Gramatyka Opisowa
Rok I, semestr 1 i 2
Dr Renata Barzycka
Literatura:
·ð Peter Roach  English Phonetics and Phonology
·ð Chapter 1, 2 and 3 from An Introduction to Contemporary Linguistics by
O Grady, Dobrovolsky & Katamba
·ð Szpyra, Sobkowiak  Workbook in English Phonetics
TrochÄ™ definicji:
Prescriptive / normative grammar  gramatyka praktyczna, zestaw zasad, których
musisz przestrzegać. Tym się nie zajmujemy.
Descriptive grammar  gramatyka opisowa, opisuje język takim, jakim jest. To nas
interesuje.
Linguistic theory = grammar, a general view upon language, has a predictive power.
Próbuje sformułować prawa, zasady, które pozwolą przewidzieć fenomeny, które
mogą wystąpić. Jest wiele szkół  dwie podstawowe to:
Universalists  twierdzą, że istnieje uniwersalna gramatyka i wszystko da się
przetłumaczyć
Linguistic relativity (linguistic determinism)  Whorf, Sapir  nasze myślenie jest
ograniczone gramatyką naszego native language. Niczego nie da się przetłumaczyć.
Chomsky wyróżnia linguistic competence, czyli linguistic theory, czyli to, co siedzi
nam w głowie, naszą teoretyczną znajomość języka, oraz linguistic performance,
czyli to, co produkujemy, naszą praktyczną znajomość języka.
To, co robimy, to structural description of English. Przechodzimy od detali do general
laws.
Hierarchical order of analysis:
1
(Lecimy od najmniejszych do największych)
1. Phonetics  sounds, our raw material
2. Phonology  more abstract, zajmuje siÄ™ tylko tymi dz
więkami, które są
linguistically important, patterning of sounds, a system
3. Morphology  words, the structure of word
4. Syntax  the structure of sentence
5. Semantics  the meaning of words and sentences
Niektórzy dorzucają jeszcze szósty poziom:
6. Pragmatics  context, speaker meaning, what is meant by the sentence
Phonetics, Phonology:
Phonetics i Phonology zajmują się articulation and perception of sounds. Podział:
·ð Articulatory  how a sound is produced
·ð Auditory  the perception of sound
·ð Acoustic  the physical parameters of sounds
Mamy synchronic approach to language  zajmujemy siÄ™ tym, co jest teraz. Jest to
przeciwieństwo diachronic approach, badającego jak język zmieniał się w czasie.
Sound = phone  the unit of analysis.
Będziemy opisywać distinctive/contrastive features of sound, czyli te, które mają
wpływ na odbiór dz
więków, pozwalają je odróżnić.
The sound producing system:
Powietrze może być wprawiane w ruch w lungs, larynx i mouth.
Lungs  pulmonic i to sÄ… wszystkie dz
więki w angielskim.
Larynx  laryngeal / glottalic
Mouth  velaric
Direction of flow:
·ð Egressive  out (i oczywiÅ›cie tak siÄ™ normalnie mówi)
2
·ð Ingressive  in
Vocal cords, czyli struny głosowe, są odpowiedzialne za phonation. Między strunami
głosowymi jest glottis i jej stan, czyli glottal state powoduje, że dz
więk jest voiced
(kiedy jest close), albo voiceless (kiedy jest wide open). Kiedy jest całkiem zamknięta,
następuje glottal stop.
To wszystko to były subglottal cavities, a to są supraglottal cavities  są one
odpowiedzialne za sound quality, czyli to, co czyni  a  a :
·ð Pharynx (gardziel)  pharyngeal cavity, ale tych dz
więków w angielskim nie
ma
·ð Mouth = oral cavity
·ð Nose = nasal cavity
Velum, czyli podniebienie miękkie, może blokować dostęp do nasal cavity kiedy jest
opuszczone. Mamy wtedy velic closure i produkowane sÄ… oral sounds, bo powietrze
ucieka tylko ustami. Kiedy velum jest podniesione, produkujemy nasal sounds (tylko
nosem) i nasalised sounds (nosem i ustami).
Nasalised sounds in AmE: w słowach z francuskiego są, np.  genre ,  restaurant etc.
Fonetyczny podział dz
więków:
Dz
więki dzielą się na:
·ð Vocoids (vowels & semi-vowels  j, w)  open passage, no friction, open
approximation
·ð Contoids (consonants)  obstacle, close approximation
Zarówno vocoids, jak i consoids mogą być syllabic, lub non-syllabic.
Articulators mogą być active (język), albo passive (cała reszta). Lista:
·ð Lips  (bi)labial sounds
·ð Teeth  dental sounds
·ð Alveolar ridge (gums)  alveolar sounds
·ð Hard palate  palatal sounds
3
·ð Soft palate (velum)  velar sounds
·ð Uvula  uvular sounds
Podział głosek j. angielskiego ze względu na place of articulation:
·ð (Bi)labial
·ð Labiodental
·ð Alveolar
·ð Palato-alveolar
·ð Palatal
·ð Velar
·ð Uvular
Tongue parts:
·ð Tip (apex)
·ð Blade  ta część zaraz za tip
·ð Front
·ð Back
·ð Root
(blade, front, back i root sÄ… czasem grupowane jako dorsum  body)
Apical sounds  czubkiem robione, a dosal  dorsum.
Parameters of sound:
·ð Voicing
·ð Place of articulation
·ð Manner of articulation
Ze względu na manner of articulation, dz
więki dzielimy na obstruents i sonorants. W
obstruents jest stricture, czyli obstacle to the air, a sonorants tego generalnie nie
majÄ…. Dla obstuents voicing jest distinctive feature, dla sonorants nie  uznajemy je
za phonologically voiced.
Obstruents:
·ð Stops/plosives
4
·ð Fricatives
·ð Affricates
Stops/plosives:
Czyli się zwęża, potem jest occlusion/stop  complete blockade, a potem następuje
plosion.
VOICELESS/VOICED:
P, B  bilabial plosives
T, D  alveolar plosives
K, G  velar plosives
Fricatives:
Czyli się robi takie narrowing, ale nie ma całkowitego zamknięcia.
VOICELESS/VOICED:
F, V  labio-dental fricatives
¸, ð - interdental fricatives
S, Z  alveolar fricatives
òð, Å‚ - palato-alveolar fricatives
(jest jeszcze H  glottal fricative, ale to jest dziwny dz
więk)
Affricates:
Czyli jest stop, ale potem nie ma plosion, tylko jest narrowing, czyli takie
plosive+fricative
VOICELESS/VOICED:
ż, ń - jedyne dwa contrastive
Fonetycznie wyróżniamy jeszcze:
5
TR, DR  ale one nie sÄ… phonologically contrastive, dla nas to jest sequence of
sounds
Voicing można stracić czasem (albo zyskać), dlatego wymyślono inny podział 
według napięcia mięśni. Voiceless to inaczej fortis, czyli strong, a voiced są lenis,
czyli weak. I to siÄ™ nie zmienia  fortis zawsze jest fortis.
Strident sounds (gÅ‚oski syczÄ…ce): [s], [z], [òð], [Å‚], [ż], [Å„].
Sonorants (vowels, semi-vowels, nasals, l & r):
Te takie trochę zamknięte:
·ð Nasal  to sÄ… w sumie stopy, jak plosives, ale z velic closure
·ð Lateral  partial occlusion, czyli powietrze bokami ucieka. Jest w angielskim
tylko jedna taka głoska, L (voiced alveolar)
·ð Trill/roll  seria uderzeÅ„ czymÅ› o coÅ›, np. uvula uderza w co tam może
·ð Tap/flap  jedno uderzenie czymÅ› o coÅ›
Open approximation:
·ð Vowels  nie ma przeszkody dla powietrza
·ð Mixed articulation:
a) Semi-vowels: J (palatal) i W (labiovelar)
b) Frictionless continuant (no friction)  R (post-alveolar in British, retroflex in
American)
Plosives  modifications:
De-voicing of plosives:
Mamy tylko trzy voiced plosives (b, d, g) i są one fully voiced tylko pomiędzy dwoma
innymi voiced dz
więkami. Zazwyczaj są to dwie samogłoski, ale nie zawsze (np.
sudden: [sŚdn]). W każdej innej pozycji są partially devoiced.
Shortening of vowels: kiedy na końcu słowa znajduje się fortis plosive,
poprzedzająca go samogłoska zostaje skrócona. Lenis z kolei wydłuża.
6
P, t i k mogą też opcjonalnie de-voice występujące po nich glides (j i w), oraz liquids
(l i r): [pr²ðei], [pj²ðu:ni]
Aspiration:
Mamy tylko trzy voiceless plosives (p, t, k) i kiedy znajdujÄ… siÄ™ one przed stressed
vowel, obowiązkowo trzeba zrobić aspiration: [phćt], [%Dń phi%Dń]. Aspiration przed innymi
samogłoskami jest optional. Jeśli plosive jest poprzedzone przez s, aspiration znika.
Modifications of release, incomplete release:
Przed nosówką robi się nasal release: [sŚdn]
Przed lateral robi siÄ™ lateral release: [mIdl]
Incomplete release siÄ™ robi na ostatniej pozycji ([dog]), albo przy skupisku (cluster)
plosives ([ćkt]  [k] nie ma końcowej fazy, a [t] początkowej).
Klasyczne nasal i lateral release robi siÄ™ tylko przy homorganic sounds, czyli takich,
które mają to samo place of articulation. W przypadku nasal release są to p/b + m, t/d
+ n i k/g + s. My się nie musimy tym specjalnie przejmować, dla nas jest tylko jedno
nasal release.
Affrication:
Występuje w plosives na initial position before a stressed vowel. It s optional. Zamast
całkowitego release robi się affrication:  would you like some tea?  z tego  t się
prawie  ts robi.
Glottaling:
Robi siÄ™ glottal stop taki przed, po, albo zamiast fortis plosives:
a) preglottalisation: Ap, At, Ak   stoAp talking to me!
b) total glottaling (glottal replacement):  donA do it!
c) glottal reinforcement: pA, tA, kA (jest typowe dla final position i plosive
clusters).
Glottaling jest optional.
Modifications of the place of articulation:
7
1. [p], [b]  normalnie są bilabial, ale mogą opcjonalnie stać się labiodental. To
jest intrinsic (context-dependent) assimilation (jeden dz
więk przejmuje
właściwości innego) i jest phonostylistic (zależne od tempa mowy i register):
obvious   v jest labiodental i niejako w oczekiwaniu na nie  b też staje się
labiodental. Może się to też dziać pomiędzy słowami: soup for...
2. [t], [d]  mają aż trzy obligatory intrinsic variants! Normalnie są alveolar, ale
przed dental sounds stajÄ… siÄ™ dental (eigtth  [eIt¸]), a czasem bywajÄ… post-
alveolar (country). Te trzy warianty sÄ… mutually exclusive i complementary 
razem tworzą wszystkie możliwe rodzaje tych dz
więków.
3. [k], [g]  nie podlegają assimilation, ale mogą trochę zmieniać place of
articulation. SÄ… advanced przed front vowels (key) i retracted przed back
vowels (cool).
Affricates  modifications:
[ż], [ń]  są palato-alveolar i to się nie zmienia.
Podobnie jak ze wszystkimi obstruentami, [ń] jest fully voiced tylko pomiędzy dwoma
voiced dz
więkami (np. [ńŚńjz]).
Są zawsze fully released, nawet jeśli tworzą zbitkę (np.  judge charles )
Opcjonalnie mogą być glottalised: nature  [nejAż%Dń], teacher  [ti:Aż%Dń]
[tr], [dr]  są post-alveolar i to się nie zmienia. W [tr] głoska [r] jest devoiced: train -
[tr²ðeIn]
Fricatives  modifications:
Z nimi jest prosto, bo nie mają wariantów. Odnosi się do nich ogólna zasada, że są
fully voiced tylko między dwoma voiced dz
więkami: never  [nev%Dń].
[ł]  ma limited distribution. Nie występuje nigdy na początku słowa i bardzo rzadko
na końcu (nie dotyczy to obcych słów, jak  genre )
Inne ciekawostki:
[h]  fonetycznie jest traktowane jako vowel bo ma open approximation. Ma takie
samo place of articulation jak następująca po nim samogłoska. Fonologicznie
8
traktowane jest jako consonant, bo nie tworzy sylab. Występuje na początku słowa,
czasem w środku, ale nigdy na końcu.
Zasady wspólne dla wszystkich spółgłosek: rules of voicing i zmiana długości
poprzedzajÄ…cego je dz
więku.
[s]  affects the voicing of nasals (optionally): smoke. To jest minor detail.
Sonorants
Nasals  modifications:
[m]  normalnie jest bilabial, ale opcjonalnie następuje regressive assimilation of
place przed labiodentalami i robi siÄ™ labiodental variant  [
ð]. Comfort  [kÅš
ðf%DÅ„t]
[n]  podobnie jak [t] i [d], czyli jego homorganics, ma trzy obowiÄ…zkowe warianty:
normalnie jest alveolar, ale może też stać się dental (tenth), albo post-alveolar (przed
[r], [tr] i [dr], np. hundred). Ma też opcjonalny wariant labiodental: [
ð] (ten sam, co w
[m]), np. conference. Przy [n] na końcu słowa często następuje assimilation.
[s]  nie ma wariantów, ma tylko coarticulation jak [k] i [g]  może być retracted albo
advanced.
Nasals występujące po [s] mogą być optionally devoiced. Tak, jak zwykle, fully
voiced są tylko pomiędzy dwoma voiced dz
więkami. Następujące po nich spółgłoski
mogą skracać nasale. Z kolei nasale mogą wydłużać poprzedzające je samogłoski.
Syllabicity of nasals: wszystkie nasals mogą tworzyć sylaby jeśli poprzedza je
obstruent. Najczęściej dzieje siÄ™ tak z [n], np. [miƒn].
Laterals  modification:
[l]  podobnie, jak [t], [d] i [n] jest alveolar, więc ma trzy obligatory intrinsic variants.
Przed dentalami robi siÄ™ dental (health), a przed post-alv jest post-alv (poltry, ball-
room).
Niestety, ma też extrinsic obligatory variants:
9
·ð Może być clear albo dark: Clear jest tylko przed samogÅ‚oskami (looser), a dark
[ûð] w każdym innym miejscu (apple). W American English wszÄ™dzie jest dark.
·ð Może być devoiced albo voiced. Devoiced jest po [p], [t] i [k], a voiced w
każdym innym miejscu.
[l] wydłuża następującą przed nim samogłoskę, ale następujący po nim obstruent
może go z kolei zmieniać. [ûð] cofa front vowels, albo pierwszÄ… część diphtonga: [fi:t]
vs. [fi:l].
Frictionless continuant  modification:
[r]  jest post-alveolar i place of art. mu siÄ™ nie zmienia. Za to zmienia siÄ™ manner of
art. Normalnie jest frictionless continuant, ale w [tr] i [dr] staje siÄ™ fricative. Optional
variants: może stać się tapem między samogłoskami, albo po dentalu.
Rhotic vs. non-rhotic accents: podział ze względu na distribution of [r]. W rhotic
accents [r] może wystąpić w dowolnym miejscu (np. General American), a w non-
rhotic tylko przed samogłoską (np. English). The study of allowable sound sequences
nazywa się phonotactics. Jeśli jakieś kombinacje są niemożliwe, to to się zwie
phonotactic/distributional constraint).
Inserting [r]: Angielski nie lubi jak siÄ™ robi hiatus of two vowels i dlatego czasem
między nie instertowane jest [r]. Są tego dwa rodzaje:
·ð Linking [r]  jeÅ›li w pisowni jest  r , możemy je wymówić, np.  mother and 
[mÅšð%DÅ„r%DÅ„n]
·ð Intrusive [r]  kiedy nawet w pisowni go nie ma, a i tak wstawić można, np.
 drama and
[r] można insertować tylko po non-high vowels. Po high vowels ([i:], [I], [u:], [Š])
wstawiamy [j], albo [w]
[r] może być devoiced po [p], [t] i [k].
American English - Tapping/flapping i [r] colooring w [:]:
10
W American English występuje taki fenomen  można tapować [t] i [d] między
samogłoskami  rider, writer (w tym drugim przypadku zostało dodatkowo voiced).
GÅ‚oski te robiÄ… siÄ™ wtedy +CONT.
[r] colouring to charakterystyczne połączenie samogłoski i [r]. Zazwyczaj [r] występuje
po samogłosce i może być od niej oddzielone (np. [ka:r]), ale w [:] colouring
występuje w tym samym czasie, co samogłoska  to jest retroflexed sound.
Phonemes:
Każdy dz
więk, który wydajemy, jest inny  jedno  a brzmi inaczej, niż drugie, a mimo
to rozpoznajemy je jako  a . Dzieje siÄ™ tak, bo  a to phoneme, czyli abstract unit of
linuistic analysis. Phoneme belongs to phonology, a sound to phonetics. IstniejÄ… trzy
definicje phoneme (nie mamy ich znać na pamięć, tylko wiedzieć o co w nich chodzi):
1. Physical definition: a phoneme is a family of sounds in a given language which
are related in character and are used in such a way that no one member ever
occurs in a word in the same phonetic context as any other member. Czyli
dwa ważne aspekty to distribution i phonetic character. Phoneticians preferują
tÄ… definicjÄ™. Dwa dz
więki, [h] i [s], wymykają się tej definicji, bo mają relation of
complementary distribution  jeden pojawia się tam, gdzie drugi nie może,
czyli nigdy nie sÄ… contrastive, czyli tak jakby tworzÄ… ten sam phoneme, co jest
oczywiście nieprawdą. Jest to jedyna taka para w j. angielskim.
2. Mentalistic definition: jest psychologically based. Phoneme to według niej
sound image, coś abstrakcyjnego, co speaker ma w głowie i może to w każdej
chwili przywołać i spróbować skopiować. Jakiś facet, którego nazwiska nie
zapisałem, wymyślił podział na physiophonetics i psychophonetics.
Physiophonetics to study of sounds (czyli coÅ› jak nasze phonetics), a
psychophonetics  of mental images (czyli jak nasze phonology).
Physiophonic transcription podaje actually uttered sounds, psychophonic
transcription  what we aim at uttering, ideal sounds. Edward Sapir z kolei
stwiedził, że łatwiej zauważamy różnice subiektywne, istniejące w naszym
języku, niż obiektywne. Polacy np. nie zauważają aspiration w angielskim, dla
Anglików z kolei nie ma różnicy między słowami  Kasia i  kasza . Pokazuje to,
że phoneme jest psychologiczny.
11
3. Functional/structural definition: czyli Prague school. Zajmuje siÄ™ function of
phoneme in the structure of language. Phonemes are minimal segmental
elements of language which are capable, by substitution, of distinguishing one
word from another. They cannot be subdivided into smaller consecutive
entities. Z tym jest związane double articulation  mówimy o niej gdy minimal
unit belongs to two different levels. Dla przykładu phoneme  p is meaningless,
ale w  pin już jest meaningful, z tym, że na poziomie morphology, a nie
phonology. Dwa ważne aspekty tej definicji: no consecutive subdivisions i
responsible for meaning.
Phoneme is a differentiating sound. Amerykański strukturalizm (Bloomfield) mówi, że
phonemes are the minimal units of distinctive sound feature. The smallest units which
make a difference in meaning. I jeszcze jedna Å‚adna definicja: phonemes are the
basic elements in that they cannot help constituting indivisible semantic units of
which languages are composed. They are the elements, which, when put into
sequences, make larger semantic entities, such as morphemes or words or
sentences.
Notation:
Basically sÄ… jej dwa rodzaje, alphabetic i analphabetic. Analphabetic przedstawia
jeden segment za pomocÄ… complex symbol, np. woda = H O. W alphabetic notation,
2
jeden segment = jeden symbol. Wyróżniamy iconic alphabetic notation, w której
symbole schematycznie przedstawiajÄ… segmenty (np. X = glottis closed) i roman-
based alphabetic notation, która używa rzymskich (i czasem greckich) liter + some
diacritic features (np. glottalization: A)
Types of transcription:
·ð Broad (albo systematic, albo phonetic) - /miÄ™dzy slashami/, czyli to, czego siÄ™
uczymy. Very general, one segment = one phoneme.
·ð Narrow (albo impressionistic, albo allophonic, albo phonological)  [w
kwadratowych nawiasach], includes a lot of details.
Relations, gaps:
12
Syntegmatic relations to inaczej horizontal relations  between consecutive elements.
Co po czym może wystąpić. Odnoszą się do struktury języka.
Paradigmatic relations, czyli vertical relations, odnoszą się do systemu języka, np.
systemu obstruents  jeden obstruent może zastąpić inny.
Systematic gaps & accidental gaps:
MajÄ… zwiÄ…zek z phonotactics i syntegmatic relations. Chodzi o to jakich kombinacji
dz
więków w danym języku nie ma. Systematic gaps mają związek z phonotactic
constraints  w angielskim nigdy nie będzie  pstryk , bo nie może być tak dużo
obstruents koło siebie. Natomiast accidental gaps są możliwe do wypełnienia, ale
dana kombinacja jeszcze w języku nie istnieje  God knows why. Np.  splik  nie ma
takiego słowa w angielskim, ale może kiedyś powstać, bo żadne reguły tego nie
zabraniajÄ….
Vowels:
Samogłoski dzielą się na monophtongs, które są simple i mogą być short/lax, albo
long/tense, oraz diphtongs, które są complex i long/tense. Ten podział można ładnie
przedstawić tak:
Vowels:
·ð Short/lax = short/lax monopthtongs
·ð Long/tense:
o Long/tense monophtongs
o Diphtongs
Lepiej jest używać lax i tense, bo długość samogłosek może się zmieniać, ale
tenseness nigdy.
FRONT CENTRAL BACK
HIGH [i:], [j] [u:], [Š]
MID [e] [:], [%DÅ„], ([Åš]) [T:]
LOW [ć] [a:], [R]
13
Fonetycznie istniejÄ… cztery poziomy height (close, half-close, half-open, open), ale
praktycznie istnieją tylko trzy, więc dzielimy samogłoski na high, mid i low:
·ð High: [i:], [j], [u:], [Š] (sÄ… +H, -L, czyli high i nie low)
·ð Mid: [e], [:], [%DÅ„], [T:], ([Åš]) (-H, -L)
·ð Low: [ć], [a:], [R] (-H, +L)
[Åš] jest uncertain, czasem zalicza siÄ™ je do mid, czasem do low. U nas jest w mid.
Degree of advancement:
·ð Front: [i:], [I], [e], [ć]
·ð Central: [%DÅ„], [:], [Åš]
·ð Back: [u:], [Š], [T:], [R], [a:]
Lip rounding: trzeci z parametrów, nie wszystkie go potrzebują. Wszystkie back
vowels z wyjÄ…tkiem [a:] sÄ… rounded  w tabelce zaznaczone sÄ… na czerwono.
Tenseness: ostatni parametr  long vowels sÄ… tense, czyli te z kropeczkami.
(Istnieje też spreading, czyli parametr określający jak szeroko rozwarte są usta, ale,
w przeciwieństwie do lip rounding, nie jest on phonologically contrastive  to tylko
phonetic detail).
Dystrybucja: Strong syllables sÄ… stressed, weak sÄ… unstressed. W strong syllables
syllabic peakiem może być dowolna samogłoska oprocz [%Dń]. Innymi słowy  [%Dń] nie
pojawia się w strong syllables. W weak syllables syllabic peakiem może być [%Dń],
czasem [I], bardzo rzadko [Š], oraz nasals i liquids.
Cardinal vowels:
Jeśli na diagramie przedstawiającym samogłoski wyznaczymy punkty krańcowe, a
odległości między nimi podzielimy na równe części, to dz
więki znajdujące się w tych
miejscach (czarne kropki na rysunku) to właśnie cardinal vowels:
14
SÄ… to abstrakcyjne, wyidealizowane dz
więki, których nie ma w żadnym języku 
stanowiÄ… tylko punkty odniesienia dla istniejÄ…cych dz
więków. Samogłoski
zaznaczone na diagramie to primary cardinal vowels. Jeśli dodamy trzeci wymiar 
lip rounding, otrzymamy secondary cardinal vowels. Primary front sÄ… rounded, a back
 unrounded. Dzięki dodaniu trzeciego wymiaru możemy zmienić tą zależność i
dlatego secondary front sÄ… unrounded, a back  rounded. Jest to czysto abstrakcyjny
model.
Unchecked and checked vowels:
Unchecked sÄ… tense vowels, czyli te z kropeczkami i diphtongs. Checked sÄ… lax. Ma
to zwiÄ…zek z dystrybucjÄ… w stressed syllables. Stressed syllables dzielÄ… siÄ™ na open,
czyli kończące się na samogłoskę (np. [ka:]), oraz closed, kończące się na
spółgłoskę (np. [fa:m], czy coś).
Unchecked vowels mogą się pojawiać wszędzie, z wyjątkiem syllables closed by a
velar nasal, czyli [s]
Checked vowels występują tylko w closed stressed syllables, czyli jest [kćt], ale nie
ma [kć]
Linking glides  wstawiamy je tylko przy +H vowels  [j] przy frontowych, [w] przy
back.
[i:] i [u:] fonologicznie są oczywiście monophtongami, ale fonetycznie często są
realizowane jak diphtongs ([ij], [uw]).
[%DÅ„]  three variants:
·ð Half-open in utterance final position (most open variant)
·ð Half-close and more retracted when adjacent to velars, np.  long ago 
[lRs%DÅ„g%DÅ„Š]
15
·ð Between half-close and half-open w każdej innej pozycji
Diphtongs & triphtongs:
Diphtongs mogą być falling, albo rising. Falling są te, w których pierwszy element is
more prominent i takie sÄ… wszystkie diphtongs w angielskim, natomiast rising to te, w
których more prominent jest drugi element i takie są np. dipthongs w rosyjskim. W
angielskim dwa diphtongs, [j%DÅ„] i [Š%DÅ„] mogÄ… mieć optional rising variants in unstressed
syllables, np. [pj%Dńrj%Dńd]  pierwsze [j%Dń] jest falling, ale drugie może być rising.
Monophtongization: Diphtongs [j%DÅ„], [Š%DÅ„] i [e%DÅ„] sÄ… czÄ™sto wymawiane jak
monophtongs, np. [e%Dń] jako [ć]. Triphtongi też są monophtongizowane. Np. tyre
([taj%DÅ„]), albo tower ([taŠ%DÅ„]) przy szybkiej mowie zmieniajÄ… siÄ™ w [ta%DÅ„], a nawet w [ta:]
(jak  tar ). Dodatkowo, triphtongs zawierajÄ…ce [%DÅ„] majÄ… tendencjÄ™ do tracenia
środkowego elementu, np. [plej%Dń] zmienia się w [ple%Dń].
Narrow diphtong  jÄ™zyk nie musi daleko podróżować, np. [Š%DÅ„] (dz
więki są dość
blisko siebie). Broad diphtong  dz
więki są daleko, np. [aj].
Syllables:
Sylaby są znane od czasów antycznych. Są dwie definicje sylaby bazujące na dwóch
podejściach:
1. Prominence theory  based on auditory judgement. Niektóre dz
więki
odbieramy jako bardziej prominentne i rozpoznajemy je jako syllabic peaks.
Jest to zależne od czterech czynników  loudness, length, quality i pitch. Im
dz
więk jest głośniejszy i dłuższy, tym wydaje nam się bardziej prominentny.
Prominentne są też dz
więki, które mają quality i pitch odmienne od otoczenia,
np.  a a a a i a a a . Prominence is relative.
2. Pulse theory  opiera się na czynności mięśni kontrolujących ruch płuc. Można
zmierzyć ilość pulsów klatki piersiowej i w ten sposób policzyć sylaby. Wynika
z tego, że to sylaba stanowi basic unit of speech. Samogłoski powodują, że
pulsy są słyszalne.
16
W sylabie na początku jest onset, na końcu coda, a między nimi nucleus. Nucleus
jest obowiÄ…zkowy, onset i coda nie. Nucleus i coda razem tworzÄ… rhyme.
Minimalna sylaba to sama samogłoska (np. or, owe  [T:]), może też mieć codę, a nie
mieć onsetu (arm  [a:m]), może mieć onset, a nie mieć cody (car  [ka:]), albo mieć
wszystkie trzy elementy (farm  [fa:m]). Open syllables nie majÄ… cody, closed majÄ….
Syllabification: czyli podział słowa na sylaby. Jest kłopotliwy. Najpierw ustalamy
gdzie sÄ… nucleusy, potem znajdujemy ich onsety, a to, co zostanie, to sÄ… cody.
Structure of the English syllable:
WyglÄ…da to tak:
Co-3 + V + Co-4
Czyli maksymalnie trzy consonants (onset) + vowel (nucleus) + maksymalnie 4
consonants (coda).
Nucleus:
Tutaj sprawa jest prosta  w strong syllables może to być dowolna samogłoska
oprócz [%DÅ„], a w weak  [%DÅ„], [I], [Š] i syllabic consonants. [s] nie może być nucleusem w
standardowej wymowie, ale jeÅ›li zamiast [¸Ik%DÅ„n] zrobimy [¸Iks], wtedy bÄ™dzie syllabic.
[r] jest często nucleusem w rhotic languages, jak np. AmE.
Onset:
Onset może mieć od 0 do 3 spółgłosek. Jeśli ma zero, to go po prostu nie ma.
·ð Jedna spółgÅ‚oska: może to być dowolna spółgÅ‚oska oprócz [s]. Dodatkowo, [s]
występuje tylko w zagranicznych słowach, jak  genre .
·ð Dwie spółgÅ‚oski: czyli consonant cluster. SÄ… dwa typy takich onsetów:
o S + {Co}  czyli najpierw [s], a potem jedna z dużego zestawu
spółgłosek (nie wszystkie mogą tam być, ale nie będziemy się uczyć
jakie mogÄ…), np.  smoke ,  sting . [s] jest wtedy pre-initial, a druga
spółgłoska initial.
o {Co} + {l, r, j, w}  czyli najpierw jedna z dużego (ale innego) zestawu
spółgłosek, a potem jedna z tych czterech, np.  play ,  gray . Pierwsza
spółgłoska jest initial, druga post-initial.
17
·ð Trzy spółgÅ‚oski: czyli najdÅ‚uższy możliwy onset. Mamy tu jednÄ… możliwość: s +
{p, t, k} + {l, r, j, w}, np.  spray ,  structure . Pierwsza jest pre-initial, druga
initial, trzecia post-initial.
Coda:
Coda może niestety mieć od 0 do 4 spółgłosek:
·ð Jedna spółgÅ‚oska: final consonant. Może być dowolna z wyjÄ…tkiem [h], [r] (w
AmE może), [j] i [w] (Note: wbrew pozorom np. w  die jest [I] a nie [j] na końcu.
Tak samo w  cow na koÅ„cu jest [Š] a nie [w])
·ð Dwie spółgÅ‚oski:
o Pre-final + final. Final wiemy jaka może być, a pre-final to tylko [n], [m],
[s], [l] i [s], np. [bÅšmp].
o Final + post-final. Post-final mogą być grammatical endings, czyli [s], [z],
[t], [d] i [ð], np.  cats ,  eigth .
·ð Trzy spółgÅ‚oski:
o Pre-final + final + post-final, czyli połączenie dwóch poprzednich
punktów, np.  belts ,  bumps .
o Final + post-final + post-final, np.  fifths  [fjf¸s],  next  [nekst]
·ð Cztery spółgÅ‚oski:
o Pre-final + final + post-final + post-final, np.  twelfths  [twelf¸s],
 prompts  [prRmpts]
o Final + post-final + post-final + post-final, np.  texts  [teksts],  sixth s 
[sjks¸s]
Czyli kompletna struktura sylaby wyglÄ…da tak:
Pre-initial + initial + post-initial + V + pre-final + final + post-final (maks. 3).
Przykład syllabification:
[ekstri:m]  [ek | stri:m]  [e] i [i:] to są nucleusy,  str to najdłuższy możliwy onset dla
drugiej sylaby i dlatego dzielimy tak, a nie inaczej.
Levels of stress:
Tu też o prominence chodzi  niektóre segmenty postrzegamy jako bardziej
prominentne. Zazwyczaj w słowach mamy tylko jeden level of stress (w
18
jednosylabowych), albo dwa (np. kitchen  [ÇðkIżn]), czyli stressed i unstressed.
Jednak w dłuższych słowach może się pojawiać secondary stress (np. continental 
[ÈðkRntInÇðent%DÅ„l]) i wtedy mamy już trzy poziomy. Dodatkowo, w sÅ‚owie  potato 
[p%DÅ„tÇðeIt%DÅ„Š] dz
wiÄ™k [%DÅ„] jest unstressed i można go usunąć (tworzÄ…c [ptÇðeIt%DÅ„Š]), ale
diphtong [%DÅ„Š], który też jest unstressed, nie może zostać usuniÄ™ty  ma wiÄ™c inny
level of stress.
Daje nam to 4 degrees of stress:
·ð Primary stress
·ð Secondary stress
·ð No reduction
·ð Reduction
Placement of stress:
Jest to dość skomplikowane zagadnienie, nie musimy tego wiedzieć.
W complex words, które powstają z basic stem i affiksu, dodanie wspomnianego
affiksu może mieć trzy efekty:
1. Affix dostaje primary stress, dla verbs takimi affiksami są chociażby  ain, -ee, -
eer, -ese, -ette, -esque, -ique (tych affiksów to już w ogóle nie musimy się
uczyć)
2. Affix nie zmienia stress pattern  np. un-, -ing
3. Affix przesuwa stress na stemie, np.  ial, -ic, -ion, -ions, -ty, -ive
W compound words:
·ð JeÅ›li mamy noun+noun, np.  typewriter , stress pada zawsze na pierwsze
słowo.
·ð JeÅ›li mamy coÅ› innego, niż nouns, np.  lukewarm , stress pada zazwyczaj na
drugie słowo, ale może nastąpić stress shift:
o W predicative position (np.  the professor is absent-minded ), czyli
zazwyczaj na utterance final position, oraz in isolation stress pada na
drugie słowo.
o W attributive position (np.  the absent-minded professor ) stress pada
na pierwsze słowo.
19
Nie dotyczy to takich słów, jak  gentleman , które nie są już traktowane, jak
compound words.
Stress shift:
·ð W numerals od 13 do 19 stress pada na drugÄ… sylabÄ™, ale w attributive
position i w czasie liczenia  na pierwszÄ….
·ð DÅ‚ugie sÅ‚owa, jak  continental mogÄ… mieć two possible stresses.
·ð Niektóre krótkie sÅ‚owa, jak  champagne , albo  westminster też majÄ… two
possible stresses.
·ð Nazwy miast, jak Berlin, też mogÄ… mieć shift.
·ð Jak również sÅ‚owa z koÅ„cówkÄ…  -ese , jak  Vietnamese
Stress shift jest czasem nazywany  variable stress , ale to mylÄ…ce.
Rhythm in English:
English ma stress-timed rhythm  liczą się stressed syllables. Mówiący ma tyle samo
czasu, żeby wymówić  two i  two hundred , więc unstressed syllables trzeba
 ściskać . W polskim natomiast mamy syllable-timed rhythm  każdą sylabę
wymawiamy tak samo długo. Angielski, podobnie jak ancient Greek, można podzielić
na feet (stopy), każda zaczynająca się stressed syllable.
Weak forms:
Grammatical words (te, które nie mają lexical content), często pojawiają się w weak
forms, żeby się je dało wciskać między stressed syllables. Strong forms używamy w
emphasis ( yes, I do ). Dla przykÅ‚adu  there w strong form to [ð%DÅ„], ale  there is to
[ð%DÅ„rIz]. Tak samo  the to [ði:], ale  the answer  [ðja:ns%DÅ„],  the dog  [ð%DÅ„dRg].
Personal pronouns często występują w weak forms ([mi:]  [mI]), conjunctions są
prawie zawsze reduced ( and  [%DÅ„n]), tak samo prepositions. Natomiast negation is
never reduced!
Connected speech  suprasegmental processes:
Motywacją dla tych procesów jest z jednej strony łatwość wymowy, a z drugiej 
łatwość odbioru. Lista procesów:
20
·ð Assimilation, która może być progressive (do przodu), albo regressive (do
tyłu):
o of place (always regressive)
o of voice (always progressive)
o of manner (very rare  flapping)
Assimilation of manner: in  writer albo  rider [t] i [d] stajÄ… siÄ™ flapem. Dz
więk -
continuant staje siÄ™ +continuant ([t] dodatkowo staje siÄ™ voiced).
Dygresja: transformational generative grammarians uważają za assimilation też fakt,
że przedrostek  in- adaptuje się czasem do następnej głoski i mamy  illegal ,
 impossible ,  irrational .
·ð Dissimilation  proces przeciwny do assimilation: mamy kilka podobnych
dz
więków, więc jeden zmieniamy, żeby się różnił od reszty. Dla przykładu w
 fifth s  [fIf¸s] mamy na koÅ„cu trzy fricatives, wiÄ™c możemy zrobić [fIfts] i już
jest Å‚adnie. Tak samo w  clothes  [cl%DÅ„Šðz] możemy zrobić [cl%DÅ„Šz].
·ð Deletion/elision  usuwamy jeden segment:
o [%DÅ„] po initial [p], [t] i [k] (np.  potato  [ptejt%DÅ„Š]), albo przed final nasals i
liquids (które się wtedy stają syllabic, np.  kitchen  [kjżn]). Final [%Dń]
nigdy nie usuwamy.
o W complex clusters usuwamy niektóre spółgłoski, np. w  sixth s
zamiast [sjks¸s] robimy [sIks], albo  sixth s throne  [sjks ðr%DÅ„Šn]
o Możemy też usunąć czas przeszły (!?), czyli  asked  [a:sk]
·ð Epenthesis  tu z kolei dodajemy segment, np.  something  [sÅšm(p)¸js],
 prince  [prjn(t)s],  strength  [stres(k)¸]. Ten dodany segment to taka faza
przejściowa między sąsiednimi segmentami  dzieli z nimi features.
·ð Metathesis  zmieniamy kolejność segmentów, żeby Å‚atwiej byÅ‚o wymówić, np.
w polskim robimy  kordła zamiast  kołdra , a w AmE robią  perscribe zamiast
 prescribe .
·ð Linking  przy  H vowels wstawiamy [r], przy +H front dajemy [j], przy +H back
 [w].
·ð Vowel reduction  redukujemy vowels zazwyczaj do [%DÅ„].
Transformational Generative Grammar  distinctive features:
21
W Transformational Generative Grammar nie ma phonemes. Dz
więki są traktowane
jako bundles of distinctive features, przy czym te features nie są już meaningful. Jest
też formative, czyli coś jak morpheme. Dzięki rozbiciu dz
więków na features można
je porównać i znalez
ć natural classes  dz
więki o podobnych features poddawane są
podobnym procesom. Phonemes nie można tak porównywać, mamy tylko osobne
grupy, jak nasals i liquids, i nic nie wskazuje na to, żeby poddawane były podobnym
procesom. To jest takie informatyczne podejście do języka: są 24 distinctive features,
każda może być + albo - (system binarny) i można dzięki nim opisać wszystkie
dz
więki z wszystkich natural languages. Większość definicji poszczególnych features
oparta jest na articulatory criteria, niektóre na auditory, a kilka na acoustic i functional.
W całej tej zabawie chodzi o to, żeby opisać dz
więk za pomocą jak najmniejszej
ilości features  nie podajemy dla każdego dz
więku wszystkich 24, a tylko te, które
sa relevant. Dla przykładu: dla Sonorants nie podajemy voicing, bo wiadomo, że one
wszystkie sÄ… voiced. Features dzielÄ… siÄ™ na grupy:
MAJOR CLASS FEATURES: można za ich pomocą podzielić dz
więki na major
classes.
·ð Consonality  obecność obstacle w jamie ustnej. JeÅ›li przeszkoda jest, dz
więk
jest +CONS. Uwaga: jeśli przeszkoda występuje poza jamą ustną (jak w [A] i
[h]), dz
więk jest  CONS.
·ð Sonority  DonoÅ›ność, okreÅ›la, czy dz
więk jest Sonorantem.
·ð Syllabicity  czy może tworzyć sylaby ten dz
więk.
Obstruents: +CONS, -SON, -SYLL
Vowels: -CONS, +SON, +SYLL
Semi-vowels: -CONS, +SON, -SYLL
Liquids/Nasals: +CONS, +SON, -SYLL*
Jak widać, Nasals i Liquids stanowią tutaj jedną major class, co sugeruje, że są
poddawane tym samym procesom (i tak jest w istocie)
* - Dz
więki te mogą być syllabic, ale standardowo nie są, dlatego określamy je jako 
SYLL.
22
LARYNGEAL FEATURES:
·ð Voice  wiadomo.
·ð CG (constricted glottis)  czy glottis jest zamkniÄ™ta. Tylko [A] i dz
więki glottaly
reinforced (np. [tA]) sÄ… +CG
·ð SG (spread glottis)  czy glottis jest rozwarta. Tylko [h] i dz
więki aspirated (np.
[ph]) sÄ… +SG.
PLACE FEATURES:
·ð Labial  okreÅ›la czy do produkcji dz
więku używamy jednej, lub obu warg.
+LAB sÄ… [p], [b], [m], [f], [v], [w].
·ð Round  czy ma lip-rounding. SÄ… to głównie samogÅ‚oski: [u:], [Š], [T:], [R] + [w].
Round sounds są labial, ale labial sounds nie muszą być round.
·ð Anterior   przedniość  dz
więki od początku jamy ustniej do alveolars
włącznie są +ANT (labials, labiodentals, dentals, alveolars): [p], [b], [m], [f], [v],
[¸], [ð], [s], [z], [l], [t], [d], [r], [n].
·ð Coronal  okreÅ›la czy w produkcji dz
więku bierze udział tip, albo blade języka.
Dz
więki peryferyjne, labials i velars, są  COR.
·ð Strident  auditory feature, okreÅ›la czy dz
więk jest syczący (takie dz
więki się
po polsku Å‚adnie nazywajÄ…  syczki ): [s], [z], [ƒ], [Å‚], [ż], [Å„]. Jak widać, sÄ… to
cztery fricatives i dwa affricates  przy strukturalnym podejściu nie widać
podobieństwa między nimi, poczas, gdy tworzą one natural class.
Anteriority i Coronality dzielÄ… dz
więki na cztery grupy:
+ANT, -COR: Labials
+ANT, +COR: Dentals, Alveolars
-ANT, +COR: Palatoalveolars, Palatals
-ANT, -COR: Velars
DORSAL FEATURES:
·ð High  wiadomo.
·ð Low  wiadomo.
·ð Back  wiadomo. Uwaga: central vowels sÄ… uważane sa +BACK, tylko front sÄ…
 BACK.
23
·ð Tense  wiadomo.
·ð Reduced  tylko [%DÅ„] jest reduced.
High vowels: +H, -L
Mid vowels: -H, -L
Low vowels: -H, +L
MANNER FEATURES:
·ð Nasal  wiadomo.
·ð Continuant  czy majÄ… wolny lub prawie wolny przepÅ‚yw powietrza przez oral
cavity. TrochÄ™ mylÄ…ce, bo  CONT sÄ… Plosives, Affricates, Nasals i Laterals, a
np. Fricatives sÄ… +CONT.
·ð Lateral  wiadomo.
·ð DR (delayed release)  odróżnia Affricates od Plosives, bo wszystkie
pozostałe features mają takie same (+CONS, -SON, -SYLL, -CONT).
Affricates są oczywiście +DR.
Consonants (+CON, -SON, -SYLL):ð
p b t d k g f v ¸ ð s z ƒ Å‚ ż Å„
VOICE - + - + - + - + - + - + - + - +
LABIAL + + - - - - + + - - - - - - - -
ANT + + + + - - + + + + + + - - - -
COR - - + + - - - - + + + + + + + +
STRID - - - - - - - - - - + + + + + +
HIGH - - - - + + - - - - - - - - - -
BACK - - - - + + - - - - - - - - - -
CONT - - - - - - + + + + + + + + - -
DR - - - - - - - - - - - - - - + +
Glottaly reinforced i aspirated consonants się różnią od normalnych tylko CG i SG:
p ph pA
CG - - +
SG - + -
24
Nasals & Liquids (+CONS, +SON, -SYLL):
m n s l r
LABIAL + - - - -
ANT + + - + +
COR - + - + +
HIGH - - + - -
BACK - - + - -
NASAL + + + - -
LATERAL - - - + -
CONT - - - - +
Glides (-CONS, +SON, -SYLL):
j w
LABIAL - +
ROUND - +
COR + -
HIGH + +
BACK - +
CONT + +
Dwa dziwne dz
więki:
A
h
CONS - -
SON - -
SYLL - -
CONT ? -
SG + -
CG - +
Mają wszędzie minusy, tylko w SG/CG plusy. Z CONT to jest tak, że nie wiadomo w
sumie czy [h] jest +, czy -.
25
Features Å‚Ä…czÄ… siÄ™ w grupy i tworzÄ… hierarchicznÄ… strukturÄ™. Poziomy tej struktury to
class nodes, najwyższy to root node. Wygląda to tak:
Phonemic i phonetic transcription to oczywiście nie to samo. Phonetic podaje
wszystkie detale, phonemic tylko phonemes, czyli to, co siedzi w naszej underlying
representation. Transformational generative grammar zakłada, że głęboko w naszym
mózgu jest sobie owo underlying representation, czyli takie jakby deep structure 
bardzo abstrakcyjne universal grammar. Siedzą tam segmenty, które stamtąd
bierzemy, poddajemy transformacji i wychodzi nam phonetic representation, czyli to,
co produkujemy, takie surface structure. We postulate only those segments that are
not predictable. Predictable elements can be derived by transformation. Derivation
przekształca underlying representation w phonetic representation za pomocą
phonetic rules. Dla przykÅ‚adu: tak powstaje polskie /muƒżku/, czyli  móżdżku :
muzg + ek + u
Palatalizacja:muzń + ek + u
Asymilacja: mułń + ek + u
Deletion: mułńku
De-voicing 1: mułżku
De-voicing 2: muƒżku
Innymi słowy  z underlying representation /muzg + ek + u/ za pomocą pięciu
procesów robimy phonetic representation /muƒżku/. W tym przypadku procesy muszÄ…
zachodzić w określonej kolejności, bo jeden proces umożlwia następny. Nazywa się
to feeding order. Kiedy jeden proces blokuje inny, mówimy o bleeding order.
Anglojęzyczny przykład:
slćp tćp pćd
Aspiration: slćp thćp phćd
26
Vovel lengthening: slćp thćp phćd
(a czemu dany proces w jednym miejscu zachodzi a w innym nie to można sobie
poczytać w odpowiedniej sekcji).
Notation of rules:
Schemat jest taki: A_ðB/X_Y i czytamy to tak: A staje siÄ™ B pod wpÅ‚ywem preceeding
X i following Y. Insertion wyglÄ…da tak: Ø_ðA/X_Y, a deletion tak: A_ðØ/X_Y.
Przykład: aspiration of voiceless plosives. Wiemy, że [p], [t] i [k] stają się aspirated
jeśli następuje po nich stressed vowel. Zapisujemy to tak:
Powinienem tu podać jeszcze kilka ładnych przykładów, ale rysowanie tego na
komputerze jest bezsensownie czasochłonne  można się domyślić jak to się
zapisuje. Należy tylko wspomnieć o zmiennych  zapisujemy je za pomocą greckich
liter, czyli "ð, $ð (alfa, beta) itp. Zmienna oznacza, że jeÅ›li z jednej strony ukoÅ›nika jest
w danym miejscu plus, to z drugiej też ma być. Np. zasada wstawiania [j], które jest 
BACK, mówi, że przed nią ma być samogłoska +HIGH  BACK, natomiast przy
wstawianiu [w], które jest +BACK, samogłoska ma być +HIGH +BACK. Cała reszta
jest wspólna dla obu. Oznacza to, że te dwie zasady możemy połączyć w jedną i
zrobić "ðBACK. Dodatkowo  jeÅ›li chcemy zaznaczyć, że na danym miejscu nic ma
nie być, dajemy tam #, czyli final position to _#. Jeśli natomiast jest choice,
umieszczamy elementy jeden pod drugim i obejmujemy takim nawiasem { }.
[note: Grecka czcionka lubi się psuć. Jeżeli w powyższym akapicie występują jakieś
dziwne znaki, to zamiast nich mają być normalne greckie litery alfa i beta.]
Syllabicity imposing rule: Structuralists twierdzą, że w angielskim jest sześć nasals,
trzy non-syllabic i trzy syllabic. Syllabic [n] i non-syllabic [n] nie może być dla nich tym
samym phoneme. Generativists nie majÄ… tego problemu  ich zdaniem nasals sÄ… trzy
i w underlying representation sÄ… non-syllabic, ale w pewnych przewidywalnych
27
okolicznościach stają się syllabic, można więc napisać odpowiednią zasadę. Nasals i
liquids stajÄ… siÄ™ syllabic kiedy sÄ… na final position i poprzedza je obstruent. SÄ… jednak
pewne słowa, jak  simpleton  [sImplt(%Dń)n], w których [l] jest syllabic mimo, że nie
jest na final position. Cała zasada wygląda więc tak: nasals i liquids stają się +SYLL
jeśli przed nimi jest obstruent, a za nimi albo # albo +CONS. Mamy to umieć zapisać
Å‚adnie, ale mi siÄ™ nie chce.
Można też powiedzieć, że negative prefix  in się asymiluje (patrz: gdzieś tam wyżej).
Cognitivists twierdzą, że na underlying level mamy  in , ale w pewnych
przewidywalnych okolicznościach zmienia się on w  im (przed labial sounds),  il
(przed [l]) i  ir (przed [r]).
Inne ciekawe rules: nasals i plosives, które po nich następują, muszą być
homorganic, a dokÅ‚adniej: muszÄ… być "ðANT i $ðCOR. W  tremble mamy labial nasal,
a po nim labial plosive. W  engine [n] jest retracted i staje siÄ™  ANT. IdÄ…c tym tropem
można zapytać, czy [s] to underlying segment  przecież można przewidzieć gdzie
się znajduje, więc da się go uzyskać przez derivation z [n]. W tym wypadku zachodzą
dwa procesy:
1. Assimilation of nasals  opisane powyżej
2. [g] deletion - g_ðØ / nasal_#
Przykłady: think thing angle
¸jnk ¸jng ćngl
Assimilation: ¸jsk ¸jsg ćsgl
[g] deletIon: ¸jsk ¸js ćsgl
Sociolinguistic approach:
Zajmujemy się akcentami, nie dialektami, a konkretnie to ich zmiennością w
zależności od położenia geograficznego i pozycji społecznej. W BrEng jest to bardzo
ważne i wygląda to tak:
28
Innymi słowy  im niżej w hierarchii społecznej, tym większe zróżnicowanie
geograficzne. Ludzie na samej górze używają RP (jest ich około 2% zaledwie) i u
nich zróżnicowania nie ma wcale  nie można po mowie poznać z jakiego regionu
jest dany człowiek. Ten trójkącik odnosi się do Anglii i Walii, ale już nie do Irlandii,
czy Szkocji, gdzie RP to foreign accent. W USA też to nie działa, bo u nich nie ma
akcentu, który nie jest lokalny (i dotyczy to każdej grupy społecznej). W Australii i
Nowej Zelandii zróżnicowanie  klasowe jest duże, ale geograficzne  niewielkie.
Ważne nazwiska: William Labov w USA i Trudgill w UK.
General American tak naprawdÄ™ nie istnieje  to tylko taki sztuczny point of reference.
RP jest używane głównie na południu Anglii. W latach 60. i 70. lokalne akcenty były
zabronione w mediach, ale teraz się to zmieniło. RP się trochę zmienia, ale to jest
codified, sanctioned accent, więc jest dużo mniej podatny na zmiany.
Akcenty mogą się od siebie różnić na cztery sposoby:
1. Systemic/phonological differences, albo inaczej differences in phonemic
systems: chodzi o number and indentity of phonemes. Dla przykładu: w
północnej Anglii  put i  cut mają tą samą samogłoskę.
2. Phonetic/realisational differences: dobrym przykładem jest [r], które w AmE
jest realised as retroflex, a w BrE jakoś inaczej. Może być też różnica w
długości danego phoneme.
3. Lexical-incidental/lexical-distributional differences, albo inaczej differences in
lexical distribution: dane słowo jest różnie wymawiane w różnych akcentach i
God knows why (stąd  incidental w nazwie). Przykład  France to [a:] w BrE,
a [ć] w AmE.
4. Phonotactic/structural differences, albo inaczej differences in phonological
structure/constrains: Czyli co gdzie może być, a gdzie nie może. Rhoticity też
tu siÄ™ wlicza:
29
a. Rhotic: Scotland, Ireland, Canada, Barbados, western England, most of
USA.
b. Non-rhotic: Australia, New Zealand, South Africa, Trinidad, certain parts
of eastern and southern USA, most of England, Wales.
c. Semi-rhotic: Jamaica (nie ma [r] na pre-consonantal position, ale ma na
final position).
American English vs. British English:
1. Systemic differences:
a. W AmE nie ma centring diphtongs, czyli [I%DÅ„], [e%DÅ„] i [Š%DÅ„]. ZastÄ™pujÄ… je
połączenia monophtongów z [r], np. care  [ker].
b. [a:] i [R] nie sÄ… contrastive w AmE.
2. Realisational differences:
a. W AmE [%DÅ„Š] jest realised prawie jak monophtong [o].
b. W AmE nie ma clear [l].
c. W AmE [t] może tapnąć.
d. W AmE [:] przeradza się w retroflexed vowel (więcej o tym gdzieś na
górze jest)
e. [r] jest inaczej wymawiane
3. Lexical-incidental: tu można tylko wymieniać pojedyncze przykłady, np.
 process to dla Brits [pr%DÅ„Šses], a dla Yankees [pra:ses] i nikt nie wie czemu.
Stress też w różnych miejscach dajÄ…, np. u Brits jest aÇðddress, a u Yankees -
Çðaddress, co pociÄ…ga za sobÄ… oczywiÅ›cie zmianÄ™ samogÅ‚osek.
4. Phonotactic differences:
a. Oczywiście rhoticity
b. W AmE pojawia siÄ™ [hw], czyli np.  hwere zamiast  where
c. [j] dropping  Amerykańce w wielu miejscach nie wymawiają [j], czyli np.
zamiast [stju:d%Dńnt] mówią [stu:d%Dńnt].
d. Distribution of [a:] i [ć]  tam, gdzie w BrE jest [a:], w AmE często jest
[ć] np. [fa:st] vs. [fćst]. Nie znaczy to jednak, że w AmE nie ma [a:] 
jest np. w  car  [ka:r].
30
Zmiany w BrE w ciÄ…gu ostatnich 25-30 lat: zmiany te sÄ… bardziej widoczne w
akcentach tych niższych grup społecznych, do RP nie wchodzą raczej:
1. [h]-dropping: Nie chodzi o to, że weak forms tracą [h]. To jest coś bardziej
zaawansowanego i jest stigmatised  working classes tak mówią. Robolowy
akcent taki  istoric, isteria, umble, erb. Dzieci w Londynie też tak mówią, ale
póz
niej to tracÄ….
2. [l]-vocalisation: [š
] robi się vocalic, szczególnie na utterance final position,
przez co mamy np.  middle  [mjdŠ],  apple  [apŠ]. Na preconsonantal też
można   milk  [mjŠk]. Substandard to jest. Gdyby ten proces zostaÅ‚
zakoÅ„czony, powstaÅ‚yby nowe diphtongs, np. [jŠ], ale pewnie nie zostanie.
3. Vowel-shift: wszystkie samogłoski się poprzesuwały przed 1600 rokiem, ale tu
chodzi o coÅ› innego  jedna wchodzi na miejsce innej. W Australian jest tak,
że [i:] zmieniÅ‚o siÄ™ w [ej], tam, gdzie byÅ‚o [ej] teraz jest [aj], [aj] to [żðj], a [żðj] to
[oj].
4. Monophtongisation: jest tam gdzieÅ› na górze opisane. Triphtongs _ð diphtongs
_ð monophtongs.
5. Glottalisation: jest tam dokładnie opisane na górze.
6. (Happy) tensing: ostatni dz
więk w  happy można wymówić jako [j], [%Dń], albo [i].
W tym ostatnim przypadku dz
więk jest tense w nieakcentowanej sylabie, a to
rozwala phonotactic constrains.
7.  -ing może być wymawiane jako [In] zamiast [Is], ale to jest not recommended.
Suprasegmental phonetics:
Podstawowym unitem w suprasegmental phonetics jest tone group. W tone group
mamy coÅ›, co siÄ™ nazywa tone, tonic accent, tune, kinetic syllable, albo nucleus. To
coÅ› (dalej zwane nucleusem) carries prominence.
Nie można nic powiedzieć bez intonacji. Istnieje cztery, albo pięć tones (to nie są te
same tones, co nucleusy)  dwa (albo trzy) simple i dwa complex.
Simple tones:
·ð \ - falling
·ð / - rising
·ð czasem dodawany jest jeszcze jeden:  - level
Complex tones:
31
·ð \/ - falling-rising
·ð /\ - rising-falling.
Zmiana pitch może być duża, albo niewielka.
Budowa tone group:
(pre-head, head) nucleus (tail)
Jedynym obowiÄ…zkowym elementem tone group jest nucleus.
Head  stressed syllables przed nucleusem. Przyjmujemy, że każda stressed syllable
to osobne head. Heads mogą być high, albo low. Jeśli pierwsza jest very high, to
następne się stopniowo obniżają, jeśli pierwsza jest very low  wzrastają. Może też
być kombinacja high i low heads.
Pre-head  unstressed syllables poprzedzające nucleus. Mogą być też bezpośrednio
przed nucleusem (bo ten schemacik na górze, jak i nazwa, sugerują, że mogą być
tylko przed head, a tak nie jest).
Tail  sylaby po nucleusie. Tail kontynuuje kierunek nucleusa  jeśli nucleus był rising,
tail jest rising, jeśli był falling, tail też jest falling. Przy complex tones liczy się ten
drugi segment  po falling-rising tail jest rising, po rising-falling jest falling.
W neutralnej intonacji nucleusem jest ostatni lexical item w utterance. Czyli jak mamy
np.  I saw your books in the kitchen to  kitchen będzie nucleusem. Jeśli jednak
chcemy coś zaakcentować, np. że to twoje książki były, możemy nucleusem uczynić
inny wyraz (w tym wypadku  your ).
Functions of intonation:
1. Attitudinal
2. Accentual
3. Grammatical
4. Discourse
Te funkcje nachodzą na siebie, nie ma jasnych granic między nimi.
Attitudinal function: wyrażamy nasze attitude do tego, o czym mówimy.
32
Accentual function: Dajemy tonic stress gdzieś i w ten sposób tworzymy efekt
prominence. Może to zmieniać sens zdania, np.  I ve plans to Çðleave i  I ve Çðplans
to leave  w pierwszym przypadku chodzi o to, że mam zamiar wyjść, w drugim  że
mam jakieś plany (mapy) i mam je zostawić. Jest to powiązane z discourse function.
Inny przykÅ‚ad   I ve got to take the Çðdog for a walk  tutaj zaakcentowany bÄ™dzie
nie ostatni lexical unit (walk), tylko  dog , bo  for a walk to jest given information 
wiadomo, że jak gdzieś zabieram psa, to pewnie na spacer. Inaczej sprawa wygląda
z  I ve got to take the dog to the Çðvet  tutaj  to the vet już nie jest given.
Grammatical function: poprzez intonację mówiącego słuchacze rozpoznają syntactic
structure tego, co mówi  widzą granice między phrases, sentences i clauses. Dzięki
intonacji możemy też odróżnić statements od questions (bo pytania można zadawać
zarówno przez inwersję, jak i przez intonację), oraz subordination. Przykład   those,
who sold quickly, made a profit , czyli ci, którzy szybko sprzedali, zarobili, natomiast
 those, who sold, quickly made a profit  ci, co sprzedali, szybko zarobili. I to można
właśnie przez intonację osiągnąć. Defining i non-defining clause też tak zaznaczamy.
Discourse function: jeśli spojrzymy na zdanie nie z syntaktycznego punktu widzenia,
lecz z funkcjonalnego, możemy je podzielić na old (given) information i new
information. Zdania zawierają z reguły pewną ilość informacji, które słuchacz już
powinien znać, oraz trochę nowych - intonacja pozwala odróżnić jedne od drugich.
Można tą intonacją manipulować i przemycić jakąś nową informację jako starą i w ten
sposób zaznaczyć, że to jest coś wiadomego i nie ma co o tym dyskutować.
Intonacja jest też ciekawa z punktu widzenia conversation analysis  to właśnie
poprzez intonację ludzie zaznaczają, że ich kolejka się zbliża do końca i następna
osoba może zacząć mówić. Dygresje też sygnalizujemy w ten sposób.
Question tags: za pomocÄ… intonacji zaznaczamy, czy to sÄ… request for information,
czy confirmation.  She lives in Wrocław, doesn t she?  jeśli  doesn t she jest falling,
chcemy confirmation, a jeśli rising  information.
Suprasegmental variables:
33
1. Sequential  struktura tone group, granice tone units (nie, nie mam pojęcia co
to wszystko znaczy, ja tu tylko sprzÄ…tam).
2. Prosodic  loudness, speed, voice quality, pitch range (dla low-key information
dajemy małe pitch range, dla high-key  duże).
3. Paralinguistic  gestures, eye contact etc. (to nas nie interesuje).
Pojęcia i inne pierdółki:
Phonological feature = distinctive/contrastive feature = takie, które odróżnia
phonemes od siebie.
Complementary variants/allophones = takie, które nigdy nie występują w tym samym
kontekście, są mutually exclusive, a razem tworzą całość możliwych wariantów.
Wydzielanie /r/ z matrix: +CONS, +SON, -SYLL, +CONT
Wydzielanie /l/ z matrix: +CONS, +SON, -SYLL, +LATERAL
34