Zeszyty Naukowe

Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹
Polskiej Akademii Nauk

nr 78, rok 2010

Dorota NIEDZIÓ£KA*

Znaczenie gazu ³upkowego

Streszczenie: Gaz ³upkowy (shale gas) zaliczany jest do z³ó¿ niekonwencjonalnych, zalegaj¹cych w trudno dos-

têpnych (na g³êbokoœci od 0,5 do 4 km) basenach sedymentacyjnych w zamkniêtych ska³ach. Dostêp do nich
przez dziesiêciolecia by³ utrudniony z uwagi na ograniczenia techniczne i wysokie koszty eksploatacji. Obecnie
w obliczu wzrostu cen gazu konwencjonalnego i wzrostu popytu na gaz roœnie zainteresowanie pañstw
i koncernów paliwowych eksploracj¹ tych z³ó¿. W Polsce – wed³ug szacunków firm konsultingowych – mo¿e
wystêpowaæ nawet od 1,5 do 3 bln m

3

gazu ³upkowego. Gdyby te informacje siê potwierdzi³y Polska ma szansê

staæ siê jednym z najwiêkszych producentów i eksporterów gazu ziemnego, zmieniaj¹c swoj¹ dotychczasow¹
pozycjê na rynku i strukturê wykorzystania surowców energetycznych.

S³owa kluczowe: gaz ³upkowy (shale gas), bezpieczeñstwo energetyczne, gaz ziemny, wydobycie

The importance of shale gas

Abstract: The shale gas known also as unconventional one covers gas resources hidden in difficult to excess (even

4 kilometres deep below earth surface, in sedimentation basin) closed rocks. The access to the shale gas has
been impeded for many years due to the technical limitations and high costs of exploitation. Currently in view of
increase of prices of conventional gas as well as growth of demand on gas one can observe an increasing
interest of states and oil companies to exploit the shale gas fields.
In Poland according to different estimations there are fields of shale gas cover from 1.500 trillion up to
3.000 trillion m

3

. If the above mentioned data are confirmed Poland will have the chance to become one of

the biggest producers and exporters of gas. changing its up to date market position as well as structure of usage
of energy fuel.

Key words: shale gas, energy safeness, natural gas, exploitation

175

* Dr, Katedra Geografii Ekonomicznej, Kolegium Nauk o Przedsiêbiorstwie, Szko³a G³ówna Handlowa

w Warszawie

Wprowadzenie

Gaz ³upkowy (shale gas) nale¿y dzisiaj do niezwykle obiecuj¹cych, perspektywicznych

z³ó¿ gazu ziemnego. Nadzieje, jakie wi¹¿¹ z nim firmy eksploatacyjne (ale równie¿ rz¹dy
pañstw) sprawiaj¹, i¿ wiele instytucji podejmuje próby oceny nie tylko wielkoœci z³ó¿, ale
równie¿ kosztów wydobycia i op³acalnoœci produkcji. Zwi¹zane jest to z coraz silniejszym
uzale¿nieniem pañstw od dostaw gazu konwencjonalnego, wzrostu jego cen na rynku
œwiatowym, powszechniejszego wykorzystania w przemyœle i ciep³ownictwie, a tak¿e ros-
n¹cej presji ze strony œrodowiska przyrodniczego. Chc¹c dokonaæ oceny przysz³ej roli gazu
³upkowego w Polsce trzeba przybli¿yæ miêdzynarodowe i krajowe uwarunkowania pro-
dukcji gazu ziemnego.

1. Zasoby gazu ziemnego

Gaz ziemny jest surowcem mineralnym wystêpuj¹cym w skorupie ziemskiej w postaci

z³ó¿. Stanowi naturalne paliwo, mieszaninê gazów i par. Jego g³ówny sk³adnik stanowi
metan (98% dla gazu wysokometanowego) oraz inne gazy palne i zwi¹zki niepalne. Sk³ad
gazu zale¿y od miejsca wystêpowania, a tak¿e technologii zgazowywania. W wyniku
ró¿norodnych procesów chemicznych, takich jak: technologiczne wzbogacenie gazu ziem-
nego polegaj¹ce na eliminowaniu z jego sk³adu cz¹stek sta³ych, pary wodnej, zwi¹zków
siarki i innych substancji niepo¿¹danych, a tak¿e procesu zamiany gazu w LNG (Liquefied
Natural Gas), sk³ad gazu ulega zmianom i koñcowym produktem jest gaz ziemny przysto-
sowany do transportu sieci¹ gazoci¹gów lub tankowcami i u¿ytkowania w ró¿nego typu
urz¹dzeniach i procesach przemys³owych.

Z³o¿a gazu ziemnego usytuowane s¹ czêsto wraz ze z³o¿ami ropy naftowej; tak¹ formê

gazu nazywa siê gazem mokrym (taka forma z³ó¿ wystêpuje miêdzy innymi na Bliskim
Wschodzie). Gaz ziemny mo¿e równie¿ wystêpowaæ w z³o¿ach czysto gazowych bêd¹cych
naturalnymi zbiornikami i wtedy okreœla siê go mianem gazu suchego (Rosja, Stany Zjed-
noczone Ameryki Pó³nocnej).

Pocz¹tki wykorzystania gazu ziemnego siêgaj¹ XIX wieku. Pierwotnie gaz ziemny

wykorzystywany by³ do oœwietlania pomieszczeñ i ulic. Jego w³aœciwoœci (wartoœæ opa³owa
35,2–62,8 MJ/m

3

) przes¹dzi³y jednak o zastosowaniu gazu ziemnego jako paliwa energe-

tycznego, a nastêpnie jako surowca w produkcji przemys³owej. Szczególny wzrost zain-
teresowania gazem ziemnym nast¹pi³ w drugiej po³owie XX wieku wraz z bardzo intensyw-
nym procesem rozwoju gospodarczego pañstw Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych
Ameryki. Zwiêkszeniu popytu na „b³êkitne paliwo” sprzyja³ tak¿e kryzys energetyczny lat
siedemdziesi¹tych XX wieku (szczegó³y rys. 1).

Obecnie gaz ziemny znajduje zastosowanie miêdzy innymi w rolnictwie (ogrodnictwo,

hodowla zwierz¹t), ogrzewnictwie i klimatyzacji, energetyce, przemyœle chemicznym, spo-
¿ywczym i hutnictwie.

Oczekuje siê, ¿e w najbli¿szych latach zapotrzebowanie na gaz ziemny bêdzie wzrasta³o

z uwagi na zalety tego surowca. Specjaliœci podkreœlaj¹, i¿ gaz ziemny charakteryzuje przede
wszystkim niska emisja zwi¹zków szkodliwych do atmosfery w procesie spalania i wyko-
rzystania przemys³owego [31], niskie koszty wytwarzania (w przypadku gazu konwencjo-

176

177

Rys. 1. Œwiatowa produkcja i konsumpcja gazu ziemnego

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych statystycznych publikowanych w Workbook

http://www.bp.com/liveassets/bp_internet/globalbp/globalbp_uk_english/reports_and_publications/stat

istical_energy_review_2008/STAGING/local_assets/2010_downloads/Statistical_Review_of_World_E

nergy_2010.xls

Fig. 1. World natural gas production and consumption

Rys. 2. Perspektywy wykorzystania noœników energii pierwotnej

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych IEA 2009 Global Renewable Energy Policies

and Measures Database

Fig. 2. Global energy trends

nalnego) i przesy³u oraz relatywnie du¿a powszechnoœæ wystêpowania. Wed³ug szacunków,
w perspektywie najbli¿szych dziesiêcioleci, gaz ziemny bêdzie nale¿a³ do najwa¿niejszych
surowców energetycznych œwiata. Perspektywiczny udzia³ poszczególnych noœników energii
pierwotnej znajduje siê na rysunku 2.

Œwiatowe zasoby gazu ziemnego na koniec 2009 r. wynios³y 187 bln m

3

. Najbardziej

zasobnymi w gaz ziemny krajami œwiata s¹: Rosja 44,3 bln m

3

, Iran 29,6 bln m

3

, Katar

25,4 bln m

3

, Turkmenistan 8,10 bln m

3

, USA 6,9 bln m

3

i Zjednoczone Emiraty Arabskie

6,4 bln m

3

; ³¹cznie na te kraje œwiata przypada 64,4% œwiatowych z³ó¿ gazu ziemnego.

Oznacza to mo¿liwoœæ u¿ycia surowca energetycznego jako narzêdzia wywierania presji na
arenie miêdzynarodowej. Grupa pañstw najwiêkszych posiadaczy z³ó¿ gazu ziemnego mo¿e
oddzia³ywaæ na poziom cen, wielkoœæ wydobycia, kierunek i czas transportu.

2. Rynek gazu ziemnego w Polsce

Na tle œwiata polskie z³o¿a s¹ niewielkie i wynosz¹ zaledwie 140 mld m

3

. G³ównym

regionem wystêpowania z³ó¿ gazu ziemnego w Polsce jest Ni¿ Polski i Przedgórze Karpat.
Niewielkie zasoby gazu wystêpuj¹ tak¿e w ma³ych z³o¿ach obszaru Karpat oraz w polskiej
strefie ekonomicznej Ba³tyku. W z³o¿ach Ni¿u Polskiego wystêpuje obecnie 66% udoku-
mentowanych zasobów gazu ziemnego. Na Przedgórzu Karpat znajduje siê 30% tych
zasobów. Zasoby strefy morskiej Ba³tyku oraz Karpat odgrywaj¹ rolê podrzêdn¹ (odpo-
wiednio 3,5% oraz 0,7% zasobów krajowych). Wiêkszoœæ polskich z³ó¿ gazu ziemnego
wystêpuje w z³o¿ach typu masywowego i blokowego o wodno- lub gazowo-naporowych
warunkach eksploatacji. Jedynie cztery z³o¿a zawieraj¹ gaz wysokomentanowy, w pozo-
sta³ych z³o¿ach dominuje gaz ziemny zaazotowany, zawieraj¹cy od 30 do ponad 80%
metanu. Jest to zatem czêsto mieszanina metanowo-azotowa albo azotowo-metanowa.
W 15 z³o¿ach dotychczas niezagospodarowanych, rozpoznanych wstêpnie, stwierdzono
wystêpowanie mieszaniny azotowo metanowej o zawartoœci poni¿ej 30% metanu [27].

W 2008 r. w Polsce stan wydobywalnych zasobów gazu ziemnego wynosi³ 140 561 mln m

3

i by³ o 1 739 mln m

3

wiêkszy ni¿ w roku 2007. Zwiêkszenie wielkoœci zasobów nast¹pi³o

w wyniku udokumentowania nowych z³ó¿ oraz lepszego rozpoznania z³ó¿ ju¿ udoku-
mentowanych. Zasoby zagospodarowanych z³ó¿ gazu ziemnego wynosz¹ 109 mld m

3

, co

stanowi 77,8% ogólnej iloœci zasobów wydobywalnych. Zasoby przemys³owe z³ó¿ gazu
ziemnego w 2008 r. wynios³y 73,89 mld m

3

. W 2008 r. wydobycie gazu ziemnego ze z³ó¿

o zasobach udokumentowanych i szacunkowych wynosi³o 5096,42 mln m

3

. Rejonizacja

wydobycia zosta³a przedstawiona w tabeli 1.

178

TABELA 1. Wydobycie gazu ziemnego w Polsce w 2008 [mln m

3

]

TABLE 1. Natural gas produktion in Poland in 2008 [mln m

3

]

Polska ogó³em

Karpaty

Przedgórze

Ni¿

Ba³tyk

5 096

33

1 718

3 315,83

29

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Bilansu zasobów kopalin i wód podziemnych wed³ug stanu na

31.XII 2008 r., Pañstwowy Instytut Geologiczny, http://www.pig.gov.pl

W roku 2009 wydobycie gazu ziemnego by³o na jeszcze ni¿szym poziomie i wynios³o

4,11 mld m

3

. Analiza danych zawartych na rysunku 3 potwierdza ogóln¹ tendencjê wzrostu

wydobycia gazu ziemnego od pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych XX wieku, ale te¿ wskazuje
na incydentalne zmiany w tym trendzie.

Jednoczeœnie zauwa¿alna staje siê niekorzystna relacja wielkoœci zasobów (R) do wiel-

koœci produkcji (P). Dla Polski poziom wskaŸnika sczerpywania gazu ziemnego jest niski
i wynosi 25 lat. W skali œwiata wskaŸnik ten osi¹ga wartoœæ 62,8 lat, ale ju¿ dla Rosji 84 lata,
a dla Australii 72,7 lat.

Niski poziom rezerw krajowych i jednoczeœnie wysoki poziom zu¿ycia zmuszaj¹ do

zwiêkszenia uzale¿nienia Polski od importu gazu ziemnego z zagranicy. Produkcja gazu
ziemnego w Polsce pokrywa bowiem zaledwie oko³o 40% krajowego zapotrzebowania.
W 2009 r. Polska zakupi³a 9,14 mld m

3

gazu ziemnego. G³ównym dostawc¹ gazu do Polski

jest Rosja [25] (szczegó³y tab. 2).

Chc¹c zachowaæ pewn¹ niezale¿noœæ od dostaw gazu ziemnego, Polska podejmuje

dzia³ania w trzech obszarach. Jednym z nich jest dywersyfikacja dostaw. W 2009 r. pod-
pisana zosta³a umowa pomiêdzy PGNiG a Qatargas Operating Company na sprzeda¿ i do-
stawy gazu skroplonego z Kataru do Polski. Pocz¹wszy od 2014 r. przez 20 lat Polska
uzupe³ni iloœæ pozostaj¹cego do dyspozycji gazu ziemnego o 1 mln ton LNG rocznie. W tym
celu w Œwinoujœciu podjêta zosta³a inwestycja polegaj¹ca na budowie terminala – gazoportu.

Kolejn¹ inicjatyw¹ – maj¹c¹ zwiêkszyæ poda¿ gazu – s¹ poszukiwania z³ó¿ prowadzone

poza granicami Polski, w Skarv/Snadd/Idun na Norweskim Szelfie Kontynentalnym, gdzie
prace badawcze s¹ najbardziej zaawansowane (w 2007 r. zakupiono udzia³y w koncesji

179

Rys. 3. Zasoby i wydobycie gazu ziemnego w Polsce

ród³o: Pañstwowy Instytut Geologiczny http://www.pig.gov.pl

Fig. 3. Natura gas reserves and production in Poland

poszukiwawczo-wydobywczej, a w 2011 r. ma siê rozpocz¹æ eksploatacja). Oprócz Nor-
wegii, PGNiG zainteresowane jest z³o¿ami wystêpuj¹cymi w Libii, Egipcie, Danii,
Pakistanie, Algierii, Tunezji, Kenii i Mongolii.

Wreszcie pojawi³a siê koncepcja nie tylko zwiêkszania wydobycia z ju¿ zbadanych

zasobów wystêpuj¹cych na obszarze Polski (oczekuje siê wzrostu wydobycia do poziomu
ok. 6,2 mld m

3

rocznie), ale rozpoznania i eksploatacji z³ó¿ gazu ³upkowego (shale gas).

3. Gaz ³upkowy w Polsce

Konwencjonalny gaz ziemny migruje w ska³ach i gromadzi siê na obszarach relatywnie

³atwo eksploatowanych, natomiast cech¹ gazu ³upkowego jest jego wystêpowanie w zam-
kniêtych strukturach skalnych. Gaz ³upkowy – zwany tak¿e niekonwencjonalnym – charak-
teryzuje siê wiêc specyfik¹ po³o¿enia. Tworz¹ go pok³ady gazu ukryte g³êboko, w trudno
dostêpnych warstwach geologicznych, zawieraj¹cych du¿o materii organicznej sprzed milio-
nów lat. Z³o¿a gazu ³upkowego stanowi¹ niejako Ÿród³o tych z³ó¿, które migrowa³y do
innych partii i pok³adów geologicznych i s¹ obecnie eksploatowane. Wiedza o ich istnieniu
dostêpna by³a cz³owiekowi ju¿ przesz³o sto lat temu. Nie posiadano jednak wystarczaj¹cych
mo¿liwoœci technicznych pozwalaj¹cych na wydobycie gazu ³upkowego.

Obecnie znane s¹ dwie podstawowe metody wydobycia gazu ³upkowego. Jednym z nich

jest tzw. wiercenie poziome. Na pierwszym etapie prowadzony jest odwiert do g³êbokoœci
zalegania z³o¿a, a nastêpnie w poziomie, na d³ugoœci nawet kilometra do miejsca jego
wystêpowania. Drugi sposób pozyskania surowca to liczne odwierty, którymi pod ciœ-
nieniem wprowadzana jest woda z piaskiem. Metoda ta zwana szczelinow¹ przyczynia siê do
rozsadzenia ska³, a przy jej zastosowaniu gaz znajduje ujœcie na powierzchniê.

Prowadzenie eksploatacji gazu ³upkowego jest znacznie kosztowniejsze ni¿ tradycyj-

nych z³ó¿, wymaga specjalistycznego sprzêtu i du¿ych nak³adów kapita³owych. Koszt
jednego odwiertu szacowany jest na 15–20 mln dolarów.

180

TABELA 2.Struktura geograficzna importu gazu ziemnego do Polski wed³ug kierunków [mln m

3

]

TABLE 2. Natural gas import to Poland [mln m

3

]

Wyszczególnienie

Rok

2004

2006

2008

2009

w mln m

3

%

Rosja

5 757,6

6 839,7

7 056,7

8 137,2

89,06

Kraje Azji Œrodkowej

2 679,9

2 346,9

2 377,2

0

,0

0

,0

Niemcy

386,2

477,5

825,4

993,4

10,87

Pozosta³e

0,3

4,2

5,3

5,3

0,05

Razem

9 304,0

10 028,4

10 264,3

9 135,9

100,00

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych pochodz¹cych z Raportu PGNiG za 2009 r i danych

Ministerstwa Gospodarki

W ostatnich latach nast¹pi³ bardzo intensywny wzrost poszukiwañ gazu ³upkowego na

œwiecie. Przyczyn¹ tego faktu jest wzrost cen gazu ziemnego (szczegó³y rys. 4). Choæ
generalnie utrzymuje siê trend wzrostu cen gazu ziemnego, to zauwa¿alne s¹ ró¿nice
regionalne. Najwy¿sze s¹ w Japonii, gdzie prawie wy³¹cznie dostarczany jest gaz w postaci
skroplonej (LNG). Nieco ni¿sze s¹ w Europie i Stanach Zjednoczonych Ameryki, gdzie
dominuje transport ruroci¹gami. Najni¿sze ceny obserwowane s¹ w krajach posiadaj¹cych
w³asne z³o¿a (Kanada, Wielka Brytania).

Zainteresowanie gazem ³upkowym ma swoje przyczyny tak¿e w relacjach politycznych

wystêpuj¹cych pomiêdzy eksporterami a importerami gazu ziemnego. Poniewa¿ rejony
wystêpowania b³êkitnego paliwa nie s¹ to¿same z obszarami o najwy¿szym na niego
popycie, od dziesiêcioleci nastêpuje silna presja obu grup krajów na uzyskiwanie korzyœci
w zamian za dostawy gazu lub renegocjacje jego cen. Ta sytuacja pogarsza warunki nie
tylko produkcji przemys³owej czy ci¹g³oœci dostaw energii elektrycznej lub cieplnej, ale
bezpoœrednio wp³ywa na poziom bezpieczeñstwa energetycznego pañstw i bezpieczeñstwa
narodowego.

Ponadto uzale¿nienie pañstw od gazu zimnego jest coraz wiêksze z uwagi na mo¿liwoœci

technologicznego jego zastosowania, wzrost liczby ludnoœci na œwiecie, a wiêc i poten-
cjalnych odbiorców, oraz wspomniane wczeœniej walory gazu ziemnego.

W konsekwencji kraje dysponuj¹ce odpowiednim zapleczem technologicznym przyst¹-

pi³y do poszukiwañ nowych Ÿróde³ gazu ziemnego licz¹c w dalszej perspektywie na unieza-
le¿nienie siê od dostaw, a tak¿e uzyskanie nowej pozycji wœród producentów i eksporterów
gazu ziemnego na œwiecie. Dodatkowo argumentem na rzecz poszukiwañ i eksploatacji
gazu s¹ przewidywania co do wielkoœci zasobów. Szacuje siê, ¿e œwiatowe zasoby gazu
niekonwencjonalnego mog¹ byæ nawet dziesiêciokrotnie wiêksze ni¿ udokumentowane
z³o¿a gazu konwencjonalnego. Gaz niekonwencjonalny wystêpuje w dwóch postaciach:
gazu ³upkowego znajduj¹cego siê w z³o¿ach, w których gaz ziemny „uwiêziony” jest
w ska³ach ilastych (tzw. shale gas) oraz gazu zawartego w porach skalnych (tzw. tight gas).

181

Rys. 4. Ceny gazu ziemnego w latach 1984–2008

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Statistical Review of World Energy 2010

Fig. 4. Prices of natural gas in years 1984–2008

Z³o¿a gazu niekonwencjonalnego s¹ np. obecnie g³ównym Ÿród³em tego rodzaju paliwa
w Stanach Zjednoczonych. W latach 2004–2008 produkcja gazu ³upkowego w tym kraju
potroi³a siê i stanowi 10% wydobycia gazu ziemnego ogó³em, czyli oko³o 40 mld m

3

.

Interesuj¹ce s¹ w tym przypadku dwie grupy krajów: jedna, z której wywodz¹ siê

podmioty zajmuj¹ce siê eksploracj¹ gazu i druga, obejmuj¹ca potencjalnych posiadaczy z³ó¿
gazu ³upkowego. Do pierwszej grupy zaliczaj¹ siê Stany Zjednoczone Ameryki i Kanada,
których doœwiadczenie, mo¿liwoœci technologiczne i warunki finansowe pozwalaj¹ na liczne
przedsiêwziêcia ekspedycyjne. Drug¹ grupê krajów otwiera Polska, a za ni¹ Wêgry, Niemcy,
Francja, Wielka Brytania, Australia, czy Chiny.

Wielkoœæ z³ó¿ gazu ³upkowego w Polsce szacowana jest na 1,5 bln m

3

(wg Advanced

Res. Int) do 3 bln m

3

(wg Wood Mackenzie).Tej oceny dokona³y amerykañskie firmy

konsultingowe na podstawie porównania warunków geologicznych polskich i amerykañ-
skich. To bardzo du¿o zwa¿ywszy na polskie zasoby gazu konwencjonalnego. Te szacowane
wielkoœci bêdzie mo¿na potwierdziæ jednak najwczeœniej za kilka lat, po przeprowadzeniu
licznych odwiertów i badañ geologicznych. Na razie Polska plasuje siê w grupie najbardziej
perspektywicznych pañstw œwiata, st¹d tak liczne zainteresowanie firm amerykañskich po-
szukiwaniami gazu ³upkowego.

182

Rys. 5. Obszary poszukiwañ w Polsce gazu konwencjonalnego i niekonwencjonalnego

ród³o: A. Grzeszczak: £upanie gazu, Polityka nr 21 z 22 maja 2010 r.

Fig. 5. Regions exploration of conventional and unconventional gas in Poland

Dotychczas wydano w Polsce za poœrednictwem Ministra Œrodowiska 58 koncesji na

poszukiwanie. Oprócz Lane Energy koncesje dosta³y m.in. Exxon Mobil, Chevron czy
Maraton, a tak¿e Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo (11 koncesji) i PKN Orlen
(5 koncesji). Jako pierwsza, odwierty rozpoczê³a w czerwcu 2010 r. Lane Energy, kanadyjska
firma poszukiwawczo-wydobywcza w rejonie wsi £ebie, niedaleko Lêborka. Amerykañski
koncern paliwowy ConocoPhillips zamierza w 2010 r. rozpocz¹æ pod Gdañskiem odwierty
w ramach programu wydobycia gazu ³upkowego, natomiast jesieni¹ 2010 r. prace podejmie
PGNiG g³ównie w rejonie Lubelszczyzny, Mazowsza, Pomorza i na Dolnym Œl¹sku [28].
Ze wzglêdu na wysokie koszty prowadzenia odwiertów (ka¿dy odwiert kosztuje oko³o
50 mln USD), a tak¿e koniecznoœæ zastosowania odpowiednich technologii polskie firmy,
w tym PKN Orlen, wchodz¹ w alianse strategiczne z wielkimi koncernami naftowo-gazo-
wymi, aby wspólnie zainwestowaæ w poszukiwanie i wydobycie surowca w Polsce.

Idea wydobywania gazu ³upkowego w Polsce obudzi³a ogromne nadzieje. Rz¹d zacz¹³

siê zastanawiaæ nad zasadnoœci¹ podpisania umowy na dostawy gazu z Rosji [7]. W styczniu
2010 r. zakoñczono negocjacje pomiêdzy Polsk¹ a Rosj¹ w sprawie dostaw gazu ziemnego.
Przygotowana umowa zak³ada miêdzy innymi, ¿e Polska zwiêkszy dostawy gazu z Rosji do
wysokoœci 10,3 mld m

3

rocznie do 2037 r. Umowa jeszcze nie zosta³ podpisana, gdy¿

w¹tpliwoœci zg³asza miêdzy innymi Komisja Europejska, obawiaj¹c siê zbyt silnego uzale¿nie-
nia od jednego dostawcy. Polska oczekuje, i¿ potwierdzenie informacji o zasobnoœci i dos-
têpnoœci z³ó¿ gazu ³upkowe pozwoli nam na samowystarczalnoœæ energetyczn¹, a byæ mo¿e
tak¿e na eksport gazu. Gdyby Polska z importera gazu sta³a siê jego eksporterem, wp³yw na
sytuacjê makroekonomiczn¹ kraju by³by znacz¹cy. Obni¿y³by siê deficyt na rachunku
obrotów bie¿¹cych (ró¿nica miêdzy eksportem i importem powiêkszona o p³atnoœci z odse-
tek od kapita³u). To z kolei mog³oby zwiêkszyæ bezpieczeñstwo finansowe kraju.

Wykorzystanie gazu pozyskiwanego z ³upków stworzy³oby na pewno ogromne mo¿li-

woœci rozwoju, ale rozpoczêcie eksploatacji jest przewidywane za 8–10 lat. To Ÿród³o energii
musi pozostaæ jako jeden z elementów strategii bezpieczeñstwa energetycznego kraju, a nie
jego g³ówny filar. Przysz³oœæ energetyczna wymaga dzia³añ w ró¿nych kierunkach: poszu-
kiwania nowych zasobów gazu ziemnego i uruchamiania wydobycia z tych z³ó¿; bardziej
efektywnego wykorzystania energii; tworzenia d³ugofalowych programów wykorzystania
energii ze Ÿróde³ odnawialnych, obejmuj¹cych prace nad obni¿eniem kosztów takich przed-
siêwziêæ; wreszcie – opracowania bezpiecznych dla œrodowiska metod wykorzystywania
wêgla i innych paliw kopalnych [21].

Plany dotycz¹ce eksploatacji gazu ³upkowego pozytywnie oddzia³uj¹ na sytuacjê na

rynku œwiatowym. Koncerny gazowe produkuj¹ce gaz konwencjonalny ju¿ dziœ s¹ bardziej
sk³onne negocjowaæ ceny, warunki i wielkoœæ dostaw, œwiadome prawdopodobnej konku-
rencji w najbli¿szych latach. Niemcy, W³ochy oraz Turcja zmieni³y swoje porozumienia
z Rosj¹, uzyskuj¹c znacznie lepsze warunki zakupu gazu ziemnego.

Inwestycje zwi¹zane z gazem pochodz¹cym z ³upków mog¹ jednak okazaæ siê nie-

op³acalne, gdy z³o¿a znajdowaæ siê bêd¹ na terenach chronionych (w Polsce 19% po-
wierzchni kraju stanowi¹ obszary chronione). Choæ prawo pozwala na podjêcie dzia³añ
w tzw. nadrzêdnym interesie publicznym, to wtedy trzeba zastosowaæ rozwi¹zania tech-
niczne w jak najmniejszym stopniu oddzia³uj¹ce na œrodowisko, np. odwierty poziome, a to
znacznie mo¿e zwiêkszyæ i tak wysokie koszty eksploatacji. W Szwecji zaniechano inwes-
tycji z uwagi na ochronê œrodowiska [29].

183

Pewnym ograniczeniem mo¿e okazaæ siê przeszacowanie z³ó¿ europejskich, a w tym

i polskich. Wyceny rezerw oparte zosta³y na badaniach geologicznych, przeprowadzanych
w zupe³nie innych celach ni¿ ustalenie pojemnoœci z³ó¿ gazu znajduj¹cych siê miêdzy
formacjami skalnymi. Na Wêgrzech po pierwszych próbach zaprzestano eksploatacji ze
wzglêdu na nieop³acalnoœæ inwestycji. Ocenia siê, i¿ w Polsce potrzebne bêd¹ odwierty na
g³êbokoœæ nawet 2,5–4 km, podczas gdy w Stanach Zjednoczonych zaledwie 800 m.

Kolejnym problemem s¹ koszty prowadzenia prac badawczych i eksploatacyjnych.

Firma, która ubiega siê o koncesjê na poszukiwanie gazu ³upkowego w Polsce, musi ponieœæ
op³atê w wysokoœci nawet kilku milionów z³otych, a tak¿e op³atê administracyjn¹ oraz za
u¿ytkowanie górnicze, czyli op³atê za to, ¿e mo¿e prowadziæ prace geologiczne w miejscach
nale¿¹cych do Skarbu Pañstwa. Gdy podejmie decyzjê o eksploatacji i otrzyma wymagan¹
koncesjê na tê formê dzia³alnoœci, przedsiêbiorstwo zmuszone jest p³aciæ za ka¿de wydobyte
1000 m

3

gazu ziemnego oko³o 5 z³. Jest to obecnie okreœlona w rozporz¹dzeniu Rady

Ministrów op³ata uzale¿niona od wielkoœci wydobycia [30].

Podsumowanie

Z³o¿a gazu ³upkowego maj¹ szansê odegraæ w Polsce wa¿n¹ rolê, o ile przewidywane

wielkoœci zasobów potwierdz¹ siê, a udzia³ w eksploatacji z³ó¿ uzyskaj¹ polskie podmioty
gospodarcze. Wtedy poprawi siê poziom bezpieczeñstwa energetycznego i zmniejszy siê
uzale¿nienie od importu gazu ziemnego z Rosji. W konsekwencji zmianie ulegnie pozycja
Polski w Europie, tak na p³aszczyŸnie dostawców surowców energetycznych, jak i w kon-
tekœcie dochodów pañstwa.

Wydobycie gazu ³upkowego mo¿e przyczyniæ siê do zastosowania nowoczesnych roz-

wi¹zañ technologicznych i zwiêkszyæ nasz¹ wiedzê na temat sposobów eksploatacji z³ó¿
trudnodostêpnych.

Literatura

[1] Grzeszczak A., 2010 – £upanie gazu. Polityka nr 21 z 22.05.2020.
[2] Hadro J., 2010 – Strategia poszukiwañ z³ó¿ gazu ziemnego w ³upkach. Przegl¹d Geologiczny vol 58, nr 3.
[3] Kaliski M., 2010 – Rola gazu ziemnego w polityce energetycznej pañstwa. MG. Konferencja MŒ. Warszawa,

styczeñ 2010.

[4] Krawiec J., 2010 – Nafciarze szukaj¹ b³êkitnego paliwa. Rzeczpospolita 16.06.2010.
[5] Kurasz J., 2010 – Gazowa gor¹czka. Rzeczpospolita 15.06.2010.
[6] £akoma A., 2010 – Dobra przysz³oœæ gazu z ³upków. Rzeczpospolita 15.06.2010.
[7] £akoma A., 2010 – Donald Tusk nie wyklucza zmiany umowy z Gazpromem. Rzeczpospolita 14.06.2010.
[8] £akoma A., 2009 – Exxon postawi³ na gaz. Rzeczpospolita 15.12.2009.
[9] £akoma A., 2010 – Gaz ³upkowy mo¿e wp³yn¹æ na umowê gazow¹. Rzeczpospolita 16.06.2010.

[10] £akoma A., 2010 – Nowy sposób na szukanie gazu Rzeczpospolita 28.01.2010.
[11] £akoma A., 2010 – PGNiG bardziej zaanga¿uje siê w ³upki. Rzeczpospolita.10.06.2010.
[12] £akoma A., Walewska D., 2010 – Energia i geopolityka Rzeczpospolita 12.04.2010.
[13] £akoma A., 2010 – Gaz z ³upków dopiero za kilkanaœcie lat. Rzeczpospolita 09.04.2010.
[14] Magierowski M., 2010 – Z Nord Streamem bêdzie bezpiecznie.... Rzeczpospolita 16.03.2010.
[15] Morawski I., 2010 – Pieni¹dze to nie bogactwo. Rzeczpospolita 09.06.2010.
[16] Naimski P. Stani³ko J.F., 2010 – Gazowa pora¿ka polskich negocjatorów. Rzeczpospolita 10.06.2010.

184

[17] Nawrocki J., 2010 – Bilans zasobów gazu ziemnego w Polsce. Konferencja MŒ. Warszawa, styczeñ 2010.
[18] Olechnowicz P., 2010 – Trzeba zadbaæ o energiê. Rzeczpospolita 19.02.2010.
[19] Poprawa P., 2010 – Szansa na nowe z³o¿a gazu ziemnego. PIG. Warszawa, styczeñ 2010.
[20] Poprawa P., 2010 – Niekonwencjonalne z³o¿a gazu ziemnego – zachodnie doœwiadczenia oraz obecne

perspektywy poszukiwañ w Polsce. PIG. Konferencja MŒ Warszawa, styczeñ 2010.

[21] Sachs J.D., 2004 – Nasza energetyczna przysz³oœæ. Rzeczpospolita, 08.05.2004.
[22] Trusewicz I., 2010 – Polska na gazie? Rzeczpospolita, 06.04.2010.
[23] Wawelska D., 2010 – Cicha surowcowa rewolucja. Rzeczpospolita, 15.06.2010.
[24] Zalewska M., 2010 – Koncesje na poszukiwanie i rozpoznawanie z³ó¿ wêglowodorów w Polsce w tym shale

gas i tight gas. Przegl¹d Geologiczny vol 58, nr 3.

[25] Raport roczny PGNiG za 2009 r.
[26] Polska jak Teksas. Informacja prasowa Ministerstwa Œrodowiska, styczeñ 2010.
[27] Informacje publikowane na stronach Pañstwowego Instytutu Geologicznego http://www.pig.gov.pl
[28] http://www.rynekgazu.pl/index.html?id=92
[29] http://www.rynekgazu.pl/index.html?id=9&mid=10187
[30] http://www.rynekgazu.pl/index.html?id=9&mid=10182
[31] http://www.igg.pl/1/node/91
[32] The International Energy Agency (IEA) 2009 – Global Renewable Energy Policies and Measures Database.
[33] Statistical Review of World Energy 2010.