ANALIZA PIONOWA I POZIOMA

SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH

ANALIZA ZMIAN WIELKOŚCI BILANSOWYCH

W CZASIE

Sporządzanie sprawozdań finansowych określa ustawa z dnia 29 września 1994 roku o
rachunkowości.
Sprawozdanie finansowe składa się z:
1.

bilansu

2.

rachunku zysków i strat

3.

sprawozdania z przepływu środków pieniężnych

4.

informacji dodatkowej

Przedsiębiorstwa zgodnie z ustawą o rachunkowości, niezależnie od formy organizacyjnej,
prawnej i własnościowej, zobowiązane są do sporządzania sprawozdań finansowych na
dzień kończący rok obrotowy lub na inny dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych.
Sprawozdania z przepływu środków pieniężnych sporządzają tylko te jednostki, o których
mowa w art. 64 ust.1 ustawy o rachunkowości, tj:
-

banki oraz ubezpieczyciele

-

jednostki działające na podstawie przepisów prawa o publicznym obrocie papierami
wartościowymi i funduszach powierniczych

-

spółki akcyjne

-

pozostałe jednostki, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono
sprawozdanie finansowe osiągnęły lub przekroczyły granicę dwóch z trzech
następujących wielkości:

•

średnioroczne zatrudnienie – 50 osób

•

suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego – równowartość w walucie
polskiej 1 000 000 ECU

•

przychód netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za
rok

obrotowy

–

równowartość

w

walucie

polskiej

3 000 000 ECU

Sprawozdanie

z

działalności

w

roku

obrotowym

powinno

zawierać

informacje o:
❖

ważniejszych wydarzeniach, w tym również inwestycjach, mających istotny wpływ na
działalność jednostki, które nastąpiły w roku obrotowym lub są przewidywane na lata
następne

❖

przewidywanym rozwoju jednostki

❖

ważniejszych osiągnięciach w dziedzinie badań i rozwoju technicznego

❖

aktualnej i przewidywanej sytuacji finansowej

B I L A N S

Bilans zawiera informacje o stanie zasobów majątkowych przedsiębiorstwa i źródłach ich
finansowania.
Istota bilansu wyraża się w jego równowadze między majątkiem (aktywami) i źródłami
jego finansowania (pasywami).

A k t y w a

P a s y w a

A.

Majątek trwały
I. Wartości niematerialne i prawne
II. Rzeczowy majątek trwały
III. Finansowy majątek trwały
IV. Należności długoterminowe

B.

Majątek obrotowy
I.

Zapasy

A.

Kapitał własny
I.

Kapitał podstawowy

II.

Należne lecz nie wniesione

wkłady

na

poczet

kapitału

podstawowego
III.

Kapitał zapasowy

IV.

Kapitał rezerwowy z aktualiza-cji
cen

II.

Należności i roszczenia

III.

Papiery wartościowe

Przeznaczone do obrotu
IV.

Środki pieniężne

C.

Rozliczenia międzyokresowe
(czynne)

V.

Pozostałe kapitały rezerwowe

VI.

Nie podzielony wynik
finansowy z lat ubiegłych

VII.

Wynik finansowy netto roku

obrachunkowego

B.

Rezerwy

C.

Zobowiązania długoterminowe

D.

Zobowiązania krótkoterminowe
i fundusze specjalne

I.

Zobowiązania krótkoterminowe

dotyczące kredytów i pożyczek

zobowiązania bieżące

II.

Fundusze specjalne

E.

Rozliczenia międzyokresowe
(bierne) i przychody przyszłych
okresów

Suma aktywów

Suma pasywów

Źródło: opr. na podst. zał. do Ustawy z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości

P i o n o w a a n a l i z a b i l a n s u
Pionowa analiza bilansu jest to porównanie stanów na koniec roku sprawozdawczego ze
stanami na początek roku. Porównanie ich pozwala na zaobserwowanie zmian jakie
nastąpiły w majątku przedsiębiorstwa i źródłach jego finansowania. Umożliwia tym
samym uchwycenie nieprawidłowości i zagrożeń w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa.
Celem analizy pionowej bilansu jest ocena struktury składników majątkowych (aktywów)
i funduszów przedsiębiorstwa (pasywów), tzn. udziału poszczególnych pozycji aktywów i
pasywów w sumie bilansowej.
Znaczenie struktury aktywów dla sytuacji finansowej przedsiębiorstwa wynika głównie z
faktu, że poszczególne składniki majątkowe różnią się między sobą:

Stopniem płynności

Skalą ryzyka, jakim jest obarczone ich wykorzystanie

Formą uczestnictwa w realizacji operacji gospodarczych

W bilansie aktywa są uszeregowane według stopnia płynności. Aktywa najbardziej
stabilne (najtrudniej wymienić je na gotówkę) są wykazywane na początku. Są to
składniki majątku trwałego, którego cykl obrotowy w przedsiębiorstwie jest dłuższy niż
rok. Następnie wykazuje się składniki majątku obrotowego, odtwarzane w jednym cyklu
operacyjnym.
Powszechnie przyjęte jest, że w normalnie rozwijającym się przedsiębiorstwie wartość
rzeczowego majątku trwałego powinna wzrastać w większym stopniu niż zapasy
rzeczowych składników majątku obrotowego, a one z kolei – w większym stopniu niż
należności i roszczenia.
W strukturze pionowej pasywów za zjawisko pozytywne uważa się szybszy wzrost
funduszów własnych w porównaniu ze wzrostem zobowiązań. Pewien wzrost stanu
zobowiązań można uzasadnić wzrostem produkcji, ale zbyt duży ich wzrost jest zwykle
objawem trudności finansowych firmy. Jednocześnie wysoki udział kapitału własnego w
przeciwieństwie do wysokiego udziału zobowiązań jest korzystnie oceniany przez
kredytodawców.
Dążenie do osiągnięcia takiej struktury kapitału, która byłaby pozytywnie postrzegana
zarówno kredytobiorców i kredytodawców jest nazywane optymalizacją poziomu
zadłużenia przedsiębiorstwa. Teoretycznie optymalny poziom zadłużenia występuje przy
50 % udziale kapitału własnego w kapitale łącznym. W praktyce optymalizacja poziomu
zadłużenia zależy od przyjętej przez przedsiębiorstwo strategii finansowej.
STRATEGIE FINANSOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA
Wyróżniamy trzy rodzaje strategii finansowania przedsiębiorstwa:

1.

Strategia umiarkowana – jest to strategia bezpieczna pod względem utrzymania
równowagi krótko- i długoterminowej. Zapewnia zyskowność zbliżoną do średniej w
branży. Podobnie stopień zadłużenia i koszt pozyskania kapitału obcego są zbliżone

do przeciętnych w branży, w której znajduje się przedsiębiorstwo. Jest pozytywnie
oceniana przez wierzycieli i kontrahentów przedsiębiorstwa oraz przez inwestorów.

2.

Strategia agresywna – występuje w niej relatywnie wysoki poziom zadłużenia, co
wiąże się z wysokim kosztem pozyskania kapitałów obcych. Zapewnia stosunkowo
wysoką zyskowność kapitałów własnych, natomiast zysk netto wyrażony w
wartościach bezwzględnych jest niższy w porównaniu ze strategią umiarkowaną, gdyż
przedsiębiorstwo musi dzielić się zyskiem z dawcami kapitału obcego poprzez
płacenie odsetek. Strategia ta jest raczej negatywnie oceniana przez wierzycieli i
kontrahentów, natomiast potencjalni inwestorzy i kredytodawcy oczekują wysokiej
stopy zwrotu z zaangażowanego kapitału.

3.

Strategia zachowawcza – zakłada bardzo wysoką bieżącą płynność finansową oraz
wysoki udział kapitałów własnych w finansowaniu majątku. Jest pozytywnie oceniana
przez wierzycieli i kredytodawców, gdyż ryzyko niewypłacalności jest niewielkie. Nie
zapewnia wysokiej zyskowności kapitału własnego, ale umożliwia osiągnięcie
wysokiego poziomu zysku netto z powodu stosunkowo niskich kosztów pozyskania
kapitałów obcych.

Wyszczególnienie

Strategie finansowania:

umiarkowana

agresywna

Zachowawcza

Bieżąca płynność finansowa

przeciętna

Niska

Wysoka

Ryzyko niewypłacalności

przeciętne

Wysokie

Niskie

Stopień zadłużenia

przeciętny

Wysoki

Niski

Koszt pozyskania kapitału obcego

przeciętny

Wysoki

Niski

Zyskowność bezwzględna

przeciętna

Niska

Wysoka

Zyskowność kapitału własnego

przeciętna

wysoka

niska

Do badania i oceny zmian aktywów i pasywów stosuje się:

wskaźniki struktury - wyrażają one procentowy stosunek poszczególnych pozycji
aktywów i pasywów do łącznej sumy bilansu. Stosuje się je przy porównaniach w
czasie (za kilka kolejnych okresów sprawozdawczych) i porównaniach między
przedsiębiorstwami. Zestawiając bilanse tego samego przedsiębiorstwa z kilku
kolejnych okresów sprawozdawczych, na podstawie wskaźników struktury można
określić, w jakim kierunku szły zmiany w majątku przedsiębiorstwa i źródłach jego
finansowania.

wskaźniki dynamiki – określają stopień i kierunek zmian poszczególnych
elementów bilansu w porównaniu do stanu początkowego lub ich poziomu w bilansach
wcześniejszych. Badanie dynamiki poszczególnych pozycji bilansowych aktywów i
pasywów umożliwia ustalenie kierunków rozwoju majątku przedsiębiorstwa oraz
wzrostu kapitałów finansujących ten rozwój. Zastosowanie tych wskaźników stanowi
uzupełnienie analizy przeprowadzonej z uwzględnieniem wskaźników struktury.

P o z i o m a a n a l i z a b i l a n s u

Poziomą analizą bilansu jest porównanie powiązań poziomych pomiędzy poszczególnymi
pozycjami aktywów i pasywów, co pozwala na ocenę struktury majątkowo – kapitałowej
firmy. Ma ona wysoki wpływ na poziom ryzyka finansowego, gdyż poszczególne składniki
majątkowe różnią się między sobą stopniem płynności. Szczególnie ryzykowne jest
angażowanie kapitałów w finansowanie składników majątku trwałego, bo łączy się z
zamrożeniem środków na długi czas. Dlatego:

składniki majątkowe o niskiej płynności powinny być finansowane ze źródeł stabilnych
(kapitał stały: kapitały własne, długoterminowe kredyty, pożyczki, obligacje).
Finansowanie majątku trwałego krótkoterminowymi kapitałami obcymi, nawet w
niewielkim zakresie, jest bardzo ryzykowne, gdyż wymaga częstego odnawiania
zobowiązań. W przypadku trudności w pozyskaniu środków przedsiębiorstwo może
stracić płynność finansową, co może doprowadzić do jego upadłości.

składniki majątkowe o wysokiej płynności mogą być finansowane przez kapitały
udostępniane przedsiębiorstwu na krótki okres.

Celem poziomej analizy bilansu jest ocena stopnia finansowania działalności
przedsiębiorstwa funduszami własnymi i środkami obcymi oraz ocena jego płynności
finansowej krótko- i długookresowej.
1. Wskaźniki odnoszące się do płynności długoterminowej:

Złota reguła finansowania

Jest relacją między wysokością kapitału stałego i wartością majątku trwałego, wyższą od
jedności. Jej przestrzeganie oznacza, że majątek trwały jest w pełni finansowany
kapitałem długoterminowym. Tę relację wyraża się przy pomocy wskaźnika pokrycia
majątku trwałego kapitałem stałym:
FMT

KS

= KS/MT = (KW + ZD)/ MT

FMT

KS

- wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem stałym

KS - kapitał stały
KW - kapitał własny
ZD - zobowiązania długoterminowe
MT - majątek trwały

Dla

strategii

agresywnej

charakterystyczny

poziom

tego

wskaźnika

jest

bliski 1,0. W miarę zmniejszania ryzyka finansowego, jego wartości rosną.
Złota reguła bilansowa
Kapitał własny spełnia funkcję gwarancyjną. Kredytodawcy są skłonni udostępnić
przedsiębiorstwu swoje kapitały co najwyżej do wysokości równej wartości kapitału
własnego. Dlatego istotna jest relacja między majątkiem trwałym i kapitałami własnymi.
Określa się ją jako wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem własnym:
FMT

KW

= KW/MT

Wskaźnik ten powinien mieścić się w przedziale (0,5;1), co ogranicza ryzyko utraty
płynności. Sprzyja to finansowaniu przez przedsiębiorstwo także obrotowych składników
majątku, co dodatkowo stabilizuje płynność krótkoterminową. Relacja mieszcząca się w
tym przedziale jest nazywana złotą regułą bilansową lub złotą regułą bankową.
W przypadku strategii zachowawczej poziom wskaźnika jest zbliżony do 1,0, natomiast
dla strategii agresywnej przyjmuje wartości zbliżone do 0,5.

2. Wskaźnik odnoszący się do płynności krótkoterminowej:
Złota reguła bilansowania w stosunku do obrotowych składników majątku
przedsiębiorstwa
Ze względu na stosunkowo krótki czas związania majątek firmy może być finansowany
krótkoterminowymi środkami obcymi. W praktyce zazwyczaj część środków obrotowych
jest finansowana kapitałem stałym, co jest zgodne ze złotą regułą finansową. Ta część
kapitału stałego, która finansuje środki obrotowe jest określana mianem kapitału
obrotowego netto, którego zadaniem w przedsiębiorstwie jest zmniejszenie ryzyka
wynikającego z unieruchomienia części środków obrotowych lub ze strat związanych z
tymi środkami.
Relacja ta może być ujęta w formie wzoru:

BPF = MO/ZK

BPF - wskaźnik bieżącej płynności finansowej
MO - majątek obrotowy
ZK - zobowiązania krótkoterminowe (kapitały krótkoterminowe i płatności
bieżące)

Jeżeli relacja ta jest wyższa od jedności, oznacza to dodatnią różnicę między kapitałem
stałym a trwałymi składnikami majątku – część kapitałów długoterminowych pozostaje w
ciągłej dyspozycji firmy i służy finansowaniu środków obrotowych. Kapitał obrotowy netto
może być kapitałem własnym, sumą części kapitału własnego i zobowiązań
długoterminowych lub tylko kapitałem obcym. Za korzystanie z kapitału przedsiębiorstwo
jednak płaci odsetki, dlatego ich angażowanie w finansowanie działalności bieżącej nie
zawsze jest opłacalne.
Przestrzeganie powyższych reguł charakteryzujących relację między strukturą majątku i
strukturą źródeł jego finansowania sprzyja utrzymaniu równowagi finansowej
przedsiębiorstwa, warunkującej jego bieżącą egzystencję oraz przyszły rozwój.
W ocenie wierzycieli i kredytodawców za optymalny uznaje się poziom relacji zbliżony do
2.
Strategia umiarkowana: zakładając kompromis między ryzykiem finansowym i zyskami
przyjmuje najczęściej poziom wskaźnika z przedziału (1,5; 2,0).

Strategia agresywna: ukierunkowana na wzrost ryzyka przyjmuje wartości wskaźnika <
2, przy czym na poziomie < 1,2 występuje zagrożenie utraty płynności.
Strategia zachowawcza: typowy poziom wskaźnika kształtuje się powyżej 2,0, gdyż
ryzyko finansowe sprowadza się niemal do 0 (całość majątku obrotowego ma pokrycie w
kapitale stałym). Zbyt wysoki poziom wskaźnika postrzegany jest zwykle jako
nieumiejętność zagospodarowania płynnych zasobów majątkowych przedsiębiorstwa.


3. Wskaźnik wyrażający strukturę kapitałową przedsiębiorstwa i informujący
o stopniu finansowania majątku kapitałem własnym:

FAK

KW

= KW / (MT+MO)

Przy pomocy tego wskaźnika wyznacza się przedział określający poziom zadłużenia
przedsiębiorstwa w zależności od przyjętej strategii finansowej.

Strategia umiarkowana – przyjęta relacja kapitału własnego do obcego wynosi 1 : 1.
Strategia agresywna – stopień zadłużenia przedsiębiorstwa jest tutaj relatywnie wysoki.
Jest ono zainteresowane zaangażowaniem kapitałów obcych w jak największym zakresie.
Górny poziom zadłużenia, który są skłonni zaakceptować dawcy kapitału obcego
wyznaczany jest przez relację KW : KZ = 1 : 2, co oznacza, że do 70 % wartości
pasywów mogłyby stanowić zobowiązania.
Strategia zachowawcza – poziom zadłużenia jest tu względnie niski, relacja KW : KZ = 3
: 1 przyjmowana jest za dolną granicę zadłużenia, czyli zobowiązania wynoszą ¼
wartości pasywów.

W praktyce przedziały zadłużenia typowe dla poszczególnych strategii są zróżnicowane
branżowo, w zależności od stopnia ryzyka, jakim jest obarczone prowadzenie działalności
gospodarczej, kapitałochłonności, średniej zyskowności.