1
FINANSE
W
YKŁAD
5
Z DNIA 11.12.2011
~ FINANSE UNII EUROPEJSKIEJ ~
Powstanie UE:
1951 – na mocy trakt5atu paryskiego podpisanego przez 6 państw członkowskich: Francję,
Niemcy, Włochy, Holandię, Belgie i Luksemburg powołano Wspólnotę Węgla i Stali
1958 – na mocy traktatu rzymskiego podpisanego przez te Francję, Niemcy, Włochy,
Holandię, Belgie i Luksemburg utworzono Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) –
walutą rozliczeniową był dolar.
1973 – rozszerzenie EWG o 3 państwa: Danię, Irlandię i Wielką Brytanię
1979 – utworzona europejską jednostkę walutową ECU (eki)
1981 – przystąpienie Grecji do EWG
1986 – przystąpienie 2 państw: Hiszpanii i Portugalii
1992 – traktat Maastricht, zmieniono nazwę z EWG na Unię Europejską (UE)
1995 – przystąpienie do UE: Austrii, Finlandii i Szwecji; podpisanie układu z Schengen :
Belgia, Francja, Luksemburg, Niemcy, Portugalia oraz Niderlandy
1999 – rozpoczęcie pracy w przygotowaniu wspólnej waluty. W ramach UE powołano
Unię Gospodarczo – Walutową (procedury związane z wprowadzeniem euro i szablonami
wzorów). Wielka Brytania, Szwecja, Dania – nie podpisały wejścia.
2002 – wprowadzenie euro
2004 – rozszerzenie UE o 10 państw: Polska, Estonia, Litwa, Łotwa, Słowacja, Czechy,
Węgry, Malta, Cypr, Słowenia
2007 – rozszerzenie o państwa: Bułgaria, Rumunia
Statut kandydata mają: Turcja, Chorwacja, Islandia, Macedonia
Przesłanki utworzenia Unii Gospodarczo – Walutowej
1. polityczna: osłabienie roli Niemiec (aby nie była ogniwem kolejnej wojny)
2. gospodarcza (ekonomiczna) zlikwidowanie kosztów wynikających z ryzyka
kursowego
Etapy tworzenia Unii Walutowej
I etap (01.07.1990 – 31.12.1993) – usuwanie barier wewnętrznych, umożliwiających
swobodny przepływ osób, towarów i usług oraz kapitału, zintegrowanie rynku finansowego,
zacieśnienie współpracy między bankiem centralnym a rządami krajów członkowskich w celu
wyeliminowania różnic w prowadzeniu polityki gospodarczej i pieniężnej.
II etap (01.01.1994 – 31.12.1998) – przeprowadzenie najistotniejszych zmian
organizacyjnych przed wprowadzeniem wspólnej waluty, utworzenie instytucji, norm
prawnych, ujednolicenie założeń i polityki gospodarczej państw członkowskich.
III etap (01.01.1999 – 28.02.2002) – wdrożenie zasad Unii Gospodarczej i Walutowej i
wprowadzenie waluty euro do obiegu gotówkowego i bezgotówkowego oraz ustanowienie
jednej polityki pieniężnej dla całego obszaru Unii Gospodarczo – walutowej.
Etapy te wyznaczają kierunki na kolejne lata.
2
Traktat z Maastricht ( 17 lutego 1992 )
I etap
Nieodwracalne usztywnienie kursów walutowych i wprowadzenie wspólnej
europejskiej jednostki pieniężnej
Uznanie, że celem polityki pieniężnej i kursowej jest stabilność cen
Prowadzenie przez kraje członkowskie polityki gospodarczej mającej na celu
poprawienie i umocnienie swobodnego przepływu osób, towarów i usług oraz kapitału
Honorowanie zasad gospodarki wolnorynkowej i wolnej konkurencji
Koncentracja na stabilności cen, zdrowe finanse publiczne, zrównoważony bilans
płatniczy
Zharmonizowanie statutów i zasad działania krajowych banków centralnych
II etap
Powołanie Europejskiego Instytutu Walutowego we Frankfurcie nad menem, który
docelowo przekształcony został w Europejski Bank Centralny
Ustalenie nazwy dla wspólnej waluty – euro
Podpisanie paktu Stabilności i Wzrostu
Kryteria konwergencji (zbieżności)
Kryterium stabilności walut – utrzymanie co najmniej przez dwa lata wahań kursu
wymiany waluty krajowej wobec euro w paśmie +/- 15% wokół kursu centralnego.
Celem było przygotowanie waluty krajowej do jej usztywnienie wobec euro,
zabezpieczenie przed zmianami kursu walut krajów kandydujących.
Kryterium inflacyjne – utrzymanie stałego poziomu cen (polityki antyinflacyjna)
średnia inflacja notowana w paśmie w ciągu jednego roku poprzedzającego badanie
nie może przekraczać więcej niż 1,5 p.p. inflacji z 3 państw członkowskich o
najbardziej stabilnych cenach.
Kryterium długoterminowych stóp procentowych – średnia długoterminowa stopa
procentowa nie może być wyższa o 2 p.p. od średniej stóp w 3 krajach członkowskich
o najbardziej stabilnych cenach.
Kryterium deficytu budżetowego – wartość planowanego lub rzeczywistego
deficytu budżetowego w relacjach do PKB wyrażonego w cenach rynkowych nie
może przekroczyć 3 % (zapobieganie nadmiernemu deficytowi budżetowemu).
Kryterium długu publicznego – maksymalna wartość zadłużenia publicznego w
relacjach do PKB w cenach rynkowych może wynosić 60%. Celem jest
przeciwdziałanie zwiększeniu inflacji, ograniczenie skłonności rządów o nadmiernego
zwiększania wydatków budżetowych.
Kryterium legislacyjne – bank centralny posiada instytucjonalną, finansową i
personalną niezależność, legislacja kraju członkowskiego jest zgodna z traktatem z
Maastricht. Prezes Banku Centralnego jest niezależny, powoływany na 6- letnią
kadencję. Wyposażenie Banku Centralnego w narzędzia działania o charakterze
administracyjnym i gospodarczym .
III etap 17 lutego 1992 roku [strefa euro= UGW]
Wprowadzenie wspólnej walutowej – euro na obszarze 11 państw: Austria, Belgia,
Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia,
Włochy.
Dania i Wielka Brytania nie przystępowały o wspólnej waluty.
Szwecja i Grecja w 1998 nie spełniały warunków konwergencji.
3
Źródła finansowania Unii Europejskiej
Budżet UE
Europejski Bank Inwestycyjny powstał w 1958 roku. Jego zadaniem jest
współfinansowanie projektów dotyczących poprawy infrastruktury w regionach
opóźnionych w rozwoju. Średniorocznie do państw członkowskich trafia 85 %
pożyczek, pozostała część przeznaczona jest dla państw kandydujących.
Europejski Fundusz Rozwoju – powstał z bezpośrednich wpłat państw członkowskich
wspólnoty a zgromadzone w nim środki wykorzystywane są głownie do finansowania
współpracy, wspólnoty z ponad 20 krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku.
Struktura Budżetu UE
Budżet UE uchwalony jest na 1 rok kalendarzowy w oparciu o ogólnie obowiązujące
w teorii zasady.
Dochody budżetu UE
Składki państw członkowskich (oraz opłaty cukrowe) 1,24 PKB – 50%
Udziały w podatku VAT (0,5%) – 25%
Opłaty celne i opłaty graniczne – 10%
Podatki nałożone na produkty rolne
Wydatki budżetu UE
Wspólna polityka rolna – 40%
Działania strukturalne – 30%
Polityka wewnętrzna (edukacja, kultura, energia i środowisko, prace naukowe i
rozwojowe) – 7,5%
Wydatki administracyjne – 6,5%
Działania zewnętrzne (promujące bezpieczeństwo) – 5%
Rezerwy (na nieprzewidziane wydarzenia) – 5%
Perspektywy finansowe
I
1988 - 1992 – pakt Delorsa, zapewnienie środków na wprowadzenie I etapu UWG
II
1993 -1999 – planowanie długookresowe potwierdzone sukcesem pierwszej
perspektywy finansowej
III
2000 – 2006 – przygotowanie wspólnoty na kolejne rozszerzenie o kraje Europy
Środkowo – Wschodniej
IV
IV 2007 – 2013 – wzrost zatrudnienia, zwiększenie roli UE, bezpieczeństwo i
sprawiedliwość, umacnianie spójności europejskiej
V
2014 – 2020 – rozwój gospodarki oparty na wiedzy i innowacji, ochrona środowiska i
konkurencyjność gospodarki, działania sprzyjające włączeniu społecznemu (osób
wykluczonych)
Instrumenty finansowe UE
a) fundusze przedakcesyjne (dla państw kandydujących)
PHARE – utworzony w 1989 – finansowanie działania małych, średnich
przedsiębiorstw zmierzające do funkcji gospodarki rynkowej. W Polsce
skierowane były do biznesu, były zależnikiem aby poznać zasady ubiegania się
o te środki.
SAPARD – utworzony w 2000 roku, skierowany do obszaru związanego z
rolnictwem, aby zdobyć umiejętności ubiegania się o dotacje, subsydia.
ISPA – utworzony w 2000 roku, odpowiednikiem jest fundusz spójności.
Finansowanie dużych inwestycji transportowo – drogowych, obwodnice,
szybki transport, lotniska, posrty.
4
b) fundusze strukturalne (są zmienne od perspektyw finansowych)
c) fundusz spójności (tylko dla państw członkowskich)
Perspektywa finansowa 2004 – 2006
Narodowy Plan Rozwoju był podwaliną dla Podstaw Wsparcia Wspólnoty
Do dyspozycji były 4 Fundusze Strukturalne UE
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (edukacja, ochrona środowiska
i zdrowia, renowacje sieci kanalizacyjnych)
Europejski Fundusz Społeczny – projekty miękkie (kursy, szkolenia, studia)
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (środki na dotacje,
subsydia do produkcji rolnej)
Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa (rozwój tej dziedziny)
Fundusz Spójności
Perspektywa finansowa 2007 – 2013
Strategiczne Wytyczne Wspólnoty opracowane w lipcu 2005 roku
Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia
Narodowa strategia Odniesienia
Źródła finansowania:
- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego – 16 województw przygotowuje programy
operacyjne, po 6-8 priorytetowych
- Europejski Fundusz Społeczny – skierowany do osób
- Fundusz Spójności – nasze „autostrady”
Priorytety polityki spójności
Poprawa atrakcyjności państw członkowskich, regionów i miast poprzez zwiększenie
dostępności, zapewnienie odpowiedniej jakości, poziomu usług oraz zachowanie och
potencjału środowiskowego.
Wsparcie innowacyjności, p[przedsiębiorczości i wzrostu gospodarki opartej na
wiedzy przez wspieranie zdolności w obszarze badań i innowacyjności, łącznie z
nowymi technikami informacyjno – komunikacyjnymi.
Tworzenie większej liczby lepszych miejsc pracy przez zachęcanie większej liczby
osób do podjęcia zatrudnienia lub rozpoczęcia działalności gospodarczej, poprawa
adaptacyjności pracowników i przedsiębiorstw oraz zwiększeni inwestycji w kapitał
ludzki.
Podział funduszy europejskich
Fundusze unijne – dla państw członkowskich UE
Fundusze Strukturalne: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Europejski
Fundusz Społeczny
Fundusz Spójności
Europejski Fundusz Rolny na rzecz rozwoju Obszarów Wiejskich
Europejski Fundusz Rybacki
Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej
Współpraca transgraniczna wspierana jest z Europejskiego Instrumentu
Sąsiedztwa i Partnerstwa.
Fundusze europejskie (kraje UE + kraje spoza)
Mechanizm Finansowy EOG (Europejskiego Obszaru Gospodarczego)
Norweski Mechanizm Finansowy/ Norwegia, Islandia, Lichtenstein
Szwajcarski Mechanizm Finansowy
5
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (projekty twarde)
Modernizacje i dywersyfikacja struktur gospodarki w państwach członkowskich
Rozwijanie i ulepszania infrastruktury podstawowej
Ochrona środowiska
Wzmocnienie zdolności instytucjonalnej krajowej i regionalnej administracji
zarządzającej funduszami europejskimi
Pozyskiwanie energii z odnawialnych źródeł
Dofinansowanie przedsiębiorstw w dostęp do szeroko pasmowego Internetu, na zakup
komputerów
Europejski Fundusz Społeczny ( projekty miękkie)
Poprawa funkcjonowania instytucji rynku pracy, systemów szkolenia i kształcenia
oraz polityki społecznej
Inwestycje w kapitał ludzki/ wzrost poziomu wykształcenia, przystosowanie
umiejętności pracowników do nowych, atrakcyjnych wyzwań, zapewnienie wszystkim
dostępu do rynku pracy/
Fundusz Spójności
Transeuropejskie sieci transportowe
Infrastruktura ochrony środowiska
Połączenia krajowe, morskie, śródlądowe
Zrównoważony rozwój transportu miejskiego
Inwestycje środowiskowe
Rolnictwo i Rybołówstwo
Instrumenty wspierające rolnictwo i rybołówstwo w latach 2007 – 2013
Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich
Europejski Fundusz Rybacki
!!! Są to instrumenty wsparcia, występują one poza funduszami !!!
6
~ FINANSE UBEZPIECZEŃ ~
Pojęcie ubezpieczenia
Ubezpieczenie to urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb
majątkowych wywołanych u poszczególnych jednostek zdarzeniami losowymi, w
drodze rozłożenia ciężaru na wiele jednostek, którym te same zdarzenia zagrażają.
Jest to umowa cywilno – prawna, której ubezpieczyciel zobowiązuje się w zakresie
działalności swojego przedsiębiorstwa spełnić określone świadczenie w razie zajścia
przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić
składkę.
Celem ubezpieczeń jest realizowanie funkcji ochrony ubezpieczeniowej poprzez
wyeliminowanie obaw związanych z finansowymi skutkami niepożądanych zdarzeń
losowych.
Klasyfikacja ubezpieczeń
Podział systemowy
Ubezpieczenie społeczne
Ubezpieczenie gospodarcze:
Ubezpieczenie majątkowe
Ubezpieczenie osobowe
Rodzaj swobody
Dobrowolne (gospodarcze)
Obowiązkowe
Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej
Ubezpieczenie budynków gospodarczych, rolnych od ognia i innych
zdarzeń losowych
Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników
Ubezpieczenie wynikające z mocy ustaw i umów międzynarodowych
Zakres terytorialny
Ubezpieczenie w obrocie krajowym
Ubezpieczenie w obrocie międzynarodowym
Charakter ubezpieczenia
Lotnicze
Satelitarne (lotnicze + satelitarne = lądowe, Kodeks Cywilny + ustawy)
Morskie (kodeks morski)
Ustawowa z mocy ustawy, 22 maja 2003 rok
Dział I – ubezpieczenie na życie
Dział II – ubezpieczenie majątkowe i osobowe
Podstawowe funkcje ubezpieczeń
Odszkodowawcza (kompensacyjna) - polega na wypłacie pewnej kwoty w postaci
odszkodowania w razie zaistnienia zdarzenia, od którego podmiot był ubezpieczony.
Prewencyjna – dotyczy zapobiegania niepożądanych zjawiskom i uświadomienia
zagrożeń, jest realizowana oporze, np. regulację rzek, umacnianie wałów, budowę
piorunochronów, przepisy bhp.
Represyjna – polega na przeciwdziałaniu szkodzie w momencie jej powstania aby nie
dopuścić jeszcze większych strat, np. gaszenie pożaru, budowanie wału ochronnego w
czasie powodzi.
7
Finansowe funkcje ubezpieczeń
Fiskalna – polega na dostarczeniu państwu lub innym podmiotom publicznym,
dochodów w postaci płaconych składek z tytułu ubezpieczenia społecznego osób
zatrudnionych w sektorze ubezpieczeń.
Redystrybucyjna – wynika z istoty ubezpieczeń gospodarczych i polega na
kumulowaniu i odpowiednim rozdzieleniu środków finansowych.
Lokacyjna – przejawia się w inwestowaniu chwilowo wolnych środków finansowych
zgromadzonych przez zakłady ubezpieczeń w różne instrumenty finansowe (akcje,
obligacje, lokaty bankowe w celu osiągnięcia dodatkowych dochodów).
Interwencyjna – polega na stworzeniu przez ubezpieczenie bodźców zmierzających
do zmniejszenia stopnia zagrożenia ubezpieczonego podmiotu.
Kontrolna – sprowadza się do kontroli postępowania ubezpieczającego z
ubezpieczonym przedmiotem. W przypadku nieodpowiedniego postępowania zakład
może interweniować za pomocą różnych instrumentów techniczno –
ubezpieczeniowych.
Ubezpieczenie społeczne obligatoryjne
Źródła finansowania ochrony zdrowia w Polsce
Środki publiczne
Środki prywatne
Składka zdrowotna – TO NIE JEST UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE
Pracowniczy system ubezpieczeń społecznych
Ustawa z 13.10.1998 o systemie ubezpieczeń społecznych
Obowiązek ubezpieczeń społecznych obejmuje
Pracowników najemnych
Prowadzących działalność gospodarczą
Stypendia
Zasiłki ubezpieczeń społecznych (macierzyński, wychowawczy)
Zasiłki dla bezrobotnych
Zasiłki stałe z pomocy społecznej
Działy ubezpieczeń społecznych
Ubezpieczenie emerytalne
Ubezpieczenie rentowe
Ubezpieczenie chorobowe
Ubezpieczenie wypadkowe
Osoby podlegające obowiązku ubezpieczenia emerytalno – rentowego
Pracownicy (z wyłączeniem prokuratorów)
Osoby wykonujące pracę nakładcze
Członkowie rolniczych spółdzielni
Osoby wykonujące umowę – zlecenia
Osoby prowadzące pozarolniczą działalność
Posłowie i senatorzy
Osoby pobierające stypendium sportowe
Osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych
Duchowni
Żołnierze oraz pełniący służbę zastępczą
Funkcjonariusze służby celnej
Osoby na urlopie wychowawczym, pobierające zasiłek macierzyński
8
Osoby podlegające obowiązku ubezpieczeniu chorobowego
Osoby obowiązkowo ubezpieczone: pracownicy, członkowie rolniczych spółdzielni,
osoby odbywające zastępczą służbę wojskową
Dobrowolnie ubezpieczone: osoby wykonujące pracę nakładczą, umowę – zlecenie,
duchowni
Wyłączone z ubezpieczenia chorobowego: funkcjonariusze służb mundurowych,
posłowie, senatorowie, ponieważ mają zapewnione prawo do wynagrodzenia za czas
niezdolności do pracy.
Osoby podlegające obowiązku ubezpieczeniu wyparkowgrgo
Osoby objęte obowiązkiem ubezpieczenia wypadkowego: zatrudnienie i
podlegający obowiązkowy emerytalno – rentownemu
Osoby wyłączone z obowiązku ubezpieczenia wypadkowego: bezrobotni, osoby z
umową – zlecenie, osoby pobierające świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu
zatrudnienia.
Cechy składki na ubezpieczenie społeczne
Przymusowa
Celowa
Odpłatna
Bezzwrotna
ODPŁATNOŚĆ TO EKWIWALENTNOŚĆ (COŚ ZA COŚ)
Podział i wysokość składki na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne
Wyszczególnienie
Składka
Część pracodawcy
Część pracownika
Ubezpieczenie
emerytalne
19,52 %
9,76 %
9,76 %
Ubezpieczenie
rentowe
6,0 %
4,5 %
1,5 %
Ubezpieczenie
chorobowe
2,45 %
2,45 %
Ubezpieczenie
wypadkowe
Zależy od branży
X %
Ubezpieczenie
zdrowotne
9,0 %
9,0 %
FP (Fundusz Pracy)
2,45 %
2,45 %
FGŚP
(Fundusz
Gwarantowanych
Świadczeń
Pracowniczych)
0,10 %
0,10 %
Świadczenie pieniężne w razie choroby i macierzyństwa
Zasiłek chorobowy od 34 dnia choroby (osoby powyżej 50 roku życia od 15 dnia
choroby, przez 14 dni płaci pracodawca)
Zasiłek rehabilitacyjny
Zasiłek macierzyński ( 20 tyg. Na 1 dziecko, 31 tyg. Na 2 dzieci, 33 tyg.-3, 35 tyg.-4,
37 tyg. -5 i więcej )
Zasiłek opiekuńczy (na dziecko do 14 lat lub osobę starsza powyżej 75 roku życia)
9
Rynek ubezpieczeń gospodarczych:
Przepisy prawa (ustawa z 22.05.2003 roku o działalności ubezpieczeniowej)
Firmy ubezpieczeniowe (spółki akcyjne, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych)
Produkty ubezpieczeniowe (polisy)
Procedury ubezpieczeniowe (Komisja Nadzoru Finansowego, Ubezpieczeniowy
Fundusz Gwarancyjny, Rzecznik Ubezpieczonych).
Podział ubezpieczeń gospodarczych
Okres ubezpieczenia
Krótkoterminowe (jednorazowe)
Średnioterminowe (roczne)
Długoterminowe (wieloletnie)
Liczba ubezpieczonych ryzyk i sposób ich określenia
Pojedynczego ryzyka
All risks
Ryzyk nazwanych
Scalone
Blokowe
Liczba ubezpieczonych osób lub przedmiotów
Jednostkowe (indywidualne)
Zbiorowe (wielkość przedmiotów ubezpieczonych)
Grupowe (wielkość ubezpieczonych osób)
Stopień oznaczoności ubezpieczenia
Imienne
Bezimienne
Na rzecz tego, kogo dotyczy
Obowiązkowe ubezpieczenie gospodarcze
Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych powstałe w związku z
ruchem tym pojazdem
Ubezpieczenie OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego
Ubezpieczenie upraw (dotyczy rolników otrzymujących dopłaty bezpośrednie w
wysokości 50% powierzchni upraw, drugie 50% pokrywa budżet państwa)
Ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i
innych zdarzeń losowych
Ubezpieczenie wynikając z odrębnych przepisów, no. Grup zawodowych: adwokaci,
notariusze, prawnicy, doradcy podatkowi, architekci, lekarze, rzeczoznawcy.