• TEKTONIKA – nauka zajmująca się badaniem przyczyn, przebiegu oraz skutków procesów 

diastroficznych

• PROCES DIASTROFICZNY – proces powodujący mechaniczne odkształcenia skorupy 

ziemskiej, zwane deformacjami

• GEOLOGIA STRUKTURALNA – zajmuje się strukturami geologicznymi będącymi 

elementami budowy geologicznej

• WARSTWA – płasko-równoległa forma ośrodka skalnego, ograniczona stropem i spągiem

• STROP – górna powierzchnia sedymentacyjna
• SPĄG – dolna powierzchnia sedymentacyjna

• GRANICE MIĘDZY WARSTWAMI – wyznaczane są przez zmianę składników osadu 

takich jak tekstura czy struktura 

• MIĄŻSZOŚĆ – grubość warstwy mierzona w kierunku prostopadłym do stropu i spągu

m = w * sinα ; 

m – miąższość, w – szerokość wychodni, sinα – kąt upadu warstwy

UŁOŻENIE WARSTW SKALNYCH

• POZIOME – podstawowy układ warstw skał osadowych; ułożenie warstw o maksymalnym 

nachyleniu do 5

°, 

warstwy młodsze leżą na starszych, nazywane płytą (np. Wielki Kanion)

Pod wpływem sił, warstwy mogą ulec procesom diastroficznym. Powstają wtedy 
deformacje ciągłe – wychylone lub pofałdowane, lub nieciągłe – warstwy są przerwane i 
przesunięte wzdłuż powierzchni uskokowych.

• DEFORMACJE CIĄGŁE

● FAŁDY – najczęstsza forma zaburzeń ciągłych, powstająca pod wpływem ruchów 

górotwórczych. Występują dwie zasadnicze formy fałdu. Antyklina (siodło) to wypukła 
część fałdu wygięta ku górze, a synklina (łęk) to forma wklęsła, wygięta ku dołowi. 
Antyklinorium – gdy w obrębie dużej antykliny występuje szereg drobnych, 
podrzędnych synklin i antyklin; synklinorium – gdy w rozległej synklinie istnieje kilka 
drugorzędnych fałdów.

ELEMENTY FAŁDU:

• skrzydła fałdu – odcinki warstw łączące przeguby sąsiednich form

• przegub – część fałdu, która jest najbardziej wygięta
• powierzchnia osiowa – łączy wszystkie osie danej formy

• obwiednia – powierzchnia styczna do sfałdowanej powierzchni w strefie jej przegubu

PARAMETRY FAŁDU:

• amplituda – połowa odległości między sąsiednimi obwiedniami mierzona prostopadle
• promień – odległość między sąsiednimi powierzchniami osiowymi mierzona prostopadle

• wysokość – odległość mierzona między sąsiednimi obwiedniami wyznaczana równolegle do 

powierzchni osiowych

RODZAJE FAŁDÓW:

– STOJĄCE – powierzchnia osiowa jest pionowa

– POCHYLONE – powierzchnia osiowa jest odchylona od pionu, skrzydła nachylone w 

przeciwnych kierunkach

– OBALONE – powierzchnia osiowa jest odchylona od pionu, skrzydła nachylone w tym 

samym kierunku

– LEŻĄCE – powierzchnia osiowa jest pozioma

– PRZEWALONE – pozycja form zostaje odwrócona, jest to fałszywa synklina/antyklina

• DEFORMACJE NIECIĄGŁE

● USKOKI – struktury tektoniczne powstające w wyniku przemieszczenia się dwóch 

części ośrodka skalnego wzdłuż dzielącej je powierzchni lub strefy. Wyróżniamy uskoki 
pionowe = 90º, strome = 45º - 90º, połogie = 0º - 45º, poziome = 0º

PARAMETRY USKOKÓW:

– ślizg – przemieszczenie skrzydeł uskoku
– zrzut – składowa pionowa przemieszczenia skrzydeł uskoku

– rozstęp – składowa pozioma przemieszczenia skrzydeł uskoku

KLASYFIKACJA USKOKÓW:

– ZRZUTOWY – w pionie 

– normalny

odwrócony

progowy

– PRZESUWCZY – w poziomie

– normalno-przesuwczy

inwersyjno-przesuwczy

– ZRZUTOWO – PRZESUWCZY 

– normalno-przesuwczy
– inwersyjno-przesuwczy

– progowo-przesuwczy

KLASYFIKACJA ZE WZGLĘDU NA POŁOŻENIE:

– podłużne – równolegle do biegu warstw

– poprzeczne – zgodnie z kierunkiem upadu
– ukośne – tworzą dowolny kąt z biegiem

ZESPOŁY USKOKÓW:

– zespół schodowy – kilka uskoków równoległych o jednakowych zwrotach ruchu 

względnego

– horst (zrąb tektoniczny) - s

truktura tektoniczna ograniczona przynajmniej z dwu 

przeciwległych stron dyslokacjami i wzdłuż nich wypiętrzona względem otoczenia 

–

rów tektoniczny - wydłużona struktura tektoniczna ograniczona przynajmniej wzdłuż dwu 
dłuższych krawędzi i wzdłuż nich obniżona względem otoczenia

STRUKTURY ZŁOŻONE:

–

fleksura –

 ciągła dyslokacja tektoniczna pośrednia pomiędzy fałdem a uskokiem. Powstaje 

wskutek przemieszczenia warstw skalnych bez przerwania ich ciągłości. Bardzo często 
występuje jako przedłużenie uskoku; ugięcie się warstw bez przerwania ich ciągłości

– płaszczowina (nasunięcie) - polega na przemieszczeniu mas skalnych wzdłuż połogiej 

powierzchni. Jeżeli nasunięcie jest niewielkie to jest to traktowane jako uskok poziomy, lecz 
gdy proces ten objął pokrywę o rozmiarach regionalnych, przemieszczoną poziomo na 
odległość co najmniej kilku kilometrów, wtenczas traktowane jest to jako płaszczowina

– allochton – ciało płaszczowiny, masy skalne przemieszczone poziomo na dużą odległość od 

miejsca swego powstania, i oderwane od swoich korzeni

– parautochton – między ciałem a podłożem

– strefa korzeniowa – strefa rozpoczęcia transportu

POWSTAWANIE PŁASZCZOWIN

– z odkucia

– ze ścinania – starsze skały nasuwają się na młodsze
– z przefałdowania – połączone z odkuciem, rozwija się z wielkiego fałdu