Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Polska, 73 (1), 5-9, 2008

Ocena wpływu alloplastyki stawu biodrowego na jako

ść życia

uwarunkowan

ą stanem zdrowia

Marek Rocławski

1

, Adam Lorczy

ński

2

, Michał Bieniecki

3

1

Klinika Ortopedii i Traumatologii Narządu Ruchu, Akademia Medyczna w Gdańsku

2

Klinika Chirurgii Ręki Katedry Ortopedii i Traumatologii Narządu Ruchu, Akademia Medyczna w Gdańsku

3

Niepubliczny Ortopedyczny Zakład Opieki Zdrowotnej nr 55 w Olsztynie

Streszczenie

Wstęp. Alloplastyki są cennym sposobem leczenia ciężkich zmian zwyrodnieniowych stawów biodrowych. Celem tego badania była

ocena wpływu alloplastyk stawów biodrowych na jakość życia uwarunkowaną stanem zdrowia chorych. Metoda. Zbadano 24 pacjen-

tów zakwalifikowanych do całkowitej alloplastyki stawu biodrowego (21 kobiet i 3 mężczyzn). Wskazaniem do zabiegu była choroba

zwyrodnieniowa. Grupa kontrolna liczyła 21 osób wybranych losowo z populacji ogólnej. Do oceny pomiaru jakości życia w obu gru-

pach użyto kwestionariusza SF-36 Health Status Questionaire. Pierwsze oceny badania wykonano dzień przed zabiegiem, a następne

3 miesiące po zabiegu. Wyniki. Wyniki w 3 miesiące po zabiegu były istotnie lepsze w porównaniu z oceną badania przed operacją

dla 7 spośród 8 obszarów kwestionariusza, czyli: funkcjonowania fizycznego, roli ograniczeń fizycznych, bólu fizycznego, witalności,

funkcjonowania społecznego, roli ograniczeń emocjonalnych, oraz funkcjonowania psychicznego. Nie było istotnej poprawy w obsza-

rze zdrowia ogólnego. W obszarach bólu fizycznego i zdrowia psychicznego wyniki 3 miesiące po zabiegu były zbliżone do grupy

kontrolnej. Wnioski. Choroba zwyrodnieniowa obniża znacząco jakość życia. Zabieg alloplastyki poprawił istotnie jakość życia chorych,

która zbliżyła się do jakości życia grupy kontrolnej. Ocena subiektywnego stanu pacjenta jest obecnie coraz częściej brana pod uwagę

przy określeniu skuteczności zabiegów medycznych.

Słowa kluczowe: jakość życia, alloplastyka stawu biodrowego, choroba zwyrodnieniowa

The evaluation of the influence of Total Hip Replacement on Health-Related Quality of Life

Summary

Introduction. Total Hip Replacement (THR) is a valuable treatment for severe osteoarthritis of the hip. The aim of this study was to eva-

luate the influence of THR on Health-Related Quality of Life of patients with osteoarthritis of the hip. Material. A group of 24 patients

undergoing THR were evaluated (21 women and 3 men). The indication for THR was osteoarthritis. As a control group 21 subjects

from the average population were chosen. SF-36 Health Status Questionaire was used to measure Quality of Life of both groups.

The initial survey was administered one day before operation. The second survey was completed three months after the operation.

Results. The results three months after THR were significantly better comparing with the period before the operation for 7 of 8 domains

of SF-36: physical functioning, role-physical, bodily pain, vitality, social functioning, role-emotional and mental health. There was no

statistical improvement for general health. Quality of life of the examined group three months after THR and QOL of the control group

were similar. Conclusions. Osteoarthritis decreased QOL severely. Total Hip Replacement improved Quality of life of patients with

osteoarthritis significantly three months after the operation, and closed it to QOL of the average population. It is critical to be able to

measure the patient’s perception of functional status and well being, to assess the benefit of health care interventions.

Key words: quality of life, total hip replacement, osteoarthritis

Wstęp

Jako

ść życia ( Quality of Life – QOL) jest pojęciem coraz

cz

ęściej stosowanym w medycynie. Światowa Organizacja

Zdrowia definiuje jako

ść życia jako postrzeganie przez jed-

nostk

ę jej pozycji życiowej w związku z kulturą i syste-

mem warto

ści, w których żyje w relacji do jej celów i ocze-

kiwa

ń. W medycynie istnieje koncepcja jakości życia uwa-

runkowanej stanem zdrowia (Health Related Quality of Life
– HRQOL). Jest to funkcjonalny efekt choroby i jej leczenia
odbierany przez pacjenta (J. E. Ware) [1]. Zainteresowanie
jako

ścią życia jest związane ze wzrostem wartości subiek-

tywnej oceny leczenia dokonywanej przez pacjenta, która
ma najwi

ększe znaczenie w chorobach przewlekłych [2, 3].

Obecnie coraz cz

ęściej pojawia się pogląd, że wykorzysty-

wane dotychczas do interpretacji terapii obiektywne miary,
takie jak współczynniki zachorowalno

ści, ilość hospitali-

zacji, analiz klinicznych, laboratoryjnych i radiologicz-

nych, nie stanowi

ą kompletnej oceny stanu zdrowia cho-

rego i w pewnym tylko stopniu okre

ślają poziom samo-

poczucia pacjenta i jego funkcjonowanie w

życiu codzien-

nym [4]. Istnieje wiele rozbie

żności pomiędzy obiektyw-

nymi i subiektywnymi ocenami choroby zwyrodnieniowej
stawów biodrowych [5]. Choroba zwyrodnieniowa sta-
wów biodrowych to zło

żony proces patologiczny, który

rozwijaj

ąc się powoli i niszcząc stawy prowadzi progre-

sywnie do znacznych ogranicze

ń w ich funkcjonowaniu

oraz do znacznych i stałych dolegliwo

ści bólowych, które

nie ust

ępują po lekach przeciwbólowych. Choroba zwy-

rodnieniowa w ostatnich czasach stała si

ę chorobą cywili-

zacyjn

ą dotykając wiele osób w Polsce [6]. Jakość życia

osób cierpi

ących z powodu tej choroby jest ewidentnie ob-

ni

żona w porównaniu do populacji osób zdrowych. Dzięki

wprowadzeniu zabiegu całkowitej alloplastyki stawu bio-

M. Rocławski, A. Lorczyński, M. Bieniecki

6

drowego (Total Hip Replacement – THR) mo

żna zmniejszyć

objawy choroby zwyrodnieniowej oraz polepszy

ć jakość

życia chorych. THR jest szeroko stosowana w leczeniu
choroby zwyrodnieniowej, pomagaj

ąc w przywracaniu

funkcji stawu, upo

śledzonej przez proces degeneracyjny

oraz, co wa

żniejsze, uwalniając pacjentów od ciągłego bólu.

Celem tego badania była ocena jako

ści życia chorych ze

zmianami zwyrodnieniowymi stawów biodrowych w po-
równaniu z grup

ą osób w podobnym wieku bez tej cho-

roby oraz wpływu wszczepienia protezy stawu biodro-
wego na popraw

ę jakości życia u tych pacjentów.

Materiał i metody

Badano grup

ę 24 pacjentów Kliniki Ortopedii i Trau-

matologii Narz

ądu Ruchu Akademii Medycznej w Gdańs-

ku ze zmianami zwyrodnieniowymi stawu biodrowego,
zakwalifikowanych do zabiegu alloplastyki całkowitej
stawu biodrowego. Badaniem obj

ęto 21 (87%) kobiet i 3

(13%) m

ężczyzn. Średnie wieku kobiet i mężczyzn wy-

nosiły odpowiednio 64,5 oraz 61 lat. Grup

ę kontrolną sta-

nowiło 21 osób wybranych losowo z populacji ogólnej
o

średniej wieku 63,7. Zabieg dotyczył tylko jednego

biodra. Ocena jako

ści życia była niezależna od rodzaju za-

stosowanej protezy. Do oceny jako

ści życia u pacjentów

w grupie badanej i kontrolnej u

żyto polskiej wersji ame-

ryka

ńskiego kwestionariusza Medical Outcomes Study 36-

items Short Form Health Survey (SF-36). W grupie badanej
stosowano formularz 1 dzie

ń przed operacją oraz 3 mie-

si

ące po zabiegu. Grupa kontrolna wypełniała formularz

SF- 36 jeden raz. Do badania jako

ści życia wybrano SF-36

z powodu wysokiej czuło

ści formularza na zmiany w sta-

nie zdrowia, oraz powtarzalno

ści, dowiedzionej licznymi

badaniami i krótkiego oraz prostego schematu [1, 7]. For-
mularz składa si

ę z 36 pytań zebranych w 8 głównych ob-

szarach, charakteryzuj

ących funkcjonowanie człowieka:

1. aktywno

ść fizyczna – zakres typowych czynności fizycz-

nych wykonywanych codziennie; 2. rola ogranicze

ń w ak-

tywno

ści fizycznej – efekt, jaki wywiera zdrowie fizyczne

na codzienn

ą aktywność; 3. ból fizyczny – natężenie bólu

fizycznego i jego wpływ na codzienn

ą aktywność; 4. zdro-

wie ogólne, czyli samoocena ogólnego stanu zdrowia pac-
jenta w odniesieniu do jego oczekiwa

ń i odbioru zdrowia;

5. witalno

ść – poziom energii życiowej i zmęczenia;

6. funkcjonowanie społeczne – wpływ stanu zdrowia na
funkcjonowanie społeczne; 7. rola ogranicze

ń w funkcjo-

nowaniu emocjonalnym – wpływ problemów emocjonal-
nych na funkcjonowanie w

życiu codziennym; 8. zdrowie

psychiczne – sklasyfikowane ilo

ściowo: nerwowość, roz-

dra

żnienie, depresja, szczęście.
Punkty z formularza liczone były od 0 do 100 zgodnie

z instrukcj

ą podaną przez J. E. Ware’a [1]. Niska wartość

liczbowa odzwierciedlała niekorzystn

ą, subiektywną ocenę

zdrowia pacjenta, wskutek bólu, lub niesprawno

ści. Wy-

soka warto

ść punktowa świadczyła o korzystnej ocenie

zdrowia, bez bólu lub niedomagania w sprawno

ści fi-

zycznej organizmu. Uzyskane warto

ści punktowe były

analizowane statystycznie przy u

życiu programu Statistica

6.0. Za warto

ść statystycznie istotną przyjęto p < 0,05, a za

nieistotn

ą p > 0,05. Do dalszej analizy wykorzystano testy

Shapiro-Wilka (parametryczny) oraz U Manna-Whitneya
(nieparametryczny).

Wyniki

Suma punktów z wszystkich obszarów przed zabie-

giem wynosiła 28 i była statystycznie istotnie ni

ższa niż

w grupie kontrolnej (p < 0,0000001), gdzie wynosiła 71
(ryc. 1). Po zabiegu wzrosła do warto

ści 52 i była statys-

tycznie istotnie wy

ższa niż przed zabiegiem (p < 0,00009),

oraz istotnie ni

ższa niż w grupie kontrolnej (ryc. 1).

Ryc. 1. Jakość życia jako całość.

Fig. 1. Quality of life – all domains.

Ocena aktywno

ści fizycznej wpływającej na jakość

życia pacjentów przed zabiegiem wynosiła 24 punkty
i była statystycznie istotnie ni

ższa niż w grupie kontrolnej

70 punktów (p < 0,000001). Po zabiegu THR dla obszaru
aktywno

ści fizycznej jakość życia wzrosła statystycznie

istotnie (p < 0,0003) do warto

ści 48, jednak pozostała sta-

tystycznie istotnie ni

ższa niż w grupie kontrolnej (ryc. 2).

W obszarze dotycz

ącym bólu fizycznego jakość życia

pacjentów przed zabiegiem wynosiła 13 i była istotnie
statystycznie ni

ższa niż w grupie kontrolnej (p < 0,00001),

w której osi

ągała wartość 66 punktów. Po zabiegu wzrosła

ona do warto

ści 51 i była statystycznie nieistotnie niższa

ni

ż w grupie kontrolnej (p < 0,103885) – ryc. 3.

W ocenie aktywno

ści społecznej jakość życia grupy

badanej wynosz

ąca 30 punktów była statystycznie istotnie

ni

ższa niż w grupie kontrolnej (p < 0,00001), gdzie wyno-

siła 85. Po zabiegu alloplastyki jako

ść życia wzrosła do

warto

ści 60 punktów i była istotnie wyższa niż przed za-

Alloplastyka stawu biodrowego

7

Ryc. 2. Funkcjonowanie fizyczne.

Fig. 2. Physical functioning.

Ryc. 3. Ból fizyczny.

Fig. 3. Bodily pain.

Ryc. 4. Funkcjonowanie społeczne.

Fig. 4. Social functioning.

biegiem (p < 0,000301) oraz statystycznie istotnie ni

ższa

ni

ż w grupie kontrolnej (p < 0,000449) – ryc. 4.

W obszarze zdrowia psychicznego jako

ść życia przed

zabiegiem wynosiła 42 punkty i była istotnie ni

ższa niż

w grupie kontrolnej (p < 0,00001), w której wynosiła 70. Po

Ryc. 5. Zdrowie psychiczne.

Fig. 5. Mental Heath.

Ryc. 6. Zdrowie ogólne.

Fig. 6. General Heath.

Ryc. 7. Jakość życia w odniesieniu do wieku pacjentów.

Fig. 7. Quality of life according to the age of patients.

zabiegu wzrosła ona do warto

ści 63 punktów i była statys-

tycznie istotnie wy

ższa niż przed zabiegiem (p < 0,00001)

oraz statystycznie nieistotnie ni

ższa niż w grupie kon-

trolnej (p < 0,271110) – ryc. 5.

M. Rocławski, A. Lorczyński, M. Bieniecki

8

W ocenie zdrowia ogólnego jako

ść życia pacjentów

przed zabiegiem wynosiła 41 i była statystycznie nieistot-
nie ni

ższa (p < 0,138593) niż w grupie kontrolnej, gdzie

wynosiła 53. Po zabiegu wzrosła ona do warto

ści 46 i była

statystycznie nieistotnie wy

ższa niż przed zabiegiem

(p < 0,525421) oraz nieistotnie statystycznie ni

ższa niż

w grupie badanej (p < 0,419643) – ryc. 6.

Porównanie jako

ści życia u pacjentów poniżej i po-

wy

żej 65. roku życia. W grupie pacjentów poniżej 65. roku

życia jakość życia wzrosła po zabiegu z 47 do 62 punktów,
a w grupie powy

żej 65. roku życia wzrosła z 22 do 42

punktów. W obu grupach warto

ści po zabiegu były niższe

ni

ż w grupie kontrolnej. Zarówno pomiędzy wartościami

z przed zabiegu jak i po zabiegu wyst

ąpiły różnice sta-

tystyczne (p = 0,002 oraz p = 0,013) – ryc. 7.

Omówienie

Badanie potwierdziło,

że jakość życia pacjentów z nie-

leczon

ą chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego jest

znacznie ni

ższa w porównaniu z grupą kontrolną, w tym

samym przedziale wieku. We wszystkich obszarach for-
mularza, oprócz zdrowia ogólnego, punktacja dotycz

ąca

pacjentów przed zabiegiem była statystycznie istotnie ni

ż-

sza ni

ż u osób z grupy kontrolnej. Szczególnie duże róż-

nice w zakresie od 46 do 73 punktów zanotowano w ob-
szarach bólu fizycznego aktywno

ści fizycznej i ograniczeń

fizycznych. Odzwierciedlało to, upo

śledzający jakość życia,

wpływ choroby zwyrodnieniowej na wszystkie obszary
oprócz zdrowia ogólnego. Uzyskane wyniki badania ja-
ko

ści życia w obszarze bólu fizycznego przed operacją

ró

żnią się od wyników innych autorów (A. McMurray

i wsp., J. Dawson i wsp.) [5, 8]. W badaniach własnych
pacjenci odczuwali silniejsze dolegliwo

ści bólowe przed

zabiegiem w porównaniu do pacjentów badanych przez
autorów wymienionych powy

żej. Podobne różnice za-

obserwowali autorzy polscy D. Jachimowicz-Wołoszynek
i wsp. w badaniu na grupie 76 pacjentów z chorob

ą zwy-

rodnieniow

ą stawów biodrowych [4]. Autorzy ci zauwa-

żają, że różnice te mogą wynikać z niewłaściwego po-
dej

ścia do leczenia bólu w prezentowanych przypadkach.

Pacjenci z chorob

ą zwyrodnieniową zwykle nie leczą się

w poradniach przeciwbólowych, lecz sami nieumiej

ętnie

dawkuj

ą sobie leki przeciwbólowe, które częściowo i na

krótki okres likwiduj

ą objawy [4]. Ponadto dostęp do me-

tod leczenia zachowawczego choroby zwyrodnieniowej
jest równie

ż ograniczony, co potwierdzała większość cho-

rych z grupy analizowanej w niniejszym opracowaniu.
Badanie własne potwierdziło skuteczno

ść zabiegu całko-

witej alloplastyki w odniesieniu do jako

ści życia uwarun-

kowanej stanem zdrowia, wykazuj

ąc istotną poprawę 3

miesi

ące po zabiegu we wszystkich obszarach formularza

SF-36 z wyj

ątkiem zdrowia ogólnego. W obszarze bólu fi-

zycznego, zdrowia psychicznego i zdrowia ogólnego, war-
to

ści punktowe jakości życia zbliżyły się do wartości grupy

kontrolnej w odpowiednich obszarach i były od nich nie-

istotnie statystycznie ni

ższe. Wyżej opisane zmiany mogą

by

ć powodowane przeciwbólowym działaniem zabiegu

wpływaj

ącym korzystnie również na poziom niepokoju,

nerwowo

ści i depresji, czyli czynników związanych z

przewlekłym, silnym bólem obni

żającym znacznie jakość

życia w obszarze zdrowia psychicznego pacjentów przed
zabiegiem [8]. Brak istotnej poprawy jako

ści życia w sferze

zdrowia ogólnego mo

że wynikać z obecności chorób

współtowarzysz

ących chorobie zwyrodnieniowej oraz

z niejasnej formy pyta

ń w obszarze zdrowia ogólnego

formularza SF-36. Nasze badania s

ą zbieżne z wynikami

R. Benrotha, A. K. Nilsdotter, R. K. Shieldsa oraz
A. McMurray [8-12]. Autorzy ci w przeprowadzonych
badaniach dowiedli,

że największy wzrost jakości życia

wyst

ępuje w pierwszych trzech miesiącach po zabiegu

alloplastyki biodra. W pó

źniejszym okresie maleje dyna-

mika wzrostu jako

ści życia. Osiąga ona maksimum około

roku po zabiegu. A. McMurray i wsp. w swoim badaniu
z wykorzystaniem SF-36 zanotowała znacz

ącą poprawę

jako

ści życia głównie w komponencie fizycznej formularza

ju

ż po 12 tygodniach po zabiegu alloplastyki stawu biod-

rowego [8]. W badaniach Shieldsa i wsp. [12] na 75 pac-
jentach przy u

życiu formularzy SF-36 oraz QWB

(The Quality of Well Being indem) wykazano istotne zmiany
w jako

ści życia w obu formularzach po pierwszych trzech

miesi

ącach po alloplastyce stawu biodrowego. W okresie

od 3 do 6 miesi

ęcy po zabiegu zmiany te były statystycznie

nieistotne. W wi

ększości publikacji dotyczących jakości

życia po alloplastyce stawu biodrowego pomiar jakości
życia odnosi się do okresu od 6 miesięcy do roku po zabie-
gu. Niniejsze badanie ró

żni się skróceniem czasu pomiaru

do trzech miesi

ęcy po zabiegu. Ten okres po zabiegu wy-

daje si

ę być okresem największych zmian w stanie zdro-

wia, zwłaszcza w zakresie bólu fizycznego (A. McMurray,
A. K. Nilsdotter i wsp.) [8, 11], co uzasadnia przeprowa-
dzenie powy

ższego badania. W badaniu własnym podzie-

lono chorych na dwie grupy: poni

żej i powyżej 65. roku

życia. Pacjenci poniżej 65. roku życia uzyskali wyższą
punktacj

ę formularza SF-36 zarówno przed jak i 3 miesiące

po operacji (p = 0,002 oraz p = 0,013). Ró

żnica punktów

pomi

ędzy stanem z przed i po zabiegu u pacjentów po-

wy

żej 65. roku życia była większa niż odpowiednia róż-

nica u pacjentów młodszych ni

ż 65 lat ( 20 i 15 punktów).

Mo

żna stwierdzić, że w grupie pacjentów starszych jakość

życia po zabiegu alloplastyki uległa porównywalnej z gru-
p

ą pacjentów młodszych poprawie. W badaniu A. Nils-

dotter i wsp. [10] przeprowadzonym na 148 chorych, ope-
rowanych z powodu zmian zwyrodnieniowych, wyka-
zano,

że zarówno pacjenci powyżej, jak i poniżej 72. roku

życia uzyskali podobną względną poprawę jakości życia
po zabiegu. Pacjenci powy

żej 72. roku życia nie uzyskali

jednak podobnej punktacji formularza SF = -36 co chorzy
młodsi, szczególnie w sferze aktywno

ści fizycznej. Dolegli-

wo

ści bólowe zniesione były przez zabieg THR w po-

równywalnym stopniu u starszych jak i u młodszych.
W dost

ępnym piśmiennictwie jest wiele prac poświęco-

nych ocenie wyników po alloplastyce całkowitej stawu

Alloplastyka stawu biodrowego

9

biodrowego [13, 14]. Badania te przedstawiaj

ą obiektywne

czynniki, tj. funkcjonowanie fizyczne lub ulga w bólu [15].
Obecnie coraz bardziej modne s

ą badania oceniające su-

biektywnie odczuwane zmiany w jako

ści życia przez pac-

jentów po tych zabiegach. Analiza metody terapeutycznej
nie powinna by

ć ograniczona tylko do rezultatów klinicz-

nych. Kompleksowa ocena procedury medycznej powinna
obejmowa

ć również subiektywne wrażenia pacjenta.

Wnioski

1. Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego istotnie

obni

ża jakość życia pacjentów na nią cierpiących.

2. Alloplastyka stawu biodrowego u osób cierpi

ących

z powodu choroby zwyrodnieniowej stawów biodro-
wych wpływa na znacz

ącą poprawę jakości życia już

po trzech miesi

ącach po operacji.

3. Formularz SF-36 jest cennym narz

ędziem pomiarowym

jako

ści życia, uzupełniającym tradycyjną ocenę stanu

zdrowia pacjenta cierpi

ącego na chorobę zwyrodnie-

niow

ą.

Piśmiennictwo
[1] Ware J. E.: SF-36 Helath Survey. Spine 2000; 25(24): 3130-3139.

[2] Konieczyńska Z., Jarema M.: Badanie Jakości Życia jako próba

integralnego podejścia do problemów pacjentów z zaburzeniami

psychicznymi. Diagn. Terap. 1996; 2(1): 49-56.

[3] Kusztal M., Nowak K., Margott-Procelewska M., Weyde W.,

Denar J.: Ocena zależnej od stanu zdrowia jakości życia u chorych

przewlekle dializowanych. Doświadczenia własne z użyciem

kwestionariusza SF-36. Pol. Merk. Lek. 2003; 14(80): 113-117.

[4] Jachimowicz-Wołoszynek D., Rość D., Michalska A.: Wpływ

wszczepienia sztucznego stawu biodrowego na jakość życia pac-

jentów z chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego. Ortop.

Traumatol. Rehabil. 2003; 5(4): 518-526.

[5] Dawson J., Fitzpatrick R., Capr A., Murray D.: Questionaire

on the percepitions about total hip replacement. J. Bone Joint

Surg. – Brit. Vol. 1996; 78B: 185-190.

[6] Wierusz-Kozłowska M., Markuszewski J.: Choroba zwyrodnie-

niowa stawów. [w:] Wiktora Degi Ortopedia i Rehabilitacja. T. 2.

Red. W. Marciniak, A. Szulc, PZWL, Warszawa 2003.

[7] Dijkers M. P.: Individualization in Quality of Life Measurement:

Instruments and Approaches. Arch. Phys. Med. Rehabil. 2003;

8(2) Apr: S3-S14.

[8] McMurray A., Grant S., Gryffiths S., Letford A.: Health-

Related Quality of Life and health service use following total hip

replacement surgery. J. Adv. Nurs. 2002; 40(6): 663-672.

[9] Benroth R., Gawande S.: Patient-Reported Health Status In

Total Joint Replacement. J. Arthroplasty 1999; 14(5): 576-580.

[10] Nilsdotter A. K, Lohmander L. S.: Age and waiting time as pre-

dictors of outcome after total hip replacement for osteoarthritis.

Rheumatology 2002; 41(11): 1261-1267.

[11] Nilsdotter A. K., Roos E. M., Westerlund J. P., Roos H. P.,

Lohmander S. L.: Comperative responsiveness of measures of

pain and function after Total Hip Replacement. Arthritis Care

Res. 2001; 45: 258-262.

[12] Shields R. K., Enloe L. J., Leo K. C.: Health-Related Quality of

Life In patients with Total Hip or Knee Replacement. Arch. Phys.

Med. Rehabil. 1999; 80: 572-579.

[13] Resnick B., Orvig D., Wehren L., Hawkes W.: Health-Related

Quality of Life: Is it a good indicator of function post THR.

Rehabil. Nurs. 2005; 30(2): 46-54.

[14] Hozack W. J., Rothman R. H., Albert T. J.: Relationship of Total

Hip Arthroplasty Outcomes to Other Orthopaedic Procedures.

Clin. Orthop. 1997; 344: 88-93.

[15] White T. O., Dougall T. W.: Arthroplasty of the hip (Leg length

Is not important). J. Bone Joint Surg. – Brit. Vol. 2002: 84B:

335-338.

Adres do korespondencji

[e-mail]