EKONOMIA
EKONOMIA
EKONOMIA
EKONOMIA
EKONOMIA
EKONOMIA
EKONOMIA
EKONOMIA
Systemy gospodarcze
Gospodarka rynkowa a centralnie kierowana
Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz
WARSZAWA
2006
© Copyright by Dariusz Prokopowicz
Różne modele systemów (
organizacji
) gospodarczych
Podział systemów gospodarczych
Gospodarka
mieszana
Gospodarka kierowana,
centralnie planowana,
sterowana.
Gospodarka
rynkowa
Gospodarka
centralnie
kierowana
Społeczna
gospodarka
rynkowa
Podzia
Podzia
ł
ł
system
system
ó
ó
w gospodarczych
w gospodarczych
Gospodarka
kierowana
Gospodarka
rynkowa
Gospodarka
mieszana
Podzia
Podzia
ł
ł
system
system
ó
ó
w gospodarczych
w gospodarczych
- to zespół ekonomicznych mechanizmów,
instytucji i regulacji prawnych
koordynujących proces podejmowania
decyzji ekonomicznych.
W gospodarce najlepszym mechanizmem
racjonalnego spełnienia potrzeb i najbardziej
efektywnego wykorzystania zasobów jest
instytucja
rynku
.
Znaczenie rynk
Znaczenie rynk
ó
ó
w w rzeczywisto
w w rzeczywisto
ś
ś
ci gospodarczej
ci gospodarczej
Rynek
jest najważniejszym mechanizmem w
gospodarce
rynkowej
. Bardzo ważne jest podkreślenie, że jedynie
w gospodarce rynkowej, ponieważ wytworzyły się
inne
systemy ekonomiczne
.
Model gospodarki rynkowej
- to taka, w której sterowanie
procesami gospodarczymi odbywa
się poprzez rynek.
- to taka, w której sterowanie procesami
gospodarczymi odbywa się poprzez rynek.
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa
≠
Model gospodarki
rynkowej w
postaci „czystej”.
Rzeczywistość
otoczenia
gospodarczego,
w którym żyjemy.
Najważniejsze założenia gospodarki rynkowej są następujące:
1
. Model dotyczy gospodarki rynkowej w warunkach kapitalizmu
tzn. w warunkach takiego systemu społeczno-gospodarczego
gdzie większość zasobów jest
własnością prywatną
.
2
. Gospodarka składa się z dwóch grup
podmiotów
gospodarujących
- gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw.
3
. Rynek dzieli się na
rynek dóbr
(konsumpcyjnych i kapitałowych)
oraz na
rynek zasobów
.
4
. Występują
współzależności
między podmiotami gospodarczymi.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Ad. 1.
Zasoby gospodarki rynkowej są w większości w
rękach
prywatnych
.
Obok sektora prywatnego istnieje we współczesnych
gospodarkach rynkowych państw wysoko-rozwiniętych
również przedsiębiorstwa, których jedynym właścicielem
lub głównym udziałowcem jest
skarb państwa
.
Występuje więc również
sektor publiczny
(uspołeczniony).
Gdy znaczna część przedsiębiorstw jest uspołeczniona
wówczas występuje model
gospodarki mieszanej
.
Problem przekształceń własnościowych związany jest
niejednokrotnie ze zmianą
rentowności przedsiębiorstwa
.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Ad. 1.
Przedsiębiorcy
posiadając środki produkcji
, z własnej
woli i bez niczyjej ingerencji, starają się
zmaksymalizować efekty, przy najniższych nakładach.
Owe „egoistyczne” dążenie do maksymalizacji dochodów
staje się podstawą rozwoju.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Ad. 2
. gospodarka składa się z dwóch grup
podmiotów gospodarujących -
gospodarstw
domowych
oraz p
rzedsiębiorstw.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Ad.2.
Lewa strona wykresu przedstawia
gospodarstwa
domowe
, a prawa
przedsiębiorstwa
. Są to dwie grupy
podmiotów podejmujących decyzje gospodarcze.
Wykres jest
uproszczonym modelem
gospodarki
rynkowej.
Bardzo często strumienie wymiany krążą tylko między
przedsiębiorstwami lub tylko między gospodarstwami
domowymi.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Ad.2.
Stosunkowo duża część wymiany odbywa się
między przedsiębiorstwami. Jedne przedsiębiorstwa
sprzedają innym
surowce
i
półfabrykaty
służące do
dalszej produkcji. Są to tzw.
dobra pośrednie
.
Przedsiębiorstwa sprzedają także
gotowe
(finalne) produkty,
które nie są przedmiotem dalszego przetwarzania.
Jeśli dobra finalne sprzedawane są gospodarstwom
domowym mówimy o
dobrach konsumpcyjnych
, jeśli
przedsiębiorstwom to
dobrami inwestycyjnymi
.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Rozbudowa uproszczonego
Rozbudowa uproszczonego
modelu gospodarki
modelu gospodarki
Ad.2.
Uproszczony model gospodarki rynkowej wymaga
innych jeszcze uzupełnień. Należy określić np. jakiego
rodzaju
konkurencja
dominuje na danym rynku, jakie są
motywacje
działań przedsiębiorstw i gospodarstw
domowych.
Należy również uwzględnić oddziaływanie
państwa
na procesy gospodarowania oraz
wymianę handlową z
zagranicą
.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
wolność wyboru
:
-
w podejmowaniu wszelkich decyzji gospodarczych,
- rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej,
Z powyższych założeń gospodarki rynkowej
(głównie z treści pkt. 1)
wynikają jej następujące cechy:
prawo do
:
- kierowania się własnym interesem podczas podejmowania
decyzji gospodarczych,
- posiadania kapitału i zakładania podmiotów gospodarczych,
- swobodnego kształtowania ceny,
- do swobodnego przepływu kapitału,
- do swobodnego przepływu siły roboczej,
- do swobodnego obrotu walutami i środkami produkcji.
J. M. Keynes
Adam Smith
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Brak lub tylko minimalna
ingerencja rządu
w procesy
gospodarcze.
Poziom ingerencji rządu
Keynesizm
Ekonomia
klasyczna
Niezbędny jest
interwencjonizm państwa w
gospodarkę
Wszystkimi procesami w
gospodarce steruje
wyłącznie rynek.
Państwo wyznacza ramy dla
mechanizmu rynkowego i
koordynuje
tempo rozwoju
gospodarki.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
A.d. 3.
Rynek
dzieli się na rynek dóbr
konsumpcyjnych i kapitałowych oraz rynek
czynników wytwórczych (rynek zasobów).
Poprzez rynek dóbr i rynek czynników
wytwórczych realizuje się podstawowe
współzależności pomiędzy gospodarstwami
domowymi a przedsiębiorstwami.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Rynek dóbr i zasobów
Rynek dóbr
Rynek dóbr
konsumpcyjnych
Rynek dóbr
kapitałowych
Rynek zasobów
Rynek usług
Rynek czynników
wytwórczych
Rynek ziemi
Rynek pracy
Rynek kapitału
Zasoby przyrody ożywionej
Rynek produktów
Zasoby przyrody nieożywionej
np. giełda papierów wartościowych
Na
rynku dóbr
– przedsiębiorstwa sprzedają
gospodarstwom domowym dobra konsumpcyjne oraz
innym przedsiębiorstwom dobra kapitałowe.
Na rynku tym poprzez ścieranie się popytu i podaży
kształtowane są ceny i ich relacje na podstawie których
dokonywane są
transakcje kupna – sprzedaży
.
Model gospodarki rynkowej
Model gospodarki rynkowej
Na
rynku czynników wytwórczych
gospodarstwa domowe
sprzedają
zasoby siły roboczej
(otrzymują za to płace),
zasoby naturalne
(otrzymują za to renty) oraz
kapitał
finansowy
(otrzymują za to procenty lub zyski).
Nierynkowym systemem jest
gospodarka centralnie sterowana
(kierowana, centralnie kierowana).
Ten system był wprowadzany w życie na terenie
bloku
państw socjalistycznych
i wg niego
gospodarowano w Polsce w latach 1944-1989.
Model gospodarki kierowanej
Model gospodarki kierowanej
-
publiczna własność środków produkcji
, państwo jest
właścicielem, bądź wszystkim bądź dużych i średnich,
przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych oraz
zasobów naturalnych,
Charakterystyka gospodarki
Charakterystyka gospodarki
centralnie sterowanej
centralnie sterowanej
- ponieważ państwo posiada środki produkcji
może
przystąpić do planowania
, które odbywa się centralnie
przez ośrodek rządowy i decyduje o strukturze produkcji,
jej podziale i organizacji. Poprzez plan następuje podział
dóbr konsumpcyjnych wśród członków społeczeństwa.
System centralnie sterowany
, którego synonimem
jest gospodarka socjalistyczna okazał się
niewydolny
i nie zaspakajał potrzeb ludzi.
Model gospodarki kierowanej
Model gospodarki kierowanej
Prywatna inicjatywa
była w nim niemile widziana, a
wręcz zwalczana.
Ekonomia mówi, że to właśnie ta inicjatywa jest
motorem zmian, nie dziwi upadek systemu
socjalistycznego.
Zwykle dzieje się tak, że "państwowy" kierownik
będzie
gorzej zarządzał
od prywatnego managera.
Model gospodarki kierowanej
Model gospodarki kierowanej
W socjalizmie zarządzający i pracownicy
nie
mieli motywacji
do lepszej, więc występowało
zjawisko olbrzymiego
marnotrawstwa zasobów
i do chronicznego
niedoboru produktów
.
Centralnie sterowanie jest zawsze mniej
efektywne od
"niewidzialnej ręki rynku"
.
Ta niewidzialna ręka to abstrakcyjny
mechanizm
mówiący, że na rynku samoistnie dojdzie do
stabilizacji
na
najwłaściwszym poziomie
.
Model gospodarki kierowanej
Model gospodarki kierowanej
Ingerencja państwa w rynek zwykle destabilizuje
go,
utrudnia dojście do równowagi i w konsekwencji
mimo początkowej iluzji sukcesu, często osiągnie
efekt przeciwny od zamierzonego.
Niektórzy,
nie znający podstaw ekonomii
klasycznej
lub nie chcący jej znać, powiedzą że
to złudzenie, że lepsza jest świadoma ingerencja
człowieka w mechanizm rynkowy.
Sądzą także, że
kapitalizm
(gospodarka rynkowa)
wyzyskuje robotników. Tak było w XIX w., obecnie
kapitalizm daje im pracę, przynosi rozwój i pozwala
każdemu stać się właścicielem kapitału, czyli być np.
producentem (
współorganizatorem procesu produkcji
).
B
B
łę
łę
dy krytyk
dy krytyk
ó
ó
w kapitalizmu
w kapitalizmu
Warto spojrzeć na przykład USA, jednej z
najbardziej rynkowych gospodarek świata, gdzie
już
50% ludności
jest właścicielami poważnego
kapitału akcyjnego
.
W okresie realnego socjalizmu w Polsce (przez pół
wieku) niemal wyłącznym właścicielem przedsiębiorstw
było państwo, czyli organy władzy socjalistycznej.
W
propagandzie ideologii socjalizmu – niby wszyscy
Polacy, w rzeczywistości przeciętny Kowalski nie
posiadał żadnych czynników wytwórczych,
znaczących kapitałów itp.
B
B
łę
łę
dy krytyk
dy krytyk
ó
ó
w kapitalizmu
w kapitalizmu
Pamiętajmy, że robią to
z naszych podatków
, które
mogłyby być przez nas samych lepiej
wykorzystane na rozwój, a nie na ingerencję, która
tylko zaszkodzi gospodarce i utrudnia jej rozwój !
Warto o tym wiedzieć, gdy kolejni politycy
proponują
ingerencję w gospodarkę
z
"ważnych powodów".