- 1 -
PRAWO CYWILNE
„Ignorantia iris nocet” – Nieznajomość prawa szkodzi
Literatura:
1.
W. Górski, K. Wesołowski „Elementy prawa. Wstęp do prawa cywilnego” 2003 r.
2.
W. Siuda „Elementy prawa dla ekonomistów” 2002 r.
3.
Z. Szczurek „Prawo cywilne” 2000 r.
4.
A.Wolter „Prawo cywilne”
5.
W. Czachórski „Zobowiązania”
6.
Z. Radwański „Zobowiązania”
7.
K. Kruczalak „Umowy w obrocie handlowym”
Źródło prawa
Ustawa z dn. 23.IV.1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16 poz.93 z późniejszymi zmianami.
PLAN WYKŁADÓW
I.
Elementarne wiadomości o prawie (zagadnienia ogólne, pojęcie prawa, norma prawna –
budowa, rodzaje norm – kolizja norm prawnych w czasie i przestrzeni)
II.
Źródła prawa (charakter aktów prawnych: ustawy, rozporządzenia, zarządzenia, uchwały, tryb
ustawodawczy, publikacja aktów prawnych, stosowanie prawa)
III. System prawny – podział prawa na gałęzie (charakter prawa konstytucyjnego, pracy,
administracyjnego, karnego, procesowego, międzynarodowego)
IV. Charakter prawa cywilnego (źródła prawa cywilnego, charakter prawa cywilnego, kodeks
cywilny, zwyczaje, zasady współżycia społecznego)
V.
Stosunek cywilno - prawny (podmioty i przedmioty stosunku cywilno - prawnego)
VI. Czynności prawne (zdarzenie cywilno – prawne, klasyfikacja czynności prawnych, zawarcie
umowy, formy czynności prawnych, wady oświadczenia woli)
VII. Przedstawicielstwo,
terminy
(pełnomocnictwo,
prokura,
obliczanie
terminów,
przedstawicielstwo ........, terminy przedawnienia, terminy ........)
VIII. Prawo rzeczowe cz.I (własność, posiadanie, nabycie i utrata własności, współwłasność,
ochrona własności)
IX. Prawo rzeczowe cz.II (użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe: użytkowanie,
służebność, spółdzielcze prawo do lokalu, hipoteka, zastaw)
X.
Pojęcie i struktura zobowiązań (wierzyciel i dłużnik, zobowiązanie solidarne i naprawienie
szkody)
XI. Źródła zobowiązań – powstanie zobowiązań (skutki niewykonania zobowiązań, inne
przyczyny wygaśnięcia zobowiązania, zmiana po stronie wierzyciela lub dłużnika, ochrona
wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika)
XII. Umowy o przeniesienie własności (sprzedaż, sprzedaż konsumencka, zamiana)
XIII. Umowy o korzystanie z rzeczy cudzych (najem, dzierżawa, pożyczka, leasing)
XIV. Umowy o świadczenie usług (dzieło, zlecenie, agencja, przewóz)
- 2 -
Wykład 1
PA
ŃSTWO A PRAWO
ISTOTA PAŃSTWA
Terytorium
- na jego terenie
funkcjonuje prawo
Ludność
- osoby mogą mieć jedno
obywatelstwo
- osoby prawne mogą mieć
jedną siedzibę (w jednym
państwie)
- (są wyjątki)
Suwerenność
- niezawisła władza
Państwo:
Ø służy wspólnym interesom obywateli
Ø reprezentuje interesy społeczeństwa jako całości na zewnątrz
Ø jest wyposażone w aparat władzy i administracji
Ø posiada monopol na stanowienie prawa i stosowanie środków przymusu
PRAWO
- zespół norm postępowania wydanych lub usankcjonowanych
przez państwo, zagwarantowanych przymusem państwowym
Pierwsze prawo:
1.
Kodeks Hammurabiego
2.
Prawo 12 tablic (Prawo Rzymskie)
PRAWO
(ze wzgl. na jego powstanie)
zwyczajowe
- normy zwyczajowe wykształcone przez
praktykę zostają usankcjonowane przez
organy państwowe
- np. Wlk. Brytania – nie ma kodeksów,
ani
konstytucji,
prawo
oparte
na
precedensach (prawomocny wyrok jest
prawem, które wykorzystuje się w
następnych procesach)
stanowione
- normy pochodzą od upoważnionych
organów państwowych
- np. większość krajów europejskich
Do zewnątrz
- władztwo nad
ludnością na danym
terytorium
Na zewnątrz
- niezależność wzgl.
innych państw w
stosunkach
międzynarodowych
3
RODZAJE NORM PRAWNYCH
Nakazujące
- np. uiszczenie podatku,
ruch prawostronny
Zakazujące
- np. zabijania człowieka,
kradzieży, fałszerstwa
Zezwalające
- np. zawarcia małżeństwa,
możliwość apelacji
CHARAKTER NORMY PRAWNEJ
1.
generalny (do nieokreślonej z góry liczby podmiotów)
2.
powszechny (do wszystkich osób, znajdujących się w danej sytuacji)
3.
abstrakcyjny (nie wskazuje imiennie konkretnej osoby)
4.
szczególny (ograniczeni adresaci)
Inne reguły postępowania nie będące normami prawnymi:
•
normy religijne
•
normy obyczajowe
•
normy moralne
•
normy etyki zawodowej
BUDOWA NORMY PRAWNEJ
Hipoteza – określa w sposób ogólny, abstrakcyjny sytuację, która wywołuje skutki prawne zawarte
w dyspozycji
np. „kto zabija drugiego człowieka...”
Dyspozycja – wskazuje właściwą regułę postępowania w danej sytuacji
np. „....zobowiązany jest do naprawienia tej szkody”
Sankcja – określa ujemne skutki, jakie pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji
np. „...podlega karze pozbawienia wolności”
•
penalizująca – utożsamiana z karą (w prawie karnym)
•
egzekucji – ma na celu zapewnienie doprowadzenia do stanu poprzedniego, przy
pomocy przymusu państwowego; np. ściąganie długów
•
nieważności – powoduje nieważność czynności prawnej tak jakby jej nie było; np.
sprzedaż nieruchomości bez poświadczenie notariusza
NORMA PRAWNA
- podstawowy element prawa
•
reguła postępowania wynikająca z przepisów prawnych wydanych lub
usankcjonowanych przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym
•
wskazuje w jaki sposób dany podmiot powinien zachować się w określonej
sytuacji
PRZEPIS PRAWNY
- to zawarta w akcie normatywnym wypowiedź wyodrębniona w pewną zamkniętą
całość (artykuł, paragraf, ustęp, zdanie...)
- może pokrywać się z normą prawną, zawierać pewne jej człony lub kilka norm
i odwrotnie
4
OBOWIĄZYWANIE NORM PRAWNYCH
Względne (dyspozytywne)
-
przyznają
adresatom
swobodę
w
kształtowaniu treści stosunku prawnego –
zawarte w dowolny sposób (umowa
niepisana, zawarta bez rozmowy itp.)
Bezwzględne (imperatywne)
- nie zezwalają adresatom na swobodne
ustalanie treści – zawarte w konkretny
sposób (np. pisemne umowy u notariusza,
terminy przedawnień)
Postanowienia umowne stron mają pierwszeństwo nad przepisami względnie
obowiązującymi.
KOLIZJA PRZEPISÓW PRAWNYCH
- stosunek prawny uregulowany jest kilkoma przepisami, które się wzajemnie wykluczają
I. w czasie
1.
zasada w RP – akt prawny wchodzi w życie 14 dni po opublikowaniu
2.
uchylenie aktu normatywnego przez klauzulę derogacyjną, upływ czasu, bądź przez „desuetudo”
– niestosowany akt umiera śmiercią naturalną
3.
przepisy międzyczasowe: przejściowe, wprowadzające
4.
zasady:
- „lex retro non agit” – prawo nie działa wstecz
- „lex posterior derogat priori” – zasada późniejsza usuwa zasadę wcześniejszą
II. w przestrzeni
5.
ustawa z dn. 12.Xi.1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe Dz. U. Nr 46, poz. 290
6.
łączniki (kryteria ze względu na które stosuje się dane prawo)
•
personalne: obywatelstwo, miejsce zamieszkanie, siedziba osoby prawnej
•
przedmiotowe: miejsce położenia rzeczy, dokonania czynności prawnej
•
subiektywne: gdy strony wybierają prawo
•
obiektywne: inne łączniki
5
Wykład 2
ŹRÓDŁA PRAWA
W większości krajów źródłem prawa jest prawo stanowione.
AKTY PRAWNE
- wyraz woli państwa (ogólny lub indywidualny)
Akty normatywne
o
są źródłami prawa
Akty nienormatywne
o
nie są źródłami prawa
o
są decyzjami organu państwa w
konkretnej sprawie (np. wyroki
sądu, decyzje administracyjne)
- akt organu państwa lub innego upoważnionego
podmiotu,
wydany
na
podstawie
konstytucyjnie
lub ustawowo przyznanych uprawnień skierowany
do określonych adresatów
]
w Polsce podmiotem upoważnionym do wydawania aktów prawnych jest Sejm
]
cechą charakterystyczną wyższych aktów prawnych jest preambuła
ŹRÓDŁA PRAWA wg art. 87 Konstytucji RP z 1997 r.
•
konstytucja (ustawa zasadnicza)
•
ustawa
•
ratyfikowana umowa międzynarodowa
•
rozporządzenie
•
akty prawa miejscowego (obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły)
Nie są źródłami prawa sensu stricte:
- uchwały
- zarządzenia
- kodeksy
ustawa regulująca bardzo
szczególnie jedną gałąź prawa
USTAWA
→
akt prawny ogólny
→
powszechnie obowiązujący
→
uchwalany przez parlament
→
inne akty prawne muszą być zgodne z ustawą
- nie obowiązują powszechnie; np.
uchwały Sejmu w sprawach personalnych,
zarządzenia w ramach ministerstw, resortów
6
]
ustawa zwykła może być uchwalona w każdej sprawie zgodnie z wolą większości
deputowanych w parlamencie
]
niektóre sprawy zastrzeżone są wyłącznie do regulacji przez ustawy (np. zmiana
konstytucji, ustawa budżetowa, regulacja ustroju i zakres działania samorządu
terytorialnego, określenie sytuacji prawnej obywatela, zwłaszcza w zakresie jego
obowiązków)
]
przyjęta przez Sejm ustawa i podpisana przez Prezydenta RP jest publikowana w
Dzienniku Ustaw RP
SZCZEGÓLNE CECHY USTAWY ZASADNICZEJ
•
normuje ustrój społeczny, polityczny i gospodarczy państwa, struksturę organów władzy i
administracji oraz samorządu, zakres ich kompetencji oraz prawa i obowiązki obywatelskie
•
akt hierarchicznie wywyższony, żaden inny akt nie może być w sprzeczności z konstytucją
•
do uchwalenia zmiany konstytucji potrzeba większości ⅔ głosów.
ETAPY LEGISLACJI
1.
Inicjatywa ustawodawcza
- mają ją: Prezydent, Rząd, posłowie (min. 15), Senat, obywatele (min. 100 tys.)
2.
Złożenie projektu do laski marszałkowskiej
3.
Czytania sejmowe (przez posła sprawozdawcę)
I CZYTANIE
o
przeprowadza się je na posiedzeniu Sejmu (te ważniejsze, np. konstytucja) lub właściwej
przedmiotowo komisji sejmowej
o
obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, debatę w sprawie ogólnych zasad projektu
oraz pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy
o
kończy się: odrzuceniem projektu lub nadaniem mu właściwego biegu (skierowanie do komisji,
ewentualne poprawki)
II CZYTANIE
o
obejmuje przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, debatę oraz
zgłaszanie poprawek, uzupełnień wniosków mniejszości
o
gdy nie ma poprawek – III Czytanie
o
gdy zgłoszono ponownie poprawki – projekt wraca do komisji
o
projekt pilny – tylko 2 czytania
III CZYTANIE
o
komisja przedstawia dodatkowe sprawozdania, poprawki i wnioski po których odbywa się
głosowanie, w którym można:
1.
odrzucić projekt w całości
2.
głosować nad poprawkami
3.
przyjąć projekt w całości i przekazać do Senatu
PROCES LEGISLACYJNY
(łac. lex, legis = prawo)
- proces tworzenia przez organy państwowe i samorządowe aktów prawnych powszechnie
obowiązujących na danym terenie
- w Polsce procedura legislacji jest ściśle określona przez konstytucję i regulamin Sejmu
7
4.
Zatwierdzenie przez Senat
o
Senat może
1.
odrzucić ustawę
2.
uchwalić poprawki
3.
przyjąć bez zmian
o
gdy w ciągu 30 dni nie zostanie podjęta uchwała, to przyjmuje się, że Senat nie wniósł poprawek
o
gdy Senat odrzuci ustawę lub wniesie poprawki to są one przyjęte w Sejmie, jeśli nie zostaną
odrzucone bezwzględną większością głosów
5.
Podpisanie przez Prezydenta RP
o
Prezydent podpisuje ustawę (ma 21 dni)
o
zarządza ogłoszenie jej w Dzienniku Ustaw
o
dodatkowe kompetencje
- odmowa podpisania – VETO
- wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z konstytucją
- przekazanie do ponownego uchwalenia
6.
Publikacja w Dzienniku Ustaw
o
zasada w RP – akt prawny wchodzi w życie 14 dni po opublikowaniu
o
ustawa może przewidzieć inny termin – „vocatio legis” (odpoczywanie ustawy)
]
może być wydane tylko na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie
]
przez organ państwowy upoważniony do wydawania rozporządzeń, wskazany w ustawie
]
musi służyć wykonaniu ustawy
AKTY PRAWNE NIŻSZEGO RZĘDU
ZARZĄDZENIA
- mają moc obowiązującą tylko po linii administracyjnej
- nie mogą dotyczyć praw i obowiązków obywateli, nie podlegających administracyjnie
organowi państwowemu
UCHWAŁY
- podejmowane kolegialnie
1.
akty normatywne, jak np. regulatory
2.
decyzje indywidualne i konkretne, nie będące aktami normatywnymi (powoływanie i
odwoływanie)
PUBLIKATORY (Dzienniki promulugacyjne)
•
Dziennik Ustaw
- ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego itp.
•
Monitor Polski
- uchwały organów kolegialnych, zarządzenia premiera i ministrów, postanowienia o charakterze
nienormatywnym
•
Dziennik Urzędowy
- wydawane w poszczególnych resortach
•
Dziennik Urzędowy Województwa
ROZPORZĄDZENIE
•
akt normatywny niższego rzędu niż ustawa, wydawany przez naczelny organ władzy
wykonawczej na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie w celu jej
wykonania
•
w Polsce rozporządzenia wydają: Prezydent, Rada Ministrów, premier, ministrowie
8
- uchwały Sejmików, Rad Gminy, zarządzenia wojewody
STOSOWANIE PRAWA
→
posługiwanie się przez organy publiczne przepisami prawa w celu ustalenia konsekwencji
prawnych zdarzeń
sądy
powszechne
komisje
izby
dyscyplinarne
morskie
sądy
trybunał
polubowne
ORGANY
stanu
administracja
trybunał
państwowa
konstytucyjny
sądy
administracyjne
PRZESTRZEGANIE PRAWA
- postępowanie, zachowanie adresatów normy prawnej, które jest zgodne z obowiązującym
systemem prawa
ETAPY STOSOWANIA PRAWA
1.
ustalenie stanu faktycznego
2.
kwalifikacja prawna – wyszukania normy prawnej odnoszącej się do danego stanu faktycznego
3.
subsumcja – podciągnięcie udowodnionego stanu faktycznego pod określoną normę prawną
4.
wnioskowanie i wydanie decyzji
WYKŁADNIA PRAWA – interpretacja prawa
Czynności zmierzające do ustalenia właściwego znaczenia normy prawnej
o
ustalenie woli ustawodawcy
o
dostosowanie do stosunków społeczno – gospodarczych
o
uelastycznienie przepisów
o
zakaz stosowania wykładni niezgodnej z literą prawa („contra legem”)
KRYTERIA PODZIAŁU WYKŁADNI
I. ze względu na podmiot {kto dokonuje wykładni}
•
autentyczna – organ, który wydał (minister)
•
legalna – organ, któremu zlecono (prezydent, sąd najwyższy)
•
praktyczna – organ stosujący prawo (sądy powszechne, sąd najwyższy)
•
doktrynalna – naukowe
II. ze względu na metodę {jaką dokonuje się wykładni}
•
słowna (gramatyczna, językowa) – analiza struktur językowych
•
teleologiczna (celowościowa_ - określenie celu, dla którego normy wydano
•
systematyczna – określenie znaczenia normy prawnej przez jej miejsce w systemie prawa
•
historyczna – analiza za pomocą materiałów historycznych (uzasadnienie)
III.ze względu na wynik
•
rozszerzająca – rozumiemy normę szerzej niż to wynika z jej brzmienia
9
•
ścieśniająca – węższe rozumienie normy
•
stwierdzająca (adekwatna) – rozumiemy normę dokładnie tak samo jak wykładnię słowną
10
Wykład 3
PRAWO CYWILNE
→
reguluje stosunki majątkowe (a w mniejszym stopniu osobiste) między osobami fizycznymi
i prawnymi
→
ma charakter powszechny (dotyczy każdego, nie można go uniknąć, jak np. prawa karnego)
CECHY PRAWA CYWILNEGO
]
normy mają charakter majątkowy (w niewielkim stopniu dot. sfery osobowej – wolności itd.)
]
zasada równości podmiotów stosunku cywilno – prawnego
]
normy mają charakter względnie obowiązujący (dyspozytywny)
•
wyjątki – zasada swobody umów (można je zawierać w dowolny sposób) ale w granicach
przepisów bezwzględnie obowiązujących)
PODZIAŁ PRAWA CYWILNEGO
1.
Część ogólna
2.
Prawo rzeczowe – reguluje własność i inne prawa związane z rzeczami
3.
Prawo zobowiązań – reguluje umowy i inne zobowiązania
4.
Prawo spadkowe – reguluje sprawy majątkowe na wypadek śmierci
5.
Prawo rodzinne i opiekuńcze – uregulowane osobnymi przepisami, nie ma go w kodeksie
cywilnym
ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO W POLSCE
Po zjednoczeniu ziem polskich obowiązywały 3 systemy prawne, częściowo ujednolicone po
I wojnie światowej. Prawo cywilne ujednolicone zostało dopiero po II wojnie światowej – ustawa
z dn. 23.IV.1964 r.
KODEKS
Księgi
Tytuły
Rozdziały
Artykuły (1087)
Paragrafy
INNE USTAWY REGULUJĄCE PRAWO CYWILNE
•
Ustawa o księgach wieczystych i hipotece
•
Kodeks spółek handlowych
•
Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych
•
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych
•
Prawo spółdzielcze
•
Ustawa przewozowa
•
Ustawa o działalności ubezpieczeniowej itd.
]
Prawo zwyczajowe w Polsce nie odgrywa większego znaczenia. Funkcjonuje natomiast
w Polsce zwyczaj.
Zwyczaj – wykształcony przez stałą praktykę pewien sposób postępowania w pewnych
środowiskach, który w tych grupach uznawany jest za obowiązujący.
11
KLAUZULA GENERALNA – element przepisu prawnego, który przez użycie przepisów
ogólnych, niedookreślonych ma na celu osiągnięcie elastyczności w stosowaniu prawa, np.:
•
Zasady współżycia społecznego
- zasady postępowania przyjęte w danym społeczeństwie odzwierciedlające zasady
etycznego i uczciwego postępowania
•
art.5 Kodeksu Cywilnego
„Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie
działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie
korzysta z ochrony.”
•
społeczno – gospodarcze przeznaczenie prawa
•
niegodziwość
STOSUNEK PRAWNY
- stosunek społeczny regulowany przepisami prawa, z którego wynikają
dla zainteresowanych
.......
STOSUNEK CYWILNO – PRAWNY
- stosunek zachodzący między równymi prawnie stronami stosunku społecznego, regulujący
kwestie majątkowe i osobiste
Elementy stosunku cywilno – prawnego:
1. podmiot
s
stosunek cyw.-praw. musi mieć co najmniej 2 podmioty
s
są to osoby fizyczne i prawne
s
strony stosunku mogą ulegać zmianie – przejęcie długu, użyteczność, wierzytelność, zbywalność
(prawa niezbywalne: pierwokup, alimenty)
s
zdolność prawna – zdolność do bycia stroną stosunku cyw.-praw.
2. przedmiot
s
jest to określone zachowanie podmiotu zobowiązanego (np. umowa sprzedaży)
3.treść (prawa i obowiązki)
s
jest to obiekt, do którego to zachowanie się odnosi – rzeczy, dobra
s
np. treść prawa własności – prawo do rozporządzania, korzystania z rzeczy i inni nie mogą w to
ingerować
RZECZ wg kodeksu
- przedmiot materialny
- dobra samoistne
- elementy przyrody na tyle wyodrębnione, że mogą to być dobra samoistne
- nieruchomości: grunty/ budynki, części budynków, lokale (tylko, gdy przepis szczególny tak
stanowi, inaczej są częścią składową gruntu, a właścicielem jest właściciel gruntu)
RZECZY
oznaczone co do tożsamości
posiadają indywidualne,
niepowtarzalne cechy
oznaczone co do gatunku
rzeczy, których zakres wskazuje
na przynależność do danego rodzaju
12
]
część składowa rzeczy – wszystko to, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia, bez
zmiany znaczenia (różne od przemijalnego użytku)
]
przynależności – rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z rzeczy innej zgodnie z jej
przeznaczeniem;
.......... nie może
być przynależnością rzecz, która nie należy do właściciela
rzeczy głównej (np. klucz i szafa)
]
pożytki
s
naturalne
- płody rolne
s
cywilne
- dochody, które ta rzecz przynosi na podstawie stosunku cywilno-prawnego
PRZEDSIĘBIORSTWO wg Kodeksu Cywilnego
•
zespół składników materialnych i niematerialnych, zorganizowany w określony sposób, w celu
prowadzenia działalności gospodarczej
•
obejmuje
- nazwę przedsiębiorstwa
- własność nieruchomości, materiałów i ruchomości, urządzeń, wyrobów
- prawa, patenty, koncesje majątkowe, prawa autorskie, księgi
- wszystkie rzeczy materialne i niematerialne
13
Wykład 4
PRAWO PODMIOTOWE
→
przyznana i zabezpieczona przez normę prawa cywilnego możność (ale nie nakaz)
postępowania w określony sposób
→
jest zabezpieczone przepisami prawa
→
może przekształcić się w roszczenie – oczekiwanie od osoby, aby zachowywała się w określony
sposób
OSOBY FIZYCZNE
]
zdolność prawna
•
zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków (występowanie w charakterze strony
stosunków cywilno-prawnych)
•
ma ją każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci
•
w szczególnych przypadkach prawa przyznawane są dzieciom nienarodzonym (np. mogą
dziedziczyć, jeśli były poczęte w chwili otwarcia spadku i urodziły się żywe)
]
uznanie za zmarłego
o
tylko osoba, która zaginęła (nie ma pewnej informacji czy żyje)
o
może dokonać tego tylko sąd
o
po 10 latach od końca roku kalendarzowego, w którym mieliśmy jakąkolwiek informację, że ta
osoba żyje (gdy ta osoba ma >70lat – po 5 latach)
o
nie wcześniej niż po upłynięciu 23 roku życia osoby
o
okoliczności szczególne (np. katastrofy) – okres może ulec zmianie
o
sąd wyznacza prawdopodobną datę – osobę uznaje się za zmarłą w tym dniu
o
skutki uznania za zmarłego są takie same jak w przypadku normalnej śmierci
o
stwierdzenie uznania za zmarłego można uchylić tylko gdy ta osoba się odnajdzie
]
miejsce zamieszkania
- może je mieć każda osoba fizyczna
- jest to miejscowość, gdzie ta osoba faktycznie przebywa z zamiarem stałego pobytu
- miejsce zamieszkania dziecka jest zawsze miejscem zamieszkania rodziców (wyjątek: ustalane
przez sąd opiekuńczy, gdy nie można ustalić m.z. rodziców)
- miejsce zamieszkania może być tylko jedno!
]
zdolność do czynności prawnych
•
możliwość nabywania praw i obowiązków własnym działaniem i we własnym imieniu
•
gdy osoba nie może podejmować działań, robi to za nią jej przedstawiciel (np. rodzic)
1. pełna zdolność do czynności prawnych
→
osoby pełnoletnie (ukończyły 18 rok życia oraz kobiety, które w wieku 16 lat zawarły związek
małżeński za zgodą sądu opiekuńczego)
→
może dokonywać wszelkich czynności z zakresu prawa cywilnego
→
ma zdolność procesową – możliwość występowania samodzielnie przed sądem
2. ograniczona zdolność do czynności prawnych
û
osoby małoletnie powyżej 13 roku życia; osoby częściowo ubezwłasnowolnione; osoby, co do
których toczy się proces o ubezwłasnowolnienie i której wyznaczono doradcę
û
do ważności czynności prawnych wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego (może być
wyrażona po czasie)
û
samodzielnie decydują o zarobionych pieniądzach i rzeczach przekazanych mu przez opiekuna
(np. kieszonkowe)
14
û
gdy małoletni nie posiadają rodziców, ustanawia się nad nimi kuratora
3. brak zdolności do czynności prawnych
→
osoby małoletnie poniżej 13 roku życia; osoby całkowicie ubezwłasnowolnione
→
czynności dokonane są nieważne
→
dzieciom wyznacza się opiekuna a nie kuratora
→
nie mogą samodzielnie występować przed sądem
]
ubezwłasnowolnienie
a) całkowite
- choroba psychiczna, niedowład umysłowy, inne zaburzenia natury psychicznej (alkoholizm,
narkomania itd.)
- następuje, gdy osoba nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem
- może nastąpić po ukończeniu przez osobę 13 roku życia
- skutki:
s
brak zdolności do czynności prawnych
s
nie może zawrzeć związku małżeńskiego
s
nie przysługuje mu władza rodzicielska co do dzieci
b) częściowe
- choroba psychiczna, niedowład umysłowy, inne zaburzenia natury psychicznej – o łagodniejszym
przebiegu (potrzebują pomocy do prowadzenia spraw życiowych)
- skutki
s
ograniczona zdolność do czynności prawnych
s
do zawarcia małżeństwa potrzebują zgody sądu opiekuńczego
* orzeczenia te mogą być uchylane lub zmieniane
OSOBY PRAWNE
]
są to jednostki organizacyjne, które mogą występować jako samodzielny podmiot prawa
cywilnego na podstawie szczególnych przepisów
]
należą tu:
- przedsiębiorstwa państwowe,
- stowarzyszenia,
- partie polityczne,
- związki zawodowe,
- uczelnie,
- organizacje religijne,
- gminy itd.
]
osoby prawne wg Kodeksu Cywilnego
- Skarb Państwa
- takie jednostki organizacyjne, którym przepisy przyznają osobowość prawną
]
osoby prawne są podmiotem w prawie cywilnym, ale nie np. w karnym, czy w innych
(częściowo)
]
osoby prawne powstały w XIX w., w czasie rozwoju handlu
]
elementy osoby prawnej:
s
element ludzki – pracownicy
s
element majątkowy
s
element organizacyjny – struktura
s
cel (dla którego powstała)
]
osoba prawna może powstać na drodze:
15
- decyzji założycieli (umowy)
- aktu państwowego (np. uczelnie)
]
każda osoba prawna:
- działa na podstawie statutu
- wpisywana jest do właściwego rejestru
→
wtedy nabywa osobowość prawną
- ma zdolność prawną (ale w ograniczony sposób)
- musi posiadać organy (np. rektor, zarząd, rada nadzorcza)
- może posiadać pełnomocnika – działa w jej imieniu, na jej zlecenie, ale nie jest jej organem
- ustaje w przypadku zlikwidowania, podziału, połączenia z inną
]
przedsiębiorca
→
osoba fizyczna lub prawna lub inna forma organizacyjna, która prowadzi działalność
gospodarczą, zawodową we własnym imieniu; w obrocie gospodarczym funkcjonuje pod firmą
]
firma – jest tworem niezbywalnym (nie można jej sprzedać)
]
przedstawicielstwo
- przedstawiciel wykonuje czynności w imieniu i na rachunek osoby, którą reprezentuje
]
przedstawicielstwo ustawowe
s
przedstawiciel ma upoważnienie do działania w ustawie (np. przedstawicielem ustawowym
dziecka jest rodzic, opiekun prawny, kurator)
s
jest konieczny, aby osoby pozbawione lub o ograniczonej zdolności do podejmowania
czynności prawnych mogły istnieć
]
pełnomocnictwo
û
powstaje na skutek oświadczenia mocodawcy
•
ogólne – do podejmowania wszelkich czynności
•
szczególne – do dokonywania jednej czynności
•
rodzajowe – do dokonywania czynności określonego rodzaju
û
może być odwołane; wygasa w momencie śmierci jednej ze stron
û
procesowe – upoważnienie do zastępowania osoby w postępowaniu sądowym (krewni,
adwokat, radca prawny, organizacja społeczna, pracownik przedsiębiorstwa)
û
prokura – pełnomocnictwo udzielone przez przedsiębiorcę, który podlega wpisowi do rejestru
przedsiębiorców (pełnomocnikiem jest prokurent)
- musi być ujawniona w rejestrze
- obejmuje umocowanie do działania przed sądem oraz do prowadzenia innych działań
związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa
16
Wykład 5
CZYNNO
ŚĆ PRAWNA
•
musi to być taki przejaw woli osoby fizycznej lub prawnej, który w sposób dostateczny
odzwierciedla zamiar wywołania skutku prawnego
•
oświadczenie woli może mieć formę każdego zachowania, które odzwierciedla ten zamiar
(nawet milczenie)
* testament – własnoręcznie napisany akt notarialny
]
Elementy czynności prawnej
1°
oświadczenie woli
2°
przepisy regulujące stosunki cywilno-prawne
3°
zasady współżycia społecznego
4°
ustalone zwyczaje
]
oświadczenie woli jest ważne:
o
na piśmie – od momentu dostarczenia do adresata
o
publicznie – z chwilą wypowiedzenia go
]
oświadczenie woli może być odwołane, ale wywołuje skutek tylko wówczas, gdy odwołanie
doszło do osoby wcześniej lub równo z oświadczeniem woli
]
art.64
Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia
oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie.
PODZIAŁ CZYNNOŚCI PRAWNYCH
jednostronne
→
do
ich
dokonania
wystarcza
oświadczenie woli jednej strony;
→
np.
wypowiedzenie
umowy,
sporządzenie
testamentu,
udzielenie
pełnomocnictwa, wystawienie weksla
dwustronne
→
konieczne
jest
złożenie
oświadczenia woli przed wszystkie
strony (nie zawsze tylko dwie)
→
np. wszystkie umowy
rozporządzające
→
od razu wywołują skutek w postaci
przeniesienia prawa, zniesienia prawa
lub obciążenia prawa majątkowego
→
zmniejszenie się aktów po stronie osoby,
która te czynności wykonuje
→
np. darowizna rzeczy
zobowiązujące
→
zobowiązują
do
dokonania
rozporządzenia w przyszłości
→
np. umowa przedsięwzięcia
odpłatne
→
osoba, która dokonuje rozporządzenia
swoim
prawem
dostaje
zapłatę
(ekwiwalent)
→
np. umowa o dzieło
nieodpłatne
→
nie następuje ekwiwalent
→
np. umowa darowizny, pożyczka,
przeniesienie własności, użyczenie
CZYNNOŚĆ PRAWNA
→
osoba fizyczna lub prawna zmierza do ustanowienia zmiany lub zniesienia stosunku cywilno-
prawnego poprzez złożenie oświadczenia woli;
I
II
III
17
konsensualne
→
(łac.) konsensus = zgoda, porozumienie,
umowa
→
samo złożenie oświadczenia woli
→
reguła – jest nimi większość umów
realne
→
obok oświadczenia woli wymagane
jest wydanie rzeczy
→
np. umowa przechowania
kauzalne
→
(łac.) kauza = cel
→
do
dokonania
czynności
prawnej
konieczne jest porozumienie stron co do
celu
gospodarczego
umowy, ważności
umowy
→
np. sprzedaż, darowizna
abstrakcyjne
→
ważne bez względu na to, jaki cel
przyświeca każdej ze stron
→
np. wystawienie weksla
PRZESŁANKI WAŻNOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ
- warunki ważności czynności prawnej, jej skuteczności
ð strona czynności prawnej musi posiadać zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych
(może być ograniczona czasowo)
ð czynność prawna musi być zgodna z przepisami prawa (ustawą)
ð zgodność z zasadami współżycia społecznego
ð zachowanie określonej formy, o ile przepisy nie zakładają jej nieważności
ð oświadczenie woli musi być złożone w sposób wolny od wad
WAŻNOŚĆ
– wg przepisów
bezwzględna
•
najostrzejsza sankcja
•
czynność prawna jest nieważna
•
nie wywołuje skutków prawnych
•
np. czynność prawna sprzeczna z ustawą,
zasadami
współżycia
społecznego,
niezdolność
osoby prawnej
do czynności
prawnej, nie ma formy, wady oświadczenia
woli - tzw. pozorność
względna
•
oświadczenie woli złożone pod wpływem
błędu lub groźby
•
czynność prawna nie jest nieważna z mocy
samego
prawa,
ale
może
zostać
unieważniona
w
wyniku
aktywnego
działania strony (może się uchylić od
skutków prawnych)
WADY OŚWIADCZENIA WOLI
1° brak świadomości lub swobody w powzięciu decyzji lub wyrażeniu woli
n
oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne (z mocy samego prawa)
n
np. osoba chora psychicznie, z niedorozwojem, pod wpływem środków odurzających, pod silną
presją, pod wpływem nacisków, tortur
2° pozorność
o
obie strony są zgodne co do tego, że czynność prawna nie będzie wywoływała żadnych skutków
lub wywoływała inne skutki, tzw. ukryte
o
czynność prawna „pozorna” jest bezwzględnie nieważna, a „ukryta” – względnie nieważna
o
np. darowizna pod pozorem sprzedaży, zaniżanie wartości rzeczy sprzedawanej
3° błąd co do treści czynności prawnej
IV
V
18
n
czynność prawna jest względnie nieważna – osoba może uchylić się od skutków swojego
oświadczenia, pod warunkiem że:
+
błąd musiał być wywołany przez adresata oświadczenia woli
+
adresat wiedział o błędzie lub z łatwością mógł go zauważyć
+
musiał to być błąd istotny (kształtujący treść)
n
np. kupno rzeczy podrobionej, pomyłka w kwocie
n
podstęp – szczególny rodzaj błędu
+
czynność prawna również jest względnie nieważna
+
np. zatajenie wady produktu, cofnięcie licznika
4° groźba
o
składający oświadczenie woli był pod przymusem psychicznym, groźby, która mogła być
spełniona, wymuszono na nim złożenie oświadczenia woli
o
czynność prawna jest względnie nieważna
o
wyjątek: testament – czynność prawna bezwzględnie nieważna
Uchylenie się od oświadczenia woli:
(w wypadku błędu lub groźby)
→
złożenie oświadczenia na piśmie
→
maksymalnie w ciągu roku po wykryciu błędu
→
maksymalnie w ciągu roku po ustaniu stanu zagrożenia groźbą
]
oświadczenie woli należy tak interpretować, jak wymagają tego zasady współżycia społecznego,
ustalone zwyczaje, biorąc pod uwagę okoliczności w jakich powstawało
]
należy brać pod uwagę zgodność stron, cel, zamiar,
stosowne brzmienie
np. forma pisemna:
- tekst
- sformułowania
- rokowania czy znajomość
ZAWARCIE UMOWY
→
do zawarcia umowy może dojść na trzy sposoby – na drodze oferty, przetargu lub rokowań
OFERTA
ð
oświadczenie woli jednej ze stron – oferenta, które kierowane jest do adresata – oblata, zawiera
ono propozycję zawarcia umowy z przedstawieniem warunków tej umowy
ð
np. cena na bluzce w sklepie
ð
zawarcie umowy – przyjęcie oferty przez oblata
ð
oferent jest związany swoją ofertą
ð
jeśli w ofercie zawarty jest termin, to po jego upłynięciu oferent nie jest już tą ofertą związany
ð
poprawki adresata do oferty – to już nowa oferta, w której następuje zamiana ról, oblat staje się
oferentem
PRZETARG
ð
są dwa rodzaje przetargów:
•
ustne – aukcje, licytacje
•
pisemne – konkursy ofert
ð
organizatorem jest adresat
ð
do przetargu zgłaszają się oferenci, a oblat wybiera najlepszą ofertę
19
ð
przetargi mogą być
•
ograniczone –
specjalnie zaproszeni oferenci
•
nieograniczone –
oferentem może być każdy
ð
każdy przetarg musie być poprzedzony ogłoszeniem, zawierającym czas, miejsce, przedmiot i
warunki przetargu
ð
przetargi na zamówienia publiczne reguluje ustawa o zamówieniach publicznych
ð
etapy przetargu:
•
ogłoszenie organizatora
•
składanie ofert
•
wybór adresata lub brak wyboru
ROKOWANIA (negocjacje)
ð
strony negocjują warunki umowy, aż dojdą do porozumienia
FORMA CZYNNOŚĆI PRAWNEJ
zwykła
→
ustna
→
zawierana w sposób
....?
szczególna
→
pisemna
→
zawiera datę pewną (potwierdzoną
urzędowo)
→
sporządzona w formie aktu notarialnego
→
może być zawarta drogą elektroniczną
Skutki prawne niedochowania formy:
1° ad solemnitatem
n
forma pod rygorem nieważności
n
nieważność czynności prawnej
n
np. darowizna – musi być aktem notarialnym
pełnomocnictwo – pisemne, a nie ustne
przejęcie długu – tylko pisemne
2° ad probationem
n
do celów dowodowych
n
czynność prawna jest ważna, ale utrudnione jest dowodzenie przed sądem
n
art.74
3° ad eventum
n
forma zastrzeżona do wywołania określonych czynności rawnych
n
np. umowa najmu lokalu – pisemna musi być ponad rok, ustna na czas nieokreślony
20
Wykład 6
PRAWO RZECZOWE
Przedmiotem prawa rzeczowego może być rzecz istniejąca (nie przyszła ani nie przeszła)
i zindywidualizowana (wyodrębnione z większej masy – np. nie 10 kg z 1 tony).
Nie są rzeczami:
- dobra niematerialne
- prawo
- energia
- części składowe rzeczy
- złoża minerałów
- masa majątkowa występująca w obrocie jako pewna całość (np. przedsiębiorstwo, gospodarstwo)
PODZIAŁ RZECZY
I.
nieruchomości
s
gruntowe
- część pow. ziemskiej
s
budynkowe
s
lokalowe
- części budynków
ruchomości
s
wszystkie inne
(nie ma definicji)
Różnice:
- przeniesienia własności
- zasiedzenia
- zrzeczenia się własności
o
Niektóre stosunki prawne mogą dotyczyć tylko nieruchomości (np. dożywocie) lub tylko
ruchomości (np. pożyczka).
II.
oznaczone co do tożsamości
→
wykazują cechy indywidualne
(np. samochód)
oznaczone co do gatunku
→
odpowiadają tylko pewnym cechom
rodzajowym
(np. zboże, tekstylia)
RZECZY
– to takie dobra, które:
•
są materialnymi częściami przyrody,
•
mają charakter samoistny (są na tyle wyodrębnione, że mogą być w obrocie traktowane jako
dobra samoistne),
* są rzeczami pieniądze, choć ich wartość nie wynika z właściwości fizycznych, lecz z gwarancji,
jakie zapewnia państwo,
* rzeczami są tylko przedmioty.
21
]
Rzeczy składają się z części składowych, które nie mogą być odrębnym przedmiotem prawa
własności – nie mogą należeć do inne osoby niż cała rzecz
→
co zostało z gruntem połączone
dzieli los tego gruntu. Jest to zasada bezwzględnie obowiązująca.
PRAWA RZECZOWE
]
mają one charakter bezwzględnie obowiązujący
]
stosunki prawno rzeczowe wywierają skutek na wszystkich uczestników tych stosunków
CECHY PRAWA RZECZOWEGO
û
bezpośrednia władza uprawnionego nad rzeczą – osoba uprawniona może korzystać wprost z
rzeczy sobie poddanej
û
prawa rzeczowe nie polegają na obowiązku czynnych świadczeń na rzecz uprawnionego, a
jedynie na obowiązku nienaruszania jego prawa
û
korzystają z zasady pierwszeństwa przed prawami i roszczeniami osobistymi, natomiast w
razie kolizji między prawami rzeczowymi, prawa te są realizowane wg kolejności
odpowiadającej ich pierwszeństwu
û
prawa rzeczowe są ściśle związane z rzeczą, tzn. mogą być realizowane bez względu na to w
czyim ręku dana rzecz się znajduje
PODZIAŁ PRAW RZECZOWYCH
I.
bezterminowe
(wieczyste)
- jego czas trwania nie jest z góry określony,
* np. własność nieruchomości
terminowe
- jego czas trwania jest z góry określony,
* np. użytkowanie wieczyste
II.
niezwiązane
- mają byt niezależny
związane
- mogą przysługiwać podmiotowi innego
prawa (głównego)
* np. służebność gruntowa – związana z
prawem własności
III.
samodzielne
(samoistne)
niesamodzielne
(akcesoryjne)
- nie mogą powstać ani istnieć bez innego
prawa
* należą tu tylko: hipoteka, zastaw – związane
z wierzytelnością
IV.
zbywalne
- można je przenieść na inną osobę
niezbywalne
- ich celem jest zaspokojenie potrzeb jednej
osoby
22
* należą tu: użytkowanie, służebność osobista
V.
odpłatne
- ustanawia się je za wynagrodzeniem
* tu: użytkowanie wieczyste,
spółdzielcze prawo do lokalu
nieodpłatne
- ustanawia się je bez wynagrodzenia
VI.
podzielne
- może należeć do kilku osób i każdej
przysługuje część ułamkowa prawa, którą
może samodzielnie rozporządzać
* prawo własności, użytkowanie wieczyste,
użytkowanie
niepodzielne
- nawet jeśli należą do kilku osób to nie
następuje wyodrębnienie samodzielnych
uprawnień
* hipoteka, służebność
PRAWA RZECZOWE – 3 GRUPY
1.
własność
2.
użytkowanie wieczyste
3.
ograniczone prawa rzeczowe
→
lista praw rzeczowych jest zamknięta, nie można powołać nowych
WŁASNOŚĆ
a) strona pozytywna – uprawnienia, które składają się na prawo własności jako prawo
podmiotowe
]
kodeks wskazuje pewne uprawnienia podstawowe (art. 140 K.C.)
]
prawo do korzystania z rzeczy
do posiadania rzeczy
do używania rzeczy
do pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy
do dyspozycji faktycznych
do przetworzenia rzeczy
do zużycia rzeczy
do zniszczenia rzeczy
]
prawo do rozporządzania rzeczą
do wyzbycia się własności rzeczy
przeniesienie własności na inną osobę
zrzeczenia się własności
do obciążenia rzeczy (np. ustanowienie hipoteki, zastawu)
b) strona negatywna – możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę jego
prawa
]
właściciel korzysta z rzeczy z wyłączeniem innych osób
- inne podmioty prawa mają obowiązek nie ingerowania w sferę uprawnień właściciela
(nie naruszania prawa własności)
]
wyjątkowo można ingerować, np. dla ratowania życia lub zdrowia innej osoby
23
Wykład 7
û
Wyznaczniki granic prawa własności
o
treści ustaw (całe obowiązujące ustawodawstwo)
o
zasady współżycia społecznego
o
społeczno-gospodarcze przeznaczenie danej własności
û
przeniesienie własności – przejście własności na podstawie umowy
•
konieczne jest zawarcie 2 umów:
- zobowiązującej do przeniesienia własności
- rozporządzającej – przenosi własność i rodzi skutki rzeczowe
•
w Polsce obie zawarte są w pierwszej umowie (druga zawarta jest w jej wykonaniu)
•
przy zawieraniu umowy pod warunkiem lub z określonym terminem potrzebne są 2 umowy –
zobowiązująca z warunkiem i rozporządzająca, zawarta po spełnieniu warunku
•
nie można przenieść na inną osobę więcej praw niż się samemu posiada
û
Roszczenia przysługujące właścicielowi
•
windykacyjne
- właściciel żąda od osoby, która włada jego rzeczą, aby była ona mu wydana
•
negatoryjne
- przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób niż przez pozbawienie właściciela
faktycznego władztwa nad rzeczą przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu
zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń
POSIADANIE
]
własność = stan prawny
posiadanie = stan faktyczny
PODZIAŁ POSIADANIA
I.
samoistne
- człowiek włada rzeczą jak właściciel
zależne
(niesamoistne)
- człowiek włada rzeczą, ale nie jest
właścicielem (dysponuje odpowiednim
prawem, np. użyczenie)
II.
w dobrej wierze
- kiedy nam się wydaje, że jesteśmy
posiadaczami
- chroni posiadacza
w złej wierze
- kiedy wiemy, że nie jesteśmy posiadaczami
]
dzierżenie – chwilowe posiadanie, ale nie własność (np. przytrzymanie komuś czegoś)
24
Posiadanie w Polsce jest w lepszej sytuacji. Posiadacz może więcej niż właściciel.
]
obowiązuje zasada domniemania – posiadanie jest samoistne i w dobrej wierze
]
posiadaczowi trzeba sądownie udowodnić, że to nie jego rzecz
]
nie można posiadaczowi zabrać rzeczy (nawet jeśli ją zabrał komuś); ma on wtedy prawo do
obrony koniecznej
Obrona konieczna
o
można użyć przemocy do obrony, gdy:
- zamach jest gwałtowny, bezprawny, bezpośredni,
- istnieje związek czasowy między zamachem a obroną (tylko natychmiastowy opór)
o
środki obrony koniecznej
- muszą być adekwatne do rodzaju ataku
- nie można przekroczyć granic obrony koniecznej
o
gdy zagarnięto rzecz posiadaną, przemocy można użyć tylko w przypadku ruchomości
(osoba, która zagarnęła może uciec; nieruchomość nie ucieknie)
]
Roszczenie posesoryjne – o zwrot posiadania
s
proces trwa krótko
s
sąd bada tylko stan faktyczny – czy osoba posiadała rzecz i czy zabrano jej tę rzecz
s
aby ustalić stan prawny (własność) trzeba wytoczyć osobny proces (oba procesy nie mogą się
dziać jednocześnie)
]
Jeżeli ktoś narusza nasze posiadanie (np. buduje się na naszej działce) możemy wystąpić o
wstrzymanie działań, ale tylko na 1 miesiąc od rozpoczęcia działań. Jeśli tego nie zrobimy ten
ktoś może nawet wystąpić o przymusowy wykup naszej działki, dowodząc, że jest mniej warta
niż jego dom.
UŻYTKOWANIE WIECZYSTE
→
dotyczy gruntu należącego do skarbu państwa lub gminy
→
wyznaczane na min. 40 lat; z reguły dawane na 99 lat
→
na 5 lat przed upłynięciem terminu użytkownik lub jego następcy mogą wystąpić o przedłużenie
→
użytkowanie wieczyste można sprzedać (a właściciel nie może zaprotestować)
→
użytkowanie z reguły nie zawiera warunków (w dowolnym celu) – trudno je wtedy rozwiązać
* jeśli użytkowanie zawiera warunki, można je rozwiązać, gdy użytkownik nie wywiązuje się
z nich
→
za użytkowanie wieczyste trzeba uiszczać roczne opłaty
* od opłat można się odwołać (zakwestionować je) do Samorządowego Kolegium Odwoław-
czego (i ewentualnie dalej do Sądu);
* można też wystąpić o obniżenie opłaty do miasta
→
na użytkowaniu wieczystym można założyć hipotekę (która po jego wygaśnięciu przechodzi na
inne rzeczy)
→
ewentualne roszczenia użytkownika wnosi się do skarbu państwa
→
po opuszczeniu użytkowania wieczystego mamy prawo do ubiegania się o zwrot nakładów
→
gdy skarb państwa sprzedaje swoje ziemie użytkownicy wieczyści mają pierwszeństwo (nie
muszą przystępować do przetargu)
25
OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE
a) Hipoteka
b) Zastaw
c) Służebność
d) Użytkowanie
e) Mieszkania spółdzielcze
û
Cechy:
s
z reguły występuje forma aktu notarialnego
s
musi być wpis do księgi wieczystej
s
sprawa pierwszeństwa – prawo rzeczowe ograniczone, wpisane do księgi wieczystej jako
pierwsze, ma pierwszeństwo nad późniejszymi prawami (jeśli są one przeciwstawne)
s
jeżeli nie wykonuje się swojego prawa przez 10 lat, to ono wygasa
HIPOTEKA
kredyt hipoteczny
pożyczka hipoteczna
]
może być ustanowiona jedynie na nieruchomości
1.
umowna
–
idzie za ziemią, a nie za dłużnikiem
–
jeżeli sprzedaje się ziemię kilku nabywcom, hipoteka ciąży na każdym z nich (dla każdego w
pełnym wymiarze), ale ten który spłaci dług może dochodzić roszczeń od pozostałych nabywców
oraz tego, który dług zaciągnął
→
tzw. roszczenie regresowe
2.
ustawowa (prawna)
–
musi być wpisana do ksiąg wieczystych
(konstytutywny...?)
3.
kaucyjna
–
dotyczy wierzytelności, których nie potrafimy określić – wpis do maksymalnej sumy jaką się
deklaruje
4.
przymusowa
s
gdy nie umówiono się odnośnie wierzytelności
–
procedura sądowa – sąd orzeka istnienie wierzytelności, wierzyciel idzie do komornika, który
ustanawia hipotekę przymusową
s
zabezpieczenie majątku osoby, wobec której toczy się proces (aby pozwany nie pozbył się
majątku)
]
kiedy wierzyciel odmawia przyjęcia spłaty długu (lub nie można go znaleźć), można złożyć sumę
do depozytu sądowego wraz ze zrzeczeniem się wierzytelności z tej sumy
ZASTAW
•
zabezpieczenie wierzytelności rzeczy ruchomej i prawa jeszcze nie wymaganych
•
wierzytelność odszkodowawcza – zmienia się, gdy zdarza się np. jakiś wypadek, który powoduje,
że osoba nie może pracować (zmienia się wysokość zabezpieczenia)
•
zastaw nieprawidłowy – gdy użytkuje się zastaw (np. leasing)
•
można przenieść wierzytelność bez zastawu, ale nie na odwrót
•
zastaw obejmuje wierzytelność główną, odsetki, odsetki za przekroczenie terminu i ewentualne
koszty procesu
•
istnieje zastaw na wierzytelności (prawie), np. poszkodowany może zastawić swoją wierzytelność
wobec sprawcy wypadku
26
SŁUŻEBNOŚĆ
]
gruntowa
- dotyczy 2 nieruchomości: władającej i obciążonej
- służebność wpisana jest do księgi nieruchomości obciążonej
- może być ustanowiona, gdy nieruchomość ma utrudniony dostęp do drogi publicznej (wg prawa
każda nieruchomość musi mieć dostęp do drogi)
]
osobista
- dotyczy relacji człowiek – nieruchomość obciążona
- istnieje, gdy człowiek nie ma prawa do gruntu
- jest niezbywalna
- może po śmierci przejść na najbliższą rodzinę, która została wcześniej wprowadzona na tą
nieruchomość
- można zasiedzieć nieruchomość – gdy bez umowy, przez 10-20 lat korzysta się z cudzej
nieruchomości, a właściciel nie protestuje
UŻYTKOWANIE
•
nie mylić z użyczeniem (tamto jest bezpłatne)
•
to korzystanie z rzeczy i z reguły możliwość pobierania z niej pożytków (nic nie oddaje się
właścicielowi)
•
użytkownik powinien działać zgodnie z zasadami gospodarki (np. zachować substancję rzeczy)
•
jest niezbywalne
•
po jego wygaśnięciu strony mogą wnosić roszczenia (tylko przez 1 rok)
27
Wykład 8
ODPOWIEDZIALNO
ŚĆ ODSZKODOWAWCZA
I. DŁUG A ODPOWIEDZIALNOŚĆ
DŁUG
-
wyraz
powinności
tj.
obowiązku
świadczenia dłużnika
•
dług bez odpowiedzialności
- bez
uprawnienia
do
przymusowego
ściągnięcia (zobowiązanie niezupełne)
- zobowiązania przedawnione
•
odpowiedzialność za cudzy dług
(odpowiedzialność nabywcy nieruchomości
za dług obciążony hipoteką)
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
•
kwestia pokrycia długu, związana z
przymusową realizacją świadczenia
•
oddaje do dyspozycji wierzyciela w celu
zaspokojenia sferę dóbr dłużnika lub osoby
trzeciej
RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA DŁUG
osobista
1. nieograniczona
s
całym majątkiem obecnym i przyszłym
s
wg wyboru wierzyciela co do przedmiotów
majątkowych i przymusowej realizacji
s
przy zbiegu wierzycieli – stosunkowo do
wysokości wierzytelności
2. ograniczona
s
do
wyodrębnionej
masy
majątkowej
(np.art.1030k.c.)
s
do
wysokości
ograniczonej
liczbowo
(np.167km)
rzeczowa
→
gwarancję zaspokojenia stanowi
oznaczony przedmiot majątkowy
→
prawo skuteczne
„erga omnes”
→
pierwszeństwo zaspokojenia
s
zastaw
s
hipoteka
s
hipoteka morska (zastaw na statku)
TYPY ODPOWIEDZIALNOŚCI
deliktowa
(ex delicto)
art.415
kontraktowa
(ex contractu)
art.471 i następne
„gwarancyjna”
art.822 i następne
Odpowiedzialność deliktowa
= z tytułu czynów niedozwolonych
o
szkoda wyrządzona niezależnie od istniejącego między osobami stosunku prawnego;
o
wyrządzenie szkody rodzi stosunek zobowiązaniowy, jako stosunek samoistny;
o
przedmiot świadczenia – odszkodowanie
Odpowiedzialność kontraktowa
o
szkoda wyrządzona przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika;
28
o
odszkodowanie zastępuje główne świadczenie lub je uzupełnia
Odpowiedzialność „gwarancyjna”
o
w drodze umowy jedna osoba zobowiązuje się do świadczenia odszkodowawczego z tytułu
szkody, którą wyrządzi kontrahentowi ona sama, osoba trzecia lub zajście jakiegoś zdarzenia
o
głównym świadczeniem jest świadczenie odszkodowawcze
o
np. umowy ubezpieczenia
II. NAPRAWIENIE SZKODY
SZKODA
•
uszczerbek w sferze interesów
•
o charakterze majątkowym i niemajątkowym (na mieniu, na osobie)
•
najczęściej wbrew woli poszkodowanego
ZASADA PEŁNEGO ODSZKODOWANIA
Szkoda rzeczywista
(damnum emergens)
→
strata w mieniu;
→
poszkodowany staje się uboższy niż
był dotychczas
Utrata korzyści
(lucrum cessans)
→
utrata korzyści, jakie poszkodowany mógłby
osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono;
→
poszkodowany nie staje się bogatszy chociaż
mógł liczyć na wzbogacenie
np. uszkodzenie samochodu wykorzystywanego do działalności gospodarczej – tak
uszkodzenie samochodu i w konsekwencji rezygnacja z wycieczki – nie
przedłużający się remont restauracji i utrata korzyści przez właściciela – tak
USTALENIE WYSOKOŚCI ODSZKODOWANIA
]
obowiązuje zasada pełnego wyrównania szkody
]
wyjątki:
- adekwatny związek przyczynowy (za źle wykonaną naprawę samochodu odpowiada
właściciel warsztatu a za szkody związane z wypadkiem sprawca/ubezpieczyciel)
- wola stron – umowne ograniczenie wysokości odszkodowania
- ustawa reguluje wysokość odszkodowania (np. kodeks morski)
- miarkowanie wysokości odszkodowania ze wzgl. na stan majątkowy (art.440)
- przyczynienie się poszkodowanego do szkody
III. CZYNY NIEDOZWOLONE – przesłanki odpowiedzialności
WARUNKI POWSTANIA OBOWIĄZKU NAPRAWIENIA SZKODY
1. Szkoda – uszczerbek w dobrach majątkowych lub niemajątkowych
2. Okoliczność wyrządzająca szkodę – działanie ludzkie lub zdarzenia, z którym ustawa łączy
obowiązek odszkodowawczy
29
3. Związek przyczynowy między szkodą i okolicznością wyrządzającą szkodę
ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI DELIKTOWEJ
•
zasada winy
•
zasada ryzyka – odpowiedzialność za sam skutek, np. odpowiedzialność za podwładnego
•
zasada słuszności – wyjątkowa sytuacja obciążenia odpowiedzialnością ze względu na zasady
współżycia społecznego
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WŁASNE CZYNY
→
podstawowa formuła:
„kto z winy swej wyrządzi drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia” – art.415
→
odpowiedzialność za działanie i zaniechanie
→
odpowiedzialność osoby fizycznej i prawnej (szkoda wyrządzona przez organ tej osoby)
BEZPRAWNOŚĆ A WINA
Bezprawność
s
obiektywnie nieprawidłowe zachowanie
s
sprzeczność z obowiązującym porządkiem
prawnym:
- normy prawne
- zasady współżycia społecznego
Wina
s
niewłaściwość zachowania
s
naganna decyzja człowieka, odnosząca się do
podjętego przez niego bezprawnego czynu
s
ocena poczytalności i dojrzałości psychicznej
sprawcy
Stopnie winy
]
wina umyślna
- sprawca ma świadomość skutku, przewiduje go i celowo do niego zmierza lub się na wystąpienie
takich skutków godzi
]
wina nieumyślna (niedbalstwo)
- niezachowanie należytej staranności
- sprawca przewiduje możliwość wystąpienia szkodliwego skutku, lecz bezpodstawnie
przypuszcza, że go uniknie lub nie przewiduje, chociaż powinien i może go przewidzieć
ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY –
teoria przyczynowości adekwatnej
→
przyczyny podlegają wartościowaniu
•
zwykłe (typowe, normalne) następstwa zdarzeń
•
niezwykłe (nietypowe) następstwa zdarzeń
→
np.
Palacz
Płonąca zapałka
Słoma
Dom
Wieś
Dom sołtysa
(siła wiatru)
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CUDZE CZYNY
Przykład 1
Odpowiedzialność za czyny osób, którymi się posłużono – art.429
]
wina w wyborze – powierzenie wykonania zobowiązania osobie nie mającej odpowiednich
kwalifikacji
]
przesłanki odpowiedzialności
•
powierzenie wykonania czynności
•
wyrządzenie szkody
tu kończy się związek
przyczynowy
30
•
osobie trzeciej przy wykonywaniu czynności
]
wyłączenie odpowiedzialności
•
brak winy w wyborze lub powierzenie podmiotowi zawodowo trudniącemu się
wykonywaniem takich czynności
]
bez znaczenia wina sprawcy bezpośredniego (chyba, że chodzi o roszczenia regresowe)
]
dotyczy osób samodzielnych względem powierzającego
]
przykłady
o
nie dotyczy sytuacji powierzenia przez biuro podróży dokonania niektórych usług innym
osobom - odpowiedzialność kontraktowa (art.
474
)
o
dotyczy sytuacji powierzenia odśnieżania ulicy wyspecjalizowanemu przedsiębiorstwu
Przykład 2
Odpowiedzialność za podwładnego – art.430
]
zasada ryzyka – powierzenie wykonania na własny rachunek czynności podwładnemu
]
nie ma zwolnienia przez wykazanie braku winy w wyborze
]
przesłanki odpowiedzialności:
- powierzenie przez zwierzchnika podwładnemu (wiążące wskazówki),
- szkoda przy wykonywaniu czynności
- wina sprawcy
]
przykłady
- odpowiedzialność klubu sportowego za postępowanie trenera podczas treningu, które
doprowadziło do choroby zawodnika
- odpowiedzialność organizatora kolonii za wypadki dzieci będących pod nadzorem
wyszkolonego personelu
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA RUCH PRZEDSIĘBIORSTWA
→
art.435
→
za szkodę wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstw funkcjonujących za pomocą sił przyrody
(np. kopalnie)
→
odpowiedzialna jest osoba prowadząca przedsiębiorstwo na własny rachunek
→
szkoda wyrządzona komukolwiek
→
nie podlega wyłączeniu na podstawie umowy
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
ZA
RUCH
MECHANICZNYCH
ŚRODKÓW
KOMUNIKACJI
û
zasada ryzyka – nie określa się winy
û
mechaniczne środki komunikacji – poruszane za pomocą sił przyrody (np. .samochody)
û
podmiot odpowiedzialny – samoistny posiadacz pojazdu lub posiadacz zależny
û
szkoda wyrządzona komukolwiek
û
okoliczności wyłączające:
- brak siły wyższej - awaria pojazdu
- siła wyższa (powódź, osoba trzecia, np. służby drogowe)
û
podmiot odpowiedzialny – przykłady:
o
samoistny posiadacz odpowiada za działania kierowcy (art.436)
o
nie odpowiada za działania złodzieja pojazdu (posiadanie samoistne)
o
przekazanie pojazdu na okres
dorywczy
o
odpowiedzialność posiadacza nie wyłącza odpowiedzialności kierowcy (art.415)
o
posiadacz pojazdu odpowiada względem kierowcy na zasadzie winy
û
ruch pojazdu – orzecznictwo
31
•
otwarcie drzwi lub klapy zatrzymującego się samochodu
•
wybuch silnika zatrzymanego samochodu
•
unieruchomienie pojazdu na skutek awarii
•
chwilowe zatrzymanie
•
brak przesłanki – przy załadowaniu lub wyładowaniu towaru do unieruchomionego pojazdu
û
modyfikacja reguły podstawowej
•
zderzenia pojazdów
- zderzenie gdy oba pojazdy w ruchu
- najechanie – zasada ryzyka
- w stosunku do osób trzecich – nadal zasada ryzyka
•
przewóz z grzeczności
- brak obowiązku
- nieodpłatność
û
powrót do zasady winy
IV. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NIEWYKONANIE LUB
NIENALEŻYTE WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ
]
Przesłanki odpowiedzialności
o
fakt niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania
o
szkoda (damnum emergens + lucrum cessans)
o
związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem a szkodą
(normalne następstwa)
o
wina dłużnika (okoliczności, za które dłużnik odpowiada)
- działania i zaniechania własne noszące znamiona winy
- działania i zaniechania osób, którym wykonanie zobowiązania powierza lub z których
pomocą je wykonuje
- działania i zaniechania przedstawiciela ustawowego dłużnika (rodzic, wykonawca
testamentu itd.)
- ustalone w drodze umowy, ustawy, czynności prawnej węziej lub szerzej
]
Zasady odpowiedzialności
n
odpowiedzialność za niedołożenie należytej staranności
n
jak za własne działanie odpowiedzialność za działania innych osób, którym powierza lub przy
pomocy których wykonuje się zobowiązanie (poza wyjątkami)
n
dopuszczalność umownego rozszerzenia i zawężenia odpowiedzialności (z wyjątkiem szkody
umyślnej)
n
zasada winy
n
zasada ryzyka
32
Wykład 9
ZOBOWI
ĄZANIA
]
jest to księga 3 Kodeksu Cywilnego
]
zobowiązania nie są bezwzględnie obowiązujące (erga omnes)
ZOBOWIĄZANIE
rodzaj stosunku cywilnoprawnego zachodzącego pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem, na którego
treść składa się prawo podmiotowe o względnym charakterze (wierzytelność) oraz odpowiadający
temu prawu obowiązek (dług)
→
Wierzycielowi przysługuje prawo, które jest skuteczne wobec dłużnika.
WIERZYTELNOŚĆ
Prawo podmiotowe wierzyciela, które z chwilą skonkretyzowania osoby dłużnika jak i należnego
od niego świadczenia staje się ROSZCZENIEM
→
Dopiero mając roszczenie możemy się domagać zwrotu i dysponujemy środkami przymusu
(np. sądowego)
DŁUG
obowiązek lub zespół obowiązków ciążących na dłużniku, których wykonanie ma na celu
zaspokojenie uzasadnionego interesu wierzyciela
]
istota zobowiązań – art. 353
§ 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik
powinien świadczenie spełnić.
§ 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.
ELEMENTY STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO
1. PODMIOTY
•
wierzyciel – podmiot uprawniony (może żądać)
•
dłużnik – podmiot zobowiązany (musi świadczyć)
2. PRZEMIOT
o
świadczenie
- zachowanie się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania, czyniące zadość godnemu ochrony
interesowi wierzyciela
I Podział
•
działanie
•
zaniechanie
II Podział
•
danie
•
czynienie
•
nieczynienie
•
zaprzestanie
•
znoszenie
o
Cechy świadczenia
→
przemienne (art.365 §1)
33
(m.in.)
- dłużnik może wybrać rodzaj świadczenia, chyba, że jest to inaczej zastrzeżone w umowie
→
jednorazowe, okresowe (np. alimenty, czynsz - co miesiąc) lub ciągłe (nie wyodrębnia się
okresów świadczenia)
→
musi być możliwe do spełnienia (387 §1)
→
podzielne lub niepodzielne
→
oznaczone co do:
- tożsamości (np. samochód)
- gatunku (np. jabłka, zboże)
* średniej jakości – w przypadku świadczenia oznaczonego co do gatunku, w przypadku
nieokreślonej w umowie jakości (np. najwyższej jakości), obowiązuje świadczenie średniej
jakości
→
pieniężne lub niepieniężne
3. TREŚĆ
•
uprawnienia – ma je wierzyciel
•
obowiązki – stoją przed dłużnikiem
art. 454
§ 1. Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości
zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania
zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno
być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia
świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu
zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania.
§ 2. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu
spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.
art. 455
Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania,
świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.
KONSUMENT
art. 22
1
Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio
z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
ŹRÓDŁA POWSTANIA ZOBOWIĄZAŃ
ZOBOWIĄZANIA
inne zdarzenia
czynność
prawna
czyn
niedozwolony
akt
administracyjny
orzeczenie
sądu
bezpodstawne
wzbogacenie
prowadzenie
cudzych spraw
bez zlecenia
34
Czynności prawne
•
wielostronne (lub dwustronne) – umowy
•
jednostronne – przyrzeczenia, zapis testamentowy
Czyn niedozwolony
- omówiony przy odpowiedzialności odszkodowawczej
Akt administracyjny
o
skutkach bezpośrednich
- sam wywołuje powstanie stosunku zobowiązaniowego
np. decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości określająca wysokość odszkodowania
o
o skutkach pośrednich
- stanowią tylko przesłankę dokonania określonej czynności prawnej, będącej bezpośrednim
źródłem zobowiązania
np. zgoda na sprzedaż nieruchomości przygranicznej cudzoziemcowi – nie stanowi jeszcze
o sprzedaży
Konstytutywne orzeczenie sądu
- np. art.358
1
§3
UMOWY
]
najważniejsze źródło powstania zobowiązań
]
mają charakter:
•
zobowiązujący
•
zobowiązująco - rozporządzający:
* zobowiązanie do przeniesienia, obciążenia, ograniczenia lub zniesienia prawa podmiotowego
(art.510)
]
zasada swobody umów (zw. zasadą autonomii woli stron)
- art. 353
1
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego
treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia
społecznego.
]
rodzaje umów:
o
umowy nazwane – uregulowane w Kodeksie Cywilnym; np. umowa sprzedaży, zamiany
o
umowy nienazwane – nie uregulowane w Kodeksie Cywilnym, ale mogą być regulowane
poszczególnymi przepisami; np. umowa licencyjna, hostingowa, do nie dawna także leasing
o
umowy nigdzie nie regulowane – np. umowa o „know-how”
]
grupy umów:
1° mające na celu przeniesienie własności lub innego prawa z jednego podmiotu na drugi
(sprzedaż, dostawa, kontraktacja, darowizna, umowa o przeniesienie praw autorskich, umowa
licencyjna)
2° o korzystanie z cudzych rzeczy (najem, dzierżawa, użyczenie, leasing, czarter)
3° o korzystanie z usług (umowa o dzieło, umowa zlecenie)
]
wzorce umowne i regulaminy
- art. 384, 385 i 385
1,2,3,4
- nie są źródłami prawa
- umowa adhezyjna – zawierana przez przystąpienie jednej strony do umowy, bez zmieniania
warunków (np. kupno biletu)
- gdy wzorce umowne są sprzeczne z przepisami prawa to przepis ma pierwszeństwo
- duże podmioty mogą negocjować indywidualne umowy, które mają pierwszeństwo przed
wzorcami umownymi
35
Wykład 10
]
wyzysk
- art.388
§ 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie
drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla
osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym
stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego
świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby
nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.
§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.
]
umowa przedwstępna
- art.389
§ 1. Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy
(umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. (…)
- tylko jeśli jest sporządzona w formie aktu notarialnego, można sądownie domagać się wykonania
umowy
]
zadatek
- art.394
§ 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu
umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona
może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować,
a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.
§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go
dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.
§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy
dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło
wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które
ponoszą odpowiedzialność obie strony.
]
odstępne
- kwota, którą dajemy w poczet umowy i która przepada, gdy rezygnujemy
BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE
•
gdy następuje przesunięcie z majątku jednej osoby do majątku drugiej osoby bez podstawy
prawnej to pomiędzy osobą zubożoną a wzbogaconą powstaje zobowiązanie, w którym
wierzycielem jest osoba zubożona, a dłużnikiem wzbogacona
- np. art.405
•
Przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia
1°
wzbogacenie dłużnika polega na pozyskaniu korzyści majątkowej w dowolnej postaci -
zwiększenie jego aktywów
2°
zubożenie wierzyciela - zmniejszenie jego pasywów
3°
związek między wzbogaceniem a zubożeniem (wzbogacenie kosztem drugiej osoby)
4°
bezpodstawność wzbogacenia – brak podstawy prawnej
•
surogaty – dodatkowe korzyści, które czerpie się ze wzbogacenia (np. wynajem cudzego
samochodu)
•
gdy dłużnik celowo uszczupla swój majątek przekazując go osobie trzeciej, aby nie móc spełnić
zobowiązania, świadczenie przechodzi na tą osobę
- art.409
36
Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył
ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub
zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
•
Świadczenie nienależne
→
art.410-413
→
ma miejsce, gdy:
1° ten kto je spełnił nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany wobec osoby, której
świadczył
2° podstawa prawna świadczenia odpadła (w chwili spełnienia świadczenia obowiązywało
prawnie potem zostało zniesione, a dłużnik nadal świadczył – np. rozwiązanie umowy przez
sąd)
3° cel świadczenia nie został osiągnięty, a zubożony spełnił świadczenie
4° czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po
wypełnieniu świadczenia
→
osobie, która spełniła to świadczenie przysługuje prawo żądania zwrotu w naturze lub
równowartości pieniężnej, a także prawo żądania zwrotu surogatów
→
art.411
Nie można żądać zwrotu świadczenia jeżeli:
1)
spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie
świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w
wykonaniu nieważnej czynności prawnej;
2)
spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego;
3)
świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu;
4)
świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.
(art.413):
5)
spełnione zostało świadczenie z gry lub zakładu (zobowiązanie naturalne)
SOLIDARNOŚĆ ZOBOWIĄZAN
- art.366-378
Solidarność dłużników (czynna)
→
art.366
§ 1. Kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub
części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna,
a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność
dłużników). (…)
→
roszczenie regresowe (zwrotne) – ma je w stosunku do pozostałych dłużników ten, który
świadczenie spełnił
Solidarność wierzycieli
→
art.367
§ 1. Kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe
świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług
wygasa względem wszystkich (solidarność wierzycieli).
§ 2. Dłużnik może spełnić świadczenie, według swego wyboru, do rąk któregokolwiek z wierzycieli
solidarnych. Jednakże w razie wytoczenia powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik
powinien spełnić świadczenie do jego rąk.
WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ
- art.450-470, 487-497
37
]
ekwiwalentność (zasada jednoczesnego spełnienia świadczeń wzajemnych – art.487 §2)
(…) obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być
odpowiednikiem świadczenia drugiej strony.
]
„lex specialis derogat legi generali” – przepisy szczególne mają pierwszeństwo przed ogólnymi
]
zasada realnego wykonania zobowiązania – art.354
§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego
celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym
zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.
§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.
]
należyta staranność – art.355
§ 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju
(należyta staranność).
§ 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej
określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.
]
klauzule umowne – związane ze zobowiązaniami; ogólne odesłania
]
zasada „pacta sunt servanda” – umów trzeba dotrzymywać
→
dłużnik nie może się uchylać od obowiązku świadczenia
→
ma na celu zapewnienie pewności obrotu gospodarczego i nie tylko
→
są od niej odstępstwa:
„clausula rebus sic stantibus” – klauzula zmienionych warunków; art.357
1
Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z
nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie
przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z
zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość
świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę
potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu
poprzedzającym.
]
wykonanie świadczenia w części – art.450
Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność
była już wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza jego uzasadniony interes.
]
zaliczenie świadczenia na poczet określonego długu – art.451
§ 1. Dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może
przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednakże to, co przypada na
poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem
zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne.
§ 2. Jeżeli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w
którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z tych długów, dłużnik nie
może już żądać zaliczenia na poczet innego długu.
§ 3. W braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede
wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych - na poczet
najdawniej wymagalnego.
]
spełnienie świadczenia dla osoby nieuprawnionej – art.452
Jeżeli świadczenie zostało spełnione do rąk osoby nieuprawnionej do jego przyjęcia, a przyjęcie
świadczenia nie zostało potwierdzone przez wierzyciela, dłużnik jest zwolniony w takim zakresie,
w jakim wierzyciel ze świadczenia skorzystał. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy
świadczenie zostało spełnione do rąk wierzyciela, który był niezdolny do jego przyjęcia.
]
miejsce spełnienia świadczenia – art.454
§ 1. Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości
zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania
zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno
38
Wykład 10
być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia
świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu
zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania.
§ 2. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu
spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.
]
termin spełnienia świadczenia (art.455)
→
może wynikać z umowy, właściwości zobowiązania lub ustawy
→
gdy mija zobowiązanie jest wymagalne
→
gdy nie jest określony należy spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela
]
pokwitowanie zobowiązania – występuje przy świadczeniach pieniężnych i niepieniężnych
SKUTKI
NIEWYKONANIA
LUB
NIENALEŻYTEGO
WYKONANIA
ZOBOWIĄZANIA
1° odpowiedzialność odszkodowawcza za szkodę
2° obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie spełnienia świadczenia pieniężnego
3° możliwość odstąpienia wierzyciela od umowy
4° możliwość zakupu przez wierzyciela na koszt dłużnika takiej samej ilości rzeczy tego samego
gatunku
5° możliwość wykonania zastępczego
→
odnoszą się do wszystkich zobowiązań
{patrz wykład „Odpowiedzialność odszkodowawcza”}
Opóźnienie
→
występuje zawsze, gdy zobowiązanie nie zostanie wykonane w terminie
→
nie jest to zwłoka – węższe pojęcie; jej skutkiem jest odpowiedzialność odszkodowawcza
dłużnika (oprócz spełnienia świadczenia); można też odstąpić od umowy – art.494
Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie
wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co
świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.
→
jeśli jest to świadczenie pieniężne można w przypadku opóźnienia żądać odsetek
→
możliwość zawarcia w umowie kar umownych (mają podobny charakter co odszkodowanie
w przypadku zwłoki)
→
tzw. miarkowanie sądowe
WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZAŃ
n
Zobowiązanie dłużnika wygasa wskutek spełnienia przez niego świadczenia do rąk wierzycielka
w sposób określony w art.354 k.c. (zgodnie z zasadą realnego wykonania zobowiązania).
§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego
celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym
zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.
§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.
39
n
Inne sposoby wygaśnięcia (umorzenia) zobowiązania:
1°
zaspokojenie interesu wierzyciela
(zmiana sposobu spełnienia świadczenia)
A) świadczenie w miejsce wykonania
•
łac. „datio in solutum”
•
art.453
•
polega na tym że dłużnik zamiast świadczenia oferuje wierzycielowi inne świadczenie, a
wierzyciel je przyjmuje
•
np. świadczenie w naturze zamiast pieniężnego
B) odnowienie (nowacja)
•
jest umową stron, w której dłużnik zobowiązuje się świadczyć co innego niż był
zobowiązany lub świadczyć to samo, ale z innej podstawy prawnej (w miejsce
świadczenia wstępuje nowe zobowiązanie prawne)
•
np. zamiast dostarczyć 2 tony śrub zobowiązanie dostarczenia 2 ton gwoździ
C) potrącenie (kompensacja)
•
ma miejsce, gdy 2 osoby są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami,
a jedna z nich zamiast spełnić swoje świadczenie, umarza je przez zaliczenie
świadczenia drugiej stronie na poczet swojej należności (art.498)
•
przesłanki potrącenia:
−
2 osoby muszą być względem siebie jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem
−
przedmiot potrącenia – pieniądze lub rzeczy tej samej jakości, oznaczone co do
gatunku
−
obie wierzytelności muszą być wymagalne
−
obie wierzytelności muszą być zaskarżalne
•
przedmiotem potrącenia nie mogą być: (art.505)
−
wierzytelności, które nie ulegają zajęciu
−
wierzytelności, które służą do dostarczania środków utrzymania (np. alimenty)
−
wierzytelności, które wynikają z czynów niedozwolonych
−
wierzytelności, które wynikają ze szczególnych przepisów prawa
D) złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego
•
zwłoka wierzyciela (art.486 §1)
•
dłużnik (nie ze swojej winy) nie wie kto jest wierzycielem (art.467 pkt.1)
•
wierzyciel nie ma zdolności do czynności prawnych ani reprezentanta (art.467 pkt.2)
•
spór o to kto jest wierzycielem (art.467 pkt.3)
•
odmowa wydania przez wierzyciela pokwitowania lub dokumentu stwierdzającego
istnienie zobowiązania (art.467 pkt.4 i art.463)
2°
interes wierzyciela nie został zaspokojony
A) zwolnienie z długu
•
art.508
Zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik
zwolnienie przyjmuje.
•
skutek na przyszłość – „ex nunc”
B) rozwiązanie umowy przez strony
•
zgodne oświadczenia woli obu stron (umowa zawarta między wierzycielem a
dłużnikiem)
•
od zwolnienia z długu różni się skutkiem o mocy wstecznej – „ex tunc”
•
strony musza sobie zwrócić wszystko, co świadczyły wcześniej
C) niemożność świadczenia
•
powoduje wygaśnięcie zobowiązania gdy jest niemożnością następczą (tj. dłużnik
ponosi za nią odpowiedzialność)
40
•
dłużnik ma obowiązek wynagrodzenia wierzycielowi szkody powstałej wskutek
niewykonania zobowiązania
3° inne sposoby wygaśnięcia
A) ziszczenie się warunku rozwiązującego, upływ terminu
B) śmierć dłużnika lub wierzyciela (tylko przy zobowiązaniach o charakterze ściśle
osobistym)
C) upływ terminu zawitego, z którym ustawa wiąże wygaśnięcie wierzytelności
n
Zmiana po stronie wierzyciela lub dłużnika
→
w miejsce wierzyciela lub dłużnika wchodzi inna osoba, która przejmuje wszystkie prawa i
obowiązki przysługujące dotychczasowej stronie zobowiązania
→
Przypadki:
1) Sukcesja generalna
∗
następca prawny wstępuje w całokształt praw i obowiązków swojego poprzednika
−
np. spadek,... (podręcznik)
2) Przelew wierzytelności (cesja)
∗
art.509
∗
umowa zawarta między dotychczasowym wierzycielem (zbywcą – cedentem) a osobą
trzecią (nabywcą – cesjonariuszem), na mocy której nabywca nabywa od zbywcy
przysługującą mu wierzytelność
(cedent) A
B (dłużnik)
(cesjonariusz) C
3) Wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela
∗
art.518 § 1
Osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości
dokonanej zapłaty:
1) jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami
majątkowymi; (np. poręczenie)
2) jeżeli przysługuje jej prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo
zaspokojenia; (np. wierzyciel spłaca dług bankowy ciążący na dłużniku;
art.1025
)
3) jeżeli działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela; zgoda dłużnika
powinna być pod nieważnością wyrażona na piśmie;
4) jeżeli to przewidują przepisy szczególne.
4) Przejęcie długu
∗
art.519
§ 1. Osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie
długu).
§ 2. Przejęcie długu może nastąpić:
1) przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika
może być złożone którejkolwiek ze stron;
2) przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie
wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel
nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.
∗
istota polega na wstąpieniu osoby trzeciej na miejsce dłużnika i odpowiedzialność za dług
∗
wymaga zawsze oświadczenia obu stron (wierzyciela i dłużnika)
41
5) Kumulatywne przystąpienie do długu
∗
obok dotychczasowego dłużnika pojawia się druga osoba;
∗
ich odpowiedzialność jest solidarna
∗
dotychczasowy dłużnik nie jest zwolniony ze zobowiązania
∗
np. art.55
4
– nabywca przedsiębiorstwa
OCHRONA WIERZYCIELA W RAZIE NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
]
dłużnik odpowiada za dług całym swoim majątkiem obecnym i przyszłym (odpowiedzialność
osobista)
]
Skarga pauliańska („Actio pauliana”)
•
art.527-534
•
istota polega na możliwości żądania przez wierzyciela uznania przez sąd bezskuteczności
czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli
•
czynność prawna nie jest nieważna, ale bezskuteczna wobec wierzyciela, który ją zaskarży
•
powództwo do sądu
•
przesłanki:
- pokrzywdzenie wierzycieli
- osoba trzecia odnosi korzyść majątkową
- dłużnik miał świadomość pokrzywdzenia wierzycieli
- osoba trzecia wiedziała lub mogła się dowiedzieć o pokrzywdzeniu
CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA ZOBOWIĄZAŃ
n
przepisy przewidują konkretne rozwiązania
{patrz rodzaje umów}