Popiół i diament - Motyw władzy
W powieści Andrzejewskiego ważną rolę graja pytania o władzę w odradzającej się Polsce. Jaka ma
ona być?
Według autora najlepszym rozwiązaniem będzie PPR. Jej przedstawiciel-Stefan Szczuka-to
przecież człowiek niezłomny, ale i uczciwy, doświadczony przez los. Armia Czerwona pełni rolę
wybawiciela kraju, nic nie jest wspomniane o ich gwałtach i mordach, o braku pomocy podczas
powstania warszawskiego. Przekonania i wartości sanacji są ukazane jako metody przestarzałe, nie
mogące się sprawdzić w nowej rzeczywistości.
Można jednak pokusić się o pewną metaforę. Nowa, młoda władza jest jak nowa młodzież, a tu
nasuwa się obraz Szrettera i jego grupy. Będzie ona butna i brutalna, ludzie będą znikać w
nieznanych okolicznościach.
Motyw wojny
Akcja powieści rozgrywa się tuż po ogłoszeniu zakończenia działań wojennych. Andrzejewski
pokazuje, w jaki sposób zdegradowały one ludzką psychikę i moralność.
Antoni Kossecki, przed wojną szanowany adwokat, będący wzorem dla innych, wobozie pełnił rolę
sztubowego. By przeżyć, donosił na więźniów i katował ich.
Młodzi chłopcy nie mogli uczestniczyć w wojnie. Są zazdrośni o życie „prawdziwych mężczyzn”,
których chcą naśladować. Wojna wypaczyła ich psychikę-nie mają naturalnych, ludzkich odruchów,
brak u nich empatii. Fascynuje ich tylko siła i przemoc. Są „zarażeni wojną”, nie rozumieją, że
walki to śmierć milionów ludzi, drastyczne metody
Motyw miłości
Krystyna i Maciek zakochują się w sobie od pierwszego wejrzenia. Po wspólnie spędzonej nocy,
kiedy dziewczyna uświadamia chłopakowi, że istnieją różne ważne emocje i wartości w życiu
człowieka, między innymi miłość. Od tej pory Maciek odczuwa coraz większą potrzebę odejścia z
AK i założenie własnej rodziny, cieszenia się życiem.
Miłość jednak okazuje się nie być wartością ocalającą, nie dla tych-mówi Andrzejewski- którzy są
na złej drodze.
Motyw pracy
Andrzejewski, jako jedynych pracujących naprawdę, ukazał oczywiście bolszewików. Już na
początku powieści podkreśla, że Szczuka ma „ciężkie, z niewyspania opuchnięte powieki”. Jako
przedstawiciel partii komunistycznej w książce, Szczuka chodzi wiecznie zmęczony, bo tak męczą
go losy Polski.
Również Franek Podgórski, który opowiedział się po stronie partii wydaje się być „mizerny i
zmęczony”. Bolszewicy jednak dzielnie znoszą trudy swej pracy, bo rozumieją, dla jak ważnej
sprawy walczą.
