Higienistka_stomatologiczna_322[03].Z1.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

lek. med. Konrad Szymczyk
mgr Katarzyna Zarębska

Opracowanie redakcyjne:
mgr Natalia Wysocka

Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].Z1.03
„Opracowywanie planu profilaktyczno-leczniczego”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu higienistka stomatologiczna.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1. Wpływ odŜywiania na stan zdrowia ludzi w róŜnym wieku.

Przeciwdziałanie nowotworom

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

4.2. Profilaktyka próchnicy, periodontologiczna. Higiena jamy ustnej

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

wiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

4.3. Zasady planowania profilaktyczno-leczniczego oraz higiena jamy

ustnej u osób w róŜnym wieku

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

wiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

4.4 Zasady leczenia ortodontycznego, profilaktyka dla potrzeb ortodontycznych

4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3.

wiczenia

4.4.4.

Sprawdzian postępów

4.5 Programy komputerowe w opiece zdrowotnej

4.5.1.

Materiał nauczania

4.5.2.

Pytania sprawdzające

4.5.3.

wiczenia

4.5.4.

Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu opracowanie planu

profilaktyczno-leczniczego.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, umiejętności jakie powinien posiadać uczeń przed przystąpieniem
do realizacji jednostki modułowej,

–

cele kształcenia, umiejętności jakie uczeń opanuje podczas realizacji programu jednostki
modułowej,

–

materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, umoŜliwiające
opracowanie planu profilaktyczno-leczniczego,

–

pytania sprawdzające, które umoŜliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń
potwierdzających nabycie umiejętności,

–

wiczenia do samodzielnego rozwiązania, które zawierają: polecenie, sposób wykonania

oraz wykaz materiałów do wykonania ćwiczenia oraz pomagają ukształtować
umiejętności praktyczne i zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,

–

sprawdzian postępów, który pomoŜe ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń,

–

sprawdzian osiągnięć, który po zrealizowaniu programu jednostki modułowej pozwoli
ocenić poziom nabytych umiejętności,

–

wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].Z1.01

Prowadzenie wywiadu chorobowego

322[03].Z1

Badania stomatologiczne

322[03].Z1.02

Wykonywanie badań jamy ustnej

322[03].Z1.03

Opracowywanie planu

profilaktyczno-leczniczego

322[03].Z1.04

Prowadzenie dokumentacji

stomatologicznej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

–

posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną,

–

stosować zasady higieny jamy ustnej,

–

rozróŜniać choroby jamy ustnej,

–

przeprowadzać analizę wywiadu z pacjentem,

–

rozwiązywać problemy w zakresie badań podmiotowych,

–

planować profilaktykę chorób jamy ustnej,

–

komunikować się z uczestnikami procesu pracy,

–

rozwiązywać problemy w zakresie wykonywania zadań zawodowych,

–

wykorzystać komputer,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić zadania profilaktyki w opiece stomatologicznej,

−

scharakteryzować modele organizacji opieki zdrowotnej w Polsce,

−

określić rolę opieki zdrowotnej w profilaktyce stomatologicznej,

−

scharakteryzować postawy pacjentów wobec własnego zdrowia, choroby i leczenia,

−

określić znaczenie sposobu odŜywiania, higieny jamy ustnej i uzębienia dla zdrowia
człowieka,

−

określić cele postępowania profilaktyczno-leczniczego,

−

dostosować postępowanie higieniczno-profilaktyczne do pacjentów z róŜnych grup
wiekowych i dyspanseryjnych,

−

określić formy i metody realizacji planu profilaktyczno-leczniczego,

−

dokonać analizy wyników badania podmiotowego i przedmiotowego,

−

określić zakres leczenia w próchnicy zębów, zgodnie z systemem Billingsa,

−

opracować plan higieny jamy ustnej i uzębienia dla osób w róŜnym wieku,

−

opracować plan profilaktyczno-leczniczy we współpracy z pacjentem i pod nadzorem
lekarza dentysty,

−

opracować plan zapobiegania próchnicy zębów,

−

opracować plan profilaktyki chorób przyzębia oraz błony śluzowej jamy ustnej,

−

opracować plan profilaktyki nieprawidłowości i wad rozwoju zgryzu,

−

określić efekty planowanego postępowania profilaktyczno-leczniczego,

−

zaplanować Ŝywienie osób w zaleŜności od ich wieku oraz potrzeb profilaktycznych
i leczniczych,

−

scharakteryzować postępowanie terapeutyczne dotyczące urazów

−

opracować plan profilaktyki czynnościowych i morfologicznych zaburzeń w narządzie
Ŝ

ucia występujących w następstwie braków w uzębieniu,

−

zaplanować postępowanie z pacjentem skierowanym do leczenia protetycznego,

−

określić rolę higienistki stomatologicznej w profilaktyce onkologicznej,

−

posłuŜyć się programem komputerowym podczas opracowywania planu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wpływ odŜywiania na stan zdrowia ludzi w róŜnym wieku.

Przeciwdziałanie nowotworom

4.1.1. Materiały nauczania

W Polsce profilaktyka onkologiczna w stomatologii polega na przeprowadzaniu badań,

które mają wykazać przyczyny ewentualnych zmiany w jamie ustnej. Pobiera się wtedy
z tkanek zmienionych chorobotwórczo wycinek, który przesyła się do laboratorium w celu
przeprowadzenia badań histopatologicznych.

Badania histopatologiczne stanowią profilaktykę chorób nowotworowych łagodnych,

złośliwych, torbieli, kiły, promienicy, gruźlicy (jest to uogólnienie). Badanie to pozwala na
szybsze podjęcie właściwej techniki leczenia.

Bardzo istotną rolę w badaniach onkologicznych stomatologii pełni higienistka

stomatologiczna,  poniewaŜ  powinna  ona  uświadamiać  pacjentowi  konieczność  profilaktyki
onkologicznej,  która  opiera  się  na  zwiększaniu  świadomości  konsekwencji  za  późno
zdiagnozowanej  choroby  nowotworowej.  Powinna  ona  być  wsparciem  emocjonalnym  dla
pacjenta  i  przekonać  go,  Ŝe  badanie  histopatologiczne  to  podstawowe  badanie,  które  moŜe
wykluczyć  lub  potwierdzić  istnienie  zaburzeń  tkankowych.  Higienistka  powinna  równieŜ
uświadamiać  pacjenta  w  zakresie  profilaktyki  próchnicy,  paradontozy,  a  takŜe  udzielać
wskazówek dotyczących odŜywiania, które ma bardzo istotny wpływ na stan jamy ustnej oraz
zębów. Przyjmowanie antybiotyków przez dłuŜszy czas bez osłony przeciwgrzybicznej moŜe
doprowadzić do wyjałowienia się flory bakteryjnej jamy ustnej, prowadzi to  do owrzodzenia,
stanu  zapalnego,  zmiany  pH  i  przebarwienia  zębów  (probiotyki  i  leki  przeciwgrzybiczne
powinny być podawane przy aplikowanym antybiotyku).

Zmiany nowotworowe występujące w jamie ustnej, charakteryzują się głównie

owrzodzeniem jamy ustnej. Profilaktyka w tych schorzeniach polega na usunięciu wszystkich
przyczyn mechanicznego urazu dziąsła, języka, policzka w postaci ostrych brzegów korzenia,
korony, protez.

Do łagodnych nowotworów szczęk i jamy ustnej zaliczamy:

−

brodawczaki,

−

naczyniaki,

−

włókniaki,

−

kostniaki,

−

zębaki.

Główne znaczenie w zdiagnozowaniu choroby mają wyniki badania histopatologicznego,

jak równieŜ cechy charakterystyczne danego schorzenia.

Brodawczaki spotyka się najczęściej na podniebieniu w postaci pojedynczych tworów.

Brodawkowaty przerost błony śluzowej spowodowany jest podraŜnieniami protez.

Naczyniaki jest to rodzaj nowotworu podobny do brodawczaków, jednak tworzy on guzy

ciemniejsze , występujące w postaci płaskich plam.

Włókniaki tworzą drobne guzki, które są usytuowane na podniebieniu. To schorzenie

moŜe być wywołane przyjmowaniem leków przeciwpadaczkowych (hydantoiny).

Kostniak wyrostka zębodołowego występuje w postaci wyrośli kostnych, moŜe on

spowodować asymetrię twarzy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do złośliwych nowotworów zaliczamy:

−

raka wargi,

−

raka dna jamy ustnej,

−

raka policzka,

−

raka języka.

Nowotwory te są niebezpieczne dla zdrowia, usuwa się je chirurgicznie lub stosuje

zabiegi chemioterapii.

Rak wargi dotyczy głównie męŜczyzn, umiejscawia się on na granicy czerwieni wargi

i skóry.  Rak  ten  rozwija  się  głównie  u  rolników,  ludzi  podatnych  na  działanie  czynników
atmosferycznych  (np.  promieniowanie  słoneczne).  Rozwój  choroby  jest  powolny
i bezbolesny.

Rak języka powstaje w błonie śluzowej, pojawiają się wtedy owrzodzenia na języku,

występuje silny ból. Leczenie polega na usunięciu chirurgicznym, napromieniowaniu,
profilaktyką moŜe być wycięcie węzłów chłonnych.

Rak dna jamy ustnej to zmiana w postaci nacieku w linii pośrodkowej ciała. Zmiany

pojawiają się pod językiem, mylone są często ze schorzeniem powstającym w wyniku
wyjałowienia od antybiotyków lub owrzodzenia jamy ustnej spowodowanego infekcją.

Profilaktyka onkologiczna polega równieŜ na przeprowadzeniu badań, np.: badań

przesiewowych w celu potwierdzenia lub zaprzeczenia hipotezy dotyczącej choroby
nowotworowej.

Osoby, u których w rodzinie wystąpiły przypadki chorób powinny czasami, w przypadku

niektórych schorzeń liczyć  się z prawdopodobieństwem zachorowania. Powinno likwidować
się  czynniki  ryzyka,  jakimi  są,  np.:  palenie  papierosów,  picie  alkoholu,  stres,  nieracjonalna
dieta.  Nieprawidłowo  wykonane  protezy,  korony  mogą  równieŜ  być  przyczyną  zmian
nowotworowych. Trzeba dbać o higienę jamy ustnej i nie doprowadzać do stanów zapalnych.

Postawy pacjentów wobec własnego zdrowia i sposobów leczenia zaleŜą od:

−

cech indywidualnych pacjenta,

−

wieku,

−

poziomu wykształcenia,

−

stanu wraŜliwości,

−

warunków społecznych,

−

okresu w jakim się pacjent znajduje.

Wśród populacji potencjalnych pacjentów są osoby, które robią dodatkowe badania

częściej niŜ są przewidziane. „Pielęgnują” kaŜdy objaw i odwiedzają lekarzy bardzo często.

Taka grupa ludzi zwana jest hipochondrykami, często okazuje się, Ŝe nic im nie dolega,

a oni  sami  „wmawiają  sobie  chorobę”.  Istnieje  teŜ  grupa  ludzi,  którzy  „boją”  się  lekarzy,
badań,  zaniedbują  kontrolę  lekarską,  nie  przyjmują  leków.  Często  okazuje  się,  Ŝe  choroba
rozwija  się,  kiedy  wreszcie  pacjent  zjawią  się  u  lekarza,  jest  juŜ  za  późno,  aby  podjąć
leczenie.  Osoby  te  wolą  nie  wiedzieć,  nie  badać  się  i  Ŝyć  w  nieświadomości,  ale  wtedy  gdy
choroba  da  o  sobie  znać,  okazuje  się  Ŝe  zmiany  w  organizmie  są  zbyt  duŜe,  aby  móc  ją
wyleczyć.

Najmądrzejsza postawa to postawa ludzi, którzy wychodzą z załoŜenia, Ŝe lepiej jest

zapobiegać  niŜ  leczyć,  odbywają  badania  kontrolne  regularnie,  dbają  o  stan  zdrowia  i  nie
obawiają  się  lekarza,  w  którym  widzą  autorytet  i  ufają  mu,  korzystają  z  jego  rad
i przestrzegają sposobu leczenia.

Kobiety w ciąŜy powinny szczególnie dbać o swój stan zdrowia, poniewaŜ od nich zaleŜy

zdrowie swoje i dziecka. Spotyka się kobiety w ciąŜy, które twierdzą, Ŝe w tym stanie nic im
nie grozi, Ŝe są zdrowe. Jednak mimo to, Ŝe nie mają objawów fizycznych powinny pamiętać

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

o  płodzie,  np.:  podczas  przeziębienia,  nie  powinny  bez  uzgodnienia  z  lekarzem  zaŜywać
leków.  W  aptece  mogą  dostać  środki  homeopatyczne,  które  nie  mają  działań  niepoŜądanych
i nie  przenikają  przez  łoŜysko.  Przyjmowanie  paracetamolu,  ibuprofenu  nie  naleŜy  do
wskazań, poniewaŜ przenikają one przez łoŜysko (w określonych przypadkach moŜna podać
paracetamol). Postawa ludzi wobec choroby jest róŜna zaleŜy teŜ od sposobu poinformowania
o niej przez lekarza, czasami, kiedy człowiek dowie się bezpośrednio od lekarza, Ŝe ma raka
załamuje się, poddaje. Pamiętajmy, Ŝe leczenie to nie tylko farmakologia, duŜą rolę odgrywa
teŜ psychika oraz psychologiczna walka z chorobą.

Starsi ludzie często nie przyjmują regularnie leków, nie przestrzegają dawkowania, moŜe

to wynikać z ich lekcewaŜącej postawy wobec leczenia, bądź wysokich cen leków.

Naukowcy nadal przeprowadzają badania dotyczące psychologii zdrowia i behawioralnym

wymiarem  postawy  wobec  własnej  choroby.  Wykryto,  Ŝe  męŜczyźni  mają  większe
powinowactwo  do  załamań  emocjonalnych  związanych  z  chorobą,  ludzie  wykształceni
bardziej przejmują się świadomością choroby, widzą zagroŜenia niŜ osoby bez wykształcenia.
Kobiety  częściej  wykonują  badania  profilaktyczne,  mniej  boją  się  negatywnych  wyników
oraz chętniej wykonują profilaktyczne badania onkologiczne.

OdŜywianie jest bardzo istotne w utrzymaniu prawidłowego stanu zdrowia całego

organizmu i jamy ustnej.

Dieta racjonalna to taka, która:

−

dostosowana jest do wieku,

−

dostosowana jest do zapotrzebowań organizmu,

−

ma odpowiednio dobrane, zgodne z normami wartości energetyczne,

−

dostosowana jest do rodzaju wykonywanej pracy.

ywienie jest potrzebne, między innymi do dostarczania energii potrzebnej do

wszystkich czynności Ŝyciowych.

SpoŜywanie pokarmów z duŜą ilością cholesterolu i tłuszczów prowadzi do zaburzeń

związanych z miaŜdŜycą naczyń, nadciśnieniem tętniczym.

PoŜywienie posiadające mało składników budulcowych, soli mineralnych, makro

i mikroelementów, przepełnione zaś cukrami prowadzi do zaburzeń metabolicznych
i otyłości. Ilość tłuszczu wzrasta i odkłada się, adipocyty zwiększają się, ich ilość wzrasta.

Do podstawowych zaburzeń towarzyszących otyłości naleŜą:

−

upośledzenie stymulowanego przez insulinę wychwytu glukozy przez tkankę mięśniową

i tłuszczową,

−

wzrost cholesterolu i zaburzenia metaboliczne lipidów,

−

zaburzenia czynności serca.

Naukowcy twierdzą, Ŝe dieta powinna być dostosowana do wysiłku energetycznego
i powinna zawierać:

−

10-15% energii z białka,

−

15-30% energii z tłuszczu,

−

30% energii z węglowodanów.

Zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300mg dziennie, soli

kuchennej 6g, zaś błonnika przynajmniej 27-40g.

Dieta, która ma wpływać pozytywnie na stan zdrowia człowieka, powinna być:

−

urozmaicona, to znaczy Ŝe musi zawierać róŜnorodne składniki,

−

energetyczna,

−

uboga w tłuszcze i węglowodany,

−

bogata w makro i mikro składniki i witaminy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób Ŝywienia jest bardzo waŜny przez całe Ŝycie, ale najbardziej w okresie

dzieciństwa i młodości, decyduje to o rozwoju psychicznym i fizycznym. Dzieci i młodzieŜ
powinny spoŜywać posiłki regularnie 4, 5 razy dziennie, co 4 godziny.

W Ŝywieniu osób starszych ilość pokarmów moŜe być mniejsza, lecz muszą być

podawane o regularnych porach między posiłkami długie przerwy powodują spadek poziomu
glukozy we krwi, co w efekcie powoduje uczucie głodu.

Podstawowymi składnikami pokarmowymi są:

−

białka, które zbudowane są z aminokwasów i stanowią budulec organizmu,

−

węglowodany, czyli cukry , które biorą udział w wytwarzaniu energii,

−

tłuszcze , czyli lipidy, w duŜych ilościach mogą odkładać się w tkance tłuszczowej,

−

witaminy, rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalne w wodzie, które stymulują

odporność organizmu oraz wpływają na róŜne procesy w organizmie,

−

związki mineralne dzielimy na makroelementy i mikroelementy, które biorą udział

w procesach fizjologicznych.

Piramida racjonalnego Ŝywienia, przedstawia cztery klasy produktów, które powinien

spoŜywać człowiek. Jak wynika z rysunku 1 najczęściej powinno jeść się: nabiał, sery, mięso
(szczególnie u dzieci), pieczywo i błonnik (osoby dorosłe). WaŜna jest równieŜ aktywność
fizyczna.

Rys. 1. Piramida Ŝywienia [7]

Istnieje wiele diet, jedną z nich jest dieta wegańska, która polega na spoŜywaniu tylko

pokarmów roślinnych, ale jak wykazują ostatnie badania dieta ta nie jest dobra. Organizm
potrzebuje do syntezy przeciwciał białek pochodzenia zwierzęcego. Często u wegan
występuje niedokrwistość wywołana spadkiem Ŝelaza we krwi.

PoŜywienie powinno być teŜ prawidłowo przechowywane i konserwowane.

Przemysł spoŜywczy rozwija się na polskim rynku bardzo dynamicznie. W związku

z duŜą  konkurencją,  producenci  prześcigają  się  w  reklamowaniu  swoich  produktów,
podkreślając  jedynie  pozorne  ich  zalety.  Coraz  trudniej  uzyskać  informację  o  sposobach
pozyskiwania,  przetwarzania  i  zawartości  zanieczyszczeń  w  artykułach  Ŝywnościowych.
Oferuje się konsumentom moŜliwość nabycia gotowych dań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady zdrowego Ŝywienia, polegają na:

−

przywróceniu zdrowia (Hipokrates leczył Ŝywnością),

−

utrzymaniu aktywności organizmu,

−

spełnieniu wymogów ochrony przyrody.

ywność wysokiej jakości oraz optymalne racjonalne Ŝywienie wspiera zdrowie i potęguje

witalność organizmu. Spośród rozwijających się dziedzin Ŝywieniowych, na uwagę zasługuje
ekotrofologia. Zajmuje się optymalizacją Ŝywienia z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb
człowieka, określa stan środowiska, w którym Ŝywność ta powinna być wyprodukowana.

DuŜą popularnością i zaufaniem konsumentów cieszą się produkty Ŝywnościowe

oferowane przez gospodarstwa ekologiczne, które zapewniają wysoką jakość biologiczną
płodów rolnych, ochraniają środowisko abiotyczne (glebę, wodę) przed działaniami
niepoŜądanymi.

NaleŜy uświadamiać ludziom jak waŜne są konsekwencje wyboru Ŝywności i sposobu

ywienia, nie tylko dla stanu ich zdrowia, ale takŜe przyszłych pokoleń. Dlatego szczególną

uwagę  powinno  zwracać  się  na  prawidłowe  Ŝywienie  dzieci  w  wieku  niemowlęcym
i poniemowlęcym,  poniewaŜ  nieprawidłowe  odŜywianie  moŜe  spowodować  skłonność  do
infekcji, moŜliwość chorób, opóźnienie wzrastania.

Coraz częściej matki podają swoim dzieciom gotowe przetwory spoŜywcze, które

wytwarzane są przez róŜne firmy (tabela 1).

Tabela 1. Odsetek dzieci spoŜywających sztuczne odŜywki [opracowanie własne]

Odsetek dzieci

Lp.

Pytania

Nigdy

lub

rzadziej niŜ raz
w tygodniu

Czasami ale

przynajmniej
raz w tygodniu

Codziennie

lub

prawie

codziennie

Jak często dziecko spoŜywa
gotowe przetwory dla
niemowląt i dzieci ?

30%

27%

43%

Jak często dziecko pije soki
owocowe i/lub warzywne ?

10%

88%

Jak wynika z powyŜszych danych prawie połowa dzieci spoŜywa gotowe przetwory

(kaszki, kleiki, zupki. itd.) prawie codziennie, 88% pije soki owocowe lub warzywne
codziennie i prawie codziennie.

W produktach tych mogą znajdować się zanieczyszczenia takie jak: pestycydy, metale

cięŜkie, azotany i azotyny, które nie są obojętne dla zdrowia młodego organizmu, dlatego
uwaŜa się za szczególne zasadne prowadzenie cyklicznych badań określających poziom
stęŜenia tych substancji w gotowych przetworach spoŜywczych dla niemowląt i dzieci.

W jednym z Domów Dziecka w Warszawie zbadano całodzienne racje pokarmowe

róŜnych grup wiekowych i stwierdzono, Ŝe w posiłkach dzieci w wieku od 4 do 6 lat, średnia
zawartość azotanów wynosiła 304 mg

KNO dzień, co stanowiło 300% dopuszczalnej dawki

pobrania (wynoszące w całodziennej racji 100mg azotynów

KNO

w ilości 6,6 mg.

rednia zawartość i azotynów w posiłkach była niŜsza od wartości maksymalnych

uznanych za bezpieczne w okresie zimowym.

Wynosiła ona 73,3% i 53,3% dawki pobrania tych związków przez organizm dziecka.
Prawidłowe Ŝywienie niemowląt ma duŜy wpływ na ich późniejszy rozwój, a więc takŜe

na stan jamy ustnej i uzębienia. Noworodek „oderwany” biologicznie od matki musi przejąć
wszystkie podstawowe funkcje Ŝyciowe i samodzielnie Ŝyć w odmiennych warunkach
Karmiony mlekiem matki szybciej adaptuje się w nowym środowisku.

Kobiety, które decydują się na dziecko, powinny dokładnie zapoznać się z optymalnym

sposobem jego odŜywiania. Według American Academy of Pediatrics za najbardziej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

racjonalną i niezawodną metodę uwaŜa się karmienie niemowląt przez co najmniej 6 miesięcy
piersią.

Istnieje wiele waŜnych przyczyn, aby uznać owe zalecenie za dogodne i korzystne

w rozwoju dziecka, a mianowicie:

−

pokarm kobiecy ma optymalne wartości odŜywcze, prawidłową podaŜ białka, tłuszczów,
węglowodanów,

−

mleko matki zawiera przeciwbakteryjne właściwości, które zmniejszają występowanie
chorób ostrych u niemowląt (biegunka zakaźna, zapalenie ucha środkowego, martwicze
zapalenie jelit i okręŜnicy) jest jałowe, zawsze świeŜe,

−

u niemowląt karmionych piersią stwierdzono, Ŝe choroby z udziałem układu
odpornościowego (cukrzyca, alergiczne zapalenie jelit i Ŝołądka) występują rzadziej,

−

dzieci karmione mlekiem matki wykazują szybszy rozwój psychiczny, poznawczy oraz
mają większą więź emocjonalną z matką.

Przeprowadzano wiele badań porównujących rozwój dzieci karmionych sztucznie i dzieci

karmionych pokarmem matki. Wykazały one Ŝe dzieci, które są Ŝywione sztucznie 10 krotnie
częściej są hospitalizowane z powodu zakaŜeń bakteryjnych, ryzyko zapalenia opon
mózgowo-rdzeniowych jest 4 krotnie większe, częściej występują u nich biegunki.

Badania te wykazały równieŜ, Ŝe karmienie butelką utrudnia noworodkom oddychanie.

Dzieci,  które  uŜywają    smoczka  częściej  przełykają  i  mają  krótszy  czas  przeznaczony  na
oddychanie.  MoŜe  to  prowadzić  do  obniŜenia  ciśnienia  parcjalnego  tlenu  i  wysycenia  krwi
tlenem, pojawienia się bezdechu, bradykardii, sinicy.

Nieprawidłowe Ŝywienie w okresie niemowlęcym moŜe spowodować w późniejszym

wieku otyłość.

Jak wykazują badania w ostatnim okresie wzrasta tendencja do karmienia piersią, co jest

wynikiem wzrostu świadomości matek co do zalet tego sposobu odŜywiania noworodków.

Przez okres pięciu, sześciu pierwszych miesięcy Ŝycia dziecka mleko jest jego jedynym

poŜywieniem,  niezaleŜnie  od  tego,  czy  jest  karmione  piersią,  czy  sztucznie.  Nie  ma  Ŝadnej
potrzeby  wcześniejszego  wprowadzania  nowych  pokarmów.  Gdy  ilość  pokarmu  matki
zmniejsza  się  i  staje  się  niewystarczająca,  naleŜy  dokarmiać  dziecko  mlekiem
modyfikowanym. Istnieją dwa rodzaje mleka modyfikowanego:

−

mleko początkowe przystosowane dla dzieci w pierwszych dniach i tygodniach Ŝycia,

−

mleko następne dla niemowląt po 4 miesiącu Ŝycia.

Rozszerzenie diety dziecka powinno odbywać się stopniowo, wiele zaleŜy takŜe od jego

reakcji i upodobań.

WaŜnym elementem w racjonalnym Ŝywieniu niemowląt jest równieŜ wprowadzenie do

ich diety produktów bezmlecznych, moŜe być to:

−

zupa jarzynowa,

−

kleik z ryŜu,

Często matki w tym okresie zaczynają podawać dzieciom gotowe produkty

ywnościowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. OdŜywianie niemowląt. [opracowanie własne]

Miesiąc Ŝycia

OdŜywianie ( rozszerzanie diety)

pierwszy - drugi

piersią lub mlekiem zmodyfikowanym

trzeci - czwarty

piersią lub mlekiem zmodyfikowanym

piąty - szósty

kaszka ryŜowa lub kukurydziana, soki, zupki jarzynowe,
mięso kurze, indycze, warzywa

siódmy - ósmy

zupy mięsne, Ŝółtka jajek

dziewiąty - dziesiąty

produkty mączne, serki, jogurty, dania obiadowe

Dziecku karmionemu sztucznie mlekiem modyfikowanym podajemy w 4 miesiącu Ŝycia

soki owocowe, w 5 miesiącu wprowadza się mieszanki mleczne z dodatkiem ryŜu, oraz zupę
jarzynową. W 6 miesiącu dodajemy do zupy przetarte mięso.

JeŜeli dziecko karmione jest pokarmem matki naleŜy pamiętać, Ŝe odstawienie od piersi

powinno być stopniowe, nie wcześniej niŜ od 10 miesiąca Ŝycia.

Do 9 miesiąca nie naleŜy podawać przetworów mącznych i kasz zawierających gluten

(np., kasza manna).W 10 miesiącu podaje się pieczywo Ŝytnie i pszenne.

Wraz z wiekiem, wzrasta ryzyko rozwoju róŜnych chorób. KaŜda ostra choroba osób

w wieku  podeszłym  moŜe  mieć  bardziej  skomplikowany  przebieg  niŜ  u  osób  młodych.
Dlatego w trakcie badań  naleŜy zwrócić szczególną uwagę na to, czy u pacjenta zauwaŜalne
są symptomy niedoŜywienia. Jest to istotne równieŜ, dlatego Ŝe część objawów niedoŜywienia
podobna  jest  do  fizjologicznych  objawów  starości,  min.  zwiotczenie  i  suchość  skóry,
zwiotczenie mięśni, łamliwość włosów.

Przyczyną niedoŜywienia osób w wieku podeszłym jest takŜe mniejszy apetyt, jak równieŜ

to, Ŝe ze względu na problemy z samodzielnym przygotowaniem posiłków i ich spoŜywaniem
nie  są  one  w  stanie  jeść  tego  wszystkiego,  co  jadały  wcześniej.  Dodatkowo  przyjmowanie
leków  moŜe  powodować  hamowanie  wchłaniania  róŜnych  składników  odŜywczych,  co
w długim okresie powoduje stały ich niedobór i w konsekwencji niedoŜywienie.

NaleŜy, więc zwrócić szczególną uwagę na prawidłowe odŜywianie osób starszych.

Pomimo  tego,  Ŝe  ilość  kalorii  potrzebnych  do  prawidłowego  funkcjonowania  zmniejsza  się
wraz  z  wiekiem,  proporcje  składników  odŜywczych  niezbędnych  organizmowi  pozostają
podobne.

Seniorzy powinni zwracać równieŜ uwagę na ilość przyjmowanych płynów, poniewaŜ

z wiekiem słabnie intensywność mózgowych sygnałów pragnienia. Dodatkowo, wraz ze
zmniejszeniem się wydolności motorycznej jelit, konieczne jest przyjmowanie większej ilości
płynów, co zapobiega częstemu problemowi osób starszych, jakim są zaparcia.

W starszym wieku zmienia się metabolizm, staje się wolniejszy, wątroba jest podraŜniona

i bardziej wraŜliwa przez działanie leków. W Ŝywieniu starszych ludzi często stosuje się
Ŝ

ywienie pozajelitowe.

ywienie pozajelitowe czyli parenteralne stosuje się u dzieci, osób starszych u których

ywienie tradycyjne nie jest moŜliwe, lub związane jest z niepełnym wchłanianie pokarmów

podawanych drogą doustną. Celem Ŝywienia pozajelitowego jest zabezpieczenie przed
ś

miercią głodową i wycieńczeniem organizmu. WaŜne jest równieŜ wykorzystanie leczenia

pozajelitowego u osób chorych po resekcji jelit lub z zespołem złego wchłaniania.

Leczenie pozajelitowe stanowi teŜ profilaktykę, zapobiega niedoŜywieniu i wycieńczeniu

organizmu, korzysta się z niego często na oddziałach chirurgicznych, za pomocą venflonu
poprzez Ŝyły obwodowe, zaś za pomocą cewnika przez Ŝyłę główną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. śywienie pozajelitowe [7]

NaleŜy zatem pamiętać, Ŝe zła dieta, niedoŜywienie, są często objawem choroby

człowieka:

−

zapotrzebowanie chorego na energię wynosi 1600-2000 kcal na dobę,

−

30-50% chorych ma cechy niedoŜywienia juŜ podczas przyjęcia do szpitala,

−

10-20% pacjentów przyjętych do szpitala posiada niedoŜywienie,

−

50-60% chorych na nowotwory wykazuje objawy niedoŜywienia,

−

u 80% chorych na raka przełyku i 60-70% chorych na raka Ŝołądka występuje

niedoŜywienie w momencie przyjęcia do szpitala.

Częściej stosuje się Ŝywienie dojelitowe, które jest bezpieczniejsze oraz zdecydowanie

tańsze.

Rys. 3. Ilość pacjentów Ŝywionych pozajelitowo, a śmiertelność [7]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

OdŜywianie ma wpływ równieŜ na stan paznokci, włosów, skóry. Kiedy czujemy, Ŝe

skóra jest szorstka powinniśmy spróbować nadać jej spręŜystość, uelastycznić najlepszym
sposobem, będzie zaaplikowanie organizmowi tego czego mu brakuje, czyli w tym wypadku
moŜna podać witaminę A+E, nienasycone kwasy tłuszczowe, maść ochronną z witaminą A,
która powoduje wzrost regeneracji naskórka.

Na łamiące się paznokcie i wypadające włosy warto zaŜyć droŜdŜe, witaminy z grupy B,

skrzyp, pokrzywę, wszystkie te substancje działają wzmacniająco na włosy, paznokcie,
powodują, Ŝe stają się mocniejsze i mniej się rozdwajają. Problemy z paznokciami i włosami
mogą wynika ze złego odŜywiania się.

SpoŜywanie węglowodanów w duŜych ilościach i nie przestrzeganie higieny jamy ustnej

moŜe  spowodować  próchnicę,  sól  w  większych  ilościach  moŜe  być  przyczyną  nadciśnienia
tętniczego, nadmierny cukier prowadzi do śpiączki cukrzycowej, nadmierna ilość cholesterolu
moŜe  być  przyczyną  miaŜdŜycy  naczyń,  choroby  Ŝył,  nadciśnienia  tętniczego,  brak  witamin
z grupy  B  powoduje  zajady,  osłabienie  włosów,  paznokci,  brak  witaminy  A  moŜe  być
przyczyną kurzej ślepoty i rogowacenia naskórka.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie podejście do choroby mogą wykazywać róŜni ludzie?
2.  Na czym polega dieta racjonalna?
3.  Na czym polega profilaktyka onkologiczna?
4.  Na czym polegają zasady racjonalnego odŜywiania się?
5.  Jakie choroby moŜe wywołać zbyt duŜa ilość spoŜywanej soli, cholesterolu?
6.  Jakie składniki potrzebne są do prawidłowego wzrostu organizmu?
7.  Jak ludzie mogą interpretować chorobę?
8.  Jak powinny odŜywiać się osoby starsze?
9.  Jak powinny odŜywiać się dzieci?
10.  Jaka jest rola higienistki stomatologicznej w profilaktyce onkologicznej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie analizy przypadków zidentyfikuj, która z wymienionych kobiet przestrzega

racjonalnej diety.

Opisy przypadków

Przypadek A

Ania nie lubi owoców, na obiad spoŜywa tłuste mięso, jada nieregularnie, zapomina

o jogurcie na śniadanie, codziennie zjada 2 czekoladowe batoniki.

Przypadek B

Sylwia jada regularnie, nie lubi tłustych potraw, ani słodyczy, uwielbia owoce, warzywa.

Przypadek C

Dorota często jada batoniki, na śniadanie zjada jogurty i płatki, stroni od tłustych potraw

i pojadania wieczorami, nie przepada za owocami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu odŜywiania na stan zdrowia,

przeprowadzić analizę przypadków,

zidentyfikować cechy pozytywne najkorzystniejszej diety,

zidentyfikować kobietę, która prawidłowo się odŜywia,

wyniki przedstawić na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wstaw w brakujące miejsca wyraŜenia: pozajelitowe, racjonalna, onkologiczna,

węglowodany, tak, aby zdania były prawidłowo sformułowane.

Dieta , która jest bogata w witaminy, białko, sole mineralne to dieta                 ……………..
Pobieranie wycinka z tkanek zmienionych chorobotwórczo to profilaktyka      ………..……
Sposób podawania pokarmu bezpośrednio przez układ Ŝylny to Ŝywienie         ……….…….
Dieta bogata w ………………………… jest często przyczyną zmiany pH jamy ustnej
i w konsekwencji przyczyną próchnicy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki,

przeczytać zdania do uzupełnienia,

wpisać brakujące wyrazy,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zidentyfikuj czynniki wpływające na podjęcie Ŝywienia parenteralnego.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania  dotyczącym wpływu Ŝywienia na stan zdrowia,
2)  wybrać dwie sytuacje opisujące Ŝywienie parenteralne,
3)  wskazać czynniki wpływające na konieczność Ŝywienia parenteralnego.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj Ŝywienie osób w zaleŜności od wieku oraz potrzeb profilaktycznych

i leczniczych. Wyjaśnij jaki wpływ ma sposób odŜywiania na stan jamy ustnej i uzębienia
człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu Ŝywienia na zdrowie,

ustalić przedziały wiekowe pacjentów,

przydzielić kaŜdej grupie odpowiedni przedział wiekowy,

zaplanować Ŝywienie dla osób z przydzielonego przedziału wiekowego,

przedstawić wyniki ćwiczenia,

wyjaśnić jaki wpływ ma sposób odŜywiania na stan jamy ustnej i uzębienia człowieka.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

ksiąŜka kucharska,

−

komputer z dostępem do Internetu.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować odŜywianie parenteralne?

2) scharakteryzować postawy ludzi względem choroby?

3) uzasadnić zalety diety racjonalnej?

4) wykazać cele Ŝywienia parenteralnego?

5) scharakteryzować profilaktykę onkologiczną?

6) zaplanować Ŝywienie osób w zaleŜności od ich wieku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Profilaktyka próchnicy, periodontologiczna. Higiena jamy ustnej

4.2.1. Materiały nauczania

Główną zasadą działań profilaktycznych jest zapobieganie niekorzystnym zjawiskom,

które w efekcie mogą prowadzić do choroby.

Profilaktyka polega na wykorzystywaniu róŜnych form i metod, które zmniejszają ryzyko

zachorowania.

Formy działania profilaktycznego:

−

nauczanie,

−

opisywanie szkodliwego działania niektórych nawyków,

−

zwalczanie szkodliwych czynników środowiskowych,

−

prowadzenie badań profilaktycznych,

−

wychowanie i wpojenie idei racjonalnego odŜywiania, zdrowego trybu Ŝycia,

−

prowadzeniu szczepień profilaktycznych.

Metody profilaktyki w stomatologii:

−

dokładnie zgłębienie danego zagadnienia,

−

analiza i zrozumienie przyczyn choroby,

−

wychowanie, które od najmłodszych lat wpaja ideę racjonalnego Ŝywienia,

−

opisywanie szkodliwych efektów nawyków Ŝywieniowych,

−

zwalczanie szkodliwych czynników środowiskowych,

−

prowadzenie badań profilaktycznych,

−

prowadzenie akcji, szkoleń, nauki higieny jamy ustnej.

W profilaktyce istotne jest racjonalne, jak równieŜ regularne odŜywianie, pojadanie

między posiłkami jest bardzo niekorzystne, powoduje zmianę pH i prawdopodobieństwo
pojawienia się próchnicy wzrasta.

Efektem prowadzenia działań profilaktyczno-leczniczych jest większa świadomość

pacjenta oraz zapobieganie chorobom dziąseł, zębów, jamy ustnej.

Profilaktyka przeciwpróchnicowa polega na uświadomieniu czym jest próchnica

i stosowaniu działań zapobiegających tej chorobie.

Próchnica zębów czyli caries dentium to proces pochodzenia zewnętrznego, który polega

na demineralizacji substancji nieorganicznych i proteolitycznego rozpadu substancji
organicznych twardych tkanek zęba, moŜe on po pewnym czasie doprowadzić do powstania
ubytków.

Próchnicę trzeba leczyć, jeśli profilaktyka zawiedzie, gdyŜ grozi to znacznymi ubytkami

zębów, wiąŜe się równieŜ z ich stratą.

Metody zapobiegania próchnicy:

−

higiena jamy ustnej,

−

racjonalne odŜywianie się,

−

mała ilość spoŜywanych węglowodanów oraz Ŝucie gumy bez cukru,

−

mycie zębów po posiłkach,

−

nie popijanie płynów przed snem,

−

regularne wizyty u stomatologa, kontrolowanie stanu zdrowia zębów,

−

lakowanie i korzystanie z fluoryzacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Czynniki wywołujące próchnicę [opracowanie własne]

Metody leczenia próchnicy to:

−

remineralizacja za pomocą związków fluorkowych,

−

impregnacja zębiny za pomocą azotanu srebra,

−

leczenie zachowawcze czyli tradycyjne,

−

abrazja powietrzna,

−

leczenie przy uŜyciu metod chemicznych (Ŝele).

Leczenie próchnicy polega na usunięciu zniszczonych tkanek zęba i odbudowie ich, do

tego zabiegu konieczne są odpowiednie narzędzia i materiały do uzupełnienia brakujących
części zęba.

Klasyfikacja próchnicy korzenia wraz ze wskazaniami do leczenia według Billingsa [4]:

−

stopień I – przebarwienie obnaŜonego korzenia bez obecności ubytku, naleŜy zastosować
preparaty fluorkowe,

−

stopień II – powierzchowne uszkodzenia cementu, ubytek o głębokości mniejszej niŜ
0,5 mm wymaga wygładzenia, wypolerowania i miejscowego stosowania preparatów
fluorkowych,

−

stopień III – ubytek powyŜej 0,5 mm głębokości. NaleŜy opracować ubytek i wypełnić
materiałem szklano-jonomerowym. Miejscowo stosuje się preparaty fluorkowe.

−

stopień IV – głębokie uszkodzenie korzenia, ubytek drąŜący do miazgi. Wskazane
opracowanie ubytku, zastosowanie podkładu i rekonstrukcja cementem szklano-jonomerowym
oraz miejscowo preparaty fluorkowe. W tej grupie przeciwwskazane są wypełnienia
z materiałów złoŜonych.

U pacjentów z duŜym ryzykiem próchnicy i duŜą ilością ubytków w korzeniu wskazane

jest wypełnienie szklano-jonomerowe zarówno do wypełnień czasowych, jak i ostatecznych.

Fluoryzacja endogenna polega na tym, Ŝe fluor dostarczany jest w odpowiedniej ilości do

wnętrza organizmu, jest on wtedy najbardziej przyswajalny. Źródłem jego jest woda, sól
spoŜywcza, mleko, tabletki.

Fluorkowanie wody pitnej jest najpopularniejszą formą fluoryzacji endogennej. W krajach

gdzie  fluorkowanie  wody  przeprowadzane  było  na  wysoką  skalę,  obserwowano  redukcję
próchnicy o 40-49%, w Polsce tylko kilka miast objętych było fluorowaniem. Przeszkodą we
wprowadzaniu  w  Polsce  tej  metody  jest  stan  techniczny  wodociągowego  systemu,
konieczność  monitorowania  ilości  fluoru  w  wodzie  oraz  przeprowadzania  badań

czas

próchnica

dieta

bakterie

płytki nazębnej

podatność zęba

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

epidemiologicznych osób, które spoŜywałyby tę wodę. Tańszą i prostszą metodą jest
fluorowanie soli spoŜywczej, wadą zaś tej metody jest róŜne spoŜywanie soli. Sól wiąŜę wodę
w organizmie i spoŜywanie jej w duŜych dawkach nie jest zdrowe, grozi nadciśnieniem
tętniczym.

Fluorkuje się teŜ za pomocą tabletki NaF, ten rodzaj profilaktyki przynosi około 40%

redukcji próchnicy pod warunkiem, Ŝe jest stosowany regularnie przez wiele lat

Tabletki powinny być rozpuszczane w ustach, najlepiej w ciągu dnia i nie stosuje się ich

zaraz po stosowaniu pasty z fluorem. Tabletki te powinny być stosowane juŜ u kobiet w ciąŜy,
aby zabezpieczyć przed próchnicą dzieci. Tego rodzaju terapia powinna być wykonywana
wedle zaleceń lekarza stomatologa. Przedawkowanie fluoru prowadzi to do toksycznych
działań, mogą pojawić się plamy na szkliwie, a nawet zatrucia.

Fluoryzacja egzogenna czyli kontaktowa jest metodą, która polega na bezpośrednim

kontakcie szkliwa zębów wyrŜniętych ze środkami zawierającymi fluor, takimi jak płukanki,
pasty, Ŝele.

Większość tych preparatów zawiera:

−

fluorek sodu (NaF),

−

monofluorofosforan sodu,

−

aminofluorki.

Preparaty do częstego stosowania (małe stęŜenie fluoru):

−

pasty  do  zębów  są  najczęściej  stosowaną  formą  dostarczania  fluoru  -  pasty  z  fluorem
powinno  stosować  się  juŜ  od  najmłodszych  lat,  z  tym  Ŝe  nie  mogą  mieć  one  smaku
owoców,  słodyczy,  bo  zwiększają  u  dzieci  zapotrzebowanie  na  te  produkty,  dzieci
powyŜej 8 roku Ŝycia mogą stosować pasty z duŜą zawartością fluoru pod warunkiem, Ŝe
nie przyjmują juŜ innych preparatów z fluorem. Przykładem pasty zawierającej flor moŜe
być  Lacalut  fluor  pasta  ta  chroni  zęby  przed  próchnicą  i  kamieniem  nazębnym,  zawiera
aminofluorki,  które  chronią  przed  próchnicą  oraz  olejki  eteryczne  zapewniające  świeŜy
oddech. Zawartość czynnego fluoru w pastach waha się od 525 do 1450 ppm.

−

płukanki  są  szczególnie  polecane  dla  osób,  które  noszą  aparaty  ortodontyczne,
w przypadku  odsłoniętych  szyjek  zębów,  polecanie  ich  powinno  być  poprzedzone
wywiadem lekarskim, nie zaleca się szczególnie u dzieci stosowania płukanek i tabletek
z fluorem. Częstość stosowania płukanek zaleŜy od ilości jonów fluorkowych: codziennie
zaleca się roztwory 0,05% NaF w ilości 10 ml jednorazowo, dwa  razy na dwa tygodnie
zaleca się roztwory o stęŜeniu 0,2% NaF

Lakowanie zwane takŜe uszczelnianiem polega na pokryciu bruzd i zagłębień w zębach

lakiem szczelinowym.

Bruzdy i szczeliny ze względu na swoją niekorzystną budowę są miejscami, które

ograniczają samooczyszczanie i oczyszczanie resztek pokarmu szczoteczką, a takŜe ułatwiają
rozwój bakterii, co sprzyja powstawaniu ognisk próchnicy juŜ we wczesnym okresie
uzębienia stałego.

Zabieg uszczelniania powinno przeprowadzać się po 4 miesiącach od wyrŜnięcia zęba,

ząb uszczelniany musi być na tyle wyrŜnięty, aby moŜna go było odizolować od wilgotnego
ś

rodowiska jamy ustnej. Pozwala to na kontynuowanie procesu dojrzewania zęba, a po

całkowitym jego wyrŜnięciu zmniejsza ryzyko próchnicy. Uszczelnia się trzonowce mleczne
i stałe, zęby przedtrzonowe, a takŜe zagłębienia górnych bocznych siekaczy stałych.

Do podstawowych zasad dbania o zęby higieny i higieny jamy ustnej zaliczamy:

−

mycie zębów po kaŜdym posiłku uŜywając pasty z fluorem,

−

korzystanie z nici dentystycznych,

−

racjonalne spoŜywanie posiłków oraz Ŝucie gum bez cukru,

−

częste wizyty kontrolne u stomatologa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Higienę jamy ustnej ocenia się za pomocą:

−

lusterka,

−

zgłębnika,

−

testu OHI,

−

wskaźnika fuksynowego.

Inną metodą oceny higieny jamy ustnej moŜe być sondaŜ diagnostyczny,

przeprowadzony za pomocą ankiety lub wywiadu.

Higiena jamy ustnej polega równieŜ na zastosowaniu działań profilaktycznych

w odpowiedniej kolejności:

−

regularne szczotkowanie, uŜywanie past z fluorem,

−

płukanie jamy ustnej,

−

nitkowanie przestrzeni międzyzębowych,

−

odpowiednia dieta,

−

regularne wizyty u stomatologa.

Rys. 5. Podstawowe czynności potrzebne do utrzymania higieny jamy ustnej [opracowanie własne]

Higiena jamy ustnej u osób starszych jest szczególnie waŜna, poniewaŜ następuje większe

ryzyko ubytku tkanki zęba oraz próchnicy korzeni. Starsze osoby mogą równieŜ cierpieć na suchość
błon śluzowych związane jest to z przyjmowaniem niektórych leków, a w konsekwencji prowadzi
to do próchnicy i chorób zębów. Warto zbadać ilość wydzielanej śliny przez starszą osobę. Pacjenci
tacy są często leczeni na inne schorzenia typu cukrzyca, choroby serca, stomatolog powinien teŜ
wziąć to pod uwagę. Dziąsła stają się delikatniejsze, czasami mogą krwawić. Aby wzmocnić zęby
stosuje się profilaktykę oraz korony i mosty na zęby.

Korona całkowicie przykrywa uszkodzony ząb, mosty są uŜywane do wypełnień

brakujących  zębów.  Stomatolog  podczas  badania  starszej  osoby  musi  przeprowadzić  z  nią
dokładny  wywiad,  wykazywać  empatię,  brać  pod  uwagę  inne  schorzenia,  przyjmowanie
innych  leków,  ubytek  tkanki  zęba  jak  równieŜ  paradontozę,  zaburzenia  wydzielania  śliny,
obecność  w jamie ustnej mostów, koron, protez. U starszych osób bardzo często stomatolog
napotyka  na  takie  objawy:  obnaŜenie  korzeni,  brak  zębów,  trudności  z  usunięciem  płytki
nazębnej,  tacy  pacjenci  wymagają  cierpliwości  oraz  motywacji  do  leczenia,  naleŜy  dbać
o profilaktykę oraz higienę jamy ustnej.

HIGIENA

JAMY USTNEJ

szczotkowanie

płukanie

nitkowanie

dieta

wizyty

u stomatologa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Higiena jamy ustnej u dzieci powinna zacząć się jak najwcześniej, juŜ w okresie

niemowlęcym  naleŜy  dbać  o  jamę  ustną.  Rodzice  powinni  zapewnić  prawidłowe
wychowanie,  dbać  o  czystość  smoczka,  nie  przedłuŜać  ssania  smoczka  do  późniejszego
okresu. Jeśli na błonie śluzowej pojawią się anomalie moŜna zastosować 1% wodny roztwór
gencjany.  Rodzice  powinni  teŜ  kontrolować  rozwój  narządu  Ŝucia  i  wzrost  zębów,  jeśli
zauwaŜą jakieś niepokojące objawy natychmiast powinni zgłosić się z dzieckiem do lekarza.

Dziecku nie naleŜy podawać płynów przed snem, jeśli ząbkuje moŜna podać preparat

znieczulający w postaci Ŝelu. JuŜ od najmłodszych lat naleŜy dzieciom wpajać zasady higieny
jamy  ustnej.  Wybrać  dla  dziecka  odpowiednią  do  wieku  szczoteczkę  i  określić  metodę
szczotkowania.  MoŜe  być  to  łatwa  metoda,  pionowa,  pozioma  lub  okręŜna.  Dla  maluchów
moŜna  polecić  metodę  szorowania,  a  dla  starszych  dzieci  metodę  Fonesa.  Szczoteczki  dla
dzieci  powinny  mieć  włosie  0,125  mm  średniej  twardości  i  przedłuŜony  trzonek,  dobierane
muszą  być  do  wieku  dziecka.  Płukanie  jamy  ustnej  po  myciu,  uŜywanie  past  z  fluorem,
traktowanie higieny jamy ustnej jako zabawy  stanowi  zasadę profilaktyki.

Czyszczenie przestrzeni międzyzębowych polega na tym, Ŝe za pomocą nici oczyszczamy

i usuwamy resztki pokarmu z powierzchni międzyzębowych i płytki nazębnej z powierzchni
stycznych.  Jeśli  stosujemy  codziennie  nici  wówczas  redukuje  to  płytkę  na  powierzchni
stycznych,  aŜ  do  50%.  KaŜdy  kawałek  nici  uŜywa  się  jeden  raz.  Nitkę  wkłada  się
w przestrzenie  międzyzębowe  i  delikatnymi  ruchami  przesuwa  nie  podraŜniając  dziąsła.
Pierwsze  nici  dentystyczne  wykonane  były  z  tworzyw  naturalnych,  obecnie  są  to  tworzywa
sztuczne, nasycone środkami bakteriobójczymi, fluorem, środkami zapachowymi.

Do oczyszczania powierzchni międzyzębowych mogą słuŜyć wykałaczki. Stosowane są

one głównie u dorosłych. Oczyszczają one powierzchnie międzyzębowe i masują dziąsła.
Wykałaczki mogą być drewniane i plastikowe.

OdŜywianie dzieci i matek w ciąŜy ma duŜy wpływ na jakość zębów w późniejszym

czasie.

Dieta w sposób bezpośredni wpływa na strukturę zęba i na tkanki twarde. Powinniśmy

jednak uwaŜać, aby nie spoŜywać duŜych ilości węglowodanów, dostarczać organizmowi
duŜe racje białka, poniewaŜ jego brak moŜe spowodować suchość w jamie ustnej i zaburzenia
wydzielania ślinianek.

Nasza dieta powinna być dostosowana do zdrowia zębów i z tego względu powinniśmy

jeść tak, aby:

−

utrzymać stałą ilość śliny,

−

zawartość kwasów w ślinie powinna być raczej niezmienna,

−

w ślinie była wystarczająca liczba buforów.

W niektórych produktach zawartość cukru jest ukryta, ale mino to działa wciąŜ

negatywnie, występuje to np. w jogurtach, lekach, syropach. SpoŜywanie substancji, które
szybko rozpływają się w jamie ustnej stanowi lepszą profilaktykę.

SpoŜywanie związków, które trudno rozpuszczają się w jamie ustnej, np.: chipsy

powoduje zaleganie pokarmu i moŜe prowadzić do częstszych chorób zębów.

Jednym z najistotniejszych sposobów profilaktyki próchnicy jest szczotkowanie, które

polega na masaŜu dziąseł oraz usunięciu płytki nazębnej i innych osadów. WaŜna jest tutaj
precyzja i dokładność, z jaką szczotkujemy zęby.

Zasady szczotkowania:

−

zęby szczotkuje się, co najmniej dwa razy dziennie około 3 minut,

−

szczoteczkę naleŜy chwycić całą dłonią tak, aby kciuk był wysunięty w kierunku włosia,

−

powinno się trzymać szczoteczkę mocno, ale tak, aby nie wywoływało to skurczu dłoni,

−

naleŜy zawsze w tej samej kolejności szczotkować te same partie uzębienia,

−

w technice okręŜnej zaleca się liczenie do pięciu zaś w wibracyjnej do dziesięciu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nieprawidłowe szczotkowanie prowadzi do uszkodzenia tkanek miękkich, zwłaszcza

dziąseł, starć szkliwa i zębiny.

Dobór szczoteczki mającej zapewnić prawidłową higienę jamy ustnej zaleŜy od:

−

wieku pacjenta,

−

anatomii zębów,

−

higieny ogólnej,

−

stanu dziąseł.

Rys. 6. Czynniki wpływające na wybór szczoteczki [opracowanie własne]

Szczoteczkę powinno zmieniać się, co 2-3 miesiące, po tym okresie włoski zaczynają

rozchodzić się na boki i to oznacza, Ŝe szczoteczka nie spełnia swej czyszczącej funkcji.

Szczoteczki nie powinno się przechowywać w zamkniętych pojemnikach, dlatego, Ŝe to

właśnie suchość włosia jest istotna we właściwościach myjących. Najlepsze są szczoteczki
z włosia syntetycznego, czyli nylonu, które nie chłoną wody, są trwalsze. Ponadto, jeśli mają
czubek zaokrąglony nie powodują uszkodzenia tkanek miękkich i szkliwa.

Rys. 7. Szczotkowanie [8]

Wybór

szczoteczki

zaleŜy od:

higieny ogólnej

stanu dziąseł

anatomii

zębów

wieku pacjenta

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szczególnie polecane są szczoteczki o miękkim lub średniomiękkim włosiu, dlatego, Ŝe

efekt czyszczący jest osiągnięty poprzez metodę czyszczenia, a nie poprzez twardość
szczotki.

W szczotkach włosie ułoŜone jest w kępkach, waŜne jest, aby między kępkami była

odpowiednia przestrzeń, poniewaŜ ułatwia to wysychanie szczoteczki i zwiększa jej
moŜliwości czyszczące. Główka szczoteczki moŜe mieć przeróŜny kształt, obecnie zaleca się
szczoteczki o małe główce około 3 cm dla dorosłych i około 2,5 cm dla dzieci.

Metody szczotkowania zębów:

−

wymiatania inaczej zwana obrotową, roll,

−

wibracyjna: Stillmana, Chartersa, Bassa,

−

okręŜno-szorująca,

−

Jonesa.

Tabela 3. Zalety i wady metod szczotkowania. [opracowanie własne]

ZALETA

Metoda

WADA

Łatwa do nauczenia przez dzieci. Fonesa

Niedokładnie myte przestrzenie
międzyzębowe.

Usuwa część płytki nazębnej
z przestrzeni międzyzębowej.

Roll

Niewiele likwiduje płytkę
poddziąsłową.

Wzmacnia brzegi dziąseł.

Stilmana

Płytka poddziąsłowa
niewystarczająco.

Dobry efekt masaŜu dziąseł

Chartersa

Trudna do nauczenia.

Usuwa płytkę nazębną
i poddziąsłową

Bassa

Niebezpieczna dla dziąseł przy
niepoprawnym stosowaniu.

WaŜna równieŜ jest profilaktyka chorób przyzębia.

Dobry stan przyzębia nie da się utrzymać tylko metodami profilaktyki domowej. WaŜny

jest równieŜ instruktaŜ z kontrolą higieny jamy ustnej oraz zabiegi profilaktyczne
przeprowadzane przez stomatologa lub higienistkę.

Płukanie jamy ustnej zaraz po szczotkowaniu powoduje powstanie aktywnej piany, która

ma równieŜ duŜe znaczenie w oczyszczaniu miejsc trudno dostępnych. Aby metoda ta była
jeszcze bardziej skuteczna naleŜy po zastosowaniu jej 2 godziny wstrzymać się od jedzenia
i picia.

Irygacje to forma płukania, która powoduje, Ŝe płukanie moŜe odbywać się pod

ciśnieniem. Do tego celu słuŜą specjalne urządzenia, wytwarzane jest podciśnienie w płynie
zgromadzonym w pojemniku tego urządzenia. Większość irygacji stosuje się w przewlekłych
chorobach przyzębia, do płukania jamy ustnej stosuje się:

−

solanki,

−

wodę,

−

roztwory z ziół.

Nitkowanie polega na korzystaniu ze specjalnych nici stomatologicznych, które „wciska”

się między zęby i czyści przestrzenie międzyzębowe. Profilaktyka ta jest nierozerwalna
z myciem zębów i płukaniem jamy ustnej.

Badanie profilaktyczne moŜe wykazywać obecność czynników szkodliwych dla

przyzębia takich jak:

−

płytka nazębna,

−

nieprawidłowe ustawienie zębów,

−

niewłaściwe uzupełnienia protetyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Skutki pukania jamy ustnej [opracowanie własne]

W zaleŜności od wyników tych badań ustala się dalszy tok postępowania. Wizyty

kontrolne powinny odbywać się, co 2, 4 miesiące. Badania profilaktyczne powinny
poprzedzone być wywiadem, który dostarczy informacji o:

−

przyczynach chorób przyzębia,

−

aktualnym stanie higieny przyzębia,

−

stanach zapalnych dziąsła,

−

powstawaniu nowej kieszonki dziąsłowej,

−

tym czy pacjent ma rozchwiane zęby,

−

tym czy chory ma krwawiące dziąsła.

Działania profilaktyczne powinny obejmować:

−

walkę z płytką nazębną,

−

eliminację czynników ułatwiających gromadzenie się płytki,

−

eliminację czynników urazowych,

−

zmniejszenie wpływu szkodliwych czynników ogólnoustrojowych,

−

zwiększenie odporności gospodarza.

Rys. 9. Etapy higieny jamy ustnej [2]

PŁUKANIE

JAMY USTNEJ

wzmacnia zęby

zmniejsza ilość

bakterii

chroni przed

próchnicą

zobojętnia kwaśne

usuwa resztki

pokarmu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rodzaje profilaktyki:

1) profilaktyka domowa, polega na:

−

właściwej higienie,

−

spoŜywaniu odpowiednich składników poŜywienia,

−

racjonalnym trybie Ŝycia,

−

regularnych wizytach kontrolnych.

2) profilaktyka profesjonalna, to przede wszystkim:

−

pouczanie pacjenta co do diety, trybu Ŝycia i higieny jamy ustnej,

−

okresowe zabiegi profilaktyczne,

−

polerowanie koron, szyjek i korzeni, jeŜeli są obnaŜone,

−

usuwanie przebarwień korony i szyjek zębów,

−

odwraŜliwianie koron i szyjek zębów.

Polerowanie koron, szyjek i korzeni zaleŜy od dokładności wygładzenia czyszczonej

powierzchni.  Usuwanie  nazębnych  złogów  naddziąsłowych  wykonuje  się  narzędziami
ręcznymi.  W  końcowej  fazie  moŜna  uŜyć  kirety,  do  usuwania  złogów  słuŜą  teŜ  narzędzia
ultradźwiękowe.  Usuwanie  przebarwień  koron  zębów,  które  mogą  być  spowodowane
paleniem  tytoniu,  kawy,  herbaty  mogą  być  usunięte  tzw.  piaskowaniem  przy  uŜyciu
odpowiednich aparatów, np. Air Flow.

Paradontoza jest to choroba przyzębia, czyli tych tkanek, które utrzymują ząb w zębodole.

Przyczyną paradontozy są głównie bakterie: Actinomyces, Actinomycetes. Powstanie
paradontozy wiąŜe się równieŜ z niewłaściwą higieną jamy ustnej.

Przyczynami paradontozy mogą być:

czynniki miejscowe:

−

bakteryjna płytka nazębna,

−

kamień nazębny,

−

wady gryzu,

−

urazy zębów,

−

nieprawidłowe protezy,

czynniki ogólnoustrojowe:

−

osłabienie organizmu,

−

zaburzenia hormonalne,

−

palenie papierosów,

−

stres,

−

niedobór witamin.

Objawem zapalenia dziąseł są:

−

zaczerwienienie na brzegu dziąsła,

−

obrzęk,

−

krwawienie,

−

owrzodzenie,

−

pogłębienie kieszonki dziąsłowej.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz metody profilaktyki próchnicy?
2.  Co to jest profilaktyka?
3.  Na czym polega fluoryzacja egzogenna?
4.  Na czym polega fluoryzacja endogenna?
5.  W jakim celu stosuje się płukanki do jamy ustnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Na czym polega profilaktyka paradontozy?
7

Jakie są objawy paradontozy?

8.  Jakie są przyczyny paradontozy i próchnicy?
9.  Jak moŜna zapobiec chorobom przyzębia?
10.  Jaki jest zakres leczenia próchnicy zgodnie z systemem Billingsa?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wstaw w brakujące miejsca wyraŜenia: Actiomyces, szczoteczka, irygacja, metoda Roll,

profilaktyka domowa, tak aby zdania były prawidłowo sformułowane.

1. …………….. powinno zmieniać się co 2, 3 miesiące i przechowywać w miejscu suchym,
nie zamkniętym.
2.  Przyczyną paradontozy mogą być bakterie ……………………. .
3.  Metoda,  która  usuwa  część  płytki  nazębnej  z  przestrzeni  międzyzębowych  to
…………….. .
4.  Właściwa higiena, racjonalny tryb Ŝycia, wizyty kontrolne to cechy ………………. .
5.  …………………. to płukanie pod ciśnieniem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki próchnicy do uzupełnienia,

przeczytać zdania,

wstawić brakujące wyrazy,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 2

ZDANIA

TAK

NIE

Dieta nie ma wpływu na profilaktykę.

Badania profilaktyczne są potrzebne.

Szczoteczkę kaŜdy powinien mieć taką samą.

NaleŜy nitkować zęby.

Nie wolno płukać jamy ustnej.

Węglowodany mają wpływ na rozwój próchnicy.

Dla dzieci stosuję się metodę szczotkowania
Jonesa.

Krwawiące dziąsła to objaw próchnicy.

Ból zęba to objaw próchnicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki próchnicy,

przeczytać uwaŜnie zdania zawarte w tabeli,

zaznaczyć X w odpowiedniej kolumnie,

porównać wyniki w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź analizę profilaktyki chorób jamy ustnej i zębów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki chorób jamy ustnej zębów,
2)  poszukać w róŜnych źródłach informacje o profilaktyce,
3)  przeprowadzić analizę korzyści płynących z prawidłowej higieny jamy ustnej,
4)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

– komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

– arkusz papieru.

Ćwiczenie 4

Uwzględniając klasyfikację próchnicy według Billingsa podaj metody jej leczenia:

Arkusz ćwiczeniowy

−

stopień I …………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..

−

stopień II – ………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...

−

stopień III – …………………………………………………………………………………

−

stopień IV – ………………………………………………………………………………...

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki próchnicy,
2)  przeanalizować klasyfikację próchnicy według Billingsa,
3)  przeanalizować sposoby leczenia próchnicy w zaleŜności od stopnia zaawansowania,
4)  przeprowadzić dyskusję w grupie,
5)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić metody profilaktyki?

2) podać zasady fluoryzacji endogennej?

3) podąć zasady fluoryzacji egzogennej?

4) zidentyfikować preparaty zawierające fluor?

5) zidentyfikować profilaktykę chorób jamy ustnej i zębów?

6) zastosować zasady profilaktyki?

7) sklasyfikować próchnicę według Billingsa?

8) scharakteryzować sposoby leczenia próchnicy w zaleŜności od stopnia

zaawansowania według metody Billingsa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady planowania profilaktyczno-leczniczego oraz higiena

jamy ustnej u osób w róŜnym wieku

4.3.1. Materiał nauczania

Higiena jamy ustnej u osób starszych jest szczególnie waŜna, poniewaŜ następuje większe

Aby wzmocnić zęby stosuje się profilaktykę oraz korony i mosty. Korona całkowicie

przykrywa uszkodzony ząb, mosty są uŜywane do wypełnień brakujących zębów. Stomatolog
podczas  badania  starszej  osoby  musi  przeprowadzić  z  nią  dokładny  wywiad,  wykazywać
empatię,  brać  pod  uwagę  inne  schorzenia,  przyjmowanie  innych  leków,  ubytek  tkanki  zęba
jak  równieŜ  paradontozę,  zaburzenia  wydzielania  śliny,  obecność  w  jamie  ustnej  mostów,
koron, protez oraz skłonności do alergii.

U dzieci waŜne jest zainteresowanie ich higieną jamy ustnej, wprowadzenie konkursów,

nagród za regularne wizyty u stomatologa lub prawidłową higienę jamy ustnej, waŜne jest teŜ
to, aby pod kontrolą rodziców prawidłowo szczotkowały zęby, miały nowe szczoteczki oraz
pasty z fluorem.

Profilaktyka jest bardzo istotna, gdyŜ ma na celu poszerzenie świadomości chorych.

Prawidłowe odŜywianie i higiena jamy ustnej stanowią waŜny aspekt w utrzymaniu jamy
ustnej w zdrowiu. śywienie odgrywa w medycynie waŜną rolę.

Odpowiednia dieta zwierająca duŜo składników budulcowych, białka, aminokwasów,

składników  mineralnych,  wapnia,  fluoru,  witamin  zapobiega  przed  prawdopodobieństwem
posiadania kruchych i skłonnych do próchnicy zębów, zapaleń błony śluzowej, aft, obrzęków
dziąseł,  krwawienia  dziąseł,  próchnicy.  Dieta  powinna  być  racjonalna,  pozbawiona  duŜej
ilości  węglowodanów.  Posiłki,  które  spoŜywamy  powinniśmy  jeść  regularnie,  dlatego  Ŝe
pojadanie między nimi zmieni ph jamy ustnej, zaś to jest powaŜnym problemem zdrowotnym.
ś

ując gumy powinno wybierać się bezcukrowe, które w składzie mają ksylitol, nie powinno

spoŜywać się produktów, które zalegają w jamie ustnej i cięŜko rozpuszczaj się w ślinie
np. chipsów, mogą pozostać w przestrzeni międzyzębowej i być przyczyną próchnicy.

Dzieci powinny spoŜywać duŜo nabiału, który jest źródłem wapnia. Promieniowanie

słoneczne powoduje, Ŝe w organizmie dzieci wytwarza się samoistnie witamina D

, która to

chroni przed wypłukiwaniem się wapnia. Kobiety w wieku okołomenopauzalnym muszą
spoŜywać produkty bogate w wapń z racji tego, Ŝe w z związku z zaburzeniami
hormonalnymi mają one prawdopodobieństwo szybkiej demineralizacji kości i zębów.

Osoby, które są leczone radioterapią posiadają zwykle zaburzenia w produkcji śliny,

zatem  ich  dieta  powinna  składać  się  z  produktów  nawilŜających  błonę  śluzową,  gdyŜ
spoŜywanie niewłaściwych pokarmów moŜe zaostrzyć suchość błon śluzowych i zmniejszyć
ilość  obecnych  w  ślinie  środków  buforujących,  co  wiąŜe  się  z  zaburzeniami  i  chorobami
zębów. Picie i pojadanie przed snem jest przeciwwskazane, jeśli chcemy przestrzegać reguły
profilaktyki  zdrowotnej.  Powinno  się  spoŜywać  owoce,  orzechy  w  duŜych  ilościach  oraz
pokarmy  zawierające  witaminy  A,  E,  D,  dozwolona  jest  równieŜ  komplementacja  tych
witamin  syntetyczna.  Witamina  A  i  E  nawilŜa  śluzówkę  jamy  ustnej.  Dieta  w  sposób
bezpośredni wpływa na strukturę zęba, na tkanki twarde. Powinniśmy jednak uwaŜać, aby nie
spoŜywać  duŜych  ilości  węglowodanów  (szczególnie  cukrów  prostych),  dostarczać

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

organizmowi duŜe racje białka, poniewaŜ jego brak moŜe spowodować suchość w jamie
ustnej i zaburzenia wydzielania ślinianek.

Podczas niedoboru witaminy D u dzieci opóźnia się wyrzynanie zębów mlecznych

i stałych, występują zaburzenia prawidłowego wykłuwania. Powstają małe zęby trzonowe lub
częściowo niewytworzone, Ŝuchwa jest mniejsza niŜ szczęka górna, podniebienie
wysklepione.

Niedobów witaminy K powoduje krwotoki jamy ustnej oraz krwawienie dziąseł.

Brak witaminy C powoduje wylewy krwawe dziąseł, zwiększenie ich objętości, obrzęki,

zapalenia dziąseł.

Niedobór witaminy B powoduje powstanie tzw. zajadów, owrzodzenie języka.

Podstawowym działaniem w leczeniu jest plan profilaktyczno-leczniczy, nie tyko

rozpoznanie, ale teŜ ustalenie planu dalszego leczenia. Postępowanie lekarskie powinno dąŜyć
do złagodzenia lub zlikwidowania dolegliwości. Wymaga to cierpliwości ze strony pacjenta
i przemyślanych działań ze strony lekarza.

Aby profilaktyka chorób była skuteczna naleŜy wdroŜyć ją do działań opieki zdrowotnej.

Zgodnie z WHO rozróŜnia się zapobieganie :

−

pierwotne,

−

wtórne,

−

trzeciorzędowe.

Zapobieganie pierwotne dotyczy ludzi ze zdrowymi zębami. Powinno się nim objąć

szczególnie dzieci i młodzieŜ, do podstawowych działań w tym obszarze zaliczamy:

−

promocję zdrowia,

−

oświatę zdrowotną

−

programy racjonalnego Ŝywienia,

−

okresowe badania stomatologiczne.

Zapobieganie wtórne dotyczy wybranych osób ze wczesnymi objawami choroby.

Ukierunkowane jest na dalsze zapobieganie rozwojowi choroby. Opiera się na:

−

specyficznej oświacie zdrowotnej,

−

badaniach okresowych.

Zapobieganie trzeciorzędowe dotyczy pacjentów leczonych z powodu chorób przyzębia.

Ukierunkowane jest na zminimalizowanie niekorzystnych skutków choroby i polega na:

−

kontroli osiągnięć wyników,

−

zapobieganiu dalszemu postępowi choroby,

−

zapobieganiu powikłaniom,

−

specyficznej oświacie zdrowotnej uzaleŜnionej od aktualnego stanu choroby.

Największe znaczenie ma zapobieganie pierwotne, eliminujące ryzyko wystąpienia

choroby. Zapobieganie wtórne moŜe tylko opóźnić chorobę, a trzeciorzędowe zmniejszyć
skutki.

Wskaźniki chorób przyzębia określają ich rozprzestrzenienie, intensywność, ale nie dają

poglądu na zakres i jakość potrzeb leczniczych. Lukę tę wypełnił wskaźnik
periodontologicznych potrzeb zwany CPITN. Badanie przeprowadza się cechowanym
zgłębnikiem. Metoda ta ocenia wszystkie potrzeby periodontologiczne:

−

oświatowo-zdrowotne,

−

profilaktyczne,

−

lecznicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Potrzeby periodontologiczne [opracowanie własne]

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega prawidłowe odŜywianie?
2.  Jakie są róŜnice w odŜywianiu się ludzi w róŜnym wieku?
3.  Czy moŜna Ŝuć gumy bez cukru?
4.  Jakie witaminy wpływają na dobry stan zdrowia jamy ustnej?
5.  Na czym polega higiena jamy ustnej u pacjentów w róŜnym wieku?
6.  Co to jest plan profilaktyczno- leczniczy?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź analizę zapobiegania pierwotnego chorobom jamy ustnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym planowania profilaktyczno-leczniczego,
3)  przeprowadzić analizę korzyści płynących z zapobiegania pierwotnego,
4)  sporządzić  wykres  słupkowy  dotyczący  korzyści  i  negatywnych  aspektów  prawidłowego

zapobiegania pierwotnego i wtórnego,

5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

– komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

– arkusz papieru.

PROFILAKTYCZNE

POTRZEBY

PERIODONTOLOGICZNE

OŚWIATOWE

ZDROWOTNE

LECZNICZE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zidentyfikuj czynniki wpływające na prawidłową higienę jamy ustnej u osób w róŜnym

wieku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem ćwiczeniowym dotyczącym prawidłowej higieny jamy ustnej,
2)  wybrać dwie sytuacje opisujące higienę jamy ustnej u starszej osoby i u dzieci,
3)  określić czynniki wpływające na higienę jamy ustnej.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 3

ZDANIA

TAK

NIE

Dieta wpływa na stan zębów.

Im więcej cukru tym zdrowiej.

Witamina A wpływa na stan jamy ustnej.

Zapobieganie wtórne jest najwaŜniejsze.

Zapobieganie pierwotne nie jest waŜne.

Gumy bezcukrowe są zdrowe.

Słodkie gumy są najzdrowsze.

Profilaktyka jest waŜna.

Osoby starsze nie muszą dbać o higienę jamy
ustnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się materiałem nauczania dotyczącym higieny jamy ustnej,

przeczytać uwaŜnie zdania zawarte w tabeli,

postawić X w odpowiedniej kolumnie,

porównać wyniki w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróŜnić metody szczotkowania u osób w róŜnym wieku?

2) scharakteryzować dietę pozwalającą na utrzymanie prawidłowego

stanu zdrowia?

3) opracować optymalną higienę jamy ustnej u osób starszych?

4) opracować optymalną higienę u dzieci?

5) rozróŜnić profilaktykę pierwotną i wtórną?

6) stosować zasady planowania profilaktyczno-leczniczego u pacjentów

w róŜnym wieku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zasady leczenia ortodontycznego, profilaktyka dla potrzeb

ortodontycznych

4.4.1. Materiał nauczania

KaŜdy stomatolog powinien być schludny, estetyczny, powinien umieć nawiązać kontakt

z pacjentem tak, aby wzbudzić jego zaufanie. Jednym słowem stomatolog powinien dbać
o swój pozytywny wizerunek.

Pacjenci często korzystają z porady stomatologa, kiedy pojawiają się konkretne

dolegliwości w postaci urazów zębów, próchnicy. Problem jest szczególnie trudny, gdy
dotyczy dzieci.

Urazy zębów dotyczą głównie dzieci, zdarzają się równieŜ urazy zębów u dorosłych

wynikające z upadku, uprawiania sportu. U dzieci zęby często wbijają się do zębodołów.

Wady zgryzu są podstawowym problemem, który moŜe prowadzić do urazów zębów.

Dlatego  waŜne  jest  stosowanie  profilaktyki  juŜ  we  wczesnym  dzieciństwie,  aby
zminimalizować  prawdopodobieństwo  wystąpienia  wad  ortodontycznych  w  późniejszym
okresie

Dziecko, które śpi na plecach powinno mieć połoŜoną pod główkę poduszeczkę, tak, aby

miało usta zamknięte, szczęki powinny do siebie przylegać. Nie powinno się dziecku
pozwolić na ssanie palca, ograniczyć ssanie smoczka, wyeliminować obgryzanie paznokci.

U kaŜdego noworodka dolna szczęka jest mniejsza od górnej. To wynik prawidłowego

rozwoju  części  twarzowej  czaszki  w  okresie  płodowym.  Ta  dysproporcja  zostaje  szybko
wyrównana, gdy prawidłowo karmimy dziecko. Najlepsze dla dziecka jest oczywiście ssanie
piersi.  Podczas  karmienia  naleŜy  je  ułoŜyć  w  pozycji  półpionowej,  przodem  do  matki.  Dłoń
matki  powinna  trzymać  pierś  tak,  aby  brodawka  wraz  z  otoczką  znajdowała  się  w  ustach
dziecka, zaś nos i bródka malca nie były uciskane. Niestety niektóre niemowlęta są karmione
sztucznie, powoduje to większe prawdopodobieństwo urazu.

Aby zachować profilaktykę powinno się zadbać o naturalny pokarm dla dziecka, lub

stosować smoczek anatomiczny, który swoim kształtem przypomina sutek piersi. Smoczek
zrobiony z miękkiej, spręŜystej gumy, musi mieć kilka małych otworów, przez które wypływa
kroplami pokarm. Podczas karmienia butelką musimy pamiętać o tym, aby nie uciskać bródki
dziecka.

Począwszy od pierwszych miesięcy Ŝycia, w miarę pojawiania się kolejnych zębów

mlecznych,  zaczyna  się  zmieniać  rodzaj  poŜywienia  dziecka.  Podawanie  pokarmu  łyŜeczką
powoduje, Ŝe dziecko uczy się przeŜuwać, a Ŝucie twardszych pokarmów dostarcza szczękom
malca  fizjologicznych  bodźców  do  wzrostu.  NaleŜy  dziecku  podawać  pokarmy  stałe,
zachęcać do Ŝucia i  gryzienia. JuŜ w wieku dziecięcym naleŜy dokładnie  przestrzegać zasad
profilaktyki ortodontycznej.

Zasady profilaktyki ortodontycznej:

−

w okresie ciąŜy przebywać pod stałą opieką lekarską,

−

korzystać ze spacerów,

−

racjonalnie się odŜywiać,

−

dziecko karmić piersią, ewentualnie dokarmiać smoczkiem krótkim, twardym,

spręŜystym z kilkoma małymi dziurkami,

−

w czasie karmienia dziecko powinno być prawidłowo ułoŜone,

−

odzwyczaić dziecko od złych nawyków,

−

troszczyć się, aby główka dziecka podczas spoczynku, była na niewielkim podwyŜszeniu,

aby oddychało przez nos.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dbać o jadłospis dziecka, aby jadło regularne i urozmaicone pokarmy, zawierające
witaminy,

−

gdy dziecko skończy 2 lata podawać mu do gryzienia twarde pokarmy,

−

utrzymywać stały kontakt z lekarzem,

−

zgłosić się na wizytę do ortodonty,

−

przestrzegać terminów wizyt,

−

pamiętać, Ŝe odpowiedni wiek do leczenia wad zgryzu to wiek od 5 do 13 lat.

Właściwie prowadzone leczenie protetyczne i prawidłowa profilaktyka prowadzą do

odbudowy uzębienia i zapewnienia normalnej funkcji narządu Ŝucia. Chroni to równieŜ układ
somatyczny, profilaktyka dotyczy zespołu mięśniowo-stawowego oraz podłoŜa stawowego.

W czasie badania naleŜy podjąć decyzję o pozostawieniu braków międzyzębowych lub ich

usunięciu. Jeśli nie ma zaklinowania zęba przeciwstawnego do luki, triady są przemieszane,
pojedyncze zęby zmieniają swoje połoŜenie, braki takie naleŜy uzupełnić. Przesunięte zęby
naruszają harmonię powierzchni zwarciowych i stają się przyczyną węzłów urazowych, które
mogą doprowadzić do zmian patologicznych w układzie somatycznym.

Wstawienie zęba pozwala odzyskać estetyczny wygląd, jak równieŜ przywraca działalność

łuku  zębowego,  zapobiega  to  dalszemu  rozchwianiu  zębów.  Korekcja  szlifowa  zębów  przy
istnieniu węzłów urazowych, jest działaniem zapobiegającym wystąpieniu uporczywych bóli
głowy,  miopatii.  Wadliwie  ukształtowana  korona  protetyczna  moŜe  doprowadzić  do
uszkodzenia  zęba  przeciwstawnego,  korona  moŜe  spowodować  stan  zapalny.  Stomatolog
powinien  uprzedzić  pacjenta,  aby  profilaktycznie  przestrzegał  higieny  jamy  ustnej.
Niewłaściwy kształt przęseł mostów moŜe równieŜ powodować stany zapalne jamy ustnej.

Osoby, które noszą ruchome protezy powinny usuwać z nich płytkę oraz dbać o higienę

jamy ustnej.

Aby profilaktyka ortodontyczna odniosła pozytywny skutek niezbędne są takie czynniki

jak:

−

motywacja,

−

instrukcja,

−

usuwanie płytki i kamienia,

−

leczenie zachowawcze,

−

kontakt z pacjentem.

Rys. 11. Cechy profilaktyki ortodontycznej [opracowanie własne]

Profilaktyka

ortodontyczna

instrukcja

leczenie

zachowawcze

kontakt

z pacjentem.

motywacja

usuwanie płytki

nazębnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynniki które mogą wskazywać na konieczność leczenia ortodontycznego:

−

zmiany rysów twarzy,

−

niewyraźna mowa,

−

spanie z otwartymi ustami,

−

nadmiernie cofnięta lub za bardzo skierowana do przodu broda.

JeŜeli pacjent posiada protezę naleŜy mu uświadomić, Ŝe elementy metalowe protez

wymagają staranniejszego oczyszczania niŜ wykonane z akrylu, powinno się je oczyszczać po
wewnętrznej i zewnętrznej stronie, starannie opłukać wodą. Protezy moŜna teŜ myć
szczotkując je, są teŜ środki oczyszczające protezy np. Corega Tabs. Jako pierwszy środek
czyszczący protezę był uŜywany podchloryn sodu. Występują teŜ liczne kleje podtrzymujące
protezy.

JeŜeli u pacjenta zaobserwujemy złe ułoŜenie zgryzu, nieproporcjonalną wielkość

uchwy, zmienione rysy twarzy to powinniśmy zwrócić się do stomatologa i rozpocząć

leczenie ortodontyczne.

Leczenie ortodontyczne polega nie tylko na uzyskaniu zdrowych zębów, zgryzu,

przyzębia, ale teŜ jest bardzo istotne jako aspekt psychologiczny, powoduje zmniejszenie wad
wymowy, ścierania zębów oraz zmianę rysów twarzy.

Etapy leczenia ortodontycznego:

−

wykonanie badania i przygotowanie materiałów stomatologicznych,

−

ustaleniu dalszego toku leczenia,

−

załoŜenie aparatu,

−

regularne kontrole u dentysty,

−

zdjęcie aparatu,

−

utrzymanie efektów i zdrowych zębów.

Etapy leczenia protetycznego:

−

gipsowe modele,

−

dokłada charakterystyka uzębienia pacjenta,

−

zdjęcia RTG,

−

wybranie najodpowiedniejszego aparatu,

−

regularne kontrole,

−

przestrzeganie higieny jamy ustnej.

W konsekwencji przeprowadza się badania kontrolne, które dają odpowiedź czy moŜna

juŜ zdjąć aparat i czy nie potrzebne są zabiegi chirurgiczne.

Prawidłowo ukształtowany narząd Ŝucia odgrywa waŜną rolę w Ŝyciu psychicznym

człowieka. Zdrowe, białe zęby, osadzone równo w łukach są atrybutem zdrowia. Dolna część
twarzy jest bardzo waŜna, poniewaŜ napięcie mimicznych mięśni i tkanek miękkich nadaje jej
młody lub stary wygląd. Dobre samopoczucie jest podstawą zdrowia.

JeŜeli mamy prawidłowo ukształtowany układu Ŝujący, to nie mamy problemu z:

−

uciem,

−

artykulacją dźwięków,

−

prawidłową mową ,

−

przełykaniem

Zaburzenia artykulacji dźwięków pojawiają się podczas utraty zębów. Jeśli chory nie ma

zębów przednich, niepoprawnie wymawia spółgłoski. Mięśnie inaczej pracują, wytwarzają się
dodatkowe ruchy.

Jeśli pacjent nie ma zębów, utrudnione jest równieŜ Ŝucie. Pokarm nie jest prawidłowo

rozdrabniany, trawienie jest trudniejsze oraz mniejsza ilość pokarmu wchłania się w jamie
ustnej. Połykanie jest równieŜ utrudnione, dlatego, Ŝe musi wystąpić silniejszy skurcz
przesuwający pokarm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do najwaŜniejszych objawów klinicznych starczego zaniku przyzębia moŜemy zaliczyć:

−

powolny, poziomy i regularny zanik wyrostków zębodołowych,

−

rozchwianie obnaŜonych zębów,

−

zanik wyrostka.

Zaburzenia te spowodowane brakiem uzębienia, mogą mieć niekorzystny wpływ na

wymawianie wyrazów, zaburzają pracę mięśni, zmiany kierunku biomechanicznego sił,
zmiane siły mięśni Ŝwaczy, przebudowę tkanki chrzęstnej w stawie skroniowo-Ŝuchwowym,
kostnej w wyrostkach zębodołowych. Dochodzi do zmian morfologicznych narządu Ŝucia,
zniekształcenie płaszczyzny zgryzowej.

Brak zębów powoduje teŜ:

−

uszkodzenie stawów skroniowo- Ŝuchwowego,

−

destrukcję mięśni Ŝwaczy,

−

zniszczenie przyzębia.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie czynniki świadczą o konieczności leczenia ortodontycznego?
2.  Jakie cechy przypisałbyś bezzębiu?
3.  Co obejmuje leczenie ortodontyczne?
4.  Jak definiujemy zmiany rysów twarzy?
5.  Jakie zasady występują w profilaktyce ortodontycznej?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź analizę prowadzania profilaktyki ortodontycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki ortodontycznej,
2)  poszukać w róŜnych źródłach informacji o ortodoncji,
3)  przeprowadzić analizę korzyści płynących z profilaktyki ortodontycznej,
4)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Uporządkuj w prawidłowej kolejności etapy leczenia protetycznego.

…………………………………………………………………………………………

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym leczenia ortodontycznego,
2) przeanalizować etapy leczenia protetycznego i uporządkować je w prawidłowej

kolejności,

3) wyniki przedstawić na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wpisz do diagramu podstawowe cechy profilaktyki ortodontycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki ortodontycznej,
2)  przeprowadzić analizę cech profilaktyki ortodontycznej,
3)  uzupełnić diagram,
4)  wnioski przedstawić na forum grupy.

Profilaktyka

ortodontyczna

regularne kontrole, gipsowe modele, higiena jamy ustnej, zdjęcia RTG, dokładna
charakterystyka uzębienia pacjenta, dobranie najodpowiedniejszego aparatu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie badania ortodontyczne?

2) scharakteryzować zasady profilaktyki ortodontycznej?

3) zidentyfikować zmiany ortodontyczne?

4) rozróŜnić predyspozycje do wad zgryzu?

5) zidentyfikować cel badania ortodontycznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Programy komputerowe w opiece zdrowotnej

4.5.1. Materiał nauczania

Programy komputerowe mają szerokie zastosowanie w opiece zdrowotnej, a zwłaszcza

w profilaktyce stomatologicznej. Programy komputerowe wykorzystuje się takŜe w róŜnych
urządzeniach medycznych, które słuŜą do diagnozowania pacjentów.

Za pomocą specjalistycznych programów komputerowych moŜna:

−

ocenić stan przyzębia na podstawie najwcześniejszych objawów,

−

usprawnić planowanie opieki stomatologicznej.

W profilaktyce stomatologicznej wykorzystuje się urządzenia zwane algometrami, które

pozwalają na ilościowe określenie pacjentów, przez pomiar progu bólu powstającego pod
wpływem nacisku. Próg ten moŜna zmierzyć za pomocą urządzenia z ręcznie naciąganą
spręŜyną lub za pomocą algometrów elektronicznych.

Trzaski i szmery są często objawem zaburzeń w stawach skroniowo-Ŝuchwowych.

Diagnoza za pomocą sonografi jest bardzo skuteczna. Opisano tutaj 8 rodzajów dźwięków,
które świadczą o poziomie choroby.

Za pomocą programów komputerowych przeprowadza się rejestrację osi zawiasowej

i ruchów kłykci stawowych. Pomiary te pozwalają na zamontowanie modeli szczęki i Ŝuchwy
w artykulatorze w odpowiednim stosunku względem stawów.

Skonstruowano takŜe przyrządy do kinematycznej rejestracji ruchów Ŝuchwy w trzech

płaszczyznach. UmoŜliwi to graficzną rejestrację zewnątrzustną ruchów Ŝuchwy za pomocą
pisaków.

Za pomocą pantografu Denara moŜna uzyskać przestrzenny zapis granicznych ruchów

kłykci stawowych.

System ArcusDigma składa się z półokrągłego łuku twarzowego, widelca zgryzowego,

modułu z ekranem dotykowym, oraz drukarki. System ten rejestruje zmiany natęŜenia
i przebiegu fal ultradźwiękowych, które są wywołane zmianą połoŜenia Ŝuchwy wobec
szczęki. Jest on prosty w obsłudze, nie obciąŜa pacjenta i ma szerokie zastosowanie.

Aparat Wagnera to nowoczesne urządzenie do aksjograficznej analizy toru ruchów głów

uchwy. Jego konstrukcja jest lekka, działa na zasadzie promieniowania podczerwonego.

Urządzenie to umoŜliwia pomiary opisane dla systemu Condylocomp, Cadiax.

Urządzenia wspomagane komputerowo do pomiaru niektórych parametrów przedstawia

tabela:

Tabela 4. Programy i parametry [opracowanie własne]

Przedmiot badania

Nazwa programu

Ból i wraŜliwość mięśni

Algometria

Pain Threshold Meter Model

PTH-AF2

Napięcie mięśni

Elektromiografia

BioEMG

Trzaski, szmery

Sonografia

Płytka poddziąsłowa .

Do wizualizacji tkanek narządu Ŝucia moŜemy wykorzystać:

−

komputerową  analizę  zdjęć  RTG  sumacyjnych.  Promieniowanie  RTG  wykorzystuje  się
do naświetlania kliszy fotograficznej lub czytnika CCD. Czułość czytników jest znacznie
większa  niŜ  kliszy,  co  pozwala  na  zmniejszenie  dawki  promieniowania  jonizującego
nawet  o  90%,  a  takŜe  na  skrócenie  czasu  naraŜenia.  Do  najbardziej  znanych  systemów
komputerowych naleŜą: Digora, PM Dixi, Digital X_Ray,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

komputerową  tomografię  radiologiczną,  metoda  ta  jest  stosowana  do  badań  zaburzeń
czynnościowych  i  morfologicznych  stawu  skroniowo-Ŝuchwowego,  umoŜliwia
prześledzenie  połoŜenia  głowy  Ŝuchwy  względem  dołu  stawowego  na  róŜnych
głębokościach.  Wykorzystywane  tutaj  systemy  komputerowe  to  Somatron  RH,
Orthopantomograph,

−

komputerowy  zestaw  wizyjny  Cis  daje  duŜe  moŜliwości  w  diagnostyce  i  planowaniu
leczenia.  Pozwala  na  powiększenie  i  pomniejszenie  obrazu,  kopiowanie  wycinków
pojedynczych  zębów.  Kamera  zewnątrzustna  pozwala  na  dokładną  analizę  schorzeń.
Zestawy  wideo  VIS  mają  wbudowane  silne  źródło  światła,  na  rynku  dostępne  są:
oral Video Scope, KTD, PM Intracam.

Za pomocą graficznych programów komputerowych moŜna zobaczyć:

−

wykres ruchów głowy Ŝuchwy podczas odwodzenia i przywodzenia Ŝuchwy za pomocą
aparatu Cadiax,

−

wizualizację stawu skroniowo-Ŝuchwowego,

−

połoŜenia protezy opartej na implantach z wykorzystaniem programu Sim Plant na
komputerowej wizualizacji przestrzennej.

Obowiązki pracodawcy w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników,

zakresu  profilaktycznej  opieki  zdrowotnej  nad  pracownikami  oraz  orzeczeń  lekarskich
wydawanych do celów przewidzianychw Kodeksie pracy (dz. U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.)
wynikają  z  art.  229  Kodeksu  pracy  oraz  Rozporządzenia  Ministra  Zdrowia  i  Opieki
Społecznej z dnia 30 maja 1996 r.

Lekarskie badania profilaktyczne dzielą się na:

1) badania wstępne, którym podlegają:

−

osoby przyjmowane do pracy,

−

pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy,

−

pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki
szkodliwe

−

dla zdrowia lub warunki uciąŜliwe,

2) badania okresowe, którym podlegają:

−

pracownicy naraŜeni na czynniki szkodliwe lub uciąŜliwe dla zdrowia określone
w załączniku do rozporządzenia,

−

pracownicy zatrudnieni w warunkach naraŜenia  na działanie substancji i czynników
rakotwórczych  lub  pyłów  zwłókniających,  po  zaprzestaniu  przez  nich  pracy  w
kontakcie  z  tymi  substancjami,  czynnikami  lub  pyłami  lub  po  rozwiązaniu  z  nimi
stosunku pracy,

−

badania kontrolne pracowników, którzy chorują dłuŜej niŜ 30 dni mają na celu
ustalenie zdolności do wykonywania pracy przez pracownika na dotychczasowym
stanowisku.

Badania profilaktyczne przeprowadzane są na koszt pracodawcy w miarę moŜliwości

w godzinach

pracy.

Pracownik

zachowuje

prawo

wynagrodzenia

czas

przeprowadzanych badań w czasie godzin, a w przypadku gdy badania przeprowadzane są
w innej miejscowości otrzymuje zwrot kosztów podróŜy od pracodawcy wg zasad
obowiązujacych przy podróŜach słuŜbowych.

Badania profilaktyczne mogą wykonywać tylko lekarze wpisani do rejestru lekarzy

przeprowadzających badania profilaktyczne prowadzonego przez wojewódzki ośrodek
medycyny pracy. Z rejestru tego mogą korzystać organy Państwowej Inspekcji Pracy
i Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz pracodawcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lekarze przeprowadzający badania profilaktyczne prowadzą dokumentację medyczną

obejmującą:
–

kartę badania profilaktycznego,

–

rejestr wydanych zaświadczeń.

Lekarz wydaje orzeczenie lekarskie na podstawie:

–

skierowania  pracodawcy,  w  którym  dokładnie  określony  jest  rodzaj  badania
profilaktycznego,  stanowisko  osoby  przyjmowanej  do  pracy  lub  przenoszonej  na  nie
i stanowisko,  na  którym  pracownik  jest  zatrudniony,  informacje  o  występowaniu  na
stanowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciąŜliwych,

–

aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia,
wykonywanych na tym stanowisku,

–

wyniku przeprowadzonego badania profilatycznego,

–

oceny zagroŜenia dla zdrowia i Ŝycia pracownika na stanowisku pracy,

–

ewentualnej wizytacji stanowiska pracy, orzeczenie lekarskie wydawane jest w formie
zaświadczenia, otrzymuje je pracodawca i pracownik.

W przypadku, gdy pracodawca prowadzi działalność stwarzającą zagroŜenie wystąpienia

nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia i Ŝycia pracowników, ma on obowiązek:
–

zapewnić odpowiednie do rodzaju niebezpieczeństwa urządzenia i sprzęt ratowniczy oraz
ich obsługę przez osoby przeszkolone,

–

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanemu,

–

zapewnić,  aby  prace,  przy  których  istnieje  moŜliwość  wystąpienia  szczególnego
zagroŜenia  dla  zdrowia  lub  Ŝycia  ludzkiego,  były  wykonywane  co  najmniej  przez  dwie
osoby,  w  celu  zapewnienia  asekuracji  zgodnie  z  rozporządzeniem  Ministra  Pracy
i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac, które powinny być
wykonywane przez co najmniej dwie osoby Dz. U. Nr 62, poz. 288.

System opieki zdrowotnej to zorganizowany i skoordynowany zespół działań, którego

celem jest realizacja świadczeń i usług profilaktyczno leczniczych i rehabilitacyjnych,
mających na celu zabezpieczenie i poprawę stanu zdrowia jednostki i zbiorowości.

W Polsce od wielu lat system opieki zdrowotnej jest reformowany, podejmowane są

róŜne próby dostosowania polskiego systemu opieki zdrowotnej do systemów (modeli) opieki
zdrowotnej występujących w rozwiniętych krajach europejskich.

Systemy organizacyjne opieki zdrowotnej:

1) model ubezpieczeń społecznych – typ Bismarka, charakteryzuje się:

−

finansowanie

przez

obowiązkowe

składki

płacone

przez

pracodawców

i pracowników,

−

istnieją fundusze statutowe mające osobowość prawną, będące pod kontrolą
instytucji samorządowych,

−

fundusze zasilają szpitale, istnieje system lekarzy domowych.

2) model Narodowej SłuŜby zdrowia model Beveridge’a, podstawowe zasady tego modelu to:

−

oddzielenie zasiłków chorobowych od leczenia,

−

powszechność i szeroki zakres bezpłatnych usług zdrowotnych, niezaleŜnie od
osiągniętych dochodów i stopnia komplikacji świadczeń medycznych,

−

równość dostępu do usług zdrowotnych,

−

finansowanie ochrony zdrowia ze źródeł publicznych,

−

konieczność integracji państwa w dziedzinę zdrowia uzasadniona celowością
osiągania pełnej równości w dostępie do świadczeń.

3) model scentralizowanej ochrony zdrowia – tzw. typ Siemiaszki, obowiązywał on w krajach

socjalistycznych, charakterystyczne cechy tego modelu to:

−

finansowanie przez budŜet centralny,

−

kontrola przez instytucje rządowe w systemie centralnego planowania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wolny dla wszystkich dostęp do świadczeń,

−

brak sektora prywatnego,

−

sektor zdrowia traktowany jest jako nieprodukcyjny dział gospodarki narodowej,

4) model rezydualny charakteryzuje się tym, Ŝe:

−

państwo nie ponosi odpowiedzialności za umoŜliwienie obywatelom dostępu do
opieki zdrowotnej,

−

obowiązuje zasada odpowiedzialności indywidualnej,

−

kaŜdy ma prawo decydować o przeznaczeniu swoich dochodów, o bieŜących
wydatkach a takŜe o przyszłych uprawnieniach.

aden z wymienionych modeli systemów zdrowotnych nie jest juŜ traktowany jako

wzorcowe rozwiązanie problemu organizacji ochrony zdrowia. Cechą charakterystyczna
nowej polityki zdrowotnej jest powszechne zjawisko reformowania opieki zdrowotnej.
Obecnie istnieje silna tendencja zmierzająca do decentralizacji, na którą wpływają:

−

zmiany demograficzne,

−

postęp cywilizacyjny i technologiczny,

−

realia ekonomiczne.

Podstawowym celem opieki zdrowotnej jest pomoc w utrzymaniu i poprawie stanu

zdrowia społeczeństwa, polega na usprawnieniu świadczeń medycznych. Zmiany opieki
zdrowotnej obejmują:

−

nacisk na promocję zdrowia,

−

całościowe traktowanie opieki zdrowotnej,

−

zapewnienie opieki na najwyŜszym poziomie,

−

zintegrowany system opieki,

−

zarządzający nadzorują rynek.

WyróŜniamy cztery kategorie organizacji opieki społecznej w Polsce:

I – Zintegrowana opieka zdrowotna, do głównych jej cech zaliczamy:

−

nacisk na opiekę zbiorową,

−

funkcyjność i integrację wydziałów,

−

podział na lekarzy opieki podstawowej i specjalistów,

−

stworzenie nowych modeli zarządzających,

−

zespół opieki podstawowej.

II – Domowa agencja opieki zdrowotnej charakteryzuje się:

−

coraz większą konkurencją,

−

utrzymaniem stanu funkcjonalności pacjenta,

−

reagowaniem na zmiany demograficzne i społeczne

III – Szpitalna opieka zdrowotna:

−

leczenie chorób,

−

reakcja na nowy paradygmat,

−

duŜa konkurencja i duŜe zmiany.

IV – Firmy farmaceutyczne główną ich cechą jest:

−

umiarkowana złoŜoność,

−

nacisk na działania badawczo- rozwojowe,

−

sprzedaŜ leków,

−

skrócenie czasu opracowania niektórych leków.

Czynniki oddziałujące na realizację opieki zdrowotnej:

−

metoda wynagradzania w postaci opłaty kapitałowej,

−

wynagrodzenia za wyniki pracy,

−

starzenie się społeczeństwa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

choroby społeczne,

−

tworzenie i zarządzanie informacjami.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest opieka zdrowotna?
2.  Jakie są modele opieki zdrowotnej?
3   Jaka jest rola opieki zdrowotnej?
4.  Jakie programy komputerowe wykorzystywane są w stomatologii?
5.  Jaka jest rola higienistki stomatologicznej?

4.5.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 1

ZADANIA

TAK

NIE

Opieka zdrowotna nie obowiązuje w Polsce.

Programy komputerowe są istotne w rozwijającym
się biznesie.

Dostawcą jest firma farmaceutyczna.

Organizacje edukacyjne i badawcze to fundacje
prywatne.

Produkcja to etap utworzenia nowego leku.

Digora to program komputerowy.

Molium to program komputerowy.

Zarządzanie polega na przystosowaniu się.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wykorzystania programów

komputerowych w opiece zdrowotnej,

przeczytać uwaŜnie zdania zawarte w tabeli,

wstawić X w odpowiedniej kolumnie,

porównać wyniki w grupie,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy::

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź analizę zapotrzebowania na systemy komputerowe w opiece zdrowotnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wykorzystania programów

komputerowych w opiece zdrowotnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) poszukać w róŜnych źródłach informacji o programach komputerowych,
3) przeprowadzić analizę korzyści płynących z zastosowania programów komputerowych w

opiece zdrowotnej,

4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź analizę modeli organizacji opieki zdrowotnej i określ, który z nich jest

najbardziej zbliŜony do modelu opieki zdrowotnej w Polsce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącej opieki zdrowotnej,
2)  przeprowadzić analizę czterech modeli organizacji opieki zdrowotnej,
3)  wskazać najlepszy model,
4)  wskazać model, do którego jest zbliŜony model organizacji opieki zdrowotnej w Polsce,
5)  wyniki dyskusji zaprezentować na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

– komputer z dostępem do Internetu,
–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić rolę opieki zdrowotnej?

2) scharakteryzować modele opieki zdrowotnej?

3) określić rolę higienistki stomatologicznej?

4) posłuŜyć się programami komputerowymi stosowanymi

w stomatologii?

5) scharakteryzować programy komputerowe?

6) określić rolę opieki zdrowotnej w stomatologii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Pobieranie wycinka ze zmienionych chorobotwórczo tkanek to

profilaktyka przeciwzawałowa.

profilaktyka kardiologiczna.

profilaktyka onkologiczna.

profilaktyka urazowa.

2. Dieta bogata w białko, witaminy, minerały, regularne posiłki to dieta

nieracjonalna.

racjonalna.

profilaktyczna.

sezonowa.

3. śywienie chorych drogą Ŝylną to Ŝywienie

parenteralne.

jelitowe.

pozajelitowe.

niepokarmowe.

4. Zymafluor to preparat zawierający

potas.

fluor.

magnez.

vit C.

5. Preparaty o małym stęŜeniu fluoru przeznaczone są do

rzadkiego stosowania.

częstego stosowania.

stosowane w wyjątkowych sytuacjach.

raz na dwa lata.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Paradontoza to choroba

zębów.

uszu.

mięśni.

przyzębia.

7. Częstość stosowania płukanek fluorowych zaleŜy od

ceny.

ilości jonów fluorkowych.

ilości jonów siarczanowych.

barwy preparatu.

8. Jedną z metod szczotkowania zębów jest metoda

mycia na sucho.

tarcia.

wibracyjna.

okrąŜania.

9. Prawidłowa dieta powinna

utrzymywać stałą ilość śliny w jamie ustnej.

składać się z węglowodanów.

być zmieniana co 5 lat.

składać się tylko z białek.

10. Leczenie ortodontyczne obejmuje

załoŜenie aparatu.

program komputerowy.

nic nie obejmuje, jest to leczenie incydentalne.

badania okresowe.

11. Zmiana rysów twarzy moŜe być spowodowana nieprawidłową profilaktyką

ginekologiczną.

ortodontyczną.

stomatologiczną.

pediatryczną.

12. Zanik przyzębia jest spowodowany

zanikiem przyrostka.

zanikiem wyrostka.

dodatkowym wyrostkiem.

dodatkowym przyrostkiem.

13. Czynności koniecznie przy badaniu ortodontycznym to

osłuchanie.

zapłata.

RTG.

osłuchanie i RTG.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Profilaktyka powinna obejmować

walkę z płytką nazębną.

walkę z płytką nazębną i Ŝucie gumy z cukrem.

ucie gumy z cukrem i płukanie.

stosowanie diety bogatej w węglowodany.

15. Czynnikiem szkodliwym jest

płytka nazębna.

płyn do płukania i szczoteczka ze sztucznego włosia.

szczoteczka z naturalnego włosia i płukanie jamy ustnej.

pasta z fluorem.

16. Irygacja to

mycie.

płukanie.

mycie i płukanie.

program komputerowy.

17. Metoda szczotkowania zębów dla dzieci to

roll.

Fonesa.

płukanie.

roll i płukanie.

18. Wybór szczoteczki zaleŜy od

wieku.

wieku i higieny.

higieny.

upodobań.

19. Obrzęk dziąseł to objaw

próchnicy.

paradontozy.

alergii.

próchnicy i paradontozy.

20. W stomatologii

stosuje się tylko narzędzia wirnikowe.

stosuje się komputerowe oprogramowanie.

nie stosuje się oprogramowania komputerowego.

nie stosuje się narzędzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Opracowanie planu profilaktyczno-leczniczego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Jańczuk Z.: Podręcznik dla higienistek stomatologicznych. PZWL, Warszawa 1994

Jańczuk Z.: Profilaktyka profesjonalna w stomatologii. PZWL, Warszawa 2001

Krajewski W.: Zagadnienia współczesnej profilaktyki stomatologicznej. WM, Warszawa
1995,

Piątkowska D.: Kompendium próchnicy zębów. Med Tour Pres International, 1999

Rosłan-Szulc K.: Abc Twoich zębów. Endirpol, Gdańsk 1994

Studzińska – Pasieka A. : Angielski dla stomatologów. Bestom, Łódź 2005