partie i systemy partyjne notatki

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

1. Definicja partii politycznej

Partia – łac. parte – część – odnosi się do części społeczeństwa.

Partia – zorganizowana część społeczeństwa. Grupa sformalizowana.

Współcześnie – brak słowa „partia” w nazwach partii, sugeruje ono bowiem związanie tylko z jedną
częścią społeczeństwa.

Partie roszczą pretensje do formułowania interesu ogólnospołecznego.

W krajach takich jak Polska – także ze względu na historię.

SD i ZSL – stronnictwa, a nie partie.

Nazwy partii:

- stronnictwo – partie chłopskie, 1931 – Stronnictwo Ludowe

1937 – Koła Demokratyczne (kluby) – IV 1939 – zjednoczenie w SD
Prostokąt, Kwadrat (opcja lewicowa)

- unia, porozumienie, kongres, zgromadzenie, sojusz

Cechy partii politycznej:

- grupa sformalizowana

- zorganizowana grupa ludzi

Elementy pojęcia partia polityczna:
a)

organizacja:

- minimum formalnej struktury

- szeroka baza członkowska – zdobycie poparcia – potencjalni członkowie

zdolność do trwania w czasie – a nie na czas realizacji danego działania

b) ideologia i program:

- główna więź łącząca członków stanowiąca podstawę jednolitego działania:

- partie patronatu – osoba

partie

ideowe

–

światopoglądowe

- partie autorytarne – przywódcze

- partie wyborcze – platforma wyborcza

dążenie do zdobycia i sprawowania władzy

d) funkcjonowanie partii w systemie władzy

funkcja

wyborcza

funkcja

kształtowania opinii publicznej

funkcja

rządzenia

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

e) poparcie społeczne – klasowość

- reprezentacja interesu społecznego

- klasowe funkcje partii w systemie politycznym

- ideologia i program partii

- skład członków i zwolenników

Definicje partii politycznej

Partia polityczna jest to grupa osób zespolona więzią organizacyjną i ideologiczną, dążąca do
zdobycia i utrzymania władzy państwowej dla realizacji określonych interesów, głównie klasowych.
(Braszkiewicz)

Partia polityczna to zorganizowana grupa obywateli dążących do uzyskania określonych celów w
drodze walki o władzę lub jej sprawowanie. (J. Wiatr)

Partia polityczna jest zorganizowaną grupą osób, stanowiących najbardziej aktywną część klasy,
dobrowolnie zrzeszonych, wyznających podobne zasady polityczne, wyrażone w programie, który
stanowi podstawę działalności zmierzającej do zdobycia władzy w państwie i zrealizowania tą drogą
swych interesów klasowych. (W. Skrzydło)

Partia polityczna jest organizacją polityczną zrzeszającą na zasadzie dobrowolności ludzi
posiadających wspólny program polityczny i dążących do jego realizacji poprzez zdobycie i
utrzymanie władzy państwowej. (Łopatka)

Partia polityczna to stowarzyszenie oparte na dobrowolnej rekrutacji, którego celem jest zapewnienie
w ten sposób szans uzyskania władzy w ramach związku, a aktywnym członkom uzyskania dzięki
temu szansy zrealizowania rzeczowych lub osobistych celów (korzyści) bądź też obu. (Weber)

Cel partii politycznej – realizacja programu (taki sam jak w innych organizacjach)
Środek realizacji – zdobycie władzy (wyróżnia partię)

Definicje ustawowe partii politycznych

Państwo Akt

prawny

Definicja

Polska

Ustawa o partiach politycznych Dobrowolna

organizacja,

występująca pod

określoną nazwą, stawiająca sobie za cel udział w
życiu publicznym poprzez wywieranie metodami
demokratycznymi wpływu na kształtowanie
polityki państwa lub sprawowanie władzy. (nie
odróżnia organizacji od partii)

Finlandia

Ustawa o partiach

Zarejestrowany związek, wpisany do rejestru
partii, prowadzonego w Ministerstwie Spraw
Wewnętrznych

RFN

Ustawa o partiach politycznych

(tylko już istniejąca organizacja) Zrzeszenia
obywateli, które zmierzają wywierać stale lub
przez dłuższy czas wpływ na polityczne
kształtowanie woli na szczeblu federacji lub
poszczególnego kraju oraz współdziałać w
reprezentowaniu narodu w niemieckim
parlamencie federalnym lub w jednym z
parlamentów krajowych, jeżeli w świetle
ogólnego obrazu rzeczywistych stosunków, a
zwłaszcza z uwagi na zasięg i trwałość ich

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

organizacji, liczbę członków i sposób
występowania w życiu publicznym dają
wystarczającą rękojmię poważnego traktowania
swych celów.

Portugalia

Ustawa o partiach

Stale działające organizacje obywateli, których
podstawowym zadaniem jest uczestnictwo na
demokratycznej drodze w życiu publicznym
kraju poprzez współdziałanie na podstawie praw
konstytucyjnych, jak również opublikowanych
statutów partyjnych i programów w wyrażaniu
woli politycznej narodu, uczestnictwo w
szczególności w procesie wyborczym na drodze
wysuwania i popierania kandydatów

RFN – utrata statusu partii w razie niewzięcia udziału w 2 wyborach
Portugalia – w jednych wyborach

2. Geneza partii politycznych

Etapy tworzenia partii politycznych wg M. Webera:

I. Partie jako koterie arystokratyczne

II. Partie jako kluby polityczne

III. Partie masowe

I. Partie patronażu

Celem jest zdobycie władzy dla przywódcy. Koterie to ugrupowania nieformalne. Ich zadaniem było
uzyskanie władzy dla tego, wokół którego koteria się tworzyła. Powstawały w monarchiach
elekcyjnych. Anglia – Wigowie i Torysi. Występowała zarówno walka o władzę jak i określony
program. Brak struktury organizacyjnej.

II. Partie klubowe / parlamentarne

Związane z upowszechnieniem się prawa wyborczego. Pojawiają się w parlamentach. Rozwój
związany także z rozwojem czasopiśmiennictwa.

Kluby te powstały wewnątrz parlamentu:

- osoby o podobnych poglądach

- charakter frakcyjny

później cechy trwałości

- pierwsze kluby w Wlk. Brytanii i we Francji

- rozwój druku

- koncepcje nie będącym w klubach ...

różnice programowe

- walka o realizację programu – zdobycie władzy.

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

III. Partie masowe

Pojawiły się w okresie międzywojennym – pierwsze partie 1917 – związane z rewolucjami
socjalistycznymi. Charakteryzują się tym, że podejmowane są wysiłki w celu zorganizowania jak
największej liczby ludzi.

Kluby polityczne – kierownictwo parlamentarne
Partie masowe – kierownictwo pozaparlamentarne.

Partie masowe chcą wywierać wpływ na inne sfery życia członków – partie totalitarne, masowe o
charakterze integracyjnym.

Pierwsze partie masowe:
-

robotnicze

chłopskie

1917 – zaczęły działać legalnie, liczba ich członków wzrosła

Po II wojnie światowej – stały się podstawowym rodzajem partii funkcjonujących w Europie.

- partie kadrowe – tylko elita, również poza parlamentem

Duże zaangażowanie państwa, mające na celu ograniczenie możliwości działania partii masowych
Np. KPP

- szczególny rodzaj partii masowych – partie narodowo-wyzwoleńcze

- tworzone w państwach kolonialnych

- działanie na rzecz uzyskania niepodległości

charakter

ruchów

masowych

- partie – ze względu na program, rozbudowane struktury organizacyjne, działanie na
rzecz realizacji programu – brak jasnej koncepcji programowej dot. przyszłości

- unikano bardziej szczegółowych programów

- po zdobyciu władzy ulegały atomizacji.

Partie masowe – z założenia komunistyczne.

Lata 60. i 70. – szanse na zdobycie władzy tylko partie masowe.

-

masowe stały się po II wojnie światowej partie chadeckie; partie liberalne i konserwatywne

– później

obecnie – konwergencja.

3. Grupy nacisku a partie polityczne

1. Grupy nacisku to zorganizowane zrzeszenia osób, które wspólnie dążą do realizowania celów,
wywierania wpływu, nacisku na ośrodki decyzyjne w państwie.

Różnica gr. nacisku – gr. interesu – grupa nacisku określana jest przez pryzmat sposobu działania i
realizacji celu. Grupa interesu – charakteryzuje ją cel.

2. Siła grup nacisku.

Grupy nacisku powstają albo spontanicznie, albo są wytworem jakiejś koncepcji organizacyjnej.

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

Siła grup nacisku:

a) Potęga finansowa
b) Liczba zorganizowanych osób
c) Reprezentatywność – stopień zorganizowania osób, których interes grupa reprezentuje,
utożsamianie się z interesem grupy.
d) Spoistość organizacyjna – przezwyciężanie konfliktów wewnątrzgrupowych
e) Prestiż – organizacja ze względu na cel lub osoby z którą jest utożsamiana

3. Podobieństwo między partiami politycznymi a grupami nacisku.

a) Polityczny charakter – funkcjonują w sferze polityki

Ciała pośredniczące pomiędzy społeczeństwem a władzą

Zapobiegają alienacji władzy – dbają by władza realizowała interesy grupowe

d) Stanowią bufor między władzą a społeczeństwem – łagodzenie negatywnych skutków
decyzji władzy.

4. Różnice grupy nacisku – partie polityczne

a) Nie dążą do zdobycia władzy – są zainteresowane realizacją własnego interesu.

b) Nie ponoszą odpowiedzialności za podejmowane decyzje

c) Nie posiadają szerszego programu politycznego – realizują tylko jeden, wąski interes

5. Grupy nacisku w USA – lobby

Grupy nacisku dążą do pozyskania korzyści w drodze wywierania wpływu na ośrodki władzy
państwowej.

Lobby – zinstytucjonalizowana grupa nacisku przy Kongresie USA. Legalizacja, rejestracja
lobbystów. Wynajmuje się ich do realizacji określonych interesów. Procedury legislacyjne w USA –
mają tendencję do powtarzania się (ustawy wygasają). Kształt ustaw ustala się w komisjach. Prawo
inicjatywy ustawodawczej posiada każdy kongresman. Lobbysta może stosować tylko legalne metody
nacisku. Przewidziany jest limit wydatków.

Polska – ustawa o lobbingu.

4. Instytucjonalizacja partii politycznych

1. Brak regulacji w okresie koterii.

2. W okresie tworzenia się klubów parlamentarnych regulacje prawne nie istniały.

3. Regulacje pojawiły się w okresie tworzenia partii masowych (robotniczych i chłopskich).

Ponieważ naruszały one ład, pierwsze regulacje sprowadzały się do zakazu tworzenia partii
politycznych. Pierwsze regulacje pozytywne pojawiły się w okresie międzywojennym. Zasady i
regulacje dotyczyły tworzenia i działania.

Ustawa z 1924 – Czechosłowacja – ustawa o partiach politycznych

Regulacje pozytywne, zezwalające na działanie – w latach 30.

System rejestrowy – konieczność zgody organu państwowego. Jest to tzw. system koncesyjny. Zgoda
na działalność na podstawie decyzji organu administracyjnego.

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

Władza zgadza się na istnienie partii proreżimowych. Partii przyznawana jest osobowość prawna. Przy
rejestracji decyzję podejmuje w Polsce sąd – czy wniosek spełnia wymogi.

System wpisu do ewidencji – każda organizacja, która chce się zarejestrować jako partia, zostaje
wpisana do rejestru.
Polska – 1990-97

Regulacje prawne w wybranych państwach

Kraj Liczba

członków / podpisów

Typ

Wymagane dane

Polska 15

członków

1000 osób poparcie

Rejestrowy
(Sąd okręgowy
w W-wie)

Nazwa i siedziba partii oraz sposób
wyłaniania organu upoważnionego
do reprezentowania partii w
czynnościach prawnych

Bułgaria 50

Rejestrowy Odpisy

protokołu założycielskiego,

statutu, nazwiska i adresy
członków kierowniczych organów

Finlandia 5000

Rejestrowy Wyciąg z rejestru partii urzędowo

poświadczony odpis .. statutu,
ogólny program oraz spis
zwolenników

Hiszpania

b. o.

Rejestrowy

Podpisany przez kierownictwo lub
założycieli partii akt notarialny,
zawierający dane personalne oraz
statut

RFN Wystarczająca, aby dać

rękojmię poważnego
traktowania swych celów

Rejestrowy Brak

regulacji

Określenie funkcji partii w konstytucji

Państwo Funkcje
Francja Rywalizacja

pomiędzy sobą podczas wyborów, przestrzeganie zasad

suwerenności narodowej i demokracji

Niemcy Współdziałanie w kształtowaniu woli politycznej narodu, bycie podstawowym

instrumentem uczestnictwa politycznego

Hiszpania Wyrażanie pluralizmu politycznego
Włochy Wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki narodowej
Polska Wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa
Portugalia

Demokratyczne uczestniczenie za ich pośrednictwem w kształtowaniu woli ludu i
w organizowaniu władzy politycznej

Bułgaria Kształtowanie i wyrażanie woli obywateli
Czechy

Respektowanie podstawowych zasad demokratycznych i odrzucenie przemocy
jako środka do forsowania swoich interesów

Grecja Współorganizowanie prac parlamentarnych oraz w razie pozostawania w

mniejszości parlamentarnej, prowadzenie działalności opozycyjnej

Węgry Współdziałanie w kształtowaniu i wyrażaniu woli ludu

Funkcje partii politycznych:

1. Kształtowanie postaw
2. Funkcja wyborcza
3. Funkcja rządzenia.

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

Delegalizacja partii politycznej

Państwo Procedura

Polska Opinie

Sąd okręgowy, Prokurator Generalny, MSWiA, sprzeczność celów i

działania z konstytucją; obowiązek dowiedzenia.
Delegalizacja – rozwiązanie, zakaz działania
Odebranie statusu partii – wykreślenie – koniec działalności

Trybunał Konstytucyjny – Jeżeli działalność partii politycznej zmierza do
zmiany przemocą ustroju państwa lub wyraża się organizowaniem przez władze
partii przemocy w życiu publicznym.

Bułgaria Sąd Najwyższy – Jeżeli partia prowadzi działalność tajną, narusza terytorialną

całość i suwerenność państwa, jedność narodu, prządek prawny i wolności
obywatelskie, cele partii są sprzeczne z Konstytucją i prawami państwa, partia
ma charakter religijny lub etniczny, propaguje ideologię faszystowską lub chce
osiągnąć swoje cele w sposób sprzeczny z prawem.

Finlandia Ministerstwo

Sprawiedliwości

Jeżeli żaden z kandydatów danej partii nie został wybrany do parlamentu
podczas ostatnich lub przedostatnich wyborów parlamentarnych.

Hiszpania Właściwy organ sądowy – do miejsca rejestracji.

Jeżeli partia wypełnia znamiona stowarzyszenia niedozwolonego przez kodeks
karny oraz kiedy ich organizacja i działalność pozostają w sprzeczności z
zasadami demokratycznymi.

RFN Federalny

Trybunał Konstytucyjny

Jeżeli partia stosownie do swoich celów lub poprzez zachowanie się swoich
zwolenników zmierza do naruszenia lub obalenia wolnościowego,
demokratycznego porządku ustrojowego bądź do zagrożenia istnienia RFN.

5. Finansowanie partii politycznych

Źródła finansowania partii politycznych

Kraj

Źródła

Polska Składki, darowizny, spadki, dochody z majątku, dotacje i subwencje z budżetu

państwa.

Obowiązuje zakaz finansowania z budżetu państwa, poza subwencjami i
dotacjami.

240 tys. za mandat (koszt)
Ustawa o partiach politycznych

Bułgaria Składki założycieli i członków, zapisy i darowizny, działalność gospodarcza,

budżet państwa

Austria Składki, wsparcie państwa, sumy otrzymywane przez należących do państwa

mandatariuszy i funkcjonariuszy, zyskki z udziału w ..., z majątku partii,
darowizny, kredyty.
Ustawa związkowa o zadaniach, finansowaniu kampanii wyborczej partii

Finlandia

Subwencje od państwa (nie ... innych źródeł)
Ustawa o partiach, Rozporządzenie o subwencjach

Hiszpania

Subwencje publiczne na wydatki wyborcze, subwencje państwowe dla grup
parlamentarnych, składki, dotacje członków, dochody z działalności własnej,
wpływy pochodzące z innych dotacji, kredyty, spadki, zapisy.

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

Ustawa organiczna o finansowaniu partii politycznych

RFN Składki członkowskie, wpływy z majątku i działalności partii, dotacje,

subwencje od państwa, z tytułu wyrównywania szans oraz jako rekompensata
kosztów kampanii wyborczej, przekazy od członków organizacyjnych.

Ustawa o partiach politycznych

Finansowanie pośrednie w związku z wyborami – źródła finansowania kampanii wyborczej:

-

subwencje – po wyborach, w zależności od wyniku – tylko partie

dotacje – zwrot kosztów kampanii wyborczej – partie oraz komitety wyborcze wyborców

Bezpłatny czas antenowy w trakcie kampanii wyborczej.

Generalne zasady:
-

jawność źródeł finansowania partii

- zakaz finansowania partii ze źródeł zagranicznych

Finansowanie z budżetu ma uniezależniać partie od grup interesów.

Według innego poglądu, jeżeli partia reprezentuje interes danej grupy społecznej, ta grupa ją utrzyma.

6/7/11. Społeczna struktura partii politycznych

1. Analiza oblicza społecznego partii:

- jakie kręgi reprezentuje
- jaki jest poziom akceptacji partii politycznej przez osoby, których interesy partia
reprezentuje

skład społeczny członków partii

skład społeczny wyborców partii

2. Pojęcie „członek partii”

- partie kadrowe – silnie sformalizowane, nieliczne członkostwo, brak struktur

- partie masowe – duża liczba zorganizowanych członków, rozbudowana struktura

- partie o członkostwie bezpośrednim – deklaracja polityczna

- partie o członkostwie pośrednim – poprzez organizację, do której ktoś wstąpił

3. Stopień sformalizowania przyjmowania do partii

- zapisywanie – jednostronny akt woli, różne typy
- wstępowanie – sformalizowany sposób wyrażenia formalnej woli, wymogi uczestnictwa w
zebraniach, składki

- przyjmowanie – obopólna zgoda partii i członka

4. Typologia członków partii

- elita kierownicza – także aktyw niższego szczebla

- aktywiści – członkowie niepełniący funkcji, ale biorący udział w akcjach

- masy członkowskie

5. Klientela partii politycznych

- sympatycy – formalnie nie należą do partii, uczestniczą w życiu partyjnym bezpośrednio
tylko okazjonalnie

wyborcy – „jednokrotni sympatycy”

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

6. Cele badań socjologicznych członków partii i wyborców:
-

formułowanie programów

określenie klienteli partii politycznych

- porównanie partii politycznych

Podziały socjopolityczne a partie polityczne

Podział socjopolityczny to stabilny układ polaryzacji wspólnoty politycznej w warunkach którego
określone grupy społeczne udzielają poparcia konkretnym kierunkom polityki oraz partiom
postrzeganym jako reprezentacja tych opcji, podczas gdy inne grupy społeczne popierają opozycyjne
kierunki polityki oraz reprezentujące je partie.

I. Etapy kształtowania się podziałów socjopolitycznych

1. Poziom empiryczny (zawód, narodowość, płeć, rasa)

2. Poziom normatywny (poczucie odrębności grupowej, gotowość do działania w imię
obrony swej tożsamości.

3. Poziom organizacyjny (nabieranie wyrazu instytucjonalnego. Pojawianie się partii
politycznych zamyka proces powstania podziału socjopolitycznego).

II. Procesy kształtowania się podziałów socjopolitycznych

1. Konflikt terytorialny

2. Konflikt państwo-Kościół

3. Konflikt miasto-wieś – nożyce cen - ceny produkcji przemysłowej rosną szybciej, niż
produktów rolnych.

III. Typy podziałów socjopolitycznych dominujące w Europie

1. Podział socjoekonomiczny (klasowy) - pracobiorcy – pracodawcy

2. Podział religijny

3. Podział kulturowo-etniczny - Francja

4. Podział centrum-peryferia, globalizm-antyglobalizm

IV. Podziały socjopolityczne a wyborcy

8. Typologia i klasyfikacja partii politycznych

Typ partii politycznej określa cechy najbardziej zasadnicze, charakterystyczne dla partii danego
rodzaju czy epoki, bez ambicji ujęcia wszystkich partii i wszystkich między nimi różnic.

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

Klasyfikacja partii politycznych tworzy kompletny wielowymiarowy podział, w którym muszą
znaleźć miejsce wszystkie partie polityczne.

Typologie stanowią syntezę klasyfikacji podjętą z określonego punktu widzenia.

9. Typologie i klasyfikacje partii politycznych według Webera, Duvergera, Neumana i
Sadowskiego

(1) Max Weber

a) partia patronażu (przywódca) }
b) partie interesu (grupa)

}

c) partie światopoglądowe (ideologia)

}

a) partie honoracjorów (kadrowe)

}

b) partie masowe (powszechne)

}

ad. 1
a) – nastawione na zdobycie władzy dla przywódcy (kogoś)
b) – walczą o realizację interesów określonej grupy społecznej
c) – partie ideowe, nastawione na realizację pewnych idei i wartości. Skupiają zwolenników wokół
określonej koncepcji ideologicznej

ad. 2
a) – partie kadrowe, ograniczona grupa osób; honoracjorzy – osoby znaczące, ważne
b) – partie zakładające dużą liczbę zaangażowanych członków. Masowe, powszechne zaangażowanie.

(2) Maurice Duverger

1. Ze względu na realizowane funkcje (zadania)

a) partie wyspecjalizowane - zagospodarowane w sferze polityki
b) partie totalitarne - partie wszechogarniające starają się organizować inne sfery życia
społecznego – funkcja wyborcza, ale też inne aktywności, otacza się organizacjami
wyspecjalizowanymi.

2. Ze względu na strukturę organizacyjną

Najważniejsze jest to, czy partia jest nastawiona na pozyskiwanie członków partii, czy tez jest to jej
obojętne. Nie jest ważne kryterium ilościowe

a) partie kadrowe:

amerykańskie – partie szkieletowe, typu wyborczego

- nie ma zorganizowanego członkostwa

struktura

partii

wypełnia się tylko w czasie wyborczym (co 2 lata)

bossowie

–

zatrudniają osoby podczas kampanii na rzecz kandydatów

ii. europejskie – unikają tworzenia struktur pionowych, ze względu na brak
efektywności, obecnie tworzy się dodatkowo jeden stopień struktury regionalnej

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

b) partie masowe

Nastawione na dużą liczbę zorganizowanych członków. Dążą do stworzenia warunków aktywności
jak największej liczby osób. Struktury terenowe najczęściej są dostosowane do podziału
administracyjnego kraju. Struktura ogniwa podstawowego jest najistotniejsza. Wprowadza się
obowiązek aktywnego udziału w funkcjonowaniu struktury podstawowej.

komórka

terenowa

Partie tego typu to np. partie socjaldemokratyczne. Robotnicze, typu reformistycznego – zmiana
kapitalizmu, ale nie jego obalenie. Akceptują istniejący porządek prawny, tworzą komórkę terenową
pokrywającą się ze strukturą okręgów wyborczych. Daje to partii możliwość spełniania funkcji
wyborczych. Łatwiej jest w związku z tym znaleźć kandydata posiadającego poparcie lokalne. Jest to
najpopularniejsze rozwiązanie.

ii.

komórka

zakładowa

Charakterystyczne dla partii komunistycznej – partie typu leninowskiego
Lenin – miejscem aktywności każdego człowieka jest w największym stopniu miejsce pracy, jako
miejsce największej wspólnoty celów z innymi, o podobnych problemach i poglądach.

W okresie rewolucyjnym system ten się sprawdził. Partie te miały łatwą mobilność aparatu w
sytuacjach kryzysowych. Podstawowe komórki pomieszczone w zakładzie pracy, szczeble ponad
zakładowe były szczeblami terytorialnymi.

iii.

komórka

zmilitaryzowana

Partie faszystowskie. W partii tworzy się komórki typu militarnego. Partia jest typu wodzowskiego lub
zakonnego. Komórka podstawowa jest podporządkowana jednoosobowemu kierownictwu, podobnie
jak cała partia jest oparta na autorytecie wodza, kulcie jednostki. Najważniejsza jest pozycja lidera.
Obowiązuje zasada ścisłego posłuszeństwa i hierarchiczności. Jest to model czysty.
Niektóre partie przejmują elementy tej koncepcji, np. KPZR w okresie stalinowskim.

Kolegialne kierownictwo ponownie pojawiło się w okresie Chruszczowa
Trocki – agresywna polityka zagraniczna

Partie te nazywane są niekiedy partiami wyspecjalizowanymi, opierającymi się na komórkach
wyspecjalizowanych.
W partii faszystowskiej każda komórka zajmowała się określonym zakresem spraw.

c) partie pośrednie

Partie typu kongres, partie narodowo-wyzwoleńcze. Jeżeli ruch narodowo-wyzwoleńczy będzie
zainteresowany przejęciem władzy w sposób militarny, będzie posiadać komórki typu militarnego.

Partia typu kongresowego – nazwa od Partii Kongresowej w Indiach, dążącej metodami pokojowymi
do niepodległości Indii. Partia Kongresowa funkcjonowała jako ruch społeczny.
Są to także partie narodowo-wyzwoleńcze, oparte na spontanicznej aktywności, a nie ustalonych
strukturach organizacyjnych.

(3) Sigmund Neumann

a) partie reprezentacji - nastawione na reprezentowanie interesu danej grupy społecznej.
Partie te kształtują potrzeby grupy, a nie odpowiadają potrzebom istniejącym.

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

b) partie integracji - podejmują działania zmierzające do poszukiwania wspólnych interesów
różnych grup społecznych i dążą do zintegrowania ich.

(4) Marek Sadowski

Kryterium stosunku do ustroju politycznego.

1. Partie afirmujące kapitalizm
a)

burżuazyjne

i. parlamentarne – szanują ustrój demokratyczny

konserwatynwe

b. liberalne

chadeckie

d. amerykańskie

ii. faszystowskie – stosują zasady niedemokratyczne

chłopskie - reprezentujące interesy właścicieli ziemi jako środka produkcji

socjaldemokratyczne

2. Partie narodowo-niepodległościowe - partie niewypowiadające się w kwestii ustroju politycznego
Ich głównym celem jest uzyskanie suwerenności narodowej, bez określenia koncepcji nowego
państwa. Unikanie deklaracji politycznej ma uchronić ruch narodowo-wyzwoleńczy przed atomizacją.
Partie różnią się koncepcją doktrynalną i personalną.

3. Partie afirmujące ustrój socjalistyczny

a) komunistyczne - działające na całym świecie. Partie eurokomunistyczne, dążące do
socjalizmu na drodze pokojowej. Partia komunistyczna może być jedną legalną albo partią
hegemoniczną

b) sojusznicze – w innych państwach, poza krajami socjalistycznymi, partie tego typu nie
istnieją. Opowiadają się one za budową socjalizmu i za kierowniczą rolą partii
komunistycznej.

Zasada wyłączności partii komunistycznej na reprezentację interesów proletariatu.
Partia komunistyczna uznaje samodzielność organizacyjną i programową partii sojuszniczych.

10. Klasyfikacje wg typów partii

(1) Partie kadrowe i masowe

1. Partie kadrowe - ograniczone struktury organizacyjne.

a) komitetowe - funkcjonują na zasadzie budowy wyłącznie struktury władz naczelnych –
ograniczanie struktur do minimum. Partie te funkcjonują jako rodzaj komitetu
organizacyjnego. W Polsce partie tego typu mają również struktury terenowe na poziomie
regionalnym. Istnieje formalne członkostwo. Ten typ partii dominuje w Europie. Od członków
tej partii wymaga się dużej aktywności.

b) szkieletowe – partie typu amerykańskiego. Istnieją komórki terenowe. W okresach
pomiędzy kampaniami politycznymi aktywność struktur zanika

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

c) honoracjorów – partie ludzi znaczących. Brak możliwości wstąpienia do partii. Należą do
niej wyłącznie ludzie znaczący

2. Partie masowe - partie o rozbudowanej strukturze organizacyjnej. Nabywanie członkostwa jest
sformalizowane. Dążą do uzyskania jak największej liczby członków.

(2) Zasady podziału partii politycznych wg kryteriów funkcjonalnych

Wg M. Duvergera podstawą wyróżnienia określonego rodzaju partii politycznej jest typ organizacji
charakteryzujący partię oraz typ więzi organizacyjnej wynikającej z postawionych przed partią
zadań.

a) partie komitetowe

} kadrowe

b) partie wyborcze

}

c) partie społeczności

}

d) partie zmilitaryzowane

} masowe

e) partie narodowo-wyzwoleńcze }

c) otaczają się organizacjami wyspecjalizowanymi, zmierzają do objęcia swoją działalnością
maksymalnej liczby zwolenników Nowoczesny sposób funkcjonowania partii masowych.

d) partie-zakony

e) z zasady są ruchami masowymi, mobilizują jak największą liczbę zwolenników.

(3) Klasyfikacje oparte na innych kryteriach

a) Kryterium: program

-

konserwatywne

chrześcijańskie

liberalne

- socjalistyczne i socjaldemokratyczne

komunistyczne

chłopskie

- etniczne i regionalne – szkockie, walijskie, Sinn-Fein

- skrajnie prawicowe

- ekologiczne – ruch polityczny przekształcane są w partię polityczną – pacyfiści,

antyglobaliści

- partie etniczne (w ramach państwa) i separatystyczne (baskijska, kurdyjska)

Kraj Basków – Hiszpania / Francja, Partia Basków – Hiszpania
Partia Pracujących Kurdystanu – Turcja, Irak

Czeczenia

Charakterystyczne dla społeczeństw wysoko rozwiniętych.

Międzynarodówki socjalistyczne

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

- Trzecia – socjalistyczna

- Czwarta – trockistowska

Komintern

Europejskie partie polityczne – frakcje w PE

b) Kryterium: organizacyjna geneza partii

- parlamentarna

pozaparlamentarna

c) Kryterium: typ struktury organizacyjnej

- komitetowe

- o rozwiniętej strukturze

d) Kryterium: stopień upartyjnienia wyborów

- kadrowe

masowe

e) Kryterium: typ członkostwa

- bezpośrednie

pośrednie (Labour Party)

f) Kryterium: podział kompetencji zarządu

- scentralizowane

zdecentralizowane

g) Kryterium: rodzaj komórki podstawowej

- zakładowa

terytorialna

- wyspecjalizowana / militarna

h) Kryterium: sposób powoływania władz partyjnych:

- demokratyczna

niedemokratyczna

i) Kryterium: typ kierownictwa partyjnego

- jednoosobowe

}

kolegialne

}

parlamentarne

}

pozaparlamentarne

}

Obecna tendencja:
Lider partii zajmuje najbardziej lukratywne stanowisko.

2/3 – odrzucenie weta w III kadencji
3/5 – obecnie

j) Kryterium: cele (zadania)

- wyborcze

społeczności

totalitarne

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

12. Podstawowe typy kierownictwa partyjnego

- partie o kierownictwie parlamentarnym

} 1a

- partie o kierownictwie pozaparlamentarnym

} 1b

jednoosobowe

}

- kolegialne

} 2b

scentralizowane

}

zdecentralizowane

}

Partie o kierownictwie parlamentarnym - frakcja parlamentarna partii staje się siedzibą
kierownictwa partii. Jeżeli kierownictwo znalazło się poza parlamentem, traci mandat do rządzenia
partią. Najczęściej kierownictwo wchodzi w skład parlamentu. Szefowie partii zajmują najwyższe
stanowiska w państwie. Decyzje podejmowane na szczeblu państwowym.

W partiach silniej scentralizowanych decyzję musi formalnie podjąć gremium partyjne, a nie frakcja
parlamentarna. Jeżeli część kierownictwa nie zasiada w parlamencie, konieczne jest decydowanie
przez gremia partyjne.

Scentralizowany model kierownictwa przez frakcję – decyzje można podejmować na bieżąco.

System przewagi kierownictwa partyjnego nad parlamentarnym należy do rzadkości, ze względu
na długość procesu decyzyjnego.

Występuje to natomiast w przypadku państw socjalistycznych, w których tworzy się dualizm
organizacyjny i w którym struktury partii i państwa dublują się.

Zjazd

Sejm

KC----+

| | --

Biuro

Polityczne

WRN

-------

Sekretarz

PRN

-------

| | Zasada

kierownictwa

kolegialnego

GRN

W Rumunii

Rząd

Partia

- KC

System faszystowski

- struktury partyjne wnikają w struktury organizacji państwa

Kierownictwo parlamentarne w partii

Kierownictwo jednoosobowe – kierownictwo scentralizowane
-

wyraźne relacje pomiędzy strukturami partii

- szczeble niższe kontrolowane są przez strukturę szczebla wyższego

Funkcjonują tak partie scentralizowane

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

Kierownictwo kolegialne – istnieją mechanizmy gwarantujące pewien zakres samodzielności.
Struktury zdecentralizowane mają pewną samodzielność w ramach określonego zakresu.

Wyznaczniki samodzielności - nie może wykraczać poza pryncypia programowe partii. Kierownictwo
określa zakres programu.

USA – kandydat na prezydenta – konwencja – program – prezydent

Decentralizacja partii nie może powodować działalności frakcyjnej.

Frakcja – struktura pozostająca w sporze wobec programu lub samego kierownictwa partii.

13. Systemy partyjne

System partyjny – mechanizm współdziałania bądź rywalizacji wszystkich legalnie działających
partii politycznych w danym państwie w walce o zdobycie i sprawowanie władzy państwowej.

Częściami składowymi są wg niektórych poza partiami politycznymi inne elementy.
Np. NSZZ „S” w latach 90.

Na system partyjny składają się także inne organizacje, instytucje zaangażowane w
sprawowanie władzy - A. Zawadzki – system polityczny = system partyjny

W skład systemu partyjnego mogą wchodzić partie funkcjonujące nielegalnie. Ich pominięcie
uniemożliwić może rzetelną analizę sytuacji politycznej.

Definicja musi zostać wzbogacona o organizacje wywierające istotny wpływ na sprawowanie władzy.

14. Klasyfikacja systemów partyjnych

1. Kryterium ilościowe

a) jednopartyjne

i. jako efekt przepisów prawa

ii. nie ma prawnego ograniczenia, mimo to istnieje jedna partia (aspekt teoretyczny)

wielopartyjne

2. Kryterium ilościowe
a)

jednopartyjny

dwupartyjny

wielopartyjny

3. Kryterium: relacje, rola partii w systemie partyjnym

a) hegemoniczne, jednolite

rozproszone

kooperacji

tworzenie

bloków

- stała współpraca

porozumienie

przymus

prawny

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

b) rywalizacji - rozproszenie

4. Kryterium: charakter partii politycznej:
a)

zintegrowany – współpraca niektórych partii

zdezintegrowany – brak współpracy

5. Kryterium: inny charakter relacji między partiami

a) z partiami relewantnych (istnieją partie znaczące) – partie dominujące

b) bez takich partii – żadna partia nie ma szans na samodzielne zdobycie władzy

6. Kryterium: sposób tworzenia rządu

a) system zrównoważony – istnieje skuteczna możliwość tworzenia rządu przez jedną partię
polityczną lub trwałą koalicję

system

rozproszony – brak wyraźnej polaryzacji systemu partyjnego

7. Kryterium: geneza systemu

a) tradycyjny, trwały, stabilny

b) niestabilny, taktyczny, podatny na nastroje społeczne

8. Kryterium: alternatywność

a) systemy alternatywne – obywatel ma realną i skuteczną możliwość dokonania
rozróżnienia pomiędzy odmiennymi opcjami personalnymi i programowymi. Dwa różne
programy i dwóch różnych kandydatów. Skuteczna możliwość – jeżeli wyborca poprze dany
program i kandydata, to program ten będzie realizowany przez tego kandydata

b) systemy niealternatywne

15/16. Klasyfikacja systemów partyjnych wg M. Sobolewskiego / Systemy parństw totalitarnych

Systemy alternatywne i niealternatywne wg Marka Sobolewskiego

(A) Alternatywne

1) System partii dominującej - istnieje wiele partii, ale tylko jedna z nich w dłuższym
przedziale czasu samodzielnie sprawuje władzę.

Ustabilizowany system partyjny:

- jeżeli przez 4-6 cyklów elektoralnych utrzymuje się dana konfiguracja partyjna, w których
zwycięża tylko jedna partia i ona sprawuje władzę

- generalnie bardzo stabilny system polityczny. Partia ma możliwość realnego wdrożenia
programu.

- partia może podejmować działania strategiczne, nawet mające małe poparcie społeczne.

W Szwecji – 42 lata socjaldemokraci
Meksyk – 20 lat Partia Instytucjonalno-Radykalna

2) System dwupartyjny.

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

Teoretycznie w dwóch odmianach:

i – sztywny

–

luźny

Interpretacja #1

i – to taki, w którym działają tylko 2 partie polityczne
ii – działają 2 partie, jest możliwość tworzenia innych, ale nie odgrywają one żadnej roli
politycznej

Interpretacja #2

i – mają scentralizowaną strukturę – Wlk. Brytania

ii – struktura wewnętrzna 2 partii, mają niespójną strukturę – USA

System dwóch partii dominującej – 2 partie mają szansę na zdobycie władzy, sprawują ją na
przemian.

Każda z tych partii jest w praktyce zdolna sprawować władzę samodzielnie.

Zalety:

- bardzo stabilny system polityczny

partia

rządząca jest cały czas kontrolowana przez konkurencję

Wady:

- ostrożne decyzje polityczne, aby nie zrazić elektoratu

3) system dwublokowy

Powstaje w społeczeństwie, w którym istnieje silna linia podziału.

W USA – efekt antagonizmu między Północą a Południem, niewolnictwo, federacjoniści, konfederaci,
centralizujący, charakter urzędu prezydenckiego, system wyborczy.

W systemie dwublokowym występować muszą dodatkowe podziały, które nie pozwalają wspólnie
występować przeciw drugiemu blokowi.

Każda z partii ma swoją klientelę. Skład bloków jest stały.

W modelu idealnym – wszystkie partie należą do jakiegoś bloku.

Francja:
-

lewica

prawica

Bloki powstają po wyborach.

4) system rozbicia wielopartyjnego

Włochy, Polska

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

Żadna z partii nie ma możliwości zdobycia władzy samodzielnie. Tworzą się koalicyjne rządy
większościowe.

- system ten jest niestabilny

- charakteryzuje go nieprzewidywalność

System ten generuje słabe rządy. W Polsce system ten był najbardziej widoczny w roku 1991 – ponad
30 partii politycznych.
Rząd J. Olszewskiego – mniejszościowy.

(B) Systemy niealternatywne

Nie ma możliwości skutecznego rozróżnienia między osobami i programami.

1) system monopartyjny

2) system partii hegemonicznej }

}

nie

zawsze

uznawane

systemy

niealternatywne

3) system kooperacji partii

}

1) System monopartyjny

W państwie działa legalnie tylko jedna partia polityczna. System wchodzi w reakcję z pewnym
otoczeniem. Musi istnieć więcej niż 1 element.

Regulacje prawne:
i.

wolno

tworzyć partie, ale nie są tworzone

ii. przepisy prawa nie zezwalają na tworzenie innych partii politycznych

Procedury legitymizacji władzy - totalitaryzm – stosowanie pozorów legitymizacji

a) systemy monopartyjne faszystowskie

Legalnie działa tylko partia faszystowska – z założenia doktrynalnego wynika system jednopartyjny.

Następuje proces obumierania struktur partyjnych i ich wnikania w struktury państwowe.
Przejęcie przez organy państwowe funkcji organów partyjnych. Niektóre organy partyjne stają się
natomiast organami państwa.

Przykład – SS w III Rzeszy

Czołową rolę w partii odgrywa jej przywódca. Struktura powielana jest na niższych szczeblach.
Wszystkie funkcje państwowe obsadzane są przez członków partii.

Partie otaczane są organizacjami. Są to partie totalitarne.

b) komunistyczny

Partia komunistyczna nie zezwala na działalność innych partii, ale nie jest to rozwiązanie modelowe.
Partia komunistyczna wyraża zgodę na istnienie innych, podporządkowanych jej partii.

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

W połowie z 14 państw komunistycznych był system monopartyjny

- ZSRR, Rumunia, Węgry

lub hegemoniczny

- Polska, Czechosłowacja, Bułgaria

Zachowywane są pozory – państwo totalitarne

Zachowywany jest dualizm

Państwo Partia

Rada Państwa

Sejm

---

Zjazd

Rząd

Biuro Polityczne

WRN

---

Wojewoda

sekretarz

PRN

---

GRN

---

W przypadku partii hegemonicznej system funkcjonował podobnie.

2) System partii hegemonicznej jest związany z państwem socjalistycznym. Istnieje partia
komunistyczna i partie sojusznicze.

Partia komunistyczna – partie klasowe
Partie sojusznicze – partie środowiskowe

Wyjątek – ZSL w Polsce jako partia klasowa

1946 – reforma rolna – typu burżuazyjnego

Ludowy Związek Chłopski – Bułgaria

Zasady systemu hegemonicznego:

a) legalne działanie tylko partii prosocjalistycznych

b) partie sojusznicze uznają kierowniczą rolę partii komunistycznej w budowie

socjalizmu

c) partie sojusznicze uznawały wyłączność partii komunistycznej na reprezentowanie

politycznych interesów proletariatu

d) partia komunistyczna uznawała samodzielność organizacyjną i programową partii

socjalistycznych

Zasada centralizmu demokratycznego

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

Zasada nomenklatury partyjnej

- PZPR, ZSL, SD – komisje porozumiewawcze partii i stronnictw politycznych

każdym szczeblu rekomendowało ludzi na stanowiska

3) system kooperacji partii - partie mają ze sobą kooperować a nie rywalizować

System będzie niealternatywny, jeśli tego typu kooperatywne działania będą pozostawały bez związku
z wynikiem wyborów – np. sytuacja wojny.

Szwajcaria - szczególny przypadek – dla dobra wspólnego korzystniej jest kooperować niż
rywalizować. Do rządu wchodzą przedstawiciele partii, które uzyskują 10% mandatów. Za każde 10%
- jeden mandat. Umowa ta nie dotyczy partii komunistycznej. Rząd jest 7-osobowy - w związku z
innymi wymogami (języki, kantony) to Rada Narodowa desygnuje kandydatów. W genezie jest to
system alternatywny. W praktyce – niealternatywny.

W teorii – partie polityczne porozumiewają się bez wiedzy wyborców, co do podziału władzy:

- Kolumbia – 2 największe partie dzieliły się władzą. Warunkiem było zdobycie łącznie

bezwzględnej większości.

17. Funkcje partii politycznych.

Funkcje – są to zadania, jakie partie mają do wypełnienia i wypełniają w systemie politycznym.

Każda partia realizuje wszystkie funkcje z różną intensywnością i efektem. niektóre funkcje
realizowane są w sposób potencjalny. Realizacja funkcji zależy od pozycji partii w systemie
politycznym.

Grupy funkcji partii politycznych:

(1) – kształtowanie opinii i postaw politycznych

(2) – funkcja wyborcza

(3) – funkcja rządzenia

(1) Kształtowanie opinii i postaw

Partie polityczne muszą zainteresować wyborców określonymi koncepcjami. Program polityczny jest
podstawą zorganizowania partii.

- stworzenie i upowszechnienie programu

Program jest podstawą kształtowania opinii.

Program wyborczy – uproszczona wersja programu politycznego.

Kształtowanie opinii dla wyrażenia poparcia jest wstępem do ukształtowania postaw.

Aktywne uczestnictwo do poparcia realizowania programu.

Funkcja ta jest pierwotna wobec innych funkcji partii.

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

(2) Funkcja wyborcza

Niekiedy jej wykonywanie jest warunkiem posiadania statusu partii politycznej.

Niemcy – 2 kolejne kampanie wyborcze
Finlandia – zdobycie mandatu.

Państwo przez dotacje i subwencje wspiera tę funkcję.

W RFN – zwrot kosztów kampanii nawet dla partii niereprezentowanych w parlamencie –
wyrównywanie szans.

Elementy funkcji wyborczej:

a) budowanie programu politycznego – f. programowa – sformułowanie programu
wyborczego – program wyborczy budowany jest przez kandydata – w partiach wodzowskich
program przywódcy jest programem partii.

- platforma wyborcza różnych szczebli może się różnić (USA)

program

wyborczy

ustalają centrale partyjne

wszyscy

kandydaci

muszą stosować się do tych założeń

- program wyborczy ustalony jest oddolnie

- partia nie buduje programu – jedynie ogólne wytyczne.

b) selekcja kandydatów – selekcja elit politycznych. Osoby niepopierane przez partie
polityczne mają niewielkie szanse na sukces wyborczy.

Mechanizmy selekcji kandydatów:

- naturalna selekcja kandydatów – kandydat pojawia się w sposób oczywisty

- kandydatem jest lider partii

- kierownictwo partii decyduje o wyborze kandydatów

- system centralny i oddolny

- tylko lokalna struktura może zgłosić kandydatów

Dostęp do elity politycznej mają wyłącznie członkowie partii.

- preferencje partii politycznej w sugerowaniu wyborcy, na którą partię polityczną ma
głosować – głosowanie tylko na listy

zgłaszanie kandydatów przez wyborców – 15 osób, poparcie 1000 obywateli

- tylu kandydatów ile jest mandatów w okręgu

- w Senacie – 1 kandydat

- klauzula zaporowa 5%

- w skali kraju

c) obsada stanowisk we władzy wykonawczej – brak wpływu wyborców.

Wyraźna zależność między kierownictwem partii a frakcją parlamentarną.
Partie o kierownictwie parlamentarnym.

Listy ogólnopolskie – 1991, 1993, 1997

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

d) – personalna obsada stanowisk.

Funkcja wyborcza:

- selekcja kandydatów

programowa

- wyborcza właściwa – kampania

Ordynacja wyborcza – sposób oddawania głosów.

- na pierwszym etapie kandydaci nie mają żadnego interesu konkurować ze sobą

- wskazanie kandydata rzez wyborcę
- wybór opcji politycznej kandydata – w drugiej kolejności

System ten wywołuje ograniczoną rywalizację kandydatów danej opcji – nie leży to w

interesach partii.

Kampania wyborcza prowadzona jest na rzecz ugrupowania politycznego, a nie kandydata.

1. Silna centralizacja wydawanych środków – partia decyduje, kto otrzyma środki na

indywidualną kampanię

2. Samodzielność kandydatów – zwłaszcza w systemie z jednomandatowymi okręgami

wyborczymi – selekcja i wybór konkretnego kandydata.

- wielomandatowe okręgi wyborcze – przy zasadzie większości względnej zgłaszanych jest

tylu kandydatów, ile jest mandatów.

Tendencja – więcej głosów w Senacie niż w Sejmie dla zwycięskiego ugrupowania .

Dwie metody dotyczące jakości kampanii:

- pozytywny charakter – skoncentrowanie na własnym programie wyborczym i mniejsza

krytyka programu przeciwników

- negatywny – krytyka przeciwników i na tym tle przedstawianie własnych rozwiązań.

Sposób prowadzenia kampanii normowany przez prawo:

- ograniczenie kwot wydawanych przez partie lub kandydatów w kampanii wyborczej.

- kary finansowe za nieprzestrzeganie zasad

- partycypacja w kosztach kampanii wyborczej – np. udostępnianie czasu antenowego

Niemcy – zasada wyrównywania szans – udostępnianie urządzeń publicznych (np. lokal na
organizację agitacji wyborczej).

- subwencjonowanie niektórych komitetów wyborczych – na podstawie kryteriów

prawnych.

1 przypadek skutecznego wyrównywania szans – Zieloni/Sojusz 90 (opozycjoniści NRD)

PDS – partia lewicy

- ingerencja post factum – spłata kosztów kampanii wyborzcej:

dotacja

podmiotowa

- zwrot kosztów kampanii wyborczej – najwyżej pełny, nie więcej

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

Przed 2001 – brak dotacji.

Koszt 1 mandatu – 230 tys. zł

Subwencja – wypłacana wyłącznie partiom politycznym na cele statutowe, w związku z wynikiem
wyborczym.

- partie wyręczają organy państwowe w kwestiach pośrednictwa między władzą a

społeczeństwem

Subwencja jest rodzajem zapomogi państwowej dla partii. Zaczerpnięte jest to z RFN

- za każdy głos określona stawka

W Polsce – wysokość subwencji zależy od liczby zdobytych głosów – stawka zmienia się wraz z
liczbą głosów – stawka za kolejne głosy jest coraz niżsa.

Subwencje liczone są wg wzoru podanego w ustawie.
Subwencja roczna – wypłacana w 4 ratach kwartalnych

- wyliczona wg wzoru subwencji jest tylko na jeden rok. Ostatnia rata za kwartał, w którym są

wybory.

Rozstrzygnięcia państw dotyczące finansowania partii politycznych w ogóle:

a) zakaz finansowania z budżetu – swoboda w finansowaniu partii politycznych z innych
źródeł

b) nakaz finansowania z budżetu – finansowanie z budżetu i blokowanie innych źródeł

Polska – zakaz finansowania z budżetu – z wyjątkiem subwencji i dotacji

-

wyłącznie osoby fizyczne, obywatele RP

- zakaz działalności gospodarczej, zakaz zbiórek publicznych

źródła finansowania są jawne – nie ma ochrony danych osobowych

(3) funkcja rządzenia

Dwa wymiary funkcji rządzenia:
-

de facto przez partie tworzące rząd

- przez partie opozycyjne

opozycja

parlamentarna

opozycja

pozaparamentarna

a) Dwa rozwiązania modelowe:

1 – jedna partia sprawuje władzę wykonawczą:

posiada

bezwzględną większość w parlamencie

Obiektywne możliwości – realizowanie wybiórcze programu ze względu na uwarunkowania: -
polityczne – kalkulacja

Nie chce realizować programu. Początkowo realizuje część elementów programu.

2 – rządzenie koalicyjne – konieczność kompromisu

RFN – pozycja szefa partii koalicyjnej – zawsze nieproporcjonalnie duża

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

b) Partie opozycyjne – stoją w opozycji do rządzących, kontestowanie wszystkiego, co robi partia
rządząca.

- Formy kontestacji:

- partie parlamentarne:

- zgłaszanie projektów ustaw, podejmowanie działań kreacyjynch, wpływanie

formalne na politykę państwa

W Polsce działania takie są ograniczane przez Marszałka Sejmu. Dopuszczenie do procedowania – nie
oznacza przyjęcia ustawy w proponowanym kształcie.

- jeżeli ugrupowania rządzące nie mają dostatecznej przewagi do

przeforsowania swoich rozwiązań

- naciski ze strony partii opozycyjnych – głosowanie w zamian za korzyści

AWS - głosowanie PSL za odrzuceniem poprawek prezydenckich w zamian za wybór kandydata do
KRRiT

Wpływ opozycji jest większy, jeśli jest potrzebna do legitymizacji działań.

W Polsce – Sejm – nie ma prawnej regulacji dotyczącej Prezydium Sejmu. Konwent Seniorów –
jedyne miejsce, gdzie opozycja będzie na pewno reprezentowana.

- partie pozaparlamentarne – jedynie przez kontestację wobec tego, co robią

ugrupowania rządzące
-

inicjatywa

ludowa

Największe partie:
CDU

CSU

}

SPD

}

Partia

Pracy

}

600-800

tys.

Partia Konserwatywna

}

Możliwość formalnego wpływu nie jest zasadą powszechną. Projekt z inicjatywy obywatelskiej musi
zostać rozpatrzony przez Sejm, nie obowiązuje zasada dyskontynuacji.

3 miesiące od zgłoszenia – I czytanie

Inne środki: strajki, petycje, demonstracje, wiece. Strajki partia może jedynie inicjować.

Krytyka działań rządzących.

Każda partia realizuje wszystkie trzy funkcje.

18. Partie w systemach politycznych

System polityczny ----------------------------------------> system partyjny

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

W państwie demokratycznym przepisy prawa formalizują wymogi dotyczące partii politycznych oraz
określają relacje między tymi partiami. Szczególne znaczenie ma nie charakter, ale trwałość norm i
wymogów. Zmiany są dyktowane motywami instrumentalnymi. Rządzący zmieniają je tak, by były
dla nich korzystne.

Definicja partii politycznej – wymogi formalne.
Np. RFN, Finlandia
Partią staje się organizacja, która już działa – zdolność do trwania w czasie.

Rejestracja partii w odpowiednim trybie – tryb formalny.

Warunki formalne – ogólne 15 osób, 1990 ustawa w Polsce
1997 – precyzyjne wymogi

Likwidacja partii politycznej – warunki, w których partia może zostać zdelegalizowana (np. dążenie
do obalenia istniejącego ustroju).

Bardziej szczegółowe wymogi – utajenie struktur, nienawiść rasowa, zakaz aprobowania nazizmu.

Trybunał Konstytucyjny stanowi o sprzeczności celów partii z Konstytucją – delegalizuje ją Sąd
Okręgowy w Warszawie.

Z wnioskiem do TK – minister spraw wewnętrznych i administracji, Prokurator Generalny, Sąd
rejestrowy.

TK – otrzymuje komplet dokumentów, z których wynikać ma naruszenie konstytucji lub ustawy.

Partii nie można odtworzyć pod podobną nazwą.
W RFN – osoby kierujące zdelegalizowaną partią nie mogą stanąć na czele nowej partii.

Funkcjonowanie partii w systemie demokratycznym

Swoboda działalności, przestrzegania konstytucji, nienaruszalność ustroju demokratycznego.
Zakaz partii o określonym charakterze – Polska – faszyzm i nazizm (standard europejski), komunizm
(przepis ogólny – nie ma zgody na działalność partii naruszającej porządek prawny danego państwa).

Ujednolicenie przepisów – brak różnicowania partii politycznych. Możliwość istnienia mechanizmów
różnicujących partie – kryterium musi być skala poparcia społecznego.

Finlandia – brak deputowanego w dwóch kolejnych wyborach – utrata statusu partii politycznej.

RFN – niezgłaszanie kandydatów w dwóch kolejnych elekcjach – utrata statusu partii poltiycznej.

Polska – niezłożenie sprawozdania – wykreślenie z ewidencji.

Funkcjonowanie partii w systemie totalitarnym

1) Zakaz działalności
2) Istnienie partii

a – system monopartyjny – działa legalnie jedna partia – system niealternatywny

b – kilka partii politycznych – państwa socjalistyczne – system hegemoniczny, partii

hegemonicznej – różnica między nim, a systemem partii dominującej: w systemie demokratycznym na
skutek naturalnego układu sił.
System hegemoniczny – wymuszone rozwiązanie przepisami lub kompromisem.

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

Inne partie uznają dominację hegemona.

System monopartyjny faszystowski – połączenie struktur partii ze strukturami państwa. Partie typu
zakon. Nie ma różnicy między liderem partii a przywódcą państwa.

System komunistyczny

– system monopartyjny komunistyczny
- kierownicza rola partii komunistycznej – system hegemoniczny

Relacje system partyjny – państwo – powielenie struktur.

W systemach totalitarnych organy państwa będą zdeterminowane przez partie polityzcne.

19. Partie w procesie wyborczym

1. Większościowe prawo wyborcze sprzyja stabilności systemu partyjnego – daje szansę
największym ugrupowaniom. Wzmocnienie przez jednomandatowe okręgi wyborcze. System
dwupartyjny lub dwublokowy.

2. System proporcjonany – sprzyja rozdrobnieniu sceny politycznej. Do parlamentu dostają się nawet
drobne ugrupowania – problem ze stworzeniem większości.

1991 Polska – system wielopartyjny, 29 partii parlamentarnych, atomizacja sceny partyjnej.
1993 Polska – progi zaporowe, metoda d’Hondta, zwiększenie liczy okręgów wyborczych i
zmniejszenie okręgów – korzystniejsze dla partii dużych. Powinien tu zaistnieć mechanizm łączenia
się mniejszych partii.

3. Możliwość blokowania list – wprowadzono reguły preferujące ugrupowania większe.
Dwa lub więcej ugrupowań tworzy wspólne listy lub decyduje się na wspólne liczenie głosów.
Zachęca to partie do wspólnego uczestnictwa w wyborach.

4. Metoda Hare-Niemeyera – Senat 1912 Massachussets – podział na okręgi

B

A B B

Nieznaczna wygrana powodowała znaczną przewagę mandatów.

1998 Polska – przy podziale na powiaty.

5. Nierówne dzielenie mandatów – reprezentatywność.

B A A B

6. Różne systemy przeliczania głosów na mandaty

2001 – Sainte-Lague

Brak równości w wyborach do Senatu

21. Podział partii politycznych w Polsce

Filip Biały - Partie i systemy partyjne – notatki z wykładów

- do 1990 – system partii hegemonicznej – PZPR, SD, PSL

Pierwsza ustawa o partiach 1990, obecna z 1997

- kształtowanie się systemu w latach 90:

a – partie postsolidarnościowe

b – partie postpeerelowskie

c – nurt niepodległościowy

b – partie postkomunistyczne:
-

SLD

- PSL – ZSL nie było partią komunistyczną

- SD – od IV 1939 do dziś

PSL – 1949, 1989 – PSL Odrodzenie – Kongres Jedności Ruchu Ludowego – VI 1990 PSL

SLD – I 1990 – koniec PZPR – powstanie 2 partii socjalistycznych:
SdRP

(majątek PZPR) + Unia Socjaldemokratyczna (odcięła się od PZPR)

IV 1999 – SLD z SdRP
SLD jako komitet wyborczy w 1991 roku i klub parlamentarny

a – podstawowy nurt – NSZZ solidarność – atomizuje na początku lat 90., 1997 – ok. 400 partii
politycznych

c – niepodległościowy – KPN XII 1979 L. Moczulski

Powstawanie nowych partii zal. do ruchu solidarnościowego.

Teraz jest to nurt niesolidarnościowy: LPR, Samoobrona, UPR.

ZChN
UP – US z Solidarność Pracy

Podział ze względu na doktryny polityczne

- lewicowe – komunistyczne, socjalistyczne

- prawicowe – liberalne, chadeckie, konserwatywne, narodowe, nacjonalistyczne.