09.10.2012r

Funkcje postępowania cywilnego.

1) Ustalanie i urzeczywistnianie norm prawnych indywidualno-konkretnych z zakresu prawa

cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego, prawa pracy.

Na ogół stosunki prawne w społeczeństwie kształtują się w ten sposób, że podmioty tych

stosunków zachowują się wobec siebie zgodnie z ich treścią. Treść stosunków wyznaczają
przepisy prawa materialnego.

Tam, gdzie istnieją wątpliwości co do treści stosunku prawnego, istnienia, wysokości

należnych stronom świadczeń, różne interpretacje – zachodzi konieczność autorytatywnego
rozstrzygnięcia treści tych stosunków prawnych, usunięcia niepewności. To następuje w

postępowaniu cywilnym.

Każda norma ma:



określoną stronę przedmiotową, na którą składa się określony stan faktyczny i

związana z nim reguła zachowania się – dyspozycja.



Każda norma ma ponadto stronę przedmiotową, która odnosi się do podmiotów

objętych działaniem normy.

Z punktu widzenia przedmiotowego normy dzielimy na:



abstrakcyjne i



konkretne.

Natomiast z punktu widzenia podmiotowego, normy mają charakter:



generalny albo



abstrakcyjny.

Krzyżowanie się tych elementów daje nam cztery rodzaje norm, z których najistotniejsze
znaczenie ma podział norm na :



generalno-abstrakcyjne i



indywidualno-konkretne.

Normy generalno-abstrakcyjne są sformułowane w ustawie (art. 415 KC).

Norma indywidualno-konkretna jest to norma, która obowiązuje w konkretnym wypadku.

Przykład: jeżeli Jan Kowalski ukradł Iksińskiemu 100 zł, to wyrządził mu szkodę. Szkoda

wynosi 100 zł + ewentualnie lucrum cessans. Z tej normy indywidualno-konkretnej wynika
również obowiązek sprawcy szkody do jej naprawienia, poprzez zapłatę odszkodowania.

Urzeczywistnianie norm indywidualno-konkretnych  trzeba spojrzeć na rodzaje norm z
punktu widzenia ich dyspozycji (określonego zachowania się) – z tego punktu widzenia normy

dzielimy na:



normy nakazujące (np. art. 415 kc – obowiązek naprawienia szkody),



normy zakazujące (np. zakazująca korzystania z nieruchomości ponad przeciętną
miarę),



zezwalające (np. norma zezwalająca na złożenie określonego oświadczenia woli,
zezwalająca na rozwiązanie małżeństwa).

Normy nakazujące i zakazujące – mogą być realizowane w dwojaki sposób.

a) Albo w zwykłym obrocie prawnym,

b) albo/oraz w postępowaniu.

Przykład: norma zobowiązująca do naprawienia szkody może być zrealizowana w zwykłym
obrocie prawnym w ten sposób, że sprawca zapłaci odszkodowanie – nie potrzeba

postępowania.

Jeśli nie dojdzie do dobrowolnej realizacji tej normy, wówczas w rachubę wchodzi
postępowanie – będzie proces, powództwo, wyrok zasądzający świadczenie, a następnie w

razie dalszego oporu dłużnika – realizacja wyroku w drugim etapie postępowania cywilnego,
postępowaniu egzekucyjnym.

Natomiast normy zezwalające – jeżeli chodzi o ich urzeczywistnienie, one dzielą się na dwie

kategorie:

1) Te należące do pierwszej kategorii mogą być urzeczywistnione tylko w zwykłym obrocie
prawnym.

Przykład: w prawie cywilnym instytucja uchylenia się od skutków prawnych wadliwego

oświadczenia woli.

2) Normy zezwalające drugiej kategorii mogą być urzeczywistnione tylko w drodze
postępowania,

Przykład: norma prawna zezwalająca na rozwiązanie małżeństwa przez rozwód może być

urzeczywistniona tylko w drodze postępowania cywilnego. To samo dotyczy separacji. Tu nie
ma możliwości realizacji poza postępowaniem, np. przez złożenie zgodnych oświadczeń woli

przed kierownikiem USC.
To ustalenie norm prawnych indywidualno-konkretnych dotyczy wszelkich norm

indywidualno-konkretnych z zakresu prawa cywilnego.

To ustalenie normy ze względu na treść sentencji orzeczenia może mieć charakter:

- Zwykły - zwykłe ustalenie normy prawnej indywidualno-konkretnej jest celem samym w
sobie, zmierza do urzeczywistnienia normy, oznacza jedynie, że dana norma istnieje,

np. jedna ze stron wytacza powództwo o ustalenie istnienia umowy. Wytoczenie powództwa
jest celem samym w sobie. Powód domaga się ustalenia istnienia małżeństwa

- Zasądzający - drugi rodzaj ustalenia – ustalenie zasądzające. To ustalenie zmierza do

przymusowego urzeczywistnienia tej normy w drodze egzekucji. Np. wyrządzenie szkody
przez kradzież 100 zł – ustalenie normy w postępowaniu przybierze postać „sąd zasądza od

pozwanego na rzecz powoda kwotę 100 zł” – nie mamy tu żadnego ustalenia dosłownego, w
tym sensie, że wyrok stanowi iż Jan Kowalski wyrządził taką i taką szkodę i w związku z tym

zobowiązany jest do odszkodowania. Ta norma indywidualno-konkretna zostanie przytoczona
w uzasadnieniu wyroku, jeżeli ono się pojawi (fakultatywne w zasadzie). Natomiast w samej

sentencji wyroku nie znajdziemy wzmianki o ustaleniu. Powód przytoczył w pozwie pewną
normę, domagał się zapłaty określonej kwoty, przytoczył na jakiej podstawie, sąd zasądził –

to znaczy, że ustalił iż ta norma przytoczona istnieje. To ustalenie zasądzające daje potem
podstawę do przymusowego wykonania tej normy w drodze egzekucji.

- Kształtujący - ustalenie trzecie, to ustalenie, które samo przez się urzeczywistnia daną

normę, bez potrzeby prowadzenia dalszego postępowania. Np. wyrok rozwiązujący
małżeństwo przez rozwód. Zaliczamy go do wyroków kształtujących, bo rozwiązuje pewien

stosunek prawny. Takie orzeczenie kształtuje na nowo sytuację prawną małżonków, na tym
wyczerpuje się to postępowanie, wyroku rozwodowego już się nie wykonuje (z zastrzeżeniem

takim, że w wyroku mogą być zasądzone alimenty).

Możemy mówić o urzeczywistnianiu norm indywidualno-konkretnych (normy przytoczone w
powództwie, zadaniem sądu ustalenie ich istnienia/nieistnienia). W doktrynie nie zawsze

mówi się o normie indywidualno-konkretnej. Często zdarza się, że zamiast tego pojęcia mówi
się o prawie podmiotowym – że postępowanie cywilne w takim ujęciu służy realizacji praw

podmiotowych przysługujących określonym podmiotom.
Chodzi tu np. o prawo wierzyciela do otrzymania świadczenia od dłużnika – prawo

podmiotowe. Jemu odpowiada obowiązek dłużnika do spełnienia świadczenia.

Jeżeli mówimy, że postępowanie cywilne służy realizacji norm prawnych indywidualno-
konkretnych, to błędne są te wypowiedzi, wg których postępowanie cywilne służy

konkretyzacji norm generalno-abstrakcyjnych.
Konkretyzacja norm prawa cywilnego następuje bowiem zawsze wcześniej, wraz z

powstaniem w obiektywnej rzeczywistości, stanu faktycznego, który jest określony w normie.

Przykład: a więc jeżeli mamy art. 415, to konkretyzacja normy następuje poprzez fakt
kradzieży 100 zł.

Postępowanie cywilne nie służy zatem konkretyzacji norm indywidualno-konkretnych, tylko

ustalaniu istnienia norm – czy Kowalski ukradł, czy ukradł 100 zł i czy nie naprawił szkody.

Jeżeli stwierdzi, że wyrządził szkodę, to ustali, że norma, którą powód podał w pozwie, jest
normą istniejącą, już zaszła. Zadaniem sądu jest tylko ustalenie istnienia lub nieistnienia

normy.

Gdybyśmy przyjęli, że postępowanie służy konkretyzacji, to musielibyśmy przyjmować, że
obowiązek naprawienia szkody powstaje z momentem uprawomocnienia się wyroku.

Ale obowiązek naprawienia szkody następuje w chwili po jej wyrządzeniu! Z chwilą kradzieży
powstała norma indywidualno-konkretna.

2) Wydawanie zarządzeń, zezwoleń, zwolnień mających znaczenie prawne.

Ta funkcja wypełnia się najczęściej w postępowaniu nieprocesowym. W tym drugim

zasadniczym trybie postępowania rozpoznawczego. Tam mamy do czynienia z zezwoleniem
na zawarcie związku małżeńskiego przez kobietę, która ukończyła 16 lat, zezwolenie na

zawarcie związku małżeńskiego osobie chorej psychicznie.

3)

Prowadzenie działalności dokumentacyjno-rejestrowej, mającej znaczenie prawne.

To bardzo istotny obszar działalności sądów cywilnych.

Postępowanie wieczystoksięgowe – założenie księgi, wpis, wypis, wykreślenie etc. – to
realizowane w postępowaniu wieczystoksięgowym, jest ono jednym z rodzajów

postępowania nieprocesowego.
Rejestry sądowe – najważniejszy KRS, prowadzi się tam rejestr spółek prawa handlowego,

rejestr zastawów.
Znaczenie tej funkcji nie jest bagatelne, bo jeżeli za ubiegły rok do sądów wpłynęło 11 mln

spraw cywilnych, wpłynęło 6 mln spraw wieczystoksięgowych.

4) Dokonywanie innych czynności określonych w ustawie. Zabezpieczenie dowodów, przyjęcie
oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Dopuszczalność drogi sądowej.

Jest to pojęcie właściwe tylko dla postępowania cywilnego. Nie występuje na gruncie innych

postępowań, zwłaszcza administracyjnego, karnego etc.

Ta dopuszczalność drogi sądowej jest jedną z przesłanek procesowych. Zachodzi wtedy, kiedy
sprawa cywilna podlega załatwieniu przez sąd powszechny.

Żeby sąd przyjął sprawę do rozpoznania, musi być to sprawa cywilna, a po drugie podlegać
rozstrzygnięciu przez sąd powszechny.

Art.2.

§1. Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów
szczególnych, oraz Sąd Najwyższy.
§1a. (uchylony).
§2. (skreślony).
§3. Nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli przepisy szczególne przekazują je do właściwości
innych organów.

Na tle tego art. istnieje olbrzymie orzecznictwo. Trzy przykłady spraw:

- W pozwie skierowanym do sądu rejonowego powód Józef G. domagał się zasądzenia od
Lecha W. kwoty 1000 zł. Wg twierdzeń, na których powództwo zostało oparte, w 1996roku

pozwany publicznie głosił podczas kampanii wyborczej, że w razie wybrania go na Prezydenta
RP, każdy Polak otrzyma 1000 zł. Pozwany objął urząd, ale przyrzeczenia nie dotrzymał.

- Wyrokiem Sąd Okręgowy zobowiązał pozwanego Skarb Państwa Kuratorium Oświaty do

zmiany oceny ze sprawowania w świadectwie szkolnym szkoły podstawowej powoda.
Zachowanie powoda nie budziło zastrzeżeń, zawsze otrzymywał ocenę dobrą z zachowania.

Obniżenie oceny nastąpiło z tego względu, że kierownictwo posądziło bezpodstawnie
powoda o udział w kradzieży słodyczy z kiosku spożywczego.

- Członkowie korporacji – zobowiązani do uiszczenia składek członkowskich na jej działalność.

Członkowie korporacji czasem nie płacą. Za niepłacenie składek grozi postępowanie
dyscyplinarne. Czy dopuszczalna jest droga sądowa do dochodzenia roszczeń z tego tytułu?

Czy w tych sprawach zachodzi dopuszczalność drogi sądowej?

Co to jest „sprawa cywilna”?

Należy rozróżnić dwa rodzaje spraw cywilnych:



w znaczeniu materialnym i



znaczeniu formalnym.

Z art. 1 KPC wynika, że sprawami cywilnymi w znaczeniu materialnym są sprawy wynikające
ze stosunku z zakresu:



prawa cywilnego,



rodzinnego i opiekuńczego oraz



prawa pracy.

Załatwianie tych spraw przez sądy jest zasadne. Art. 2 KPC.

Sprawami cywilnymi w znaczeniu formalnym są inne sprawy, których załatwianie odbywa się
w postępowaniu cywilnym na mocy przepisów zawartych w kodeksie albo na mocy przepisów

pozakodeksowych.
Mogą to być różne sprawy – karne, administracyjne.

Przykład: sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych – to sprawy administracyjne, a nie

cywilne.

Art. 1. Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa
cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w
innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).

Art. 1 przekazuje sprawy administracyjne z zakresu ubezpieczeń społecznych do rozpoznania

przez sądy powszechne. Jeżeli odmówi renty lub emerytury zakład ubezpieczeń, wtedy
kierujemy sprawę do sądu.

Od art. 459 – postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Przykład2: prawa o aktach stanu cywilnego. Akta stanu cywilnego – charakter
administracyjny, ale ustawa przewiduje, że kwestie dotyczące unieważnienia, sprostowania,

ustalenia treści – załatwiane w postępowaniu cywilnym.

KPC w art. 2 przekazuje sprawy cywilne w znaczeniu materialnym do załatwienia przez sądy
powszechne, o ile sprawy nie należą do właściwości sądów szczególnych oraz SN. Czyli

ustawa może przekazywać sprawy do rozpoznania w innym trybie (o tym później).

Sądy powszechne są powołane do załatwiania spraw cywilnych. W art. 2 jest wzmianka o
sądach szczególnych, ale w tej chwili w Polsce nie ma sądów szczególnych (art. pochodzi z

czasów, kiedy kodeks powstawał, wtedy działały sądy pracy i ubezpieczeń społecznych).

Wzmianka o SN z punktu widzenia dopuszczalności drogi sądowej nie ma znaczenia.

KPC w kilku przepisach mówi o niedopuszczalności drogi sądowej, a nie o dopuszczalności
drogi sądowej. Nie mówi w sposób pozytywny, ale negatywny.

Przykład: art. 199 §1 pkt 1

Art.199. §1.Sąd odrzuci pozew:
1) jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna

W każdej sprawie sąd musi zbadać czy droga sądowa jest dopuszczalna.

- Ale sąd, jeśli stwierdzi, że droga sądowa jest dopuszczalna, nie wydaje żadnego

pozytywnego postanowienia stwierdzającego dopuszczalność. Przystępuje do rozpoznania
sprawy, nie wydaje żadnego postanowienia.

- Jeżeli ustalenia sądu będą w tym zakresie negatywne, sąd wyda wówczas postanowienie o

odrzuceniu pozwu. W uzasadnieniu napisze, że odrzucenie pozwu nastąpiło z powodu
niedopuszczalności drogi sądowej.

Pojęcie dopuszczalności ma charakter doktrynalny. Oczywiście może się zdarzyć, że sąd w

orzeczeniu będzie mówił o tym, że droga sądowa jest dopuszczalna, np. Wniesiona do sądu
sprawa, sąd bada, strona pozwana podnosi zarzut niedopuszczalności drogi sądowej. Sąd

bada kwestię i podejmuje decyzję, że jest dopuszczalna – wtedy oddala zarzut pozwanego i w
uzasadnieniu postanowienia oddalającego zarzut niedopuszczalności sąd powie, że droga

sądowa jest dopuszczalna. Ale to wyjątkowe!

Na podstawie tego, niedopuszczalność drogi sądowej będzie zachodzić w dwóch wypadkach:

1) Jeżeli sprawa nie jest sprawą cywilną, ani w znaczeniu formalnym, ani materialnym.

2) Oraz kiedy sprawa jest sprawą cywilną w znaczeniu materialnym, ale mocą przepisu

szczególnego została przekazana do załatwienia innemu organowi niż sąd

powszechny.

Niedopuszczalność drogi sądowej może mieć charakter bezwzględny lub względny.

Niedopuszczalność o charakterze bezwzględnym zachodzi, gdy sprawa wniesiona do sądu

- nie jest sprawą cywilną,
- albo jest, ale jest przepis szczególny przekazujący tą sprawę innemu organowi.

Względna niedopuszczalność drogi sądowej może być

- niedopuszczalnością czasową - zachodzi, gdy z przepisu ustawy wynika, że sprawa cywilna

może być załatwiona przez sąd powszechny dopiero po wyczerpaniu innego postępowania.
Np. prawo pocztowe – art. 62 prawa pocztowego – prawo dochodzenia w postępowaniu

sądowym roszczeń określonych w ustawie wynikających ze stosunków z operatorem
świadczącym powszechne usługi pocztowe, w zakresie świadczenia usług, przysługuje

nadawcy albo adresatowi po wyczerpaniu drogi postępowania reklamacyjnego (toczy się
przed pocztą). Uważa się ją za wyczerpaną w przypadku odmowy uwzględnienia reklamacji,

albo nie zapłacenia odszkodowania w terminie 90 dni od wniesienia reklamacji.
Jeżeli najpierw wystąpimy na drogę sądową, to sąd odrzuci pozew i stwierdzi, że droga

sądowa jest niedopuszczalna – ma to charakter czasowy, trzeba coś wyczerpać. Postępowanie
reklamacyjne musi być wyczerpane.

Np. prawo przewozowe – art. 75 prawa przewozowego - dochodzenie roszczeń w
postępowaniu sądowym na podstawie ustawy lub przepisów wydanych w jej wykonaniu

przysługuje uprawnionemu, po bezskutecznym wykorzystaniu drogi reklamacji.
Np. prawo spółdzielcze – w sprawach o wykluczenie lub wykreślenie członka z rejestru

członków spółdzielni.

- albo wynikać z przemienności drogi sądowej i drogi innego postępowania.
Niedopuszczalność wynikająca z przemienności dróg, przemiennej kompetencji sądu

powszechnego i innego organu zachodzi wówczas, gdy dana sprawa może być wg uznania
zainteresowanego podmiotu załatwiona zarówno przez sąd, jak i przez inny organ.

Np. pracownik, zgodnie z KP, jeśli ma jakieś roszczenia ze stosunku pracy, może wystąpić do
sądu z powództwem albo do Komisji Pojednawczej, z wnioskiem o przeprowadzenie

postępowania pojednawczego.
Jeżeli pracownik dokona wyboru i skieruje swoją sprawę do Komisji Pojednawczej, to to mu

zamyka drogę sądową. Pracownik może oczywiście zrezygnować z postępowania przed
Komisją, jeśli tak to otwiera mu się możliwość drogi sądowej.

Skutki niedopuszczalności drogi sądowej – zależą od tego, czy niedopuszczalność ta miała

→ charakter pierwotny, tj. datujący się od chwili wszczęcia postępowania. Ta datująca się w
chwili wszczęcia postępowania powoduje odrzucenie pozwu (art. 199 §1 pkt 1).

Pierwotna dopuszczalność – datująca się od chwili wytoczenia powództwa, niezależnie od
tego kiedy sąd tę niedopuszczalność stwierdził. Istotne jest kiedy ona zachodzi.

→ czy też niedopuszczalność ta miała charakter następczy – powstała w trakcie
postępowania. Niedopuszczalność o charakterze następczym zajdzie wtedy, jeżeli na

początku postępowania w danej sprawie zachodziła dopuszczalność, a następnie pojawiła się
niedopuszczalność wynikająca ze zmiany ustawodawstwa.

Najczęściej przy tego rodzaju zmianach kompetencji wprowadza się przepis przejściowy, wg

którego do zakończenia sprawy będą toczyły się wg zasad dotychczasowych.
Skutkiem jest umorzenie postępowania. Podstawą umorzenia art. 355 KPC.

Art. 355.

§1.Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli
wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne.
§2. Postanowienie o umorzeniu postępowania może zapaść na posiedzeniu niejawnym, jeżeli powód cofnął ze skutkiem
prawnym pozew w piśmie procesowym albo gdy strony zawarły ugodę przed mediatorem, którą zatwierdził sąd.

Mówimy, że to odrzucenie pozwu, ten skutek – sąd wydaje postanowienie (nie wypowiada
się czy pod względem merytorycznym zasadny czy nie) – od tego są pewne wyjątki:



Np. art. 464 §1 stanowi:

Art.464. §1. Odrzucenie pozwu nie może nastąpić z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, gdy do rozpoznania sprawy
właściwy jest inny organ. W tym wypadku sąd przekaże mu sprawę. Postanowienie sądu o przekazaniu sprawy może zapaść
na posiedzeniu niejawnym. Jeżeli jednak organ ten uprzednio uznał się za niewłaściwy, sąd rozpozna sprawę.

W sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych sąd nie odrzuca pozwu, lecz

przekazuje organowi właściwemu.



Np. art. 199

1

Odrzucenie pozwu z powodu niedopuszczalności drogi sądowej nie może również nastąpić
gdy inny organ administracyjny uznał się za niewłaściwy

Art. 199

1

. Sąd nie może odrzucić pozwu z tego powodu, że do rozpoznania sprawy właściwy jest organ administracji

publicznej lub sąd administracyjny, jeżeli organ administracji publicznej lub sąd administracyjny uznały się w tej sprawie za
niewłaściwe.

Tu mamy regulację kodeksową dotyczącą tzw. negatywnych sporów kompetencyjnych,

odpowiednikiem tego art. są pewne przepisy w KPA i ustawie o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi. Jeżeli najpierw sprawa była w sądzie/organie administracyjnym, organ

uznał się za niewłaściwy, to sąd cywilny nie może następnie odrzucić sprawy z tego względu,
że do rozpoznania sprawy właściwy jest sąd administracyjny.

Niedopuszczalność drogi sądowej jest pewną przesłanką, która warunkuje przyjęcie sprawy

do rozpoznania. Niedopuszczalność sąd bierze pod uwagę w urzędu w każdym stanie sprawy.

Postępowanie, które toczyło się w sprawie dotkniętej niedopuszczalnością drogi sądowej, jest
postępowaniem nieważnym. Wynika to z art. 379.

Art. 379. Nieważność postępowania zachodzi:
1) jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,

Ta nieważność stanowi podstawę do zaskarżenia wydanego w takim postępowaniu
orzeczenia (jeżeli to wyrok – apelacji, a jeśli postanowienie – zażalenia, także skargi

kasacyjnej, skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia etc.)
Wniesienie środka zaskarżenia opartego na nieważności prowadzi do uchylenia zaskarżonego

orzeczenia i odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania.

SN – wcześniej podane orzeczenia:

- Lech W. – teza sądu: nie jest dopuszczalne dochodzenie w drodze sądowej spełnienia
obietnic wyborczych.

- Dopuszczalna jest droga sądowa do dochodzenia przez Okręgową Izbę Radców Prawnych od

radcy prawnego zapłaty składek członkowskich wynikających z przynależności radcy do
Samorządu.

- Niedopuszczalne jest dochodzenie w drodze sądowej zmiany świadectwa szkolnego,

zwłaszcza oceny ze sprawowania. Jeżeli natomiast obniżenie uczniowi oceny ze sprawowania
umotywowane zostało bezpodstawnym oskarżeniem o kradzieży z podaniem takiej

podstawy, przysługuje uczniowi obrona.

Inne:



Żądanie dopisania w akcie urodzenia przedimka „de” w akcie urodzenia, jest

sprostowaniem aktu stanu cywilnego, co wyłącza właściwość organów
administracyjnych.



Sąd nie może rozstrzygać o tym, czy dana osoba ma obywatelstwo polskie. Jeżeli tego
wymaga orzeczenie, powinien zwrócić się do właściwego organu o ustalenie tego.