ramach działalności filii, agencji lub innego oddziału lub gdy na mocy
umowy spełnienie świadczenia należy do obowiązków takiej filii, agencji lub oddziału, za miejsce
zwykłego pobytu uznaje się miejsce siedziby tej filii, agencji lub oddziału.
3. Jako chwilę właściwą dla ustalenia miejsca zwykłego pobytu przyjmuje się chwilę zawarcia umowy.
Filia to ośrodek działalności ulokowany z dala od jednostki centralnej, który na zasadach stałych pełni
funkcje, nie musi się kontaktować z jednostką centralną, żeby podjąć decyzję.

 Dla osoby, która zwiera umowę nie w związku z prowadzoną przez siebie działalnością

gospodarczą, lecz poza nią – miejscem zwykłego pobytu będzie miejsce, na którym ta osoba
ustanowiła na dłużej swoje centrum życiowe ( tak stwierdził Trybunał unijny), nie musi tu być
zamiaru strony na pozostanie na stałe.

ZAKRES ZASTOSOWANIA PRAWA WŁAŚCIWEGO DLA STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO
Intencja była taka, aby prawo właściwe regulowało większość kwestii związanych ze zobowiązaniem –
art. 10, 12 i 18 Rzym I; uwaga na art. 10 ust. 2 Rzym I – sądy państw członkowskich mówią, żeby
interpretować ten ustęp wąsko – może mieć zastosowanie np. gdy adresat oferty milczy i zgodnie z
ustalonym prawem właściwym (prawem oferenta) milczenie oznacza zgodę, a zgodnie z jego prawem
milczenie zgody nie oznacza.
Prawo właściwe stosujemy do:

 przesłanek ważności umowy (nie dotyczy toz dolności do czynności prawnej ani formy

czynności prawnej)

 wykładnia umowy
 przedawnienia
 terminów zawitych
 wykonywania zobowiązań, ale wyjątkiem jest art. 12 ust. 2
 skutków całkowitego lub częściowego niewykonania zobowiązań, łącznie z określeniem

wysokości szkody, ale zastrzeżenie, że takie określenie skutków jest tylko w granicach
uprawnień przyznanych sądowi przez prawo procesowe (ważne dla common law, bo tam nie
mają roszczenia o wykonanie zobowiązania), patrzy się na prawo wewnętrzne, czy rozpoznaje
dany środek

 skutków nieważności umowy
 różnych sposobów wygaśnięcia zobowiązania
 domniemania oraz ciężaru dowodu, art. 18

Są odrębne przepisy dotyczące praw właściwych dla stosunków stron podczas przelewów i subrogacji,
art. 16 – roszczenia regresowe pomiędzy współdłużnikami. Brak w Rzymie I uregulowania o prawie
właściwym dla przejęcia długu, dlatego ustawa ppm w art. 37 reguluje tę kwestię. Rzym I nie wskazuje,
jakie prawo jest właściwe dla ustalenia skutków cesji przelewu dla dłużnika – również reguluje to
ustawa ppm.

Szczególne chronione umowy:

 Umowy konsumenckie, art. 6 Rzym I; osoba fizyczna (zawierająca umowę w celu niezwiązanym

z wykonywaną przez nią z działalnością gospodarczą lub zawodową) z osobą, która wykonuje
działalność gospodarczą, [tak jak w kc], obrót B2C

o Prawo miejsca zwykłego pobytu konsumenta, ale pod warunkiem, że przedsiębiorca:

 Wykonuje swoją działalność gospodarczą lub zawodową w państwie, w którym

konsument ma miejsce zwykłego pobytu; lub

 W jakikolwiek sposób kieruje taką działalność do tego państwa lub do kilku

państw z tym państwem włącznie; a umowa wchodzi w zakres tej działalności.

o Art. 6 ust. 2: Niezależnie od ust. 1, dla umowy, która spełnia warunki wymienione w ust.

1, strony mogą dokonać wyboru prawa właściwego zgodnie z art. 3. Wybór taki nie może
jednak prowadzić do pozbawienia konsumenta ochrony przyznanej mu na podstawie

29

przepisów, których nie można wyłączyć w drodze umowy, na mocy prawa, jakie zgodnie
z ust. 1 byłoby właściwe w braku wyboru.
– strony mogą wybrać prawo właściwe, ale ten wybór nie może prowadzić do
pozbawienia konsumenta ochrony. Gdyby nie było możliwości wyboru prawa
właściwego, mamy prawo państwa X – miejsca zwykłego pobytu konsumenta. Chodzi o
to, że ius cogens prawa właściwego, gdyby nie było możliwości wyboru, wiąże, mimo że
ta możliwość wyboru istniej. Inaczej mówiąc - konsumenta będą chroniły normy
ochronne prawa wybranego i przepisy bezwzględnie obowiązujące prawa miejsca jego
zwykłego pobytu.

Naucz się wyłączeń z art. 6 do egzaminu! (Ustępów 1 i 2 nie stosuje się do:
a) umów o świadczenie usług, jeżeli usługi mają być świadczone na rzecz konsumenta
wyłącznie w państwie innym niż to, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu;
b) umów przewozu innych niż umowy dotyczące imprez turystycznych w rozumieniu
dyrektywy Rady 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 r. w sprawie zorganizowanych
podróży, wakacji i wycieczek (1);
c) umów, których przedmiotem jest prawo rzeczowe na nieruchomości lub prawo do
korzystania z nieruchomości, innych niż umowy, których przedmiotem jest prawo do
korzystania z nieruchomości w oznaczonym czasie w rozumieniu dyrektywy 94/47/WE;
d) praw i obowiązków stanowiących instrument finansowy oraz do praw i obowiązków
stanowiących warunki rządzące emisją oraz ofertą publiczną, publiczną ofertą przejęcia
zbywalnych papierów wartościowych, jak również subskrypcją i umorzeniem jednostek
uczestnictwa w przedsiębiorstwach zbiorowego inwestowania, o ile działania takie nie
stanowią świadczenia usług finansowych;

e) umów zawartych w ramach systemu objętego zakresem zastosowania art. 4 ust. 1 lit.
h).

 Przewóz pasażerów – art. 5 ust. 2 i 3 Rzym I,
 Możliwość wyboru prawa właściwego, ale wybór jest ograniczony w ust. 2 - strony mogą

wybrać prawo właściwe, ale tylko za pomocą pewnych określonych łączników, są one w tym
artykule wymienione (znać). Gdy brak wyboru prawa – łącznik zwykłego pobytu podróżnego,
zwykłego pobytu przewoźnika, siedziby głównego organu zarządzającego przewoźnika, itd. ..,

 Umowy o pracę – art. 8 Rzym I, dopuszczalny jest wybór prawa, ale ograniczony, bo Rzym I

stanowi, że nie może on prowadzić do wyłączenia ius cogens, które byłoby właściwe, gdyby
wyboru nie było. Gdy strony nie wybrały prawa – prawo właściwe to prawo miejsca świadczenia
pracy. Tymczasowa zmiana pracy nie oznacza zmiany prawa właściwego. Czasowa zmiana
pracy – gdy pracownik ma ponownie podjąć pracę w państwie pochodzenia po wykonaniu pracy
za granicą.

o Reguła dopełniająca – ust. 3 miejsce przedsiębiorstwa pośrednika pracy (za

pośrednictwem którego zatrudniono pracownika)

o Reguła korygująca - ściślejszy związek.

 Jakaś inna, nie zdążyłam zapisać

Zobowiązania wynikające z jednostronnych czynności prawnych – nie reguluje ich Rzym I, tylko
nasze PPM – art. 32, który wprowadza możliwość wyboru prawa: gdy zindywidualizowane są obie
strony, to obie muszą się zgodzić, gdy nie są – wybór ma charakter jednostronny. W braku wyboru –
miejsce zwykłego pobytu…
1.Zobowiązanie z jednostronnej czynności prawnej podlega prawu wybranemu przez osobę
dokonującą tej czynności. Od chwili gdy obie strony takiego zobowiązania są zindywidualizowane,
wybór prawa, jego zmiana lub uchylenie wymagają porozumienia obu stron tego stosunku.
2. W razie braku wyboru prawa zobowiązanie z jednostronnej czynności prawnej podlega prawu
państwa, w którym osoba dokonująca czynności prawnej ma miejsce zwykłego pobytu albo

30

siedzibę. Jeżeli z okoliczności wynika, że zobowiązanie pozostaje w ściślejszym związku z prawem
innego państwa, stosuje się prawo tego państwa.

6.05.2014r.

Zastępstwo z D. Gęsicką

Wypadek drogowy jest to zdarzenie, w którym brał udział pojazd mechaniczny, związany z ruchem na
drodze publicznej. Konwencja haska rozumie wypadek drogowy tak samo jak prawo polskie, ale
poszerza o te zdarzenia, które mają miejsce także na drogach wewnętrznych, wjazdach, podjazdach,
parkingach, w wypadku musi uczestniczyć choć jeden pojazd z napędem silnikowym lub bez napędu
(rower), musi też nastąpić związek z ruchem. Ta konwencja haska dot. wypadków drogowych nie
reguluje kwestii odpowiedzialności producenta, dystrybutora za wady w produkcji. Nie ma
zastosowania do osób, które są odpowiedzialne do utrzymania drogi w należytym stanie (jednostka
samorządu terytorialnego), kwestie związane z odpowiedzialnością za rzeczy cudze, w z wyjątkiem
samoistnego posiadacza pojazdu mechanicznego, z roszczeniami regresowymi między
ubezpieczycielem a sprawcą szkody, roszczeń między sprawcą szkody lub poszkodowanym a
jednostkami ubezpieczeń społecznych, np. ZUSem, to są te wyłączenia w których konwencja haska nie
znajduje zastosowania.

Jakie prawo jest właściwe dla oceny wypadku drogowego?

Art 3 – zasada ogólna, prawem właściwym jest lex loci delicti, państwo, gdzie nastąpił wypadek.
Wyjątki: państwo rejestracji takiego pojazdu, gdy w wypadku brał udział tylko 1 pojazd mechaniczny, a
posiadacz pojazdu ma siedzibę w innym państwie niż w tym, w którym nastąpił wypadek. Jeżeli było w
wypadku wiele ofiar, prawo właściwe dla każdej z tych ofiar będzie odrębne, jeżeli z kolei w wypadku
brało udział wiele pojazdów to prawem będzie prawo państwa rejestracji, wtedy gdy wszystkie pojazdy
są zarejestrowane w jednym państwie, jeżeli nie to wracamy to do lex loci delicti.
Konwencja haska była przedmiotem orzeczenia SA w W-wie, dot. wypadku na Litwie, spowodowanego
przez litewskiego kierowce, osoby poszkodowane żądały odszkodowania i zadośćuczynienia od
ubezpieczyciela. Miejscem zdarzenia -Litwa, miejsce zamieszkania osoby, która spowodowała wypadek
– Litwa, sąd powołał się na łącznik prawa państwa rejestracji samochodu – Polska, poszkodowany –
obywatel Polski, samochód ubezpieczony był przez polskie Towarzystwo Ubezpieczeniowe – pozwany.
Konwencja haska reguluje kwestie wskazania prawa właściwego dla wypadku drogowego, ale też dla
środków dochodzenia roszczeń za mienie zniszczone w wypadku. Kiedy dana rzecz była przewożona
przez właściciela pojazdu lub sprawcy wypadku prawem właściwym będzie prawo właściwe dla
sprawcy.
Klauzula porządku publicznego – element wielu aktów, prowadzi do pewnej korekty wskazania prawa
właściwego. Mamy ja też tutaj.

ROZPORZĄDZENIE RZYM II

Od jakiego momentu stosujemy Rzym II? - Od 11.01.2009 r – oprócz art 29 – 11.09.2008r.
Zakres przedmiotowy – spraw cywilnych i spraw handlowych, reguluje kwestie związane ze statutem
deliktowym, inne zobowiązania pozaumowne, np. bezpodstawne wzbogacenie, culpa in contrahendo,
prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia. Wskazanie, że nie dotyczy spraw celnych, podatkowych,
administracyjnych etc.
art 1 – dotyczy spraw handlowych i cywilnych powiązanych z prawem innych państw, chodzi nie tylko
o prawa państw członkowskich, wyraża się to, w tym, że pod uwagę będziemy brali tylko kwestie
relewantne, casum ad casum oceny dokonujemy, istotne znaczenie dla oceny danego stanu faktycznego
pod kątem prawnym.
Rzym II nie reguluje wszystkich kwestii:

31

➔

zobowiązań umownych,

➔

zobowiązań pozaumownych, ale nie reguluje kwestii związanych ze stosunkami rodzinnymi i
podobnych, np. obowiązku alimentacyjnego, weksle, czeki, weksle własne i innymi papierami
wartościowymi, kwestii organizacyjnych związanych z powstawaniem i istnieniem osób
prawnych i ułomnych osób prawnych, np. rejestracji, odpowiedzialność osobista członków
zarządu, ale kwestie odpowiedzialności tej spółki wobec osób 3 za szkody, które ta spółka
popełniła w związku ze swoim działaniem już tak!

➔

w kwestii naruszenia prawa do prywatności i innych dóbr osobistych, w tym zniesławienia,
(rozporządzenie weszło w życie tak późno, ponieważ państwa nie mogły dojść między sobą do
porozumienia w kwestii dóbr osobistych),

To prawo wskazywane przez Rzym II czasami także podlega korektom, dostrzegana jest dość duża
ingerencja lex fori, niezależnie jakie prawo zostało wskazane przez strony czy Rzym II, sąd który
stosuje reguły prawa obcego ma prawo stosować także przepisy wymuszające swoje zastosowanie,
kogenne.
Rzym II wyłącza możliwość odesłania, jeżeli wskazuje prawo właściwe to wskazuje tylko normy prawa
materialnego, a nie normy prawa międzynarodowego. Co do np. stanów w USA, każdy stan jest tutaj
traktowany jako odrębne państwo, nie reguluje kolizji pomiędzy prawami poszczególnych jednostek
administracyjnych. Jeśli chodzi o wskazanie prawa właściwego to strony mogą dokonać wyboru prawa
właściwego, ten wybór nie zawsze jest takim oczywistym rozwiązaniem. Co do zasady wybór prawa
może nastąpić dopiero po wystąpieniu zdarzenia powodującego szkodę, wyjątek: przedsiębiorcy – oni
mogą dokonać wyboru uprzedniego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych wynikających z
czynów niedozwolonych. Ten wybór prawa nie jest nieograniczony – art 14 ust 2 i 3 Rzym II – jeżeli
strony dokonały wyboru prawa państwa B jako prawa właściwego a wszystkie okoliczność
zobowiązania jest zlokalizowany w państwie A to wybór przez nich prawa państwa B nie może
obchodzić prawa państwa A, nawet w sytuacjach czysto krajowych, dopuszczalny jest wybór prawa
obcego, w tym, że będzie tu dochodziło do korekty dot. przepisów ius cogens.
Wyłączenie możliwości dokonania wyboru zostały też zawarte w części szczególnej Rzym II : jeśli
strony wyboru prawa nie dokonają lub ten wybór zostanie dokonany w sposób nieważny wówczas
prawem właściwym jest prawo państwo, w którym szkoda wystąpiła niezależnie od tego w którym
państwie miało miejsce zdarzenie i gdzie wystąpiły skutki pośrednie zdarzenia powodującego szkodę.
Co do wycieków olejów ze statków prawem właściwym jest prawo państwa, na terenie którego wyciek
oleju wywołał szkodę, ale może być też tak, że ten wyciek spowoduje zanieczyszczenie na terenie wielu
państw i wtedy właściwym prawem będzie prawo wszystkich państw, zawsze właściwych jest kilka
praw, wybór zostawia się powodowi, i będziemy musieli stosować albo jedno prawo, albo i wszystkie
prawa. (wielość praw właściwych)
pkt 17 preambuły Rzym II – gdy czynnik niedozwolony wywołał szkodę bezpośrednią na osobę to
prawem właściwym jest prawo miejsca, gdzie osoba doznała np. tego rozstroju zdrowia. Wyjątki są np.
zastosowanie łącznika personalnego, gdy sprawca i poszkodowany mają miejsce pobytu w tym samym
państwie.
Miejsce stałego pobytu – co do osoby prawnej – miejsce siedziby jednostki zarządzającej lub
filli/oddziału z którym zdarzenie jest związane, jeżeli w zdarzeniu bierze udział osoba prowadząca
działalność gospodarczą to jest miejscem stałego pobytu jest miejsce siedziby jej przedsiębiorstwa.
Escape close- jeśli z okoliczności sprawy wynika, że pozostaje ona w ściślejszym związku niż wg
reguły łącznika personalnego lub tego pkt 17 Rzym II to stosujemy łącznik najściślejszego związku.
Art 5 – prawo właściwe dla odpowiedzialności za produkt, stosujemy momencie kiedy nie dokonano
wyboru lub wybór dokonano w sposób nieważny, lub sprawca i poszkodowany nie mają tego samego
miejsca stałego pobytu. Wprowadzenie produktu do obrotu – dokonanie pierwszej czynności
upoważniającej za zgodą producenta.
Art 6 – dotyczy zarówno czynów nieuczciwej konkurencji (np. reklama sprzeczna z dobrymi

32

obyczajami) jak i czynów prawa antymonopolowego (np. kartele, dotyczą zbiorowych interesów),
prawo państwa, w którym występuje lub jest prawdopodobne by wystąpić naruszenie przepisów, nie
będzie miało zastosowania w relacjach między przedsiębiorcami jeżeli nachodzi do naruszeń między
nimi, a nie naruszenia przepisów nieuczciwej konkurencji (np. szpiegostwa).
Art 8 – prawo właściwe dla naruszenia prawa własności intelektualnej ( w ogólności i tych jednolicie
uregulowane na post. Unijnej), prawo państwa, dla którego dochodzi się ochrony, (a nie w którym
państwie ochrona jest dochodzona! Nie chodzi o lex fori!, nie stosujemy wykładni literalnej tego
przepisu, bo został źle przetłumaczony) zakres: szeroki, nie wszystkie państwa mają w jednolity sposób
uregulowane prawo własności intelektualnej, baza danych też jako prawo własności intelektualnej w
rozumieniu Rzym II, w Holandii jest np. takie coś jak prawo katalogowe – chronimy okładkę jakiś
magazynów, własność intelektualną trzeba rozumieć w sposób autonomiczny i szeroki, w prawie
autorskim mamy uregulowane kwestie ochrony wizerunku lub naruszenia tajemnicy, to są dobra
osobiste więc nie są chronione Rzym II, naruszenie dóbr osobistych – ochrony rzym II nie reguluje,
więc stosujemy nasze prawo krajowe, jeśli chodzi o istnienie dóbr osobistych i ich treść to problem
państwa obywatelstwa osoby poszkodowanej (lex patriae), co do skutków to państwo miejsca, gdzie one
wystąpiły albo gdzie doszło do naruszenia dóbr osobistych (albo – powód będzie sobie wybierał), art 16
ust 2- dotyczy sprostowania i odpowiedzi.

13.05.2014

Statut deliktowy – konwencja haska o prawie właściwym dla wypadków drogowych, w związku z
rozwiązaniami kolizyjnymi z Rzym II (zasadniczy łącznik lex loci damni), odstąpiono w Rzym II od
lex loci delikti commisi, nie jest ważne gdzie zdarzenie miało miejsce, a gdzie została wyrządzoną
szkoda!!! konwencja natomiast była uchwalona w okresie, gdy czynnikiem było lex loci delikti
commisi, więc więc ten łącznik pozostaje w nim podstawowe. Przyjęcie obok tego łącznika prawa
państwa rejestracji pojazdu jako prawa właściwego, zarówno dla roszczeń na osobie, jak i dla roszczeń
wyrządzonej szkody bagażu osoby, która jest przewożona pojazdem (właściwość prawa za uszkodzenie
rzeczy przewożonych przez pasażerów), także wskazuje prawo dla szkód dla osób, które nie są
pasażerami i rzeczy, które nie znajdują się w pojeździe. W każdym z tych przypadków konwencja sięga
albo do prawa miejsca zdarzenia albo prawa miejsca rejestracji pojazdu. Istotny art 6 – w sytuacjach
pojazdów niezarejestrowanymi lub zarejestrowanymi w kilku państwach przyjmuje się jako właściwe
prawo państwa, w którym dany pojazd stale stacjonuje. Art 7 – niezależnie jakie prawo będzie właściwe
dla oceny kwestii objętych konwencją nakazuje sięgać do prawa miejsca zdarzenia do określenia
właściwości faktycznych, dla oceny przebiegu tego zdarzenia. Musimy stwierdzić kto popełnił
wypadek, jakie zasady zostały złamane. Art 9 – bezpośrednie roszczenie osoby poszkodowanej,
ubezpieczyciela pojazdu czy ubezpieczyciela odp cywilnej pojazdu – akcium direkt, jest to roszczenie
wynikające z umowy ubezpieczenia, w którym zdarzenie leżącym u podłoża zdarzenia jest zdarzenie
deliktowe, natomiast z umowy wynika roszczenie – osobny statut – kontraktowy nie deliktowy- w
sytuacji, w której z umowy wynika akcium direkt, również sięgać gdyby ani prawo miejsca zdarzenia
lub miejsca rejestracji pojazdu nie przewidywało tego roszczenia – ochrona. Zgodnie z art9 trzeba
sięgnąć też do prawa właściwego umowy lub ubezpieczenia, gdyby to roszczenie nie przysługiwało
według prawa miejsca zdarzenia lub prawa miejsca rejestracji pojazdu. W przypadku zastosowania tych
przepisów nie wchodzi w grę odesłanie, nie analizujemy norm kolizyjnych tego państwa, którego prawo
jest właściwe według konwencji. Art8 – zakres, jakie kwestie związane z wypadkami drogowymi
podlegają? Podział odpowiedzialności, istnienie i rodzaj szkód, osoby uprawnione do odszkodowania
etc... podobnie jak w innych regułach deliktowych przejście do innego łącznika niż podstawowy jest
element normy kolizyjnej opartej o zbieg łącznikiem, wspólne powiązanie z prawem państwem
rejestracji w tym wypadku. Więcej niż 1 podmiot wykazuje powiązanie poprzez element wskazany w
normie kolizyjnej wtedy odstępujemy od podstawowego łącznika na rzecz łącznika alternatywnego.

33

Statut rzeczowy - własność i inne prawa rzeczowe. To określenie jakiego rodzaju dóbr i wartości
dotyczy? - z pewnością rzeczy, ale również może dotyczyć innych dóbr, które będą miały statusy w
obrocie podobne do rzeczy. Jakich dóbr dotyczy pojęcie rzeczy? Problemem kwalifikacyjnym będzie też
określenie co jest ruchomością a co nieruchomością. Pojęcie posiadania także problem? Generalnie
dominuje pojęcie, że problemy kwalifikacyjne należy rozstrzygać według lex rei sitae. Dla posiadania i
rzeczy – art 41 ust – główny łącznik lex rei sitae! Inne dobra to np. wierzytelności. Możemy wskazać
według polskiego systemu: hipoteka, subintabulat – przedmiotem hipoteki jest właśnie wierzytelność,
można ustanowić hipotekę na użytkowaniu wieczystym, papiery wartościowe reprezentujące towary –
jest on dokumentem, który ucieleśnia towar reprezentowany przez ten dokument, art 41 – chodzi nie
tylko o prawo właściwe tylko i wyłącznie dla rzeczy, lex rei sitae dobra, które jest przedmiotem prawa
rzeczowego. Dla rzeczy, własności i innych praw rzeczowych dotyczących rzecz będzie miało znaczenie
prawo państwa, w którym rzecz jest położona. Czy należy brać faktyczne położenie (situs naturalis) czy
pewną konstrukcję położenia rzecz (situs civilis) bez względu gdzie się ta rzecz znajduje? Ogólna reguła
musi nas prowadzić do situs naturalis. Problemem są rzeczy w tranzycie w przypadku situs naturalis. Ta
sytuacja obejmuje przemieszczanie się rzeczy z uwzględnieniem 3 państw (z którego wysłano, przez
które ją przemieszczano i gdzie rzecz dociera), gdy będziemy mieli do czynienia z dwoma państwami to
mamy do czynienia ze zmianą statutu, nie tranzytem! W sytuacji zmiany statutu przechodzimy do prawa
państwa B – ogólne reguły związane ze zmianą statutu. Problem to przebywanie rzeczy na terytorium
państwa, przez które się przewozi. Trzeba rozstrzygnąć pomiędzy situs naturalis państwa wysyłającego
a situs naturalis przyjmującego. Zdecydowano na sięgniecie do lex expedicionis – prawa państwa, z
którego rzecz jest wysyłana, ponieważ terytorium docelowego państwa jest niepewne, bo może się
zmienić, więc sięgamy do prawa tego państwa (wysyłającego), które jest pewne. Dalej pojawia się
koncepcja najdonioślejszego związku, zgodnie z którym można te kwestie oceniać z perspektywy
takiego państwa, z którego prawem dany stosunek prawno-rzeczowy jest najściślej związany. (możemy
poddać wtedy ten stosunek temu prawu) – kwestie zastawu na rzeczach ruchomych, kiedy zgodnie z
założeniami stron istotny będzie dla nich cel docelowy, a nie wysłania. Analizujemy nie okoliczności
faktyczne, a stosunek prawno-rzeczowy i jego powiązanie silniejsze z innym prawem niż to, z którego
rzecz jest wysyłana. (nie z państwem związany a z prawem tego państwa) Samoloty i statki morskie – są
generalnie rzeczami ruchomymi, ale są traktowane jak nieruchomości, są one rejestrowane w
poszczególnych państwach, rejestr jest zewnętrzną oznaką przynależności do danego państwa. W
ustawie włączono też do koncepcji kolizyjnej także środki szynowe, w tym więc przypadku, gdybyśmy
przyjęli situs naturalis to poddawalibyśmy je reżimom prawnym zmieniającym się, wobec tego że są
rejestrowane przyjęto regułę, że prawem właściwym jest prawo państwa rejestracji, gdyby jednak nie
były objęte rejestracją wtedy stosuje się prawo państwa portu macierzystego, tak więc prawo państwa
do którego należy. Ta reguła kolizyjna obejmuje wszelkie statki wodne, zostały wykreślone przepisy
prawa morskiego dotyczące statków morskich. Na czym polega problem? Statki tanningbander – statki
czasowo rejestrowe w państwach, które oferują dogodne warunki eksploatacji, generalnie
zaakceptowane jest tymczasowa zmiana bandery (czasowy rejestr innego państwa). (dotyczy i morskich
i lotniczych). Jeżeli mamy wskazane, że prawem właściwym jest prawo rejestru, to teraz spytamy
którego? Wobec tego jeżeli statek zmienia rejestr, to tylko te prawa które powstaną w czasie tego
rejestru będą mu podlegały, reszta podlega prawu rejestru stałego. Tak więc ta instytucja nie podważa
prawa rejestru stałego (art 355 par 2 kodeksu morskiego). Prawo lotnicze ma dość podobne rozwiązanie
(Art 11 prawa lotniczego). Specyficznym prawem tylko w stosunkach morskich tzw przywileje – zastaw
na ładunkach i statkach. Rodzaj wierzytelności wobec podmiotów eksploatujących statek lub właścicieli
ładunków. Prawem właściwym jest prawo państwa jest to, w którym prowadzone jest dochodzenie (lex
fori) – trzeba uchwycić statek, by móc się zaspokoić :)
Środki transportowe - musimy wziąć pod uwagę usytuowanie rzeczy należących do pasażerów, czyli
bagażu, w jego przypadku trzeba sięgnąć do reguł dotyczących tranzytu, bo rzecz często się
przemieszcza, podstawa do sięgnięcia związania sytuacji prawnorzeczowej z prawem innego pańswta
niż tego, z którego jest wysyłane, cała sytuacja jest związana z umową przewozu, i ta sytuacja będzie

34

bardziej bliska umowie. (Art 43 zd 2 ust o ppm.)
Kwestia w której prawo jest przedmiotem praw rzeczowych – istnieje możliwość ustanowienia zastawu
na wierzytelności, przedmiotem zastawu mogą być zbywalne prawa, potrzebna jest tylko forma
pisemna, zabezpieczenia jest prawo żądania świadczenia od innej osoby, ale jest też możliwa hipoteka
na wierzytelności (subintabulat), korzystając z tych dwóch przykładów, które odzwierciedlają dwie
różne sytuacje, w pierwszym przypadku praktycznie nie mamy żadnego uchwytnego fizycznie
desygnatu, nie możemy mówić o rei sitae, w drugim przypadku to praktycznie chodzi o taką
konstrukcje, kiedy przez subintabulat mamy dostęp bezpośrednio do nieruchomości, pośrednio
dochodzimy do rzeczy fizycznie ulokowanej, pośrednio docieramy do rei sitae. Jak zastosować art 41
gdy w grę wchodzi prawo na którym zostaje ustanowione inne prawo rzeczowe? Jeżeli mamy tę
możliwość fizycznego ulokowania to stosujemy prawo, w którym jest ono ulokowane. W przypadku
subintabulatu stosujemy prawo położenia fizycznego rzeczy, do którego docieramy pośrednio. Podobnie
z użytkowaniem wieczystym gruntu, jeśli więc mamy na nim hipotekę, mamy także dostęp do gruntu,
na którym zostało ustanowione. W przypadku gdy możemy ulokować fizyczne tam sięgamy do lex rei
sitae. Nie mamy tej możliwości w przypadku zastawu na wierzytelności o zapłatę ceny, przedmiotem
jest to roszczenie, trzeba poddać prawu, któremu podlega to roszczenie, czyli lex causae. Przy prawach
rzeczowych, które nie mają fizycznego desygnatu jest to prawo, któremu podlega owe uprawnienie,
któremu podlega prawo rzeczowe, czyli lex causae.
Papiery wartościowe reprezentujące towar, sam papier jest rzeczą będącą przedmiotem obrotu i
ucieleśnia towar. Papiery wartościowe mają te cechę, że trzeba być w ich posiadaniu by móc realizować
uprawnienia ucieleśnione w tych papierach – funkcja legitymacyjna, bez okazania dokumentu nie ma
prawa. Ucieleśnienie prawa w dokumencie – jeżeli nabędę prawa w dokumencie to nabywam prawa do
posiadania, żądania do wydania, własności towaru. O tym, czy dokument reprezentuje towar decyduje
prawo miejsca położenia towaru, jeśli w jakimś państwie znajduje się towar, przychodzę z dokumentem
i mówię, że na podstawie takiego dokumentu proszę wydać mi towar, to prawo obowiązujące tutaj
powie mi czy mogę tego żądać, o tym natomiast czy dany podmiot nabył dokument ma prawa do tego
dokumentu decyduje prawo miejsca położenia samego dokumentu (lex carte sitae). Żaden z
zasadniczych łączników nie może być dominujący o tym czy jeżeli nabyłem prawo do dokumentu to też
do rzeczy. Regulacje międzynarodowe dają nam na to odpowiedź. Tam, gdzie nie mamy takich
rozwiązań międzynarodowych tam, albo miejsce położenia samego dokumentu powinno decydować,
albo by brać pod uwagę lex causae dla stosunku prawnego inkorporowanego w dokumencie, czyli np.
dowód składowy wynika z umowy składu, więc poprzez te prawo właściwe dla umowy składu można
będzie ocenić.
Lex carte sitae możemy powiedzieć w kwestii klasycznej papierowej formy papieru wartościowego.
Musimy się odnieść do sytuacji gdzie przedmiotem jest zdematerializowany instrument finansowy
(papiery wartościowe i inne postaci instrumentów )– ust o niektórych zabezpieczeniach finansowych art
13 - reguła kolizyjna, prawem właściwym jest prawo państwa, na terenie którego prowadzony jest
rachunek/rejestr takich dokumentów zdematerializowanych, np. konto depozytowe, ewidencja papierów
wartościowych. Dotyczy tych, które miały postać papierową i zostały przekształcone. Ale są też takie,
które od początku istnieją jako zdematerializowane. I wtedy w przypadku zabezpieczeń rzeczowych na
takich dokumentach, prawem właściwym jest prawo państwa, w którym prowadzony jest rejestr także.
Można np. oddać weksel w zastaw- w praktyce w zastaw oddaje się prawo do żądania sumy, na którą
weksel opiewa. Prawu państwa rejestru poddaje się także nabycie w dobrej wierze takich
niematerialnych instrumentów finansowych, czyli np. nabycie zdematerializowanego czeku lub akcji, bo
o weksli w takiej postaci nie może być mowy.
Art 41 ust2 ust o ppm – nabycie i utrata własności podlegają lex rei sitae, gdy nastąpiło zdarzenie –
pociągające skutki, tym zdarzeniem będzie jakaś czynność prawna, np. upływ czasu, ale m.in. w kwestie
własności i posiadania możemy zadać sobie pytanie dot. ochrony własności lub posiadania. Jeżeli rzecz
A zostanie skradziona i przemieszczona na terytorium państwa B, to które prawo decyduje? Pierwsza
odpowiedź to problemem jest to, że została skradziona, więc kierowalibyśmy się ku zdarzeniu, ale

35

trzeba zauważyć, że o ochronie decyduje to czy dana osoba z ochrony skorzysta. W takim razie tym
zdarzeniem będzie wszczęcie takiego postępowania, w takim razie subokreślnik będzie nas kierował do
tego, kiedy osoba uprawniona korzysta ze swoich uprawnień. Kierujemy się do zdarzenia, z którym
wiążemy konkretną sytuację prawnorzeczową.
Podstawowe zagadnienia statutu rzeczowego: (art 41) czy określone zdarzenie, czynność prawna
stanowi tytuł nabycia prawa rzeczowego, czy taka czynność jest kauzalna czy abstrakcyjna, jeśli mamy
do czynienia z umowami prowadzącymi do skutków prawnorzeczowych (np. w umowie sprzedaży
musimy oddzielić aspekty obligacyjne od prawnorzeczowych jakim jest zmiana właściciela w wyniku
sprzedaży, kiedy mówimy o statucie kontraktowym to mamy na uwadze część obligacyjną, kiedy jednak
pytamy czy kupujący stał się właścicielem to przechodzimy do aspektu prawnorzeczowego), czy
umowa ma skutek rozporządzający czy nie, czy wiąże się z nią tylko skutek zobowiązujący,
konstytutywność wpisu do rejestru (czy wpis jeśli jest wymagany jest deklaratoryjny czy konstytutywny
– lex rei sitrae, statut rzeczowy, natomiast jak jest ten rejestr prowadzony, jakie czynności są potrzebne
do dokonania wpisu – prawo miejsca prowadzenia rejestru)
Możemy mieć wątpliwości czy dana sytuacja należy do statutu rzeczowego, czy ma skutek obligacyjny?
Jeśli z tego stosunku prawnego wynika bezwzględne prawo do rzeczy czy innego dobra wówczas mamy
do czynienia ze statutem rzeczowy, bo najważniejszą cechą jest bezwzględny charakter.
Art 46,47 -

36