9. Nacjonalizm i konflikty etniczne

Pojęcie nacjonalizmu i etnonacjonalizmu. Typologia nacjonalizmów. Państwo a
mniejszości narodowe. Konflikty i problemy etniczne - etnopolityka i polityka
etniczna.

1/ E. Gellner, Narody i nacjonalizm, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1991,

Rozdział 1. Definicje, Rozdział 4. Przejście do epoki nacjonalizmu, Rozdział 7. Typologia
nacjonalizmów, s. 9-16, 53-68, 109-133.

2/ W. Żelazny, Etniczność. Ład – konflikt – sprawiedliwość, Wydawnictwo Poznańskie,
Poznań 2006, Rozdział VII. Etnopolityka i polityka etniczna, 174-207.

Pojęcie nacjonalizmu i etnonacjonalizmu.

NACJONALIZM – to zasada polityczna, która głosi, że jednostki polityczne powinny
pokrywać się z jednostkami narodowościowymi

Zasada nacjonalizmu bywa naruszana na wiele sposobów

- granice państwa nie obejmują wszystkich rodaków

- granice państwa obejmują obce grupy

- naród... żyje w wielu państwach, z których żadne nie może uważać się za państwo
owego narodu

- rządzący jednostką polityczną należą do innego narodu niż rządzeni

Þ NACJONALIZM to jedna z form politycznego legitymizmu, która żąda by granice
etniczne nie przecinały się z granicami politycznymi, i by granice etniczne w obrębie państw
nie oddzielały jego władców od reszty obywateli

By szerzej zdefiniować nacjonalizm trzeba posłużyć się dwoma pojęciami: państwo i naród

PAŃSTWO – to społeczne działanie, które ma monopol na prawomocne użycie siły.
Dopuszcza się konflikty ale ich rozstrzyganie siłą indywidualną lub grupową uchodzi za
występek

Wg Webera państwo to charakterystyczna i doniosła forma społecznego podziału pracy,
chodzi tu raczej o pracę dzięki której utrzymany jest porządek, zatem:

PAŃSTWO – to instytucja, która zajmuje się wymuszaniem publicznego ładu. Państwo
zaczyna istnieć wówczas gdy z życia społecznego wyodrębniają się wyspecjalizowane organy
porządkowe, takie jak policja czy sądownictwo. To one są państwem!

Þ nacjonalizm pojawia się w otoczeniu państwa

NARÓD

Wg nacjonalistów naród i państwo nie są tym samym bytem, zostały sobie wzajem
przeznaczone, jedno nie może obejść się bez drugiego. Lecz by spełnić swe przeznaczenie
musiały najpierw powstać, a powstały niezależnie i przypadkowo, nie musiało istnieć państwo
by powstał naród i odwrotnie (aczkolwiek NORMATYWNA IDEA NARODU zakłada że
wcześniej istniało państwo)

1) Definicja KULTUROWA narodu: 2 osoby należą do tego samego narodu jeżeli – i
tylko jeżeli - uczestniczą w tej samej kulturze (system idei, znaków, skojarzeń, sposobów
zachowania i porozumiewania się, czyli JĘZYK)

2) Definicja WOLUNTARYSTYCZNA narodu: 2 osoby należą do tego samego narodu,
jeżeli – i tylko jeżeli – uważają że należą do tego samego narodu

Þ narody są dziełem człowieka, wytworem jego przeświadczeń, lojalności i solidarności

zbiór osób staje się narodem gdy są one stanowczo przekonane iż z tytułu
współprzynależności do swego zbioru mają wobec siebie pewne obowiązki i prawa.

Konsekwencją społeczeństwa industrialnego jest kulturowa homogoniczność, która staje się
podłożem nacjonalizmu. Nacjonalizm jest też sprzężony z kolonializmem, imperializmem i
dekolonizacją.

Etnonacjonalizm – sposób na wytłumaczenie nierówności i naturalizację różnic :
- dochodzi do starcia globalizacji z nacjonalizmem. Rynek się globalizuje, a kultura
nacjonalizuje
- konflikt cywilizacji (islamskiej z globalną)
- konflikty o charakterze religijno-narodowym, nie ekonomicznym
- świadomość kręgu kulturowego powoduje izolację od innych

Industrializacji musi towarzyszyć kulturowa homogeniczność. Okres przechodzenia w
industrilizację rodzi nacjonalizm. Industrializacja to totalne wymieszania kulturowe.

Słabość nacjonalizmu :
- nacjonalizm – wiele nacjonalizmów – wiele języków i odmian
- czynnik historyczny (Szkoci) – jeszcze więcej nacjonalizmów

Na każdy nacjonalizm rzeczywisty przypada kilka nacjonalizmów potencjalnych.
Nacjonalizm rząda homogeniczności. Małe grupy etniczne podporządkowują się
silniejszym, ich kultura zanika – większość grup nie zdradza roszczeń w tym kierunku.
Nie dziwny, jest, że przybysze szukają oparcia w homogenicznym industralizmie, gdyż
to im zapewnia jako takie szane – szukają zbiorości dużych, zwartych, silnych.
Większość nacjonalizmów potencjalnych jest uśpionych i czeka na rozbudzenie.
Nacjonalizm czasem prekształca dane kultury w narody. Nachonalizm jest czymś słaby
lub potężnym – za potężny uważa go Gellner jest go ogrom i jest uśpiony.

Każda kultura wyższa potrzebuje ochrony panstwa, aby przetrwać. Kultury dziekie,
które mają ambicję stają się wyższymi i aby przetrwać potrzebują państwa.
Industrializacja miala spowodować internacjonalizację, a spowodowała nacjonalizm.

Typologia nacjonalizmów

- władza i reszta
- wykształcenie – władza, reszta, razem, żadno
- jednolitość i zróżnicowanie kultury

1. Wczesny industrializm bez katalizatora etnicznego – kultura A ma władzę i

wykształcenie oraz kultura A nie ma władzy i wykształcenia. (nie dojdzie do
niczego)

2. Nacjonalizm „habsburski” ze szpicami na wchód i południe – kultura A ma

władzę i wykształcenie, kultura B nie ma władzy i wykształcenia – mogą wystąpić
budziciele, był także w Afryce, Bałkany – tu potrzeba czegoś więcej niż w 4.
Stworzenia kultury wyższej. Będzie to dużo większym kosztem.

3. Dojrzały, komogeniczny industrializm – Kultua A ma władzę i wykształcenie,

Kultura A ma władzę i wykształcenie. (nie dojdzie do niczego tym bardziej niż w
1.)

4. Klasyczny, liberalny nacjonalizm Zachodu – Kultura A ma władzę i

wykształcenie, Kultra B nie ma władzy i ma wykształcenie. – Niemcy i Włochy w
XIX wieku. Działał na rzecz kultury wyższej, nacjonalizm mógł się ziścić dosyć
niewielkim kosztem

5. Systuacja rewolucyjna, ale nie nacjonalisyczna – Kultura A ma władzę i nie ma

wykształcenia, Kultura A nie ma włądzy, a ma wykształcenie. (nie dojdzie do
niczego)

6. Nacjonalizm diaspory – Kultura A ma włądze i nie ma wykształcenia, kultura B

nie ma włądzy, a ma wykształcenie. – pariasi, gwardia pałacowe i obracanie
dużymi sumami, kiedyś była grupa monoplistów, dziś jest konkurencja – więcej
podmiotów. Żydzi. Metamorfoza społęczna, kulturowa regeneracja, zdobycie
terytorium, uporanie się ze zrozumiała wrogością tych, którzy także roszczą sobie
doń prawa – oto specyficzne, a palący problemy, przed jakimi staje nacjonalizm
diaspory, przykład to tez Grecja – byli bogatsi niż Turcja.

7. Nietypowa sytuacja prenacjonalistyczna – Kultura A ma władzę i nie ma

wykształcenia, kultura A nie ma wąłdzy i nie ma wykształćenia. – (nikt nie ma
dostępu do kultury wyższej, więc nie ma nacjonalizmu)

8. Typowa sytuacja prenacjonalistyczna – Kultura A ma władze i nie ma

wykształćenia, Kultura B nie ma włądzy i nie ma wykształcenia. - (nikt nie ma
dostępu do kultury wyższej, więc nie ma nacjonalizmu).

Państwo a mniejszości narodowe.

Konflikty i problemy etniczne - etnopolityka i polityka etniczna.

Manipulacje etniczne :

- skłócanie różnych grup etnicznych celem łatwiejszego panowania nad nimi
- kłampliwe dane i historia

Niemcy, ZSRR, Ruanda, Burundi

Belgowie – podziały na Tutsi i Hutu – raz Tutsi, raz Hutu.

UE – mniejszość narodowe są dla niej mniejszościami językowymi – np.
Francuzi mówiący po bretońsku, jednak poszczególne państwa uznają
mniejszości.

Najbardziej dyskryminowane mniejszości w historii – Żydzi i Cyganie

Ludobójstwo – eliminacja fizyczna jednostki lub grup przez
rząd.Podział ludobójstwa ze względu na cele zbrodni :

- zagładę – zbrodnię dokonaną przez rząd ze względów rasowych,
etnicznych religijnych czy językowych

- zagładę polityczną – zbrodnię dokonaną przez rząd ze względów
politycznych

- zbrodnie zbiorowe – bez określonej przyczyny rasowo-etnicznej

Gurr – typy zródeł konfliktów etnicznych :

- tradycyjne (gorsze położenie) – państwa autorytarne

- nowe – rodzi się ośrodek do mobilizacji politycznej – państwa
demokratyczne

Gurr – zakończenie dążeń po dekolonizacji, upadku ZSRR, Jugosławii,
Etiopii, lecz dzisiaj nowe zalążki dążeń – Afryka, Azja

Gurr – trzy typy opozycji i moblizacji etnicznej :

- etnonacjonalistyczne – duże populacje mające autonomię

- autochtoniczne – te pierwsze narody

- etnopolityczne – wyróżniają się na tle innych

Zbrodnie etniczne „twarde” – całkowita zagłada lub czystki
etniczne

- gwałt jak zbrodnia „twarda” : jako motywacja do walki dla żołnierzy,
ekonomiczny (niewolnie seksualne), zaznaczenie swojej obecności na
danym terytorium, zohydzenie życia i chęć by opuścili

Gwałty Serbów na Bośniaczkach (szok)…

Gwały na kobietach Tutsi…

- zbrodnie ekonomiczne – niszczenie

- zbrodnie biologiczne – zmniejszenie populacji

- zbrodnie koncentracji i izolacji ludności

- transfer i wymiana ludności

- eksterminacje całkowite lub selektywne

- deportacje

Zbrodnie etniczne „miękkie” :

Etnocyd (miękka) lub etnozagłada (to to fizyczna, twarda) – proces
wymierania ludów np. język

Zbrodnie etniczne miękkie to asymilacja, przystosowanie. Sytuacja w
Bretonii.