Genetyka
nadci
ś
nienia t
ę
tniczego
Jednogenowe postaci
nadci
ś
nienia t
ę
tniczego
Choroba
Gen lub locus
Dziedziczenie
Niedobór 11β-hydroklsylazy steroidowej
Niedobór 17α-hydroksylazy steroidowej
Zespół Liddle a
Pozorny nadmiar mineralokortykosteroidów (AME)
Mutacja S810L genu receptora
mineralokortykosterodiów
Rodzinny hiperaldosteronizm Typu I (FH-I, GRA)
Rodzinny hiperaldosteronizm typu II (FH-II)
Zespół Gordona (PAHII)
Nadciśnienie z brachydaktylią
Nadciśnienie z hipercholesterolemią i
hipomagnezemią
CYP11B1
CYP17
SCNN1B
SCNN1G
HSD11B2
NR3C2
CYP11B1/B2
7p22
1q31-q42
PRKWNK1
PRKWNK4
12p
mtDNA
Autosomalne recesywne
Autosomalne recesywne
Autosomalne dominujące
Autosomalne recesywne
Autosomalne dominujące
Autosomalne dominujące
Autosomalne dominujące (?)
Autosomalne dominujące
Autosomalne dominujące
Mitochondrialne
Genetyka
chorób nerek
Choroby nerek wywo ane mutacj
ą
pojedynczego genu:
Zespó Alporta
n
Zespó Alporta jest wrodzoną, dziedziczną glomerulopatią
spowodowaną genetycznie uwarunkowanym zaburzeniem
syntezy jednego z ańcuchów kolagenu IV.
n
Zespo owi temu towarzyszy zwykle upośledzenie s uchu.
n
Rzadko występują zmiany w narządzie wzroku
Choroby nerek wywo ane mutacj
ą
pojedynczego genu:
Zespó Alporta
n
Przyczyną choroby jest zaburzenie syntezy b ony podstawnej
spowodowane genetycznie uwarunkowanym brakiem ańcucha
α kolagenu IV.
n
W 80 – 85% przypadków choroba jest dziedziczona w sposób
dominujący związany z p cią.
n
Defekt dotyczy wówczas ańcucha α 5 kolagenu IV, a
zmutowany gen jest po ożony na dystalnym ramieniu
chromosomu X (COL4A5, Xq22).
n
W genie COL4A5 zidentyfikowano ponad 300 różnych mutacji.
Są to mutacje bezsensu, mutacje procesu sk adania RNA lub
delecje mniej niż 10 par zasad.
Choroby nerek wywo ane mutacj
ą
pojedynczego genu:
Zespó Alporta
n
Mężczyźni chorzy na zespó Alporta (związany z chromosomem
X) nie przenoszą tej choroby na synów, lecz tylko na córki.
n
Kobiety chore na zespó Alporta (związany chromosomem X)
przenoszą chorobę w 1/3 do ½ przypadków.
n
U kobiet zwykle jedynym objawem jest mikrohematuria.
n
U mężczyzn z delecjami w genie COL4A5 stwierdzono poą czoną
z g uchotą progresję do krańcowej niewydolności nerek w 2-3
dekadzie życia.
Choroby nerek wywo ane mutacj
ą
pojedynczego genu:
Zespó Alporta
n
Choroba przebiega agodniej u kobiet, natomiast w sposób
umiarkowany lub ciężki u mężczyzn.
n
W postaci dziedziczonej w sposób autosomalny recesywny
defekt dotyczy ańcuchów α 3 i α 4 kolagenu IV, a geny
kodujące COL4A3 i COL4A4 znajdują się na chromosomie 2
(2q36 – 37).
n
Prawdopodobnie defekty genetyczne mogą występować również
na innych chromosomach (chromosom 13?).
n
B ona podstawne z omówionym defektem genetycznym ma
unikatowe w aściwości antygenowe: nie wiąże ona przeciwcia
przeciwko b onie podstawnej.
n
Wymienione zmiany w b onie podstawnej występują również w
naskórku, w śliniankach i soczewkach.
Choroby nerek wywo ane mutacj
ą
pojedynczego genu:
Zespó Alporta
Rozpoznanie zespo u Alporta stawia się na postawie
następujących charakterystycznych objawów oraz wyników
badań dodatkowych:
n
rodzinne występowanie objawów klinicznych wymienionych
powyżej
n
wynik badania biopsyjnego nerki, a zw aszcza wygląd b ony
podstawnej w mikroskopie elektronowym
n
wykrycie mutacji genowej po przeprowadzeniu badań
genetycznych
n
wzmożone wydalanie z moczem produktów degradacji kolagenu
z moczem.
Choroby nerek wywo ane mutacj
ą
pojedynczego genu:
Zespó Alporta
W rozpoznaniu różnicowym należy wziąć pod uwagę stany
chorobowe przebiegające z krwiomoczem o charakterze
rodzinnym.
Wśród takich chorób wymienić należy:
n
agodny rodzinny krwiomocz
n
zespó cienkich b on podstawnych
n
stany zagrożenia kamicą.
Nie należy zapominać o tym, że aż do 20% przypadków zespo u
Alporta rozwija się w wyniku nowych mutacji.
Choroby nerek wywo ane mutacj
ą
pojedynczego genu:
Zespó Alporta
n
Nawroty krwiomoczu mogą utrzymywać się przez wiele lat przed
rozwojem niewydolności nerek.
n
Rozwój niewydolności nerek postępuje powoli.
n
U mężczyzn terminalna niewydolność nerek rozwija się w 4 – 5
dekadzie życia.
n
U kobiet terminalna niewydolność nerek rozwija się rzadziej.
n
Brak zadowalających metod terapeutycznych.
n
Choroba nie przenosi się zwykle na przeszczepioną nerkę).
n
Poradnictwo genetyczne prenatalne może zapoznać rodziców z
ryzykiem rozwoju choroby u dziecka.
Choroby nerek wywo ane mutacj
ą
pojedynczego genu:
Zwyrodnienie torbielowate (wielotorbielowato
ść
) nerek
n
Zwyrodnienie torbielowate nerek jest częstą przyczyną
krańcowej niewydolności nerek. Aż > 10% leczonych
nerkozastępczo to chorzy ze zwyrodnieniem torbielowatym
nerek.
n
Wielotorbielowatość nerek jest schorzeniem charakteryzującym
się obecnością niezliczonych ilości torbieli różnej wielkości,
rozmieszczonych zarówno w korze, jak i w rdzeniu obu nerek.
n
Torbiele te powodują powiększenie i zniekszta cenie narządów.
Molekularna i kliniczna
charakterystyka
AD
PKD i
AR
PKD
ADPKD
ARPKD
Charakterystyka molekularna
-
Sposób dziedziczenia
-
Gen
- Produkt genu – białko
- Struktura białka
- Lokalizacja tkankowa
- Lokalizacja komórkowa
- Funkcja
Charakterystyka kliniczna
-
częstość występowania
-
wiek wystąpienia ESRD
- umiejscowienie torbieli nerkowych
- objawy pozanerkowe
Autosomalnie dominujący
PKD1 (16p13.3)
PKD2 (4q21-q22)
Policystyna 1 (PC-1) – 4302 reszty
aminokwasowi
Policystyna 2 (PC2) – 968 reszt
aminokwasowych
PC-1L integralne białko błonowe
PC-2: integralne białko błonowe, podobne do
kanału TRPC
PC-1, PC-2: heterogeniczne
PC-1: błona cytoplazmatyczna, rzęski
pierwotne
PC-2: retikulum endoplazmatyczne, rzęski
pierwotne
PC-1: receptor?. Wspólne z PC-2 towarzyszy
kanał jonowy
PC-2: kanał kationowy aktywowany przez
Ca
2+
1:400 do 1:1000
6. lub 7. dekada
Wszystkie segmenty nefronu
Torbiele wątrobiwe, trzustce, śledzionie,
nadciśnienie tętnicze, tętniaki
śródczaszkowe
Autosomalnie recesywny
PKHD1 (16p21.1
–
p12)
Fibrycystyna/poliducyna – 4074 reszty
aminokwasowi
Fibrycystyna/poliducyna – integralne białko
błonowe
Fibrycystyna/poliducyna – nerki, trzustka, wątroba
Fibrocystyna/poliducyna – błonka
cytoplazmatyczna, rzęski pierwotne, ciałko
podstawowe
Funkcja nieznana
1:6000 do 1:40 000
Wczesne dzieciństwo
Kanaliki zbiorcze
Zaburzenia rozwoju dróg żółciowych, zwłóknienie
wątroby, nadciśnienie tętnicze, nadciśnienie
wtórne.
G ówne jednogenowe choroby
k
ę
buszków nerkowych
Typ
glomerulo
patii
Choroba (zespół)
Początek choroby
Dziedziczenie
Fen
Locus
Produkt genu
Zaburzenia
budowy
błony
podstawnej
kłębuszka
Zespół Alporta
Późny
AR
AD
COL4A3
lub
COL4A4
2q35-37
Łańcuch α3 lub α4
kolagenu typu
IV
Zespół cienkich błon
AD
Zespół Alporta
Sprzężone z płcią
COL4A5
Xq22.3
Łańcuch α5 kolagenu
typu IV
Zespół Alporta z
rozsianą
mięśniakowat
ością
COL4A5 i
CO
L4
A6
Łańcuch α5 i α6
kolagenu typu
IV
Zespół Alporta z
opóźnieniem
umysłowym
COL4A5 i
AC
SL
4
(FA
CL
4)
Łańcuch α5 kolagenu
typu IV i
synteza acylo-
CoA swoista dla
długołańcuchow
ych kwasów
tłuszczowych
Zespół
paznokciowo-
rzepkowy
(NPS)
AD
LMXIB
9q34
Czynnik transkypcyjny
LMX1B
Zespół Piersona
Okres niemowlęcy
AR
LAMB2
3p14-22
Łańcuch β
2
lamininy
G ówne jednogenowe choroby
k
ę
buszków nerkowych
Zaburzenia
budowy
cytoszkieletu
podocytów
OSSK
Późny
AD
ACTN4
19q13
Alfa-aktynina 4
Zespół Ebsteina
Późny
AD
MYH9
22q11.2
Ciężki łańcuch IIA
miozyny
niemięśniowej
Zespół Fechnera
Anomalia Maya-
Hegglina
Zespół Sebastiana
Zaburzenia
czynności
organelli
komórkowych
Cytopatia
mitochondrialna
Dzieciństwo/młodzi
dorośli
Mitochondrialnie
MTTL1
modna
tRNA dla leucyny
(tRNA
Leu
)
Zespół Fabry ego
Dorośli
Sprzężone z płcią
GAL
Xq22
Alfa-galaktozydaza
Zaburzenia
budowy
filtracyjnej błony
szczelinowatej
ZN typu fińskiego
Okres niemowlęcy
AR
NPHS1
19q13.1
Nefruna
ZN steroidooporny
Różny
AR
NPHS2
1q25-31
Podoczna
Zespół Denysa-
Drasha
Okres niemowlęcy
AD
WT1
11p13
Białko WT1
Zespół Frasiera
OSSK
Dorośli
AD
CD1AP
6p12
CD2AP
OSSK
Późny
AD
TRPC6
11q21-2
2
TRPC6