27

REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2007

MASAŻ

W

artykule omówiono najczęściej sto-
sowane pozycje ułożeniowe w ma-

sażu leczniczym, ze szczególnym zwró-
ceniem uwagi na podstawowe wymogi,
jakie powinny one spełniać. Autorzy pra-
cy zaprezentowali kilka
możliwości ułożenia pa-
cjenta do zabiegu masa-
żu i wskazali na ich za-
lety i ewentualne wady.
W pracy dokonano anali-
zy poszczególnych pozy-
cji ułożeniowych z pod-
kreśleniem roli, jaką
odgrywają w uzyskaniu
pożądanego efektu tera-
peutycznego masażu lecz-
niczego. Celem pracy jest
zwrócenie uwagi terapeu-
tów na konieczność prawidłowego przygo-
towania pacjenta do zabiegu i wskazanie
korzyści, jakie z tego wynikają, dla efek-
tywności prowadzonej terapii.

Prawidłowa pozycja

W pierwszej części naszych rozważań
(„RwP” 3/07) dotyczących pozycji ułoże-
niowych w masażu zwróciliśmy uwagę na
podstawowe wymogi, jakie powinny one
spełniać. Dla przypomnienia należy pod-
kreślić następujące cechy prawidłowej po-
zycji, w której powinien być wykonywany
masaż. Pozycja ułożeniowa do masażu po-
winna zatem:
− być bezpieczna i wygodna dla pacjenta,
− zapewniać rozluźnienie mięśni,
− ułatwiać prawidłowy odpływ krwi i chłon-

ki z masowanych obszarów ciała.
Uogólniając, możemy powiedzieć, że

prawidłowa pozycja to takie ułożenie cia-
ła, które − uwzględniając prawa biologicz-
ne − ułatwia realizację zadań związanych
z masażem leczniczym.

W oparciu o powyższe założenia może-

my wyróżnić trzy podstawowe pozycje do
masażu w leżeniu. Oczywiście masaż mo-
że być również wykonywany w pozycji sie-

Odpowiednia pozycja ułożeniowa jest jednym z ważnych elementów mogących zwiększyć efektywność zabiegu masażu,
szczególnie leczniczego. W poprzednim numerze („RwP” 3/07) wyodrębniliśmy kilka podstawowych zasad, które w prak-
tyce mogą pomóc masażyście w posługiwaniu się pozycjami ułożeniowymi. Należą do nich: zapewnienie bezpieczeń-
stwa i wygody pacjenta, rozluźnienie aparatu mięśniowo-powięziowo-więzadłowego oraz ułatwienie odpływu krwi żylnej
i chłonki. Natomiast w niniejszej pracy dokonano analizy poszczególnych pozycji ułożeniowych z podkreśleniem roli, jaką
odgrywają w uzyskaniu pożądanego efektu terapeutycznego masażu leczniczego.

Pozycje ułożeniowe

w masażu leczniczym

cz. II – zastosowanie pozycji ułożeniowej

dzącej, ale należy pamiętać o znacznych
ograniczeniach tej pozycji, o czym pisali-
śmy już w pierwszej części artykułu.

Pacjent w trakcie masażu może być

ułożony na stole w pozycji leżenia przo-

dem, potocznie mówiąc
„na brzuchu”, w leżeniu
tyłem, czyli na plecach,
i w leżeniu na boku. Do-
bór pozycji uwarunkowa-
ny jest oczywiście stanem
zdrowia pacjenta, wystę-
pującymi dolegliwościa-
mi i obszarem ciała, który
będzie poddany zabiego-
wi, a jednocześnie będzie
zapewniał łatwy dostęp
do masowanej części cia-
ła. W tym miejscu należy

wspomnieć o konieczności wyposażenia
gabinetu masażu w komplet wałków, któ-
re są niezbędne do prawi-
dłowego ułożenia pacjen-
ta. Komplet ten powinien
się składać z kilku wałków
o różnej wielkości i kształ-
cie, co jest niezmiernie
ważne dla indywidualne-
go ich doboru dla każde-
go pacjenta. Oczywiście
wszystkie wałki powinny
być bezwzględnie ułożone
pod prześcieradłem i jedy-
nie w celu czytelnej pre-
zentacji ich zastosowania są one na wszyst-
kich zdjęciach ułożone na prześcieradle.

Leżenie przodem

W leżeniu przodem, dzięki odpowiednie-
mu ułożeniu, rozluźnione są następujące
mięśnie: mięśnie stopy; mięśnie grupy tyl-
nej uda: dwugłowy, półścięgnisty, półbło-
niasty (zgięcie stawu kolanowego poprzez
ułożenie wałka w okolicy stawu skokowe-
go); mięsień biodrowo-lędźwiowy, a głów-
nie jego część lędźwiowa (wałek powyżej
kolców biodrowych przednich górnych);

mięśnie okolicy barkowej są w pozycji po-
średniej (łopatka jest ustabilizowana dzięki
klinom podłożonym pod barki, które zbli-
żają łopatki do kręgosłupa) (fot. 1, 2).

Wadami pozycji w leżeniu przodem są

uciśnięte: jama brzuszna i klatka piersiowa,
przez co ruchomość klatki piersiowej jest
ograniczona, a to ma niekorzystny wpływ
na układ oddechowy i pracę serca. Dlate-
go pozycja ta może być przeciwwskazana
u osób z problemami układu oddechowe-
go i układu krążenia. Należy podkreślić
fakt, że jest to najczęściej stosowana pozy-
cja ułożeniowa do masażu, ze względu na
możliwość opracowywania tkanek mięk-
kich położonych w obrębie tylnej części
tułowia, co − zważywszy na mnogość pa-
cjentów z bólami kręgosłupa − wpływa na
jej popularność. Podczas układania pacjen-
ta w leżeniu przodem należy szczególną
uwagę zwrócić na rozluźnienie mięśni, pa-

miętając jednak o innych,
nie mniej ważnych warun-
kach, które powinny być
spełnione w prawidłowej
pozycji ułożeniowej. Na-
leży mianowicie zwrócić
uwagę na to, aby wałki
wykorzystywane do ukła-
dania pacjenta nie uci-
skały powierzchownych
naczyń żylnych, co w nie-
których przypadkach mo-
że ujemnie wpływać na

stan zdrowia pacjenta. Pozycja, w której
wykonywany jest zabieg, powinna być wy-
godna i dlatego należy zawsze spytać pa-
cjenta, czy nie odczuwa dyskomfortu, nad-
miernego ucisku czy wręcz nasilenia bólu,
a jeśli tak jest, trzeba ją skorygować, np.
poprzez wykorzystanie wałków o mniej-
szych rozmiarach. Pacjent podczas masa-
żu musi swobodnie oddychać, co jest szcze-
gólnie ważne w pozycji leżenia przodem.
Dlatego też głowa powinna spoczywać na
stole zwrócona w bok. W sytuacji gdy ko-
nieczne jest pośrednie ustawienie głowy,

każdy gabinet

masażu powinien

być wyposażony

w komplet wał-

ków, które są nie-

zbędne do prawi-

dłowego ułożenia

pacjenta

prawidłowa pozy-

cja to takie uło-

żenie ciała, które

– uwzględniając

prawa biolo-

giczne – ułatwia

realizację zadań

związanych z ma-

sażem leczniczym

28

REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2007

MASAŻ

co może być istotne przy opracowywaniu
mięśni karku, pacjent opiera czoło o swo-
je dłonie lub na wałku (fot. 3).

Leżenie tyłem

Następną pozycją ułożeniową stosowaną
w masażu jest pozycja w leżeniu tyłem, któ-
ra może być alternatywą dla leżenia przo-
dem przede wszystkim u tych pacjentów,
u których ze względu na współistniejące
schorzenia układów oddechowego i krąże-
nia (np. nadciśnienie tętnicze) lub narzą-
dów wewnętrznych jamy brzusznej istnie-
ją przeciwwskazania do dłuższego leżenia
na brzuchu. Jest to pozycja ułożeniowa do-
bra do masowania klatki piersiowej, powłok
brzusznych, przedniej powierzchni kończyn
dolnych i kończyn górnych. Stosowanie tej
pozycji umożliwia bardzo dobry dostęp do
stosunkowo dużego obszaru ciała:
− powierzchnia podeszwowa i grzbieto-

wa stopy,

− przednia grupa mięśni podudzia (pisz-

czelowy przedni, prostownik długi pal-
ców, prostownik długi palucha),

− grupa boczna mięśni podudzia (mięśnie

strzałkowe),

− pasmo biodrowo-piszczelowe (na bocz-

nej powierzchni uda),

− przyśrodkowa grupa mięśni uda (przy-

wodziciele),

− przednia grupa mięśni uda (krawiecki,

czworogłowy uda),

− zewnętrzne mięśnie miednicy (głów-

nie mięśnie pośladkowe średnie i na-
prężacz powięzi szerokiej),

− mięśnie klatki piersiowej (piersiowy

większy, piersiowy mniejszy i zębaty
przedni),

− mięśnie powłok brzusznych (prosty

brzucha, skośne brzucha),

− mięśnie okolicy barku (naramienny),
− mięśnie szyi (pochyły środkowy, tylny

i przedni oraz mostkowo-obojczykowo-
-sutkowy).
Bardzo ważne w leżeniu tyłem jest

ustawienie głowy w pochyleniu do przo-
du, co ma duże znaczenie dla rozluźnie-
nia mięśni szyi, klatki piersiowej, powłok
brzusznych i kończyn dolnych. Gdy gło-
wa ułożona jest płasko na stole, mięsień
mostkowo-obojczykowo-sutkowy po-
przez oddalenie przyczepów kostnych
ma zwiększone napięcie spoczynkowe
i przez to podciąga mostek i klatkę pier-
siową do góry. Wymusza to jednoczesne
zwiększenie napięcia mięśnia prostego
brzucha, który przyczepia się do most-
ka, i na gałęzi górnej kości łonowej. Z ko-
lei zwiększone napięcie mięśnia proste-
go brzucha prowokuje wzrost napięcia
mięśni stabilizujących miednicę od dołu
i przyczepiających się do kolca biodrowe-
go górnego (naprężacz powięzi szerokiej
i krawiecki) oraz do kolca biodrowego
przedniego dolnego (głowa prosta mię-
śnia czworogłowego uda).

Fot. 1.

Fot. 2.

Fot. 3.

Fot. 4.

Fot. 5.

fot. ar

chiwum autor

ów

30

REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2007

MASAŻ

Tak więc przygotowując pacjenta do

opracowywania mięśni kończyn dolnych,
należy pamiętać nie tylko o rozluźnieniu
tkanek leżących bezpośrednio w okolicy
zabiegowej, ale również wszystkich tych,
które mogą mieć bezpośredni lub pośred-
ni wpływ na poziom napięcia spoczynko-
wego masowanych mięśni. Jak widać na
przedstawionym przykładzie, istnieje ści-
sła zależność strukturalno-funkcjonalna
pomiędzy poszczególnymi tkankami mięk-
kimi w obrębie układu ruchu, którą należy
uwzględniać zarówno podczas przygoto-
wania pacjenta do zabiegu, jak i w trakcie
jego wykonywania. Analogicznie w sytu-
acji, gdy celem zabiegu będzie normaliza-
cja napięcia mięśnia mostkowo-obojczy-
kowo-sutkowego, należy ułożyć pacjenta
z wysoko uniesionymi kończynami dol-
nymi, co pośrednio będzie miało wpływ
na wstępne rozluźnienie mięśni powłok
brzusznych i mięśni szyi.

Pamiętać należy również o tym, że po-

zycja, w której przebywa pacjent podczas
masażu, powinna zapewniać swobodny
odpływ krwi i chłonki z okolicy masowa-
nej. W przypadku pozycji w leżeniu tyłem
często obszarem zabiegowym jest kończy-
na górna, a co za tym idzie – musimy tak
ją ułożyć, aby nie powodowała ona uci-
sku na naczynia doprowadzające i odpro-
wadzające krew i chłonkę. W tej sytuacji
niezwykle istotne jest ułożenie barków na
trójkątnym wałku, co oddali obojczyk od

żeber i odbarczy tętnicę i żyłę podoboj-
czykową. Podsumowując, pozycja w le-
żeniu tyłem powinna zapewniać rozluź-
nienie wszystkich mięśni, ze szczególnym
uwzględnieniem tych leżących po przed-
niej stronie ciała i zapewnić oprócz kom-
fortu pacjenta swobodny przepływ krwi
i chłonki (fot. 4, 5).

Leżenie na boku

Kolejną odmianą pozycji ułożeniowej jest
leżenie na boku, które, pomimo że jest sto-
sunkowo rzadko stosowane, można okre-
ślić jako najbardziej uniwersalną i umoż-
liwiającą wykonanie zabiegu praktycznie
wszystkich tkanek znajdujących się po
masowanej stronie ciała i to zarówno tych
leżących z przodu, jak
i z tyłu ciała. Pozycja ta
jest szczególnie zalecana
w sytuacji, kiedy pacjent
ze względu na występu-
jące u niego dolegliwości
bólowe lub współistnie-
jące schorzenia nie może
leżeć na brzuchu, o czym
była mowa powyżej. Je-
dyną jej niedogodnością,
ale nie wadą, jest to, że
w przypadkach kiedy ist-
nieje konieczność wyko-
nania masażu po obu stronach ciała, po
opracowaniu jednej strony (z reguły tej
bardziej bolesnej) konieczna jest zmia-
na ułożenia pacjenta, aby móc wykonać
zabieg drugiej strony ciała. Niewątpliwą
zaletą omawianej pozycji jest brak ucisku
klatki piersiowej i jamy brzusznej przez
co ruchomość klatki piersiowej jest nie-
ograniczona, a to ma wpływ na swobodę
oddychania pacjenta w trakcie nierzadko
długiego zabiegu. Jest ona również bardzo
wygodna i sprzyja optymalnemu rozluź-
nieniu mięśni. Podczas leżenia na boku
należy zwrócić uwagę na oparcie koń-
czyny górnej i dolnej na wałkach dosto-

Fot. 6.

Fot. 7.

dobór pozycji

uwarunkowany

jest stanem zdro-

wia pacjenta,

występującymi

dolegliwościami

i obszarem ciała,

który będzie pod-

dany zabiegowi

sowanych swoją wysokością do szeroko-
ści obręczy barkowej i biodrowej, co jest
warunkiem stabilności pozycji (fot. 6, 7).
Przy opracowywaniu tkanek w obrębie
barku, np. w zespole bolesnego barku, ist-
nieje możliwość podwieszenia kończyny
górnej na podwieszce celem uzyskania
maksymalnego rozluźnienia, co przy du-
żej bolesności i związanej z nią ograni-
czonej ruchomości niejednokrotnie jest
warunkiem uzyskania efektu terapeutycz-
nego (fot. 8). Oczywiście w tym przypad-
ku konieczna jest możliwość zamocowa-
nia podwieszki do stojaka lub kraty.

Podsumowanie

W niniejszym opracowaniu nie analizuje-
my szczegółowo ułożenia poszczególnych
części ciała względem siebie, ponieważ
jest to kwestia indywidualna dla każde-
go pacjenta. Dla jednej osoby w pozycji
leżenia przodem komfortowe i optymal-
nie rozluźniające mięśnie będzie ułoże-
nie kończyny dolnej w zgięciu w stawie
kolanowym pod kątem 30 stopni, a dla
innej 40 stopni. Ważne natomiast jest to,
aby w trakcie masażu pozycja ułożeniowa
spełniała w miarę możliwości wszystkie
omawiane w artykule warunki, a to z ko-
lei jest konieczne do osiągnięcia optymal-
nego efektu terapii. Pisząc o pozycji uło-
żeniowej w masażu, chcieliśmy poruszyć
problem, który niejednokrotnie traktowa-
ny jest przez masażystów drugoplanowo,
co sprawia, że masaż często wykonywany
jest nieprofesjonalnie, w przypadkowych
miejscach i bez odpowiedniego przygoto-
wania stanowiska zabiegowego. Powo-

duje to, że często jest on
postrzegany jako zabieg
o działaniu głównie psy-
chologicznym, natomiast
nie znajduje zasłużonego
miejsca w postępowaniu
medycznym jako zabieg
leczniczy. Dlatego też,
mając na uwadze rangę
masażu i dobro pacjen-
tów, dla wielu, dla któ-
rych masaż jest jedną
z najefektywniejszych
form terapii, powinniśmy

zadbać w pierwszej kolejności o rzeczy
podstawowe, jakimi niewątpliwie są od-
powiednie przygotowanie pacjenta do
zabiegu, a następnie profesjonalne prze-
prowadzenie oceny, zaplanowanie i wy-
konanie zabiegu.

‰

W

ALDEMAR

A

NDRZEJEWSKI

1

,

K

RZYSZTOF

K

ASSOLIK

1

, H

ENRYK

P

AWLAK

2

1

Katedra Fizjoterapii

Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu

2

Zakład Gerontologii Akademii Medycznej

we Wrocławiu

Piśmiennictwo u autorów

Fot. 8.