[4] Jonas H., Zasada odpowiedzialno ci, przek ad M. Klimowicz, Wyd. Platan, [7] Rothbard M.N., Egalitaryzm jako bunt przeciw naturze, Wyd. Fijorr
Kraków 1996 Publishing, Warszawa 2009
[5] winiarski J., Przywództwo immanentnym celem edukacji dla bezpiecze s- [8] Liszewski D., Ekologizm, has o w: S ownik bioetyki, biopolityki i ekofilo-
twa, w: Wokó filozofii wychowania, pod red. M. Adamkiewicza i S. Kon- zofii, pod red. M. Ciszka, PTF, Warszawa 2008.
sta czaka, Wyd. KF PAP, S upsk 2000
[6] Sztumski W., Enwironmentalizm i cywilizacja ycia, Wyd. Res-Type, Ka-
towice 1997
ANNA GROBELAK, MA GORZATA KACPRZAK, KRZYSZTOF FIJA KOWSKI
Politechnika Cz stochowska, Instytut In ynierii rodowiska, ul. Brze nicka 60a, 42-200 Cz stochowa

Fitoremediacja niedoceniony potencja ro Iin
w oczyszczaniu rodowiska

Phytoremediation the underestimated potential of plants in cleaning up the environment
Streszczenie:
Zanieczyszczenie metalami ci kimi jest problemem o charakterze globalnym. Ze wzgl du na swoje w a ciwo ci, metale
ci kie stanowi bardzo specyficzn klas zanieczyszcze . W wyniku dzia alno ci cz owieka i rozwoju przemys u st enie
metali w glebach wzrasta drastycznie, a ich nawet jednorazowa depozycja powoduje, e mog pozosta w ekosystemie
wodnym lub glebowym przez wiele lat zmieniaj c tylko formy w jakich wyst puj . Obiecuj ce mo liwo ci usuwania
metali z gleb daje zastosowanie ro lin w procesach remediacji. Fitoremediacja obejmuje ró norodne techniki rekulty-
wacji, prowadzi do usuwania zanieczyszcze z gleby (fitoekstrakcja) lub unieruchamiania (fitostabilizacja), gdzie stwo-
rzone warunki glebowe jak i okrywa ro linna powoduj zmniejszenie mobilno ci metali ci kich. Fitoekstrakcja wyko-
rzystuje niezwyk zdolno ro lin tzw. hiperakumulatorów do kumulowania metali w p dach nadziemnych, które w dal-
szym etapie procesu mog zosta usuni te. Technika ta posiada swoje ograniczenia jak i zalety, ale generalnie uwa ana
jest jako przyjazna dla rodowiska, ekonomiczna, ma o ingeruj ca w ekosystemy i akceptowalna spo ecznie. Warunki gle-
bowe oraz st enie zanieczyszcze musz mie ci si w zakresie tolerancji ro liny, co stanowi pewne ograniczenie w sto-
sowaniu metody. Technika ta jest powszechnie postrzegana jako alternatywa dla ingeruj cych w ekosystem metod fi-
zycznych. Stosowanie metod in ynierii genetycznej oraz poszukiwanie gatunków o odpowiednich cechach otwiera nowe
mo liwo ci dla fitoremediacji.
Abstract:
Heavy metal pollution is worldwide problem. Due to their immutable nature, heavy metals are unique class of toxicants.
As a result of human activities and onset of industrial revolution, concentration of heavy metals has increased drastically,
causing acute and diffuse contamination of soil. Once the heavy metals contaminate the soil or water ecosystem, they
remain for many years. Toxic metals can only be remediated by removal from soil. Plant-based remediation techniques are
showing increasing promise for use in soils contaminated with heavy metals. Phytoremediation includes a variety of
remediation techniques primarily leading to contaminant removal (phytoextraction) or immobilization (phytostabiliza-
tion), where soil conditions and vegetative cover are manipulated to reduce the heavy metals mobility. Phytoextraction
uses the remarkable ability of hyperaccumulator plants to concentrate metals from the environment into the harvestable
parts of above ground shoots. This technique has limitations and advantages. Phytoremediation is environmental friendly,
a cost-effective, non-intrustive, aesthetically pleasing and socially accepted. Soil conditions and pollutant concentrations
must be within the limits of plant tolerance. This technique is widely viewed as the ecologically responsible alternative to
the destructive physical remediation methods. Improvement of plants by genetic engineering and screening appreciate
plant species opens up new possibilities for phytoremediation.
S owa kluczowe: metale ci kie, gleby zanieczyszczone, fitoremediacja, fitoekstrakcja, fitostabilizacja,
hiperakumulator

Key words: heavy metals, contaminated soils, phytoremediation, phytoextraction, phytostabilization,
hyperaccumulator
276 JEcolHealth, vol. 14, nr 6, listopad-grudzie 2010
Zanieczyszczenie gleb metalami ci kimi zwraca znaczn nap dzane energi s oneczn , które wyci gaj i gromadz
uwag opinii publicznej, a skala problemu wymaga na- w swych poszczególnych organach metale ci kie [14].
tychmiastowego dzia ania [1]. Metale ci kie s wszech- Technologie fitoremediacyjne skupiaj si na zastosowa-
obecnym zanieczyszczeniem w uprzemys owionym spo- niu ro lin do procesów usuwania, przenoszenia, stabili-
ecze stwie a ich g ównym ród em s antropogeniczne zacji i/lub degradacji zanieczyszcze w glebie, osadach
emisje do rodowiska na skutek dzia alno ci przemys u i wodzie [17]. Przy czym wykorzystywane s naturalnie
kopalnianego w tym szczególnie wydobycie rud metali, wyst puj ce lub stworzone metodami in ynierii genetycz-
gazu ziemnego, paliw kopalnianych, produkcji paliw ne j ro liny o zdolno ciach do kumulowania znacznych

i energii oraz na skutek stosowania nawozów i pestycydów ilo ci metali ci kich w swych tkankach bez objawów tok-
[2]. Zanieczyszczenia gleby metalami ró ni si znacz co sycznego wp ywu tych metali na wzrost i rozwój ro lin
od zanieczyszcze powietrza czy wody gdy pozostaj [ 1 3 ,14] . Fitoremediacja uznana jest za efektywn , niein-

w niej zdecydowanie d u ej ni w pozosta ych elementach wazyjn , korzystn finansowo, estetyczn , akceptowaln
biosfery [3]. W ci gu ostatnich dziesi cioleci roczna wia- spo ecznie i stanowi c ekologiczn alternatyw dla in-
towa depozycja metali osi gn a 22,000 Mg kadmu, geruj cych w ekosystem metod fizycznych remediacji
939,000 Mg miedzi, 789,000 Mg o owiu i 1,350,000 ton [16,18]. Fitoremediacja posiada zalety jak równie ograni-
cynku [4]. Dane te potwierdzaj , e zanieczyszczenie ro- czenia stosowania (Tab. 1) [2].
dowiska metalami ci kimi jest globaln katastrof , w któ-
Na mechanizm fitoremediacji sk adaj si akumulacja
rej najwi kszy udzia ma cz owiek wraz ze sw konsump-
i transport zanieczyszcze oraz ich detoksyfikacja. W ry-
cyjn natur [5]. Wszystkie metale ci kie przy wyso- zosferze hiperakumulatorów uwalniane s protony, które

kiej koncentracji dzia aj toksycznie na organizmy ludzi,
powoduj zakwaszenie rodowiska glebowego przez co
zwierz t, ro lin i mikroorganizmów [6-11]. Opieraj c si
zwi ksza si mobilno metali oraz ich biodost pno , co
na fizycznych i chemicznych w a ciwo ciach metali wy-
jest g ównym czynnikiem determinuj cym efektywno
ró nia si trzy odmienne mechanizmy toksyczno ci wzgl -
procesu fitoremediacji [19]. Transport jonów metali przez
dem organizmów ywych: (i) tworzenie reaktywnych form
b on komórkow umo liwiaj zakotwiczone w b onie
przez autooksydacj i reakcj Fentona (Fe, Cu), (ii) bloko-
bia ka transportuj ce, które prawdopodobnie spe niaj
wanie podstawowych grup funkcyjnych biomoleku (Cd,
kluczow rol w tym procesie. Ro liny w strefie ryzosfery
Hg), oraz (iii) przemieszczenie podstawowych jonów me-
wydzielaj chelaty, z których najlepiej poznane to metalo-
tali z biomoleku [12].
tioneiny oraz fitochelatyny. Chelaty wi jony metali
Gleby ska one metalami ci kimi poddawane s proce- przez co transport ju niena adowanych jonów do komó-
som remediacji z zastosowaniem technik chemicznych, fi- rek jest znacznie u atwiony. Kolejnym czynnikiem przy-
zycznych i biologicznych. Metody chemiczne i fizyczne spieszaj cym absorpcj metali przez korzenie jest sekrecja
mog nieodwracalnie wp ywa na w a ciwo ci gleby, kwasów organicznych, jak np. kwas jab kowy czy cytry-
niszcz c bioró norodno , powodowa e staj si bez- nowy [19,20]. W fitoremediacji oprócz pobierania metali,
u yteczne jako medium dla wzrostu i rozwoju ro lin, a tak- strategiczne znaczenie ma równie mechanizm ich deto-
e s metodami wymagaj cymi poniesienia du ych nak a- ksyfikacji. Hiperakumulatory ewoluowa y w asne mecha-
dów finansowych, zw aszcza techniki sk adowania i che- nizmy chroni ce przed negatywnym wp ywem metali na
micznego traktowania gleb [13]. Je eli przy wyborze me- komórki. Okazuje si , e chelatacja ma podstawowe zna-
tody remediacji uwzgl dnimy jeszcze w a ciwo ci gleby, czenie tak e w fazie detoksyfikacji, gdy zwi zane przez
warunki geograficzne, po o enie ska onego terenu oraz je- ligandy jony staj si niena adowane i oboj tne, a przez to
go du powierzchni , mamy gotow odpowied dlaczego ich toksyczny wp yw na komórk znacz co zredukowany.
wi kszo przedsi biorstw i potencjalnych trucicieli wy- W komórce dochodzi do sekwestracji metali, a ich
kazuje tendencje do ignorowania problemu oraz zapomina g ównym miejscem magazynowania jest wakuola, gdzie
o jego istnieniu i d ugotrwa ych w skutkach zagro eniach w ostatniej fazie detoksyfikacji, nazywanej faz kompart-
zwi zanych z migracj zanieczyszcze do rodowiska [2]. mentacji metale s przetransportowane do wakuoli lub
Zanieczyszczenia organiczne gleby mog ulega proce- apoplastycznych przedzia ów komórki. Pozwala to na bez-
som degradacji, natomiast metale ci kie nie podlegaj pieczne zdeponowanie metali ograniczaj c ich wyst po-
biologicznemu rozk adowi a jedynie przekszta ceniu z for- wanie tylko do okre lonych miejsc, przez co pozosta e ele-
my utlenionej lub organicznego kompleksu w inn nadal menty komórki nie s na nie nara one [19-23]. Niektóre
pozostaj c w rodowisku [8,14,15]. ro liny chroni si przed akumulacj i d ugotrwa ym ma-
gazynowaniem wybranych jonów metali transformuj c je
Rozwa aj c remediacj gleb zanieczyszczonych metalami
w mniej toksyczne formy lotne jak np. Hg(2) na Hg(0), co
ci kimi uzasadnione wydaje si stosowanie ro lin akumu-
wykorzystywane jest w fitowolatylizacji [13].
luj cych metale ci kie na zasadzie ich ekstrakcji z zanie-
czyszczonej gleby [16]. Poj cie fitoremediacji pochodzi W dziedzinie fitoremediacji metali ci kich z gleb zosta y
od greckiego s owa phyton - ro lina i aci skiego reme- zdefiniowane ró ne kategorie, takie jak: a) fitoekstrakcja-
diare - naprawia . Ro liny mog by uznawane za pompy absorpcja i zatrzymywanie zanieczyszcze przez korzenie
JEcolHealth, vol. 14, nr 6, listopad-grudzie 2010 277
oraz ich przemieszczanie do p dów; b) fitostabilizacja za- zuj cych si ponadprzeci tn zdolno ci do kumulowania
chodzi immobilizacja metali w glebie lub korzeniach, metali ci kich (opisanych jest ich ok. 400 gatunków), to
przez co redukuje si ich mobilno i biodost pno , ro li ny z ie lne , wo lno rosn ce, o ma ym przyro cie bio-

c) fitowolatylizacja niektóre jony pierwiastków podgrup masy i p ytkim systemie korzeniowym jak np. tobo ki
I, V i VI jak rt , selen, lub arsen s absorbowane przez [2,8,13,36] (Tab. 3).
korzenie a nast pnie przekszta cane w formy mniej tok-
syczne i kolejno uwalniane do atmosfery [2,3,19,20,24-
Tab. 1. Korzy ci i ograniczenia stosowania fitoremediacji [2]
30].
Zalety Ograniczenia
Przyk ady zastosowania ro lin w fitostabilizacji oraz fito- Stosowana do zanieczyszcze Limitowana przez g boko penetra-
organicznych jaki i nieorganicznych cji korzeni, rozpuszczalno i dost p-
ekstrakcji, w oparciu o do wiadczenia polowe i wazonowe
no zanieczyszcze .
przedstawiono w tabeli 2 [31].
Redukuje ilo sk adowanych odpa- Chocia szybsza ni naturalne samo-
dów oczyszczanie si , to jednak wymagaj
Fitoekstrakcja
d ugiego okresu czasu, nawet do kilku-
dziesi ciu lat.
Nazywana równie fitoakumulacj wykorzystuje poten-
Nie wymaga zastosowania drogiego Zakres stosowania ograniczony do
cja ro lin tzw. hiperakumulatorów do absorbowania nie- sprz tu i wyspecjalizowanego perso- terenów o niskim i rednim poziomie
nelu zanieczyszcze
zwykle du ych zawarto ci metali ci kich. Jest to techno-
Mo e by stosowana in situ przez co Biomasa uzyskana z fitoekstrakcji
logia obejmuj ca mobilizacj jonów przez redukcj zwi z-
zmniejsza si zaburzaj cy wp yw na wymaga szczególnego traktowania
kami chelatuj cymi, pobieranie zanieczyszcze z gleby
rodowisko glebowe i rozprzestrzenia- jako materia niebezpieczny
przez korzenie ro lin, nast pnie transport w ksylemie, re- nie si zanieczyszcze
Ze wst pnych szacunków kosztów wy- Zale no od klimatu oraz sezono-
dystrybucj do tkanek oraz sekwestracj w komórkach
[13,22]. W kolejnym etapie ro liny s zbierane i usuwane, nika, e fitoremediacja jest ta sza od wo . Efektywno procesu mo e ulec
konwencjonalnych metod remediacji
zmniejszeniu podczas uszkodzenia ro-
a sam proces mo e by wielokrotnie powtarzany a do
lin w okresie wegetacji na skutek wys-
uzyskania po danych efektów, zapewniaj c tym samym t powania choroby lub szkodników
oraz lokalnych skrajnych warunków
trwa e usuni cie metali takich jak Pb, Cd, Ni, Cu, Cr i V
pogodowych.
[5,19,32,33]. Ze wzgl du na toksyczne dzia anie metali
Metoda atwa do wdro enia i utrzyma- Nale y unika wprowadzania inwazyj-
ci kich na wzrost i rozwój ro lin proces mo e by stoso-
nia. Ro liny s tanim, atwo dost pnym nych i nieodpowiednich gatunków ro-
wany na obszarach o niskim do umiarkowanego poziomie
i odnawialnym ród em energii. lin (obce gatunki mog zachwia bio-
ró norodno )
zanieczyszcze [13].
Przyjazne dla rodowiska i spo ecznie Istnieje ryzyko transferu metali do in-
W celu osi gni cia wysokiej efektywno ci procesu fitore- akceptowalne. nych matryc rodowiska jak woda lub
powietrze oraz zosta w czone do a -
mediacji stosowane ro liny powinny charakteryzowa si
cucha pokarmowego.
du ym potencja em do kumulowania metali ci kich, tole-
Generuj mniej ha asu ni inne metody Wprowadzone metody uprawy mog
rancj na zanieczyszczenia gleby oraz osi ga odpowied-
remediacji a wr cz przeciwnie, otuliny wp yn negatywnie na mobilno me-
drzew redukuj ha as pochodz cy tali

nio du y przyrost biomasy w niekorzystnych warunkach
z dzia alno ci przemys owej
glebowych [8,23,34,35]. Niestety wiele ro lin charaktery-
Tab. 2. Zastosowanie ró nych gatunków ro lin w fitoekstrakcji i fitostabilizacji [31]
Gatunek ro liny Rodzaj do wiadczenia Zawarto metali w glebie (mg/kg) Odniesienia literaturowe
Proces fitoremediacji
Brassica Juncewa wazonowe Cr (100) Bluskov i inni (2005)
fitostabilizacja
Lupinus albus wazonowe Cu, Pb, Zn (30/2947/2058) Marinez-Alcala i inni (2009)
fitostabilizacja
Populus tremuloides polowe Cu Seguin i inni (2004)
Nieokre lono
Salix viminalis x Salix Schwerinie wazonowe Hg (30) Wang i inni (2005)
fitostabilizacja
Stachys sylvatica polowe As Antosiewicz i inni (2008)
fitostabilizacja
Nicotiana tabacum wazonowe ZnEDTA (60.1) Loosemore i inni (2004)
fitoakumulacja
Cd, Cu, Zn (1.76/547/666) Hammer i Keller (2002)
Salix viminalis wazonowe
fitoakumulacja
Cd, Cu, Zn (2.49/227/1144) Hammer i Keller (2002)
polowe Ni (2199-3028) Garcia-Leston i inni (2007)
Alyssum pintodasilvae fitoakumulacja Cr, Cu, Ni, Pb, Zn, Ni Kidd i Monterroso (2005);
wazonowe
(100/250/500/2000/2500) Kidd i inni 2007
Brassica oleracea wazonowe Tl (1300) Al.-Najar i inni (2003)
fitoakumulacja
Iberis intermedia wazonowe Tl (1300) Al.-Najar i inni (2003)
fitoakumulacja
Pteris vittata wazonowe As (105) Silva Gonzagai inni (2006)
fitoakumulacja
Cd/Pb/Zn (15.4/4800/2190) Puschenreiter i inni (2003)
Thlaspi caerulescens fitoakumulacja wazonowe
Cd/Cu/Zn (2.49/227/1144) Hammer i Keller (2002)
Cd/Cu/Zn (1.76/547/666) Hammer i Keller (2002)
polowe Ni( 2580) Wenzel i inni (2003)
fitoakumulacja
Thlaspi goeingense
wazonowe Cd/Ni/Pb/Zn (15.4/26.2/4800/2190) Puschenreiter i inni (2003)
278 JEcolHealth, vol. 14, nr 6, listopad-grudzie 2010
Tab. 3. Przyk ady hiperakumulatorów [2,8,13,36]
sów metali o ograniczonej biodost pno ci dla ro lin, a tak-
e stanowi nawóz wykorzystywany przez ro liny w odbu-
Pierwiastek Gatunek ro liny Zawarto metalu (mg/kg)
dowie okrywy ro linnej [13,19,48,49]. Fitostabilizacja
Cynk (Zn) 39,600
T. caerulescens
Kadm (Cd) 1,800 przynosi wi c najlepsze efekty na glebach drobnoziarnis-
T. caerulescens
Nikiel (Ni) 13,400
Alyssum bertolonii tych, o du ej zawarto ci materii organicznej. W techno-
Selen (Se) 14,900
Astragalus racemosa
logii fitostabilizacji nie usuwa si otrzymanej biomasy ro -
Tall (Tl) 3,070
Iberis intermedia
linnej. Najcz ciej stosowane s wybrane gatunki ro lin
Mied (Cu) 12,300
Ipomoea alpina
g ównie z rodziny Gramineae (trawy) lub Leguminosae
Kobalt (Co) 10,200
Haumaniastrum robertii
(motylkowate) [39,50]. Stwierdzono, e ro liny stosowa-
Arsen (As) 27,000
P. vittata
ne w fitostabilizacji powinny posiada wysoki wspó czyn-
nik biokoncentracji, a niski wspó czynnik translokacji me-
Koncentracja metali u hiperakumulatorów jest 100 do
tali do p dów nadziemnych, charakteryzowa si wysokim
1000 razy wy sza ni u ro lin rosn cych na glebach nie-
poziomem tolerancji na zanieczyszczenia gleby oraz du
zanieczyszczonych metalami oraz 10 do 100 razy wy sza
produkcj biomasy korzeni [13].
w porównaniu do wi kszo ci innych ro lin rosn cych na
glebach zanieczyszczonych metalami ci kimi [34]. Uza-
Fitoremediacja, nazywana zielon technologi , znajduje
sadnione wi c jest stosowanie gatunków odpornych na
szerokie zastosowanie w remediacji gleb zanieczyszczo-
metale ci kie, intensywnie rosn cych, o du ym potencja-
nych metalami ci kimi oraz w oczyszczaniu osadów, wód
le do kumulowania metali, wytwarzaj cych bujny system
powierzchniowych i gruntowych. Odnajdujemy tu zarów-
korzeniowy i nie wymagaj cych yznej gleby, odpornych
no pozytywne aspekty jak i ograniczenia stosowania pro-
na choroby i szkodniki oraz ma o atrakcyjnych jako po-
cesu. Oczyszczanie rodowiska z udzia em ro lin stanowi
karm dla zwierz t [37]. Alternatyw mog by wybrane
obiecuj c i przysz o ciow alternatyw dla metod kon-
gatunki drzewiaste np. topola czy wierzba, czy te wybra-
wencjonalnych. Fitoremediacja jest nadal w fazie bada
ne gatunki z rodziny Gramineae [8,38,39]. Je eli biodos-
i eksperymentów, które niejednokrotnie wymagaj d ugie-
t pno metali nie jest wystarczaj ca aby j zwi kszy mo-
go czasu, ich rezultaty s obiecuj ce a dalsze badania ko-
na wprowadzi tzw. indukowan fitoekstrakcj , w której
nieczne.
stosuje si zwi zki chelatuj ce jak np. EDTA, EGTA,
EDDHA, EDDS [8,20,22,40-43]. Substancje te zwi k-
szaj ilo biodost pnych metali w roztworze glebowym L I T E R A T U R A:
przez uwalnianie i wypieranie metalu z fazy sta ej gleby
[1] Garbisu C., and Alkorta I.: Basic concepts on heavy metal soil
lub zwi kszaj rozpuszczalno wytr conych metali [32].
bioremediation. European Journal of mineral procession and
Environmental Protection, 3, 58-66 (2003).
Dzia anie pewnych zwi zków chelatuj cych niesie jednak
[2] Alkorta I., Hernandez-Alica J., Becerril J.M., Amezaga I., Albizu I., and
ryzyko wymywania metali i ich przenikania do wód grun-
Garbisu C.: Recent findings on the phytoremediation of soils contaminated
towych [8,44]. W celu zwi kszenia efektywno ci fitoeks- with environmentally toxic heavy metals and metalloids such as zinc,
cadmium, lead and arsenic. Reviews in Environmental Science and
trakcji metodami in ynierii genetycznej tworzy si ro liny
Bio/Technology , 3, 71-90 (2004).
o ulepszonych cechach rekultywacyjnych, a tak e prowa-
[3] Lasat M.M.: Phytoextractoin of toxic metals A revive of biological
mechanisms. Journal of Environmental Quality, 27(1), 165-168 (2002).
dzi si selekcj i testowanie w poszukiwaniu odpowied-
[4] Singh O.V., Labana S., Pandey G., Budhiraja R., and Jain R.K.:
nich hiperakumulatorów [20, 45,46].
Phytoremediation: an overview of metallicion decontamination from soil.
Applied Microbiology and Biotechnology, 36, 3706-3710 (2003).
[5] Chehregani A., Noori M., Yazdi H.L.: Phytoremediation of heavy-metal-
Fitostabilizacja
-polluted soils: screening for new accumulator plants in Angouran mine
(Iran) and evaluation of removal ability. Ecotoxicology and Environmental
W przeciwie stwie do fitoekstrakcji, fitostabilizacja nie
Safety, 72, 1349-1353 (2009).
[6] Baudouin C., Charveron M., Tarrouse R., and Gall Y.: Environmental
wi e si z usuwaniem metali ale z ich zatrzymywaniem
pollutants and skin cancer. Cell Biology and Toxicology, 18, 341-348
w glebie przez absorpcj i akumulacj w korzeniach, ad-
(2002).
sorpcj na powierzchni korzeni lub precypitacj w strefie
[7] Bodar C.W., Pronk M.E., Sijm D.T.: The European Union risk assessment
on zinc and zinc compounds: the process and the facts. Integrated
ryzosfery redukuj c w ten sposób zagro enie dla rodowis-
Environmental Assessment and. Management. 1, 301-319 (2006).
ka. Dochodzi tak e do fizycznej stabilizacji gleby, przeci-
[8] Doumett S., Lamperi L., Checchini L., Azzarello E., Mungai S., Mancuso
wdzia ania erozji wodnej i wietrznej oraz odbudowy okry- S., Petruzzelli G., Del Bubba M.: Heavy metal distribution between
contaminated soil and Paulwonia tomentosa, in a pilot-scale assisted
wy ro linnej, przez co ogranicza si rozprzestrzenianie me-
phytoremediation study: influence of different complexing agents.
tali do innych matryc jak woda czy powietrze [13,19].
Chemosphere, 72, 1481-1490 (2008).
Immobilizacja toksycznych metali mo e by wspomaga- [9] Fotakis G., Timbrell J.A.: Role of trace elements in cadmium chloride

uptake in hepatoma cell lines. Toxicology Letters, 164, 97-103 (2006).
na przez dodatek materii organicznej w postaci biomasy,
[10] Sawidis T.: Effect of cadmium on pollen germination and tube growth in
kompostu i osadów, przez podniesienie warto ci pH w sku- Lilium longiflorum and Nicotiana tabacum. Protoplasma, 233, 95-106
(2008).
tek zastosowania wapnowania, lub przez dodatek minera-
[11] Stoltz E. and Greger M.: Accumulation properties of AS, Cd, Cu, Pb and Zn
ów ilastych, fosforanów lub w glanów [19,47]. Dodatki
by four wetland plant species growing on submerged mine tailings.
Environmental and Experimental Botany, 47(3), 271-280 (2002).
te maj na celu tworzenie nierozpuszczalnych komplek-
JEcolHealth, vol. 14, nr 6, listopad-grudzie 2010 279
[12] Schutzendubel A., and Polle A.: Plant responses to abiotic stresses: heavy [37] Thangavel P., and Subhuram C.V.: Phytoextraction Role of hyper
metal-induced oxidative stress and protection by mycorrhization. Journal accumulators in metal contaminated soils. Proceedings of the Indian
of Experimental Botany 53: 1351 1365 (2002). National Science Academy. Part B, 70(1), 109 130 (2004).
[13] Padmavathiamma P. and Li L.Y.: Phytoremediation Technology: Hyper- [38] Robinson B.H., Mills T.M., Petit T., Fung L.E., Green S.R., Clothier B.E.:
accumulation Metals in Plants. Water, Air, and Soil Pollution, 184, 105-126 Natural and induced cadmium-accumulation in poplar and willow:
(2007). implications for phytoremediation. Plant Soil, 227, 301-306 (2000).
[14] Raskin I., Smith R.D. and salt D.E.: Phytoremediation of metals: using [39] Zhang X., Xia H., Li Z., Zhuang P., Gao B.: Potential of four grasses in
plants to remove pollutants from the environment. Current Opinion in remediation of Cd and Zn contaminated soils. Bioresource Technology,
Biotechnology, 8, 221-226 (1997). 101, 2063-2066, (2010).
[15] Garbisu C. and Alkorta I.: Phytoextraction: a cost-effective plant-based [40] Tandy S., Schulin R., and Nowack B.: The influence of EDDS on the
technology for the removal of metals from the environment. Bioresource uptake of heavy metals in hydroponically grown sunflowers.
Technology, 77, 229 236 (2001). Chemosphere, 62(9), 1454 1463 (2006).
[16] Garbisu C., Hernandez-Allica J., Barrutia O., Alkorta I. and Becerril J.M.: [41] Cooper E.M., Sims J.T., Counningham S.D., Huang J.W., and Berti W.R.:
Phytoremediation: A technology using green plants to remove Chelate- assisted phytoextraction of lead from contaminated soil. Journal
contaminants from polluted areas. Rev. Environ. Health, 17, 75 90 (2002). of Environmental Quality, 28, 1709-1719 (1999).
[17] Hughes J.B., Shanks J., Vanderford M., Lauritzen J. and Bhadra R.: [42] Huang J.W., Chen J., Berti W.R., and Counningham S.D.:
Transformation of TNT by aquatic plants and plant tissue cultures. Phytoremediation of lead contaminated soil: Role of synthetic chelates in
Environmental Science and Technology, 31, 266-271 (1997). lead phytoextraction. Environmental Science and Technology, 31(3), 800-
[18] Meagher R.B.: Phytoremediation of toxic elemental and organic 805 (1997).
pollutants. Current Opinion in Plant Biology. 3, 153 162 (2000) [43] Luo C.L., Shen Z.G., Li X.D., and Baker A.J.M.: Enhanced
[19] Jabeen R., Ahmad A., Iqbal M.: Phytoremediation of Heavy Metals: phytoextraction of Pb and other metals from artificially contaminated soils
Physiological and Molecular Mechanisms. Botanical Review, 75, 339-364 trough the combined application of EDTA and EDDS. Chemosphere,
(2009). 63(10), 1773-178 (2006).
[20] Gang W., Hubiao K., Xiaoyang Z., Hongbo Shao., Liye C., Chengjiang R.: [44] Santos F.S., Hernandez-Allica L., Becerril J.M., Amaral-Sobrinho N.,
A critical review on the bio-removal of hazardous heavy metals from Mazur N., Garbisu C.: Chelate-induced phytoextraction of metal polluted
contaminated soils: Issues, progress, eco-environmental concerns and soils with Brachiaria decumbens. Chemosphere, 65, 43-50 (2006).
opportunities. Journal of Hazardous Materials, 174, 1-8 (2010). [45] Eapen S., and D Souza S.F.: Prospects of genetic engineering of plants for
[21] Tong Y., Kneer P. and Zhu Y.G.: Vacuolar compartmentalization: a second- phytoremediationof toxic metals. Biotechnology Advances, 23, 97- 114
generation approach to engineering plants for phytoremediation. Trends (2005).
Plants and Science, 9, 7-9 (2004). [46] Suresh B., and Ravishankar G.A.: Phytoremediation - A novel and
[22] Sheoran V., Sheoran A.S., Poonia P.: Phytomining: A review. Minerals promising approach for environmental clean-up. Critical Reviews in
Engineering, 22, 1007-1019 (2009). Biotechnology, 24, 97-124 (2004).
[47] Schnoor J.L.: Phytostabilization of metals using hybrid poplar trees . 133-
[23] Wei S., Teixeira da Silva J.A., Zhou Q.: Agro-improving method of
150. W: I. Raskin and Y.B.D. Ensley eds. Phytoremediation of toxic metals:
phytoextracting heavy metal contaminated soil. Journal of Hazardous
using plants to c lean-up the environment. Wiley, New York (2000).
Materials, 150, 662-668 (2008).
[48] Adriano D.C., Wenzel W.W., Vangronsveld J., and Bolan N.S.: Role of
[24] Kavamura V.N., Esposito E.: Biotechnological strategies applied to the
assisted natural remediation in environmental cleanup. Geoderma, 122,
decontamination of soils polluted with heavy metals. Biotechnology
121-142 (2004).
Advances, 28, 61-69 (2010).
[49] Kacprzak M.: Wspomaganie procesów remediacji gleb zdegradowanych.
[25] Eapen S., Suseelan K.N., Tivarekar S., Kotwal S.A., Mitra R.: Potential for
Seria MONOGRAFIE 128. Wydawnictwo Politechniki Cz stochowskiej,
rhizofiltration of uranium using hairy root cultures of Brassica juncea and
Cz stochowa (2007).
Chenopodium amaranticolor. Environmental Research, 91,127 133 (2003).
[50] Yoon J., Cao X., Zhou Q., and Ma L.Q.: Accumulation of Pb, Cu, and Zn in
[26] January M.C., Cutright T.J., Van Keulen H., Wei R.: Hydroponic
native plants growing on a contaminated Florida site. Science of The Total
phytoremediation of Cd, Cr, Ni, As, and Fe: can Helianthus annuus
Environment, 368 (2 3), 456 464 (2006).
hyperaccumulate multiple heavy metals? Chemosphere, 70, 531 7 (2008).
[27] Panfili F., Manceau A., Sarret G., Spadini L., Kirpichtchikova T., Bert V.,
et al.: The effect of phytostabilization on Zn speciation in a dredged
contaminated sediment using scanning electron microscopy, X-ray
fluorescence, EXAFS spectroscopy, and principal components analysis.
Geochimica et Cosmochimica Acta, 69, 2265 2284 (2005).
[28] Vázquez S., Agha R., Granado A., Sarro M.J., Esteban E., PeÅ„alosa J.M., et
al.: Use of white lupin plant for phytostabilization of Cd and As polluted
acid soil. Water, Air and Soil Pollution, 177, 349 365 (2006).
[29] Brunner I., Lustera J., Günthardt-Goerga M.S., Frey B.: Heavy metal
accumulation and phytostabilisation potential of tree fine roots in a
contaminated soil. Environmental Pollution, 15, 559 568 (2008).
Zaprosili nas
[30] Newman L.A, Reynolds C.M.: Phytodegradation of organic compounds.
Current Opinion in Biotechnology, 15, 225 30 (2004).
[31] Kidd P., Barcelo J., Bernal M.P., Navari-Izzo F., Poschenrieder C., Shilev
Polski System Recyklingu Organizacja SA (PSR) na seri
S., Clemente R., Monterroso C.: Trace element behavior at the root-soil
interface: Implications in phytoremediation. Environmental and bezp atnych szkole pt. ,,Obowi zek odzysku i recyklingu
Experimental Botany, 67, 243-259 (2009).
odpadów opakowaniowych i pou ytkowych - zagadnienia teore-
[32] Prasad M.N.V, and Freitas H.: Metal hyperaccumulation in plants-
tyczne i praktyczna realizacja , które odby y si 18 pa dziernika
Biodiversity prospecting for phytoremediation technology. Electronic
w Warszawie, 4 listopada w Poznaniu oraz 19 listopada w Kato-
Journal of Biotechnology, 6, 275-321 (2003).
[33] Sas-Nowosielska A., Kucharski R., Ma kowski E., Pogrzeba M., wicach.
Kuperberg J.M. Kry ski K.: Phytoextraction crop disposal- an unsolved
***
problem. Environmental Pollution, 128, 373-379 (2004).
[34] McGrath S.P., Zhao F.J. and Lombi E.: Phytoremediation of metals,
Instytut Techniki Budowlanej na seminarium, które odb dzie si
metalloids, and radionuclides. Advances in Agronomy, 75, 1 56 (2002)
[35] Liang H.M., Lin T.H., Chiou J.M., Yeh K.C.: Model evaluation of the 12 stycznia 2011 r. podczas Mi dzynarodowych Targów Budow-
phytoextraction potential of heavy metal hyperaccumulators and non-
nictwa BUDMA 2011 w Poznaniu. Tematyk spotkania b d
hyperaccumulators. Environmental Pollution, 157, 1945-1952 (2009).
Zielone zamówienia publiczne w budownictwie problemy
[36] Reevers R.D., Baker A.J.M.: Metal accumulating plants. In: Raskin I.,
i rozwi zania .
Ensley B.D. (edt.): Phytoremediation of Toxic Metals. Using Plants to
Clean up the Environment. John Wiley and Sons, Inc., New York, 193-229
(2000).
280 JEcolHealth, vol. 14, nr 6, listopad-grudzie 2010