R O Z D Z I A Ł 14

E L E M E N T Y G R A F I K I

Grafika w statystyce odgrywa ważną rolę. Dobrze dobrany wykres (rysunek) szybciej
przybliży omawiany problem i przemówi do wyobraźni niż arkusz w y n i k o w y z dużą ilością
liczb. Każdy wynik testu wzbogacony o graficzną interpretację jest przejrzystszy i bardziej
zrozumiały, zwłaszcza dla osób wykorzystujących statystykę j a k o pomocnicze narzędzie
w swojej pracy. Dzisiaj każdy podręcznik statystyki pełny jest rysunków. R ó w n i e ż i twórcy
pakietu STATISTICA tak postąpili. Rysunki, wykresy towarzyszą n a m na k a ż d y m kroku.
Utworzyć je m o ż n a w d o w o l n y m m o m e n c i e przeprowadzanej przez nas analizy.
STATISTICA

ma tak duże możliwości graficzne, że m o ż e m y śmiało powiedzieć, że jest

programem graficznym. Nie sposób więc w j e d n y m rozdziale przedstawić i o m ó w i ć
wszystkich rodzajów wykresów i możliwości ich modyfikacji. W t y m tomie przedstawimy
A B C możliwości graficznych w pakiecie STATISTICA oraz o m ó w i m y najczęściej
przedstawiane na łamach książki wykresy statystyczne.

Na początku omówimy, co m o ż e m y umieścić na wykresie u t w o r z o n y m

w programie STATISTICA. Wszystkie możliwe elementy przedstawiono na poniższym

schematycznym wykresie.

Rys. 14.1 Elementy dowolnego wykresu

Jak pokazuje powyższy rysunek, dowolny wykres m o ż e zawierać:

• wykres właściwy - [1]

293

Przystępny kurs statystyki

• legendę wykresu - [2] objaśniającą poszczególne elementy wykresu (kolor,

rodzaj krzywej, użyte symbole itd.)

• tytuły wykresu - [3] opisujące zawartość wykresu. Maksymalnie m o ż e m y

umieścić pięć różnych tytułów. W k a ż d y m z tych tytułów m o ż e m y stosować
inny krój i format czcionki

• dwa opisy dolnej os X-ów -[4]
• dwa opisy lewej osi Y - [5]
• dwa opisy prawej osi Y - [6]
• dodatkowe efekty graficzne (strzałki, prostokąty elipsy, krzywe ł a m a n e itd.)

w p r o w a d z o n e przy p o m o c y graficznego paska narzędziowego) - [7]

• dodatkowe napisy skopiowane z arkuszy w y n i k ó w lub danych - [8] umieścić je

m o ż n e w dowolnym miejscu na wykresie.

• dowolny dodatkowy tekst użytkownika w p r o w a d z o n y z klawiatury - [9]

umieścić go można w d o w o l n y m miejscu i pochylić p o d d o w o l n y m kątem.

• dodatkowe rysunki i symbole z innych p r o g r a m ó w pracujących w środowisku

Windows (technika O L E ) - [10] umieścić je m o ż e m y w d o w o l n y m miejscu
i zmienić ich rozmiary.

To są wszystkie możliwe elementy, które m o ż e m y umieścić na rysunku. Jakie jest j e d n a k
minimum informacji, które m u s i m y umieścić na wykresie? K a ż d y wykres powinien mieć

tytuł, opisy osi wraz z podaniem skali. Przerwy na skali oraz przypadkowe obserwacje nie
mieszczące się na skali m u s i m y wyraźnie zaznaczyć. Wszystkie rodzaje symboli użyte
przez nas na wykresie powinny być opisane na wykresie lub w przypisie. D o b r y wykres to
taki, który można interpretować bez odwoływania się do tekstu.

Ogólnie wykresy w programie STATISTICA dzielimy na dwie grupy:

• wykresy użytkownika

Umożliwiają one graficzną prezentację wybranych przez użytkownika wartości
z arkusza danych lub arkusza wyników. M o ż e m y je utworzyć klikając na

294

jednej z pięciu ikonek na pasku narzędziowym -

Otworzy się

wówczas okno pozwalające określić położenie danych. Wybór ikonki zależy
od typu wykresu, który chcemy otrzymać.

* wykresy statystyczne

W odróżnieniu od poprzednich (które dają ogólne narzędzia do tworzenia
własnych prezentacji) są to predefiniowane wykresy statystyczne. W y w o ł a m y

je z m e n u Wykresy (Graphs) -

lub po kliknięciu na

ikonce

na pasku narzędziowym. Otwiera się w ó w c z a s okno dające dostęp

do ponad setki różnych rodzajów graficznych przedstawień danych. O k n o to
przedstawione jest na poniższym rysunku.

Elementy grafiki

Rys. 14.2 O k n o Galeria wykresów

Do dyspozycji m a m y wszystkie rodzaje graficznych prezentacji danych lub w y n i k ó w
analiz. Najpierw w lewej części okna Galeria wykresów STATISTICA wybieramy
grupę interesujących nas rodzajów wykresów, a później w lewym oknie precyzujemy
nasze wymagania, wybierając konkretny typ wykresu. Po naciśnięciu OK
przechodzimy do okna, w którym wybieramy dane i precyzujemy, j a k ma wyglądać
nasz rysunek.
Do wyboru m a m y następujące grupy wykresów:

1. GP| W y k r e s y statystyczne 2W

295

Przystępny kurs statystyki

296

Elementy grafiki

2 9 7

O m ó w i m y teraz najczęściej przedstawiane na ł a m a c h książki wykresy statystyczne. Należą
do nich:

• histogramy dwuwymiarowe
• wykresy rozrzutu
• wykresy ramkowe, tzn. typu „skrzynka z w ą s a m i " (box and whisker plotts)

• wykresy prawdopodobieństwa

O m ó w i m y je po kolei.

HISTOGRAM

- to graficzny sposób przedstawienia rozkładu liczebności dla wybranej

zmiennej.

Dla takiego wykresu kolumny (o wysokości równej liczebności klasy) rysowane

są nad przedziałami klasowymi. Wykres ten został po raz pierwszy zastosowany przez
Pearsona w 1895 roku. Wykres powstaje w d w ó c h etapach. Najpierw zakres wartości
danych jest dzielony na rozłączne przedziały takiej samej szerokości. Następnie dla
każdego przedziału rysowane są słupki o wysokości równej liczbie obserwacji
(przypadków) w przedziale. Analizowanie histogramu umożliwia poznanie rozkładu zbioru
pomiarów. Program STATISTICA m o ż e tworzyć histogramy z d o p a s o w a n y m i krzywymi
dla różnych rozkładów prawdopodobieństwa (w szczególności dla rozkładu normalnego)
dla danej zmiennej. W pakiecie STATISTICA utworzyć m o ż e m y następujące rodzaje
histogramów:

• histogram zwykły - utworzony zgodnie z zasadami p o d a n y m i powyżej.

Przykładowy histogram widoczny jest na poniższym rysunku.

Przystępny kurs statystyki

Rys. 14.3 Przykładowy histogram

• histogram podwójny Y - jest kombinacją d w ó c h osobno wyskalowanych

histogramów. Dla każdej wybranej zmiennej rysowany jest rozkład

liczebności. Liczebności pierwszej zmiennej wykreślone są w z g l ę d e m lewej
osi Y, a drugiej zmiennej względem prawej osi Y. Stosujemy go przy

porównywaniu rozkładów zmiennych z różnymi liczebnościami. Przykładowy
histogram znajduje się na poniższym rysunku.

Rys. 14.4 Przykładowy histogram podwójny

298

Elementy grafiki

histogram wielokrotny - stosujemy do przedstawienia rozkładów liczebności
więcej niż jednej zmiennej. W odróżnieniu od histogramów podwójnych,
liczebności wszystkich z m i e n n y c h są rysowane w odniesieniu do tej samej
lewej osi Y i odniesieniu do jednej osi X. Ułatwia to dokonanie p o r ó w n a ń
pomiędzy analizowanymi zmiennymi.

• 25 (25;32] (32;39) (39;46] (46;53] (53;60] (60;67] > 67

Rys. 14.5 Przykładowy histogram wielokrotny

• wiszące słupki - jest to wizualny test normalności rozkładu. Pozwala znaleźć

obszary, w których występuje rozbieżność p o m i ę d z y liczebnościami
zaobserwowanymi a liczebnościami rozkładu normalnego. Poniżej występują
dwa wykresy tego typu dla zmiennej nie mającej rozkładu n o r m a l n e g o i dla
zmiennej o rozkładzie normalnym.

Rys. 14.6 Słupki wiszące-rozkład nie

jest normalny

<= 159 (162;165] (168:171] (174;177]

(159:1621 (165;168) (171;174)

BIOCHEM

Rys. 14.7 Słupki wiszące - rozkład normalny

299

Przystępny kurs statystyki

Jeżeli histogramy tworzymy przy p o m o c y Galerii wykresów, w ó w c z a s otwiera się okno
z opcjami umożliwiającymi ich modyfikację. O k n o to widoczne jest na poniższym
rysunku.

Rys. 14.8 O k n o opcji histogramów 2W

M a m y możliwości:
• wybrać rodzaj wykresu - opcja Rodzaj wykresu
• dopasować równania do histogramów, wykorzystując predefiniowane funkcje - opcja

Dopasuj

• wyboru metody przeprowadzania kategoryzacji wartości histogramu dla wybranej

zmiennej - opcja Kategorie

• wstawienia odstępów między słupkami histogramu - opcja Odstępy między

kolumnami

• utworzenie histogramu liczebności skumulowanych - opcja Liczebności skumulowane

W Y K R E S Y R O Z R Z U T U - poszczególne punkty na tym wykresie są prezentowane przez
pewne punkty w dwuwymiarowej płaszczyźnie. K a ż d e m u punktowi odpowiadają dwie
współrzędne (X i Y), które jednoznacznie określają jego położenie. Wykresy tego typu
umożliwiają zbadanie zależności pomiędzy zmiennymi. Z m i e n n e powiązane układają się
wzdłuż pewnej regularnej krzywej, podczas gdy zmienne nie powiązane tworzyć będą
nieregularną chmurę. Program STATISTICA tworzy wykresy rozrzutu wraz z dopasowaną
krzywą do zależności pomiędzy zmiennymi. W pakiecie STATISTICA utworzyć m o ż e m y

następujące rodzaje wykresów rozrzutu:

300

Elementy grafiki

• wykres rozrzutu zwykły - utworzony według powyższej reguły. Przykładowy wykres

rozrzutu widzimy na poniższym rysunku.

Wykres rozrzutu (NEW.STA 10v*14c)

y=4.022*exp( 0.279*x)+eps

-2 2 6 10 14 18 22

Parametr biochemiczny

Rys. 14.9 Przykładowy wykres rozrzutu

• wykres rozrzutu wielokrotny - składa się z wielu wykresów i prezentuje wiele korelacji.

Jedna zmienna jest reprezentowana na osi poziomej a kilka zmiennych jest
wykreślanych wzdłuż osi pionowej. Dla rozróżnienia każda zmienna ma inny znacznik
punktu i kolor. Wykres ten jest wykorzystywany do porównania kilku korelacji. Na
poniższym rysunku m a m y przykładowy wykres rozrzutu wielokrotny wraz
z równaniami regresji.

Rys. 14.10 Wykres rozrzutu wielokrotny

301

Przystępny kurs statystyki

• wykres rozrzutu podwójny-Y - to kombinacja d w ó c h wielokrotnych wykresów

rozrzutu. Zmienna określona na pierwszej liście zostaną wyrysowane wzdłuż lewej osi
Y, zaś zmienne w p r o w a d z o n e na drugiej zostaną wyrysowane wzdłuż prawej osi
Y (osie Y prawe i lewe są niezależnie skalowane). Przykładowy wykres rozrzutu
podwójny widoczny jest na poniższym rysunku:

Rys. 14.11 Wykres rozrzutu podwójny

• wykres rozrzutu liczebności - obrazuje liczebności pokrywających się p u n k t ó w między

dwiema zmiennymi. M a m y więc graficzne przedstawienie wagi punktu danych.
Program zlicza liczebności pokrywających się punktów i graficznie przedstawia
w postaci różnej wielkości znaczników. Przykładowy wykres rozrzutu liczebności
widoczny jest na poniższym rysunku:

Rys. 14.12 Wykres rozrzutu liczebności

302

Elementy grafiki

• wykres kwantylowy - wykreślane są kwantyle jednej zmiennej w funkcji kwantyli

drugiej zmiennej. W przypadku gdy punkty danych leżą na linii regresji, m o ż e m y
przypuszczać, że zmienne mają taki sam rozkład. Przykładowy wykres rozrzutu
kwantylowy widoczny jest na rysunku poniżej.

Rys. 14.13 Przykładowy wykres kwantylowy

• wykres Voronoi - dokonuje podziału przestrzeni dwuwymiarowej p o m i ę d z y

indywidualne punkty danych. Podział jest taki, że każdy z p u n k t ó w danych jest
otoczony granicami, które obejmują tylko ten obszar, który jest bliższy odpowiedniemu
centralnemu punktowi danych niż jakiemukolwiek innemu punktowi. T e n bardzo
specjalistyczny wykres pokazany jest na poniższym rysunku.

Rys. 14.14 Wykres Yoronoi

303

Przystępny kurs statystyki

Jeżeli wykresy rozrzutu tworzymy przy p o m o c y Galerii wykresów, w ó w c z a s otwiera się
okno z opcjami umożliwiającymi ich modyfikację. O k n o to widoczne jest na poniższym
rysunku.

M a m y możliwości:

• wybrać dokładnie rodzaj wykresu - opcja Rodzaj wykresu;
• dopasować krzywą do danych wykorzystując predefiniowane funkcje lub własne

funkcje - opcja Dopasuj;

• nałożenia elipsy na dane na wykresie rozrzutu. M o ż e m y nałożyć elipsę ufności lub

elipsę rozstępu - opcja Elipsa;

• utworzenia granic ufności wokół dopasowanej linii regresji oraz wybrania

wartości prawdopodobieństwa dla granic ufności - opcja Granice ufności;

Rys. 14.15 O k n o opcji wykresów rozrzutu

W Y K R E S Y R A M K O W E ( B O X A N D W H I S K E R S ) - wykres pokazujący zakresy
wybranej zmiennej (zmiennych) oraz statystyki opisowe (średnia, mediana, odchylenie
standardowe lub błąd standardowy). Na wykresie m o g ą również być wykreślone odstające
punkty danych. Wykres ten wprowadził w 1977 roku J. Tukey. Do czasu pojawienia się
pakietów statystycznych m a ł o popularny. Dopiero szybkie komputery spopularyzowały
takie prezentowanie pozycyjnych statystyk. Prawie każde okno analiz statystycznych

304

zawiera przycisk

umożliwiający utworzenie takiego wykresu

Elementy grafiki

dla wybranej zmiennej lub wybranych zmiennych. Jego kliknięcie otwiera okno, w którym
wybieramy interesujący nas wykres. To okno wyboru pokazane jest na poniższym rysunku.

Rys. 14.16 O k n o wyboru typu wykresu r a m k o w e g o

Możemy utworzyć cztery grupy wykresów r a m k o w y c h w zależności od wybranej opcji.
Kolejne opcje niosą informację:

1. punkt centralny - mediana, ramka - kwartyle, wąsy - rozstęp

2. punkt centralny - średnia, ramka - błąd standardowy, wąsy - odchylenie

standardowe

3. punkt centralny - średnia, ramka - odchylenie standardowe, wąsy -

1,96 * odchylenie standardowej ( 9 5 % przedział ufności dla poszczególnych

obserwacji w o k ó ł średniej)

4. punkt centralny - średnia, ramka - błąd standardowy, wąsy - 1,96 * błąd

standardowy ( 9 5 % przedział ufności dla wartości średniej)

Przykładowy wykres „skrzynka z wąsami widoczna jest na poniższym rysunku.

Wykres ramkowy

WZROST

Rys. 14.17 Przykładowy wykres r a m k o w y

305

Przystępny kurs statystyki

Jeżeli wykresy r a m k o w e tworzymy przy p o m o c y Galerii wykresów, w ó w c z a s otwiera się
okno z opcjami umożliwiającymi ich określenie. O k n o to widoczne jest na poniższym
rysunku.

Rys. 14.18 O k n o z opcjami dla wykresów r a m k o w y c h

Jak widać na powyższym rysunku pojawiło się dużo dodatkowych opcji modyfikacji.
M a m y możliwości:

• wybrać odpowiedni rodzaj wykresu (ramka i wąsy, same ramki, tylko wąsy,

wielokrotny itd.) - opcja Rodzaj wykresu

• określić co i w jaki sposób prezentują najważniejsze elementy wykresu (punkt

środkowy, ramki i wąsy) - opcje Punkt środkowy, Ramka, W ą s

• wyświetlić wartości odstające - opcja Odstające
• określić układ ramek wielokrotnych dla wielokrotnego wykresu r a m k o w e g o -

opcja Układ ramki wielokrotnej.

• wybrać m e t o d ę przeprowadzenia kategoryzacji dla wybranych zmiennych -

opcja Kategorie dla ramek.

• dopasować równanie do punktów przedstawionych na wykresach r a m k o w y c h -

opcja Dopasuj

• połączyć punkty środkowe wykresów r a m k o w y c h za p o m o c ą wybranego

rodzaju linii - opcja Połącz punkty środkowe

306

Elementy grafiki

Poniższy rysunek przedstawia przykładowy wielokrotny wykres r a m k o w y dla zmiennych
W I E K oraz W A G A . Widoczny jest wyróżniony punkt odstający dla zmiennej W I E K .

Rys. 18.19 Wykres r a m k o w y z odstającymi punktami

W Y K R E S Y P R A W D O P O D O B I E Ń S T W A - to wykresy skumulowanych częstości
względnych obserwacji w układzie współrzędnych, tak d o b r a n y m (odpowiednie
wyskalowanie osi rzędnych), że wykres dystrybuanty rozkładu normalnego jest linią prostą.
Na wykresie tym umieszczana jest także prosta d o p a s o w a n a do tych punktów metodą
najmniejszych kwadratów. Wykres ten pozwala ocenić odstępstwa rozkładu empirycznego
od rozkładu normalnego. N a z y w a n y jest dlatego testem „rzut oka", sprawdzającym
normalność rozkładu analizowanej zmiennej. Im bardziej wszystkie punkty układają się na
prostej tym bardziej m a m y prawo sądzić, że dany rozkład jest normalny. Jeśli punkty

tworzą jakiś wzór wokół prostej (np. literę S) program p o d p o w i a d a n a m , że należy
zastosować odpowiednie przekształcenie (np. logarytmiczne) dla otrzymania rozkładu
normalnego. Występują trzy rodzaje takich wykresów:

• normalny - stworzony zgodnie z przedstawionymi wyżej zasadami;
• półnormalny - tworzony jest w ten sam sposób, co standardowy normalny

wykres, z tą jednak różnicą, że bierzemy p o d u w a g ę tylko dodatnią p o ł o w ę
krzywej normalnej. Stosujemy go w sytuacji, gdy jesteśmy zainteresowani
bezwzględnym rozkładem reszt, niezależnie od znaku. Wystarczą n a m
wiadomości o wartościach dodatnich osi X;

• z eliminacją trendu - tworzony jest w ten sam sposób co standardowy

normalny wykres, z tą jednak różnicą,, że przed narysowaniem wykresu,
usuwany jest trend liniowy. Ułatwia to n a m wykrywanie różnego rodzaju
wzorców odchyleń od normalności.

307

Przystępny kurs statystyki

Przedstawione poniżej d w a rysunki są przykładem wykresu normalnego dla zmiennej
W Z R O S T mającej rozkład normalny i zmiennej W A G A , której rozkład nie jest normalny.
Z w r ó ć m y u w a g ę na duży rozrzut p u n k t ó w w o k ó ł narysowanej prostej dla zmiennej
W A G A .

Rys. 14.20 Wykres prawdopodobieństwa

dla zmiennej W Z R O S T

Rys. 14.21 Wykres p r a w d o p o d o b i e ń s t w a

dla zmiennej W A G A

Dla dopełnienia ogólnego opisu okna graficznego o m ó w i m y teraz najważniejsze przyciski

paska narzędziowego występującego w tym oknie. Pasek narzędziowy występujący z oknie
graficznym dostarcza b o w i e m wiele możliwości rysowania oraz modyfikacji wykresów.
Większość narzędzi osiągalna przez zastosowanie przycisków paska narzędziowego jest
dostępna również z menu. Do najważniejszych przycisków związanych z grafiką należą:

|[23,6; 1001.

wyświetlacz

Pokazuje on aktualne współrzędne kursora w oknie graficznym. W trybie stałym (patrz
przycisk następny) pokazywane są bezwzględne (%) współrzędne okna (są one niezależne
od skali wykresu). Dolny lewy narożnik okna ma współrzędne bezwzględne równe [0, 0 ] % ,
a prawy górny [100, 100]%.

I - przełącznik

Przełącza on między trybem d y n a m i c z n y m (Dyn.) a stałym (St.). W trybie d y n a m i c z n y m
wszystkie obiekty okna graficznego są dynamicznie przywiązane do określonych miejsc
względem współrzędnych osi X i Y. W razie przesunięcia lub przeskalowania wykresu
stosunki między obiektami (utworzonymi przez użytkownika) a odpowiednimi elementami
na wykresie nie ulegną zmianie. W trybie d y n a m i c z n y m wszystkie obiekty przez nas
utworzone (strzałki, k o m e n t a r z e . . . ) b ę d ą zachowywały swoje pozycje bezwzględne
względem wymiarów okna.

I - przyciągaj do siatki

Wybranie tego przycisku powoduje otwarcie okna dialogowego, które umożliwia
włączenie lub wyłączenie niewidocznej siatki ułatwiającej wyrównanie na wykresie
utworzonych przez użytkownika obiektów graficznych. O k n o to przedstawione jest na
poniższym rysunku.

308

Elementy grafiki

Rys. 14.22 Okno dialogowe „Przyciągaj do siatki"

Wybranie tego przycisku włącza tryb celowania
(Brushing). Pojawia się wówczas okno dialogowe
Eksploracja (widoczne na rysunku obok) a kursor

przyjmuje kształt przypominający celownik broni.
W trybie tym m a m y możliwości manipulacji punktami
danych na ekranie (podświetlenie, animacja, zarządzanie
wybranymi punktami).

Wybranie tego przycisku włącza nieproporcjonalny tryb
zmiany rozmiaru okna graficznego. W przeciwieństwie
do poprzedniego trybu tutaj m o ż e m y „rozciągnąć" lub

„zmniejszyć wykres w dowolnym kierunku, nie
zachowując stosunku współrzędnych X i Y.

Wybranie tego przycisku włącza tryb regulowania
obszaru i marginesów wykresu. W trybie tym wokół
okna graficznego pojawiają się paski przewijania
umożliwiające zmianę pozycji wykresu wewnątrz okna

Rys. 14.23 O k n o eksploracji

309

Wybranie tego przycisku włącza tryb „zachowywania
proporcji" w przypadku zmiany wielkości okna. W tym
trybie zostają zachowane wszystkie proporcje przy
zmianie rozmiaru okna graficznego. Tryb ten wybierany

jest przez program jako tryb domyślny.

Przystępny kurs statystyki

graficznego. Nie zmieniając rozmiarów wykresu m a m y możliwości ustawienia marginesów
lub wolnego miejsca obok wykresu przeznaczonego na dodatkowy opis.

Wybranie tego przycisku włącza tryb powiększania (Zoom-in). Wskaźnik m y s z y zmieni się

w lupę umożliwiającą powiększenie wykresu. Aby tego dokonać klikamy n a d
wybranym miejscem na wykresie. M o ż e m y tak zrobić aż pięciokrotnie powiększając,
w sumie 32-krotnie rysunek.

Wybranie tego przycisku włącza tryb pomniejszania (zoom-out). Tryb ten umożliwia
zmniejszenie wybranego obszaru wykresu. Opcja ta działa tak samo j a k opisana powyżej.

Wybranie tego przycisku powoduje otwarcie okna dialogowego

Rys. 14.24 Edytor tekstu okna graficznego

310

Wybranie tego przycisku uruchamia wskaźnik pozwalający wybrać osadzone obiekty
graficzne lub różne elementy na wykresie. Wybrane obiekty m o ż e m y modyfikować
i dostosowywać do naszych potrzeb. Tryb ten jest d o m y ś l n y m trybem dla wszystkich okien
z wykresami. Po zmianie tego trybu na inny m o ż e m y do niego powrócić na przykład przez
naciśnięcie klawisza Esc.

Elementy grafiki

311

umożliwiającego wprowadzenie i formatowanie tekstów na wykresach i rysunkach
programu STATISTICA O k n o edytora z krótkim objaśnieniem poszczególnych opcji
widoczne jest na rysunku poniżej. Dokładniejsze omówienie dostępnych w o m a w i a n y m
oknie możliwości nastąpi w drugim tomie.

Wybranie tego przycisku umożliwia rysowanie prostokątów (przez przeciąganie myszy)
w oknie z wykresem. Jeżeli chcemy otrzymać idealny kwadrat w trakcie rysowania
prostokąta, trzymamy wciśnięty klawisz Shift. Wzory linii i wypełnienia zależą od
ustawień opisanych poniżej (opcje wzory linii i wypełnienia).

Wybranie tego przycisku umożliwia rysowanie zaokrąglonych prostokątów. Jeżeli chcemy
otrzymać zaokrąglony kwadrat, w trakcie rysowania prostokąta t r z y m a m y wciśnięty
klawisz Shift. Wzory linii i wypełnienia zależą od ustawień opisanych poniżej (opcje
wzory linii i wypełnienia).

Wybranie tego przycisku umożliwia rysowanie elips (przez przeciąganie myszy) w oknie
z wykresem. Jeżeli chcemy otrzymać idealny okrąg, w trakcie rysowania elipsy t r z y m a m y
wciśnięty klawisz Shift. Wzory linii i wypełnienia zależą od ustawień opisanych poniżej
(opcje wzory linii i wypełnienia).

Wybranie tego przycisku umożliwia rysowanie ł u k ó w elipsy. Proporcje tej elipsy zależą od
kąta przemieszczania myszy, a orientacja łuku zależy od kierunku przesuwania myszy.

Wybranie tego przycisku włącza tryb rysowania odręcznego. Wskaźnik myszy przyjmuje
postać pędzla. M a m y dwie możliwości działania:

• rysunek odręczny - trzymając naciśnięty lewy przycisk myszy, rysujemy

krzywą tak, jak prowadzimy rękę.

• linia łamana - klikając (następnie zwalniając) w punkcie p o c z ą t k o w y m

i w punktach końcowych rysujemy kolejne odcinki linii. K o ń c z y m y rysowanie
łamanej dwukrotnym kliknięciem myszy.

Wybranie tego przycisku otwiera okno dialogowe umożliwiające wybór rodzaju strzałki
oraz słupków błędu, które m o ż e m y sami dorysować na wykresie. D o k o n a n y wybór
akceptujemy naciskając przycisk OK, a następnie rysujemy (przez przeciągnięcie myszą)
strzałkę (słupek błędu). M o ż e m y również modyfikować i zmienić pozycje j u ż narysowanej
strzałki. Przykładowe okno wyboru stylu i rodzaju strzałki pokazane jest na poniższym
rysunku.

Przystępny kurs statystyki

Rys. 14.25 Wybór rodzaju strzałki

Klikanie na tych przyciskach zwiększa (zmniejsza) proporcjonalnie wielkość wszystkich
czcionek w napisach umieszczonych na wykresie. J e d n o kliknięcie zwiększa/zmniejsza
napisy o 16%. Z kolei klikanie przy naciśniętym klawiszu Ctrl zwiększa/zmniejsza
wszystkie napisy o 4%. Przykładowe zastosowanie zwiększenia napisów widoczne jest na
poniższym rysunku. Rysunek po lewej - pierwotny wykres ramkowy, a po prawej - po
zwiększeniu napisów.

Wybranie tego przycisku otwiera okno dialogowe W s t a w (pokazane poniżej), pozwalające
osadzić na wykresie różnorodne obiekty (tekst, rysunki, arkusze) z innych p r o g r a m ó w
pracujących w środowisku W i n d o w s .

312

Rys. 14.26 Efekt zwiększenia wszystkich napisów

Elementy grafiki

Wybranie tego przycisku otwiera okno dialogowe umożliwiające wybranie wzoru, grubości
i koloru linii wybranego obiektu. Przykładowe okno wyboru stylu linii p o k a z a n e jest na
poniższym rysunku.

Rys. 14.28 O k n o doboru stylu linii

Okna te pojawiają się również w momencie dwukrotnego kliknięcia na dowolnej linii na
wykresie.

Wybranie tego przycisku otwiera okno dialogowe umożliwiające wybranie wzoru, koloru
i rodzaju wypełnienia wybranego obiektu. Przykładowe okno wyboru stylu wypełnienia
pokazane jest na poniższym rysunku.

313

Rys. 14.27 O k n o opcji łączenia i osadzania obiektów

Przystępny kurs statystyki

Wybranie tego przycisku otwiera o k n o dialogowe Perspektywa i obrót umożliwijący
obrót i określenie punktu obserwacji dla w y k r e s ó w trójwymiarowych. P r z y k ł a d o w e o k n o
widoczne jest na poniższym rysunku.

Rys. 14.30 O k n o zmiany perspektywy i obrotu wykresu

Wybranie tego przycisku umożliwia przerysowanie sekwencyjnych wykresów warstwa po
warstwie z przerwą po wyświetleniu każdej warstwy. Przerysowanie sterowane jest przez
specjalny pasek narzędziowy pojawiający się u góry ekranu. Przykładowe trzy sekwencje
pokazane są na poniższych rysunkach.

314

Wybranie tego przycisku otwiera o k n o dialogowe Galeria wykresów umożliwiające
szybkie utworzenie wszystkich rodzajów w y k r e s ó w dostępnych w programie STATISTICA.

Wybranie tego przycisku przesuwa wybrany nasz obiekt graficzny „na w i e r z c h " („pod
spód") w z g l ę d e m wszystkich innych.

Rys. 14.29 O k n o wyboru stylu wypełnienia

Elementy grafiki

Rys. 14.31 Trzy kolejne sekwencje przerysowania wykresu

Na koniec 12 ważnych uwag dotyczących grafiki w pakiecie STATISTICA.

4. M o ż e m y utworzyć kilka wykresów na j e d n y m rysunku (we wspólnej ramce).
5. M o ż e m y tworzyć zarówno proste wykresy j a k i skategoryzowane.
6. M o ż e m y utworzyć wykresy dowolnych funkcji j e d n o - lub d w u w y m i a r o w y c h ,

(wykorzystując opcję wykresy własne użytkownika).

7. M o ż e m y otrzymać interpretację graficzną dla analiz statystycznych zarówno

jedno-, j a k i wielowymiarowych.

8. K a ż d y element wykresu m o ż e m y modyfikować. Wystarczy dwukrotnie kliknąć

na tym elemencie, a otworzy się okno umożliwiające j e g o modyfikację.

9. M o ż e m y dodawać do utworzonego wykresu własny tekst i prostą grafikę,

a także rysunki z innych programów działających w środowisku W i n d o w s .

10. M o ż e m y powiększyć i pomniejszyć dowolny wykres klikając na nim ikonkami

315

które są dostępne na pasku narzędziowym w oknie graficznym.

11. M a m y możliwość wyróżnienia specjalnych p u n k t ó w na u t w o r z o n y m wykresie.
12. Wykresy m o ż e m y przenosić do okna raportów, a także do innych p r o g r a m ó w

pracujących w środowisku Windows (np. W o r d 6.0, WordPerfect). Najprościej
można to zrobić za p o m o c ą schowka - w programie STATISTICA przy

3. Z grafiką i wykresami użytkownika związane są ikonki -

2. Przycisk

otwiera galerię wszystkich dostępnych typów wykresów.

1. Każde okno, w którym przeprowadzamy analizę statystyczną, ma przyciski do

interpretacji graficznej analizowanej sytuacji.

Przystępny kurs statystyki

aktywnym oknie wykresu naciskamy jednocześnie Ctrl i C, przechodzimy do
aplikacji docelowej i naciskamy Ctrl i V.