16.12.2010
1
Umowy:
alternatywne struktury ustrojowe
określające transakcje gospodarcze
Wykład 3
Ekonomika
przedsiębiorczości
Prof. Tomasz Mickiewicz
16.12.2010
2
Alternatywne podejścia prawne do umów
a różnice w atrybutach transakcji
1. Klasyczna umowa gospodarcza:
Nieciągłość (wyodrębnianie poszczególnych transakcji)
Pełna prezentacja (próba pełnego zdefiniowania transakcji)
Standardowe umowy, dla których identyfikacja stron nie ma
znaczenia
Nacisk na formalną stronę umowy; nieformalne elementy (np.
ustne) mają mniejsze znaczenie
Dokładnie zdefiniowane sankcje
Udział stron trzecich zwykle nie występuje
Transakcje mają charakter samo-likwidujący się: po
przeprowadzeniu transakcji, konsekwencje prawne ustają
16.12.2010
3
Alternatywne podejścia prawne do umów
a różnice w atrybutach transakcji
2. Neoklasyczna umowa gospodarcza:
Długookresowe umowy wykonywane w warunkach niepewności → pełna
prezentacja [1]
kosztowna bądź niemożliwa (nie wszystkie przyszłe stany
świata dla których potrzebne mogą być modyfikacje dają się przewidzieć;
odpowiadający im wybór właściwej adaptacji [2] jest trudny do określenia
w momencie początkowym).
Oznacza to możliwość pojawienia się sporów; co więcej trudności z
dokładnym zdefiniowaniem możliwych stanów świata oznaczają, że
mogą one być przedstawiane / interpretowane przez obie strony w
odmienny sposób.
Rozwiązania: współwłasność, lub nowa relacja umowy która zawiera
dodatkową strukturę ustrojową (umowa neoklasyczna)
Charakterystyczne cechy tej ostatniej: odwołanie się do
zewnętrznego arbitrażu [3], klauzule przewidujące zmiany
zobowiązań w wyniku czynników zewnętrznych (np. cen rynkowych
dóbr lub surowców).
16.12.2010
4
Alternatywne podejścia prawne do umów
a różnice w atrybutach transakcji
3. Umowy relacyjne:
Zwiększająca się długotrwałość i komplikacja transakcji prowadzi do
konstrukcji umowy, która staje się całkowicie specyficzna dla danej
transakcji i jest administrowana na bieżąco.
Umowa staje się mini-strukturą społeczną z własnymi specyficznymi
normami.
Punktem odniesienia dla adaptacji stają się nie początkowe warunki
umowy ale całość ścieżki wzdłuż której rozwijała się dana relacja;
początkowe warunki umowy mogą nie odgrywać tu większej roli.
16.12.2010
5
niespecyficzny
mieszany
specyficzny
okazjonalna
zakup
standardowe-
go
wyposażenia
zakup
wyposażenia
dostosowaneg
o do potrzeb
budowa
zakładu
produkcyjnego
transakcje
powtarzające
się
zakup
standardowych
materiałów
zakup
materiałów
niestandardo-
wych
przekazywanie
specyficznych
półproduktów
przez kolejne
etapy produkcji
Częstotliwość
zakupu
przez
odbiorców
Charakter inwestycji dokonywanych po stronie podaży
PRZYKŁADY
TRANSAKCJI
Założenia: (1) Dostawcy i odbiorcy pozostają na rynku.
(2) Istnieje potencjalna konkurencja po stronie podaży.
16.12.2010
6
niespecyficzny
mieszany
specyficzny
okazjonalna
transakcje
powtarzające
się
Częstotliwość
zakupu
przez
odbiorców
Charakter inwestycji dokonywanych po stronie podaży
EFEKTYWNE
STRUKTURY
USTROJOWE
Założenia: (1) Dostawcy i odbiorcy pozostają na rynku.
(2) Potencjalna konkurencja po stronie podaży.
ustrój
rynkowy
(klasyczne
umowy)
ustrój trójstronny
(umowy neoklasyczne)
umowy relacyjne
ustrój
dwustronny
ustrój
zintegrowany
16.12.2010
7
Typy struktur ustrojowych
Ustrój rynkowy
Przy
małym koszcie, transakcje można przenieść gdzie indziej
Własne doświadczenie wystarcza aby określić czy kontynuować daną
transakcje
Standaryzacja powoduje,
że alternatywny zakup i podaż są łatwe do określenia
Okazjonalne transakcje:
kupujący i sprzedający nie mogą polegać na
bezpośrednim doświadczeniu, mogą jednak polegać na doświadczeniu innych
kupujących (przykłady: Amazon, Allegro) i agencji ratingowych
Mechanizmy te
mogą mieć większe znaczenie, niż ogólny system prawny;
znaczenie
tego
ostatniego
dotyczy
głównie
sankcji
wymuszających
przeniesienie
tytułu własności
Klasyczne umowy:
tożsamość stron nie ma znaczenia, formalne warunki
kontraktu
wystarczają do rozstrzygnięć, punkt odniesienia = ogólne ramy
prawne
;
spory prawne
ograniczają się zwykle do określenia rekompensaty w
przypadku szkody; brak
wysiłku nastawionego na podtrzymanie relacji,
ponieważ nie ma one niezależnej wartości.
16.12.2010
8
Typy struktur ustrojowych
Ustrój trójstronny
Ustrój trójstronny jest typowy dla transakcji okazjonalnych o specyficznym
charakterze. Specyficzny charakter powoduje, że strony mają silną motywację
do doprowadzenia transakcji do końca. Wynika to zarówno ze specyficznego
charakteru transakcji ale również z trudnościami z efektywną wyceną wartości
aktywów gdyby miały być one przekazane innemu użytkownikowi.
Rozwiązanie rynkowe zawodzi, ponieważ koszty zbudowania struktury
ustrojowej specyficznej dla okazjonalnej transakcji nie zwrócą się.
W to miejsce pojawia się często odwołanie do specjalistycznej struktury
arbitrażowej (eksperckiej) [4]
16.12.2010
9
Typy struktur ustrojowych
Ustrój dwustronny (1/2)
Typowe transakcje w odniesieniu do których pojawiają się wyspecjalizowane
struktury ustrojowe to takie w których występują wyspecjalizowane inwestycje
oraz gdzie potrzebne są późniejsze adaptacje i są one trudne do
wyspecyfikowania na początku.
Wyspecjalizowany charakter transakcji oznacza, że agregacja podobnych
transakcji przez system rynkowy nie prowadzi do dodatkowych korzyści skali.
Kontynuowanie transakcji nabiera wartości.
Adaptacje muszą być renegocjonowane, a korzyści obu stron z nowych
adaptacji nie muszą być równomierne; pojawia się zatem ryzyko zachowań
strategicznych (oportunistycznych) → pertraktacje przez pośrednictwo rynku
mogą być obciążone dużym kosztem transakcyjnym.
Rozwiązania: ustrój dwustronny, w którym zachowana jest autonomia obu
partnerów, lub ustrój zintegrowany: transakcja zostaje wycofana z rynku i
zorganizowana wewnątrz firmy w ramach relacji hierarchicznej.
16.12.2010
10
Typy struktur ustrojowych
Ustrój dwustronny (2/2)
Adaptacje ilościowe są zwykle obciążone niższymi kosztami transakcyjnymi
bo występuje tu większa kompatybilność bodźców [5] dla obu partnerów
kontraktu.
Inaczej jest z adaptacjami cenowymi
, które zawsze mają cechę gry o sumie
zerowej [6]
– łatwiej je ująć w pierwotnym kontrakcie jeśli można je uzależnić
od łatwo identyfikowalnych efektów zewnętrznych (egzogenicznych). Jednak
nawet odwołanie się do ogólnych warunków ekonomicznych nie zawsze
rozwiązuje problem, ponieważ te nie muszą być dokładnie odzwierciedlone
przez warunki lokalne (np. odmienne wskaźniki wzrostu cen).
Generalnie, adaptacje cenowe możliwe do ujęcia w kontrakcie muszą być
odniesione do
zewnętrznych, istotnych dla transakcji i łatwo
weryfikowalnych wydarzeń, oraz efekty kosztowe muszą być łatwe do
zdefiniowania (np. koszty materiałów w produkcji, ale nie koszty ogólne).
Bilateralny charakter transakcji wynika tu z tego, że przeniesienie transakcji do
innych partnerów oznacza wysoki koszt początkowy oraz z tego, że
wyspecjalizowany produkt nie daje się łatwo przenieść do innych zastosowań.
16.12.2010
11
Typy struktur ustrojowych
Ustrój zintegrowany
Bodźce do wymiany rynkowej słabną gdy transakcje nabierają bardziej
unikalnego charakteru. Kiedy aktywa stają się specyficzne dla danej transakcji, a
więc mniej przekazywalne, wszelkie korzyści skali mogą być zrealizowane
zarówno przez kupującego jak i sprzedawcę. Wybór ustroju dla transakcji zależy
wówczas od zdolności adaptacyjnych jakie zapewnia. Przyjęcie ustroju
zintegrowanego jest prawdopodobne.
Integracja powoduje, że adaptacje mogą być wprowadzane sekwencyjnie
bez konsultacji, uzupełniania lub zmiany początkowych kontraktów.
Wspólna własność likwiduje potencjalny konflikt dotyczący podziału
zysków.
Zakładając, że bodźce wewnątrz organizacji działają prawidłowo, adaptacje są
wcielane w tempie odpowiadającym maksymalizację łącznych korzyści z
transakcji.
Współwłasność eliminuje ryzyko zachowań strategicznych
(oportunistycznych) opartych na asymetrii informacyjnej
. Co więcej,
alternatywne, rynkowe rozwiązanie dla „rynku informacji” jest trudne, ponieważ
właśnie asymetrie informacyjne tworzą charakterystyczne warunki dla
oportunizmu.
16.12.2010
12
Niepewność (1/2)
Zakładamy dotąd, że transakcje różnią się częstotliwością i
specyfiką aktywów, ale wszystkie zakładają niepewność.
Niepewność nie ma większego znaczenia dla transakcji
niespecyficznych (bo ich kontynuacja nie ma większej wartości), jej
stopień nabiera jednak znaczenia dla aktywów specyficznych.
Niepewność może mieć charakter zewnętrzny, jak również
charakter
wewnętrzny (niepewność behawioralna) : jedna ze
stron transakcji może celowo wprowadzić zakłócenia, które
wpływają na korzyści drugiej strony.
Przykład: umowa stwierdza, że X będzie dostarczony przy stanie
a, natomiast X+d przy stanie b. Strona dostarczająca może
fałszywie zadeklarować, że wystąpił stan a. Co więcej odbiorca
może być świadom, że wystąpił stan b, ale nie ma możliwości
weryfikacji
przez stronę trzecią.
16.12.2010
13
Niepewność (2/2)
Dla wiele transakcji/produktów atrybut specyficzności może w
różnym stopniu odpowiadać różnym ich wymiarom, a te mogą być
modyfikowane tak aby ograniczyć koszty transakcyjne.
Przykładowo: wartość specjalnego projektowania może być
poświęcona po to, aby uzyskać standaryzację umożliwiającą
wymianę czysto rynkową opartą na ogólniejszych regułach.
Generalnie,
zmniejszony stopień niepewności sugeruje przejście
od ustroju zintegrowanego bądź bilateralnego w kierunku
rozwiązań czysto rynkowych.
Przykładem są 'dojrzałe' branże gospodarki, gdzie ustrój
określający ramy zakupu materiałów jest zwykle przenoszony w
kierunku organizacji rynkowej.
16.12.2010
14
Mierzalność
Mierzalność: łatwość z jaką można skonstruować nagrody (ceny) jako funkcję
działań (wartości).
Problem mierzalności zanika w sytuacji, kiedy albo nie ma możliwości
oportunizmu, albo nie ma ograniczeń racjonalności (nie ma prywatnej
informacji).
Problemy ex ante: negatywna auto-selekcja, kiedy jedna ze stron ma
prywatną
informację (i ogólnie, gdy występuje unikalna informacja). George Akerlof: rynek
używanych samochodów [7]. Joseph Stiglitz: sektor bankowy.
Problemy w trakcie wykonywania umów.
Jedna strona transakcji ma większą wiedzę dotycząca szczegółów, niż
druga.
Klasyczny problem agencji: X = X(a,t), gdzie X
to wartość produkcji, a to
wysiłek, t to niezależne stany świata. Agent zna a ale nie ma bodźców aby
ujawnić prawdziwą wartość a drugiej stronie.
Może też być tak, że obie strony znają wartość a, ale koszt poznania tej
informacji przez stronę postronną jest wysoki. Alchian i Demsetz: problem
produkcji zespołowej, potrzeba funkcji nadzoru [8]. [również, klasyczny sąd
króla Salomona [9] ].
16.12.2010
15
Empiryczny rozkład ustrojów transakcyjnych
Rozkład ten przebiega od relacji ściśle rynkowych przez
specyficzne rozwiązania ustrojowe do rozwiązań
zintegrowanych (hierarchicznych).
Kryterium może być tu stopień autonomii stron
uczestniczących w transakcjach.
Transakcje nieciągłe występują na jednym biegunie,
scentralizowane, hierarchiczne struktury na drugim, a formy
pośrednie obejmują franszyzy, wspólne przedsięwzięcia, i
inne formy niestandardowych umów.
W takim ujęciu, jednolity empiryczny rozkład przyjmowanych
ustrojów transakcyjnych wzdłuż tej osi wydaje się najlepiej
odpowiadać rzeczywistości.
NOTATKI: 1-4
1. Prezentacja umowy – przedstawienie podstawowych założeń umowy oraz możliwych zmian,
które trzeba będzie wprowadzić w przyszłości (co nie jest takie proste ze względu na zmienność
sytuacji. Mogą wystąpić sytuacje, które w przyszłości doprowadzą do potrzeby pewnych adaptacji
(zmian) w umowie, czego nie da się uwzględnić/przewidzieć na samym początku negocjowania
umowy.
Właśnie takie sytuacje wywołują spory pomiędzy stronami umowy w większej mierze ze względu
na to, że każda strona może interpretować zaszłe sytuacje/zdarzenia w odmienny sposób. Jedna ze
stron może posiadać więcej informacji na temat obecnego stanu rzeczy, ale pod wpływem
zachowań oportunistycznych nie przekazywać ich drugiej stronie (asymetria informacyjna).
2. Adaptacja kontraktu – dostosowanie kontraktu do zmieniającej się sytuacji w gospodarce.
3. Arbitraż - to metoda rozwiązywania sporów prawnych w sprawach cywilnych lub sprawach
gospodarczych bez udziału sądu powszechnego, w której kompetencje takiego sądu powierza się
bezstronnemu specjaliście (ekspertowi).
4. Np. przy podpisaniu kontraktu dotyczącego dostawy form konstrukcyjnych dla wybudowania
fabryki możemy zadeklarować że w przypadku spornych kwestii skorzystamy z usług architekta,
jako niezależnego eksperta, który może ocenić trudności które mogą pojawić się przy realizacji
kontraktu i uwzględnić je proponując rozwiązanie (zabezpieczając nas w jakimś stopniu przed
potrzebą adaptacji kontraktu w przyszłości przy zaistnieniu problemowych sytuacji). [Oliver E.
Williamson, Ekonomiczne instytucje kapitalizmu, PWN 1998 r.]
NOTATKI: 5-9
5. Kompatybilność bodźców – zgodność bodźców dla każdej ze stron kontraktu z celem
podpisywanej umowy (z celem transakcji). Chęć stron do finalizacji kontraktu zgodnie z jego
założeniami jest taka sama.
6. Gra o sumie zerowej – zysk jednego gracza (partnera) oznacza stratę drugiego.
7. „Zakłada się iż sprzedawca używanego auta ma na jego temat głębszą wiedzę niż nabywca i ta
asymetria wprowadza zakłócenia w działaniu rynku”. [Oliver E. Williamson, Ekonomiczne
instytucje kapitalizmu, PWN 1998 r.]
8. „Jeśli dwóch lub więcej pracowników musi działać w sposób skoordynowany i jeśli ich
indywidualnego wkładu nie da się wyodrębnić w drodze badania ex post wyniku pracy, to
może być konieczne wyznaczenia kogoś do nadzorowania tej pracy”. [Oliver E. Williamson,
Ekonomiczne instytucje kapitalizmu, PWN 1998 r.]
9. „Każda ze stron transakcji zna całą prawdę na temat zdarzeń, ale jest rzeczą bardzo kosztowną
ujawnienie faktów komukolwiek spoza kręgu bezpośrednich obserwatorów”. [Williamson,
ibid.]
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
więcej podobnych podstron