1. Elastyczność – podstawowe definicje
Elastyczność
– reakcja jednego czynnika (zmiennej) na zmianę
innego czynnika.
Elastyczność jakiejkolwiek wielkości nie tylko mówi nam, że zależność tegoż zjawiska od
jakiegoś innego istnieje i nie tylko jaki jest kierunek tej zależności (że zwyżka ceny zmniejsza
popyt), ale mówi nam cos więcej, mianowicie:
jak wielka jest zmiana danego zjawiska w zależności od innego.
Dodatkowo odpowiada nam na pytanie
o ile spadnie popyt pod wpływem podwyżki ceny lub
o ile podniesie się przy jej obniżce.
Podstawowymi czynnikami wpływającymi na popyt i podaż są ceny i dochody.
Stopień wrażliwości popytu i podaży ze względu na ceny i dochody określają:
1) współczynnik cenowej elastyczności popytu
2) współczynnik dochodowej elastyczności popytu
3) współczynnik krzyżowej elastyczności popytu
4) współczynnik cenowej elastyczności podaży
2
Współczynnik cenowej elastyczności popytu
Stosunek względnej zmiany wielkości popytu na dane dobro względem zmiany jego
ceny. Innymi słowy „cenowa elastyczność popytu” mierzy siłę reakcji popytu na zmianę ceny.
Q1 (wielkość popytu – przed zmianą),
Q2 (wielkość popytu - po zmianie),
P1 (cena początkowa),
P2 (cena po zmianie
)
1. Interpretacji wskaźnika elastyczności bierze się pod uwagę jego
wartość bezwzględną
(znak (+) lub (–) informuje jedynie o dodatniej lub ujemnej korelacji między zmiennymi.
2. Współczynniki elastyczności kształtują się w granicach od zera do nieskończoności.
3. Elastyczność cenowa popytu jest na ogół ujemna (ujemne nachylenie krzywej popytu)
W zależności od wysokości współczynnika elastyczności cenowej popytu wyodrębnia się,
dla:
a)
Edp
= 0
– popyt sztywny
b)
0 <
Edp
< 1 – popyt nieelastyczny (nisko, małoelastyczny
)
c)
Edp
= 1
– popyt neutralny (proporcjonalny, jednostkowy)
d)
Edp
> 1
– popyt elastyczny
e)
Edp
= ∞
∞
∞
∞
– popyt doskonale elastyczny
f)
Edp
< 0
– sytuacja nietypowa, anomalia cenowa funkcji
popytu
1
1
2
:
1
1
2
P
P
P
Q
Q
Q
Ep
−
−
=
0
1
∞
∞
∞
∞
popyt elastyczny
popyt
nieelastyczny
popyt neutralny
popyt doskonale
elastyczny
popyt sztywny
3
Dla liniowej krzywej popytu istnieje szybki
graficzny
sposób szacowania
elastyczności w analizowanym punkcie krzywej:
Elastyczność cenowa popytu zależy od:
1. Liczby dostępnych
substytutów dobra bądź usługi będącej przedmiotem badanego
popytu; im większa liczba substytutów, tym elastyczność cenowa popytu większa;
substytuty dają możliwość wyboru i – ewentualnie – łatwiejszej rezygnacji z
dotychczasowego przedmiotu zakupów; stwarzają też szansę na wzrost zakupów danego
dobra, gdy substytuty drożeją.
2.
Czasu, jakim dysponuje nabywca podejmujący decyzję zakupu; im dłuższy czas, tym
wyższa elastyczność popytu – większa bowiem szansa na znalezienie ewentualnego
substytutu.
3.
Udział danego dobra czy usługi w całkowitych wydatkach nabywcy; im ten udział jest
większy, tym popyt jest bardziej elastyczny.
4.
Skuteczności akcji promocyjnej produktu; skuteczna akcja edukacyjno – reklamowa
prowadzi do obniżenia elastyczności cenowej popytu wskutek przyczynienia się do
wzrostu zaufania czy przywiązania do znaku firmowego.
Q (ilość)
D (popyt)
P (cena)
Edp
= 0 – popyt sztywny
Edp
= ∞ popyt doskonale elastyczny
Edp
= 1 popyt neutralny
Edp
> 1 popyt elastyczny
0 <
Edp
< 1 popyt nieelastyczny
4
4. Współczynnik dochodowej elastyczności popytu
Elastyczność dochodowa popytu – stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na
określone dobro do względnej zmiany dochodu – siła reakcji popytu na zmianę dochodu.
Wzrost dochodów ludności zwiększa popyt na większość dóbr.
Jednak popyt na różne dobra zwiększa się pod wpływem wzrostu dochodów
w różnym stopniu.
Ei
= procentowa zmiana popytu
procentowa zmiana dochodu
Q1 (wielkość popytu – przed zmianą),
Q2 (wielkość popytu - po zmianie),
I1 (dochód początkowy),
I2 (dochód po zmianie
)
Dla:
a)
Ei
= 0 – popyt sztywny –
dalszy wzrost dochodu nie wywołuje żadnej reakcji po stronie popytu
b) Ei
< 0 –
wzrost dochodów powoduje spadek popytu na dane dobro
–
dobro niższego rzędu
[-]
c) Ei
> 0 –
wzrost dochodów powoduje wzrost popytu na dane dobro
–
dobro normalne
[+]
d)
Ei
= 1 – popyt neutralny –
wzrost dochodu wywołuje proporcjonalną reakcji po stronie popytu
e) Ei
> 1 –
wzrost procentowy wielkości popytu jest większy od procentowego wzrostu dochodu
–
dobro
luksusowe
f) Ei
< 1 –
wzrost popytu jest wolniejszy w stosunku do wzrostu dochodu
–
dobro podstawowe
1
1
2
:
1
1
2
I
I
I
Q
Q
Q
I
E
−
−
=
5
W zależności od wartości dochodowej elastyczności popytu Edi możemy dokonać
następującego rozróżnienia poszczególnych dóbr:
1.
Dobra normalne
(zwykłe) charakteryzują się dodatnią elastycznością dochodową popytu
(UWAGA: mogą być to zarówno dobra luksusowe i dobra podstawowe!).
2.
Dobra niższego rzędu
– mają ujemną elastyczność dochodową. Wzrost dochodu
zmniejsza rozmiary popytu na te dobra, z zarazem ich udział w budżetach nabywców.
3.
Dobra wyższego rzędu
(luksusowe) – mają elastyczność dochodową wyższą od
jedności. Wzrost dochodu zwiększa rozmiary popytu na te dobra i ich udział w budżetach
nabywców.
4.
Dobra pierwszej potrzeby
(podstawowe) – mają elastyczność dochodową niższą od
jedności. Są to wszystkie dobra niższego rzędu oraz część dóbr normalnych, z wyjątkiem
luksusowych. [D. Begg]
Uwaga:
paradoks Veblena – przy wzroście ceny rośnie popyt na dobra luksusowe
.
Uwaga wyjątki:
dobra Giffena – przy wzroście ceny rośnie popyt na dobra niższego rzędu
nie posiadające bliskich substytutów
).
0
1
+∞
∞
∞
∞
Dobra wyższego
rzędu (luksusowe) –
w tym dobra Veblena
Dobra pierwszej potrzeby
(podstawowe
)
Dobra niższego rzędu
- w tym dobra Giffena!
Dobra normalne
-∞
∞
∞
∞
Wartość Edi
6
Prawa Engla
Ernest ENGEL (1821-1896) statystyk z Saksonii, badając budżety domowe rodzin
robotniczych ustalił trzy prawa:
1. Wraz ze wzrostem dochodów spada proporcja wydatków na
ż
ywność
2. W miarę wzrostu dochodów wydatki na mieszkania, opał i światło
wzrastają skokowo
3.
W miarę wzrostu dochodów zwiększa się udział wydatków na dobra
luksusowe
I (dochody)
Wydatki w
procentach
a) wydatki na żywność
c) wydatki na dobra luksusowe
20%
40%
60%
80%
100%
b) wydatki na mieszkanie
7
1. Współczynnik cenowej elastyczności podaży
Elastyczność cenowa podaży – wyraża siłę reakcji wielkości podaży danego dobra na
zmianę jego ceny.
Esp
= procentowa zmiana wielkości podaży/ procentowa zmiana cen
Q
S
1
(wielkość podaży – przed zmianą),
Q
S
2
(wielkość podaży - po zmianie),
P1
(cena początkowa),
P2
(cena po zmianie
)
Wskaźnik Esp, może przyjąć następujące wartości:
a) Esp = 0 – podaż sztywna
b) 0 < Esp < 1 – podaż nieelastyczna (nisko-, małoelastyczna)
c) Esp = 1 – podaż neutralna
d) Esp > 1 – podaż elastyczna
e) Esp = ∞
∞
∞
∞ – podaż doskonale elastyczna
Elastyczność cenowa podaży
zależy od możliwości producentów
ograniczania rozmiarów produkcji, gdy ceny jej spadają, oraz ich
zdolności zwiększenia rozmiarów własnej oferty towarowej, gdy ceny
produktów gotowych rosną.
1
1
2
:
1
1
2
P
P
P
Q
Q
Q
S
E
s
S
S
−
−
=
8
Elastyczność cenowa podaży jest zależna przede wszystkim od:
1)
czasu, jakim dysponuje producent na przystosowanie się do zmienionego poziomu cen;
im dłuższy czas, tym elastyczność cenowa podaży jest większa – od sztywnej w bardzo
krótkim okresie czasu do doskonale elastycznej w okresie bardzo długim;
2) zachowania się
kosztów produkcji wraz ze zmianą skali produkcji; jeżeli wraz ze
wzrostem skali produkcji koszty szybko rosną, podaż jest mało elastyczna – szybki wzrost
kosztów ogranicza siłę stymulacyjną rosnącej ceny produktu; jeśli natomiast koszty rosną
relatywnie wolno wraz ze wzrostem produkcji, podaż jest bardziej elastyczna – ruch
kosztów nie niweczy cenowej stymulacji zmiany wielkości podaży.
Oraz
W bieżącym i krótkim okresie elastyczność cenowa podaży jest zależna od:
1) podatności danego dobra na
magazynowanie i od kosztów tego magazynowania; im
mniejsza możliwość przechowywania dóbr (dobra szybko psujące się) i wyższe koszty
magazynowania, tym mniejsza elastyczność cenowa podaży;
2)
cech technologicznych produkcji wynikających np. ze stopnia wyspecjalizowania
aparatu wytwórczego i obsługującej go załogi; wąska specjalizacja zmniejsza
elastyczność, charakter bardziej uniwersalny daje możliwość dokonywania pewnych
zmian asortymentowych, a więc stwarza warunki bardziej elastycznego reagowania na
zmiany cen rynkowych.
9
Współczynnik krzyżowej (mieszanej) elastyczności popytu
Elastyczność krzyżowa popytu (cenowa mieszana elastyczność popytu) na dane dobro A
względem zmian ceny
dobra B to relacja między względną zmianą zapotrzebowania na
dobro A a względną zmianą ceny dobra B.
Elastyczność krzyżowa popytu - stopień reakcji popytu na dane
dobro w odpowiedzi na zmianę ceny innego dobra.
Em
= procentowa zmiana popytu na dobro A /
procentowa zmiana ceny dobra B
QA1
(wielkość popytu na dobro A – przed zmianą),
QA2
(wielkość popytu na dobro A - po zmianie),
PB1
(cena dobra B początkowa),
PB2
(cena dobra B po zmianie
).
UWAGI:
1. Elastyczność krzyżowa popytu przyjmuje wartości zarówno ujemne i dodatnie.
2. Znak uzyskanej wartości zależy od wzajemnych powiązań (
substytucyjnych lub
komplementarnych) między dwoma branymi pod uwagę towarami (patrz rysunek!).
Wartość bezwzględna uzyskanego wskaźnika elastyczności mieszanej mówi o
sile danego związku (reakcji) czyli o sile związku o charakterze substytucyjnym
i komplementarnym. Im większa wartość wsk. elastyczności, tym substytucyjność
i komplementarność jest większa.
1
1
2
:
1
1
2
PB
PB
PB
QA
QA
QA
Em
−
−
=
10
Graficzna analiza elastyczności krzyżowej popytu:
Wzrost ceny dobra X powoduje wzrost popytu na
substytucyjne
dobro Y.
Wzrost ceny dobra X powoduje spadek popytu na
komplementarne
dobro Y.
WNIOSKI:
Elastyczność krzyżowa (mieszana):
dóbr komplementarnych jest ujemna,
dóbr substytucyjnych - dodatnia
P
dobro X
D
S
A
X
1
P
1
A’
P
2
X
2
S’
P
dobroY
D
S
A
Y
2
A’
Y
1
D’
dobro X
D
S
A
X
1
P
1
A’
P
2
X
2
S’
dobroY
D’
S
A’
Y
1
A
Y
2
D
P
P