ERGONOMIA I BiHP

Parametry przestrzenne i

materialne

ś

rodowiska pracy

Granice przestrzeni roboczej, s

ą

determinowane przez:

- minimaln

ą

powierzchni

ę

jak

ą

zajmowa

ć

b

ę

dzie wyposa

ż

enie stanowiska,

- łatwo

ść

dostarczania materiału,

- długo

ść

traktów komunikacyjnych,

- jako

ść

warunków

ś

rodowiskowych (zwłaszcza o

ś

wietlenie),

- warunki bhp.

Struktura przestrzenna stanowisk pracy powinna:
- zapewni

ć

bezpieczn

ą

i wygodn

ą

prac

ę

dla 90% populacji u

ż

ytkowników,

- by

ć

dostosowana do ich ekstremalnych cech wymiarowych,

- umo

ż

liwia

ć

dopasowanie niektórych parametrów przestrzennych stanowiska do

indywidualnych potrzeb u

ż

ytkowników, wprowadzaj

ą

c mo

ż

liwo

ść

regulacji,

- uniemo

ż

liwia

ć

powstawanie zagro

ż

e

ń

wypadkowych i szkodliwych dla zdrowia

- zapewnia

ć

swobod

ę

ruchów,

- zapewni

ć

minimalny koszt biologiczny podczas wysiłku pracownika,

- zapewnia

ć

dobre warunki widoczno

ś

ci procesu pracy i otoczenia.

Punktem wyj

ś

cia przy projektowaniu struktury przestrzennej stanowiska pracy jak

i jego elementów składowych s

ą

wymiary antropometryczne u

ż

ytkowników

oraz ich granice: pola widzenia i zasi

ę

gów ruchu.

1-7 – rozmiary,
a* – granica pola widzenia;
b* – pozioma (normalna) linia widzenia;
c* – centralna linia widzenia;
d* – optymalna linia widzenia;
A – k

ą

t powy

ż

ej którego o

ś

wietlenie nie daje ol

ś

nienia, strefa

niewa

ż

nych układów sterowniczych;

B – górna strefa mniej wa

ż

nych układów sterowniczych i

kontrolnych;

C – strefa optymalna dla układów kontrolno-sterowniczych;
D – dolna strefa mniej wa

ż

nych układów kontrolno-

sterowniczych;

E – zasi

ę

g.

Główne wielko

ś

ci pomiarowe

uwzgl

ę

dniane w analizie

struktury przestrzennej
stanowiska pracy w
zale

ż

no

ś

ci od:

- pozycji ciała: a) stoj

ą

cej, b)

siedz

ą

cej,

- ustawienia płaszczyzny pracy

lub obserwacji: a) pionowej,
b) poziomej, c) pod pewnym
k

ą

tem.

Wysoko

ść

manipulacyjna (H

manip

) – podstawowa miara wła

ś

ciwego poło

ż

enia

strefy pracy w stosunku do operatora.

Okre

ś

la ona wysoko

ść

od oparcia stóp do płaszczyzny poziomej przechodz

ą

cej

przez miejsce optymalnego przyło

ż

enia r

ą

k w czasie pracy.

Wysoko

ść

manipulacyjna okre

ś

la si

ę

w zale

ż

no

ś

ci od przyj

ę

tej pozycji ciała w

trakcie pracy i wymaga

ń

dotycz

ą

cych samych czynno

ś

ci (cechy ruchu).

Dla pracy wymagaj

ą

cej du

ż

ej swobody ruchu, wykonywanej w pozycji stoj

ą

cej,

wysoko

ś

ci

ą

optymaln

ą

jest poło

ż

enie r

ę

ki przy zgi

ę

tym przedramieniu, 5 cm

poni

ż

ej łokcia.

Ogólne zalecenia doboru H

manip

w zale

ż

no

ś

ci od przyj

ę

tej pozycji ciała

pracownika s

ą

nast

ę

puj

ą

ce:

- dla pozycji stoj

ą

cej - płaszczyzna pracy powinna znajdowa

ć

si

ę

7,5 cm poni

ż

ej

łokcia,

- dla pozycji siedz

ą

cej, wykonanie prac lekkich i

ś

rednio ci

ęż

kich powinno by

ć

mo

ż

liwe r

ę

kami zgi

ę

tymi w łokciu pod k

ą

tem 90

°

lub lekko rozwartymi,

- dla pozycji przemiennej (siedz

ą

co-stoj

ą

cej) - H

manip

powinna by

ć

taka jak dla

pozycji stoj

ą

cej.

Kolejno

ść

post

ę

powania przy ustaleniu wysoko

ś

ci manipulacyjnej (H

manip

):

1. ustalenie typu pracy i ci

ęż

ko

ś

ci wykonywanych czynno

ś

ci,

2. ustalenie pozycji ciała przyj

ę

tej przez pracownika w trakcie pracy,

3. okre

ś

lenie rodzaju wykonywanych ruchów,

4. ustalenie stopnia ograniczenia ruchowego dla przyj

ę

tych ruchów,

5. ustalenie zakresu nastawno

ś

ci siedziska i podnó

ż

ka,

6. okre

ś

lenie strefy wygody zwi

ą

zane z danym typem pracy.

7. ustalenie H

manip

dla odpowiedniej warto

ś

ci rozkładu normalnego danych

antropometrycznych.

Kształt i wymiar siedzisk:

W = P

U

- 5 cm,

- G

min

= 2/3 U (warunek wa

ż

ny ze wzgl

ę

du na utrzymanie równowagi ciała, zapewnia swobod

ę

ruchu nóg, zmniejsza ucisk ud),

- OT = 1/3 T (nie powinno by

ć

poni

ż

ej l

ę

d

ź

wi),

- OB = T - RA (zale

ż

ne jest od obwodu ciała i długo

ś

ci ramienia),

- SB = 1,5 M (M - szeroko

ść

miednicy).

Parametry siedziska powinny zapewni

ć

:

- warunków stabilizacji tułowia, ko

ń

czyn i głowy u

ż

ytkownika,

- stabilno

ś

ci i trwało

ś

ci samego siedziska,

- mo

ż

liwo

ś

ci jego regulacji i łatwej obsługi.

Uzyska

ć

to mo

ż

na stosuj

ą

c:

-

profilowanie i pochylenie płyty siedziska (dla stanu pracy, k

ą

t pochylenia

powinien by

ć

zawarty mi

ę

dzy 3

°

÷15

°

),

-

kształtowanie cz

ęś

ci bocznych i opar

ć

pod plecy

(promie

ń

podparcia > 101,5 cm);

-

podpórki pod stopy, łokcie głow

ę

(w zale

ż

no

ś

ci od pełni

ą

cej funkcji);

-

wła

ś

ciwe pokrycie płyt siedziskowych ze wzgl

ę

du na ich:

• twardo

ść

(ugi

ę

cie przy ruchach dynamicznych);

• szybko

ść

odprowadzania ciepła;

• współczynnik tarcia;
• wła

ś

ciwo

ś

ci elektryzuj

ą

ce;

• działanie alergiczne.

Alternatywne siedzisko do pracy przed komputerem:

Strefy wygody i identyfikacji wzrokowej

Strefy wygody i identyfikacji wzrokowej zale

żą

od:

- pozycji ciała przy pracy,
- odległo

ś

ci obrazu od oczu,

- charakteru wykonywanej pracy,
- rodzaju odbieranej przez zmysł wzroku informacji,
- wielko

ś

ci obrazu, jego jednoznaczno

ś

ci, ostro

ś

ci itp.,

- warunków o

ś

wietlenia.

Sposoby wykonywania czynno

ś

ci roboczych:

- bez u

ż

ycia wzroku, czyli tzw. ruchy

ś

lepe;

- z u

ż

yciem wzroku (czynno

ś

ci te okre

ś

lamy mianem koordynacji wzrokowo-

ruchowej).

Pole obserwacji – jest to całkowity zasi

ę

g widzenia, w którym za pomoc

ą

obu

oczu, bez ich poruszania, mo

ż

emy zaobserwowa

ć

du

ż

e przedmioty

spoczywaj

ą

ce, małe przedmioty poruszaj

ą

ce si

ę

lub sygnały optyczne.

Granice pola widzenia uwarunkowane s

ą

przez:

- usytuowanie oka w oczodole;
- kształt anatomiczny oczu i nosa.

i wynosz

ą

:

- w gór

ę

- 37

°

÷45

°

;

- w dół - 53

°

÷55

°

;

- w bok (w stron

ę

nosa) - 44

°

÷46

°

;

- w bok (na zewn

ą

trz) - 60

°

;

Pola widzenia oka prawego i lewego pokrywaj

ą

si

ę

(widzenie obuoczne), dzi

ę

ki

temu mo

ż

emy oceni

ć

odległo

ść

i wielko

ść

ogl

ą

danych przedmiotów.

W zale

ż

no

ś

ci od barwy

ś

wiatła i przedmiotu pole widzenia si

ę

zmienia.

Najwi

ę

ksze jest dla

ś

wiatła białego.

Ilo

ść

footoreceptorów zmniejsza si

ę

wraz z oddalaniem si

ę

od centrum siatkówki.

Wyró

ż

niamy wi

ę

c widzenie centralne i obwodowe.

Zmiana ostro

ś

ci widzenia

w zale

ż

no

ś

ci od k

ą

ta

widzenia

- zakres widzenia ostrego

- zakres widzenia dokładnego

- zakres widzenia

ś

redniego

- pole peryferyjne

Zmiana centralnego pola widzenia w zale

ż

no

ś

ci od:

przyj

ę

tej pozycji ciała: a) siedz

ą

cej, b) stoj

ą

cej;

płaszczyzn obserwacji: c) pionowej, d) poziomej;
zasi

ę

gów pola widzenia: 1) optymalny, 2) maksymalny.

Złudzenia optyczne dotycz

ą

nast

ę

puj

ą

cych tendencji:

a) zarówno podobie

ń

stwo jak i blisko

ść

nadaje strukturom ci

ą

gło

ść

,

b) ci

ą

gło

ść

a struktualizacja,

c) zamykania struktur,
d) sposób osadzenia linii wpływa na bł

ę

dn

ą

ocen

ę

ich długo

ś

ci,

e) utrudnienia oceny wielko

ś

ci w skutek zastosowanego kontrastu,

f) przeci

ę

cie równoległych szeregiem prostych daj

ą

złudzenie braku

równoległo

ś

ci,

g) pozornej wielko

ś

ci przedmiotu w zale

ż

no

ś

ci od jego barwy (element jasny-

bli

ż

ej, ciemny-dalej) - zjawisko irradiacji,

h) pozornej odległo

ś

ci przedmiotu wynikaj

ą

cej z jego wielko

ś

ci (element wi

ę

kszy

- bli

ż

ej, mniejszy - dalej),

i) złudzenia ruchu w wyniku przemiennego pojawiania si

ę

struktur jasnych i

ciemnych.

Przykłady złudze

ń

optycznych:

Warunki

ś

wietlne wymagane dla celów widoczno

ś

ci:

1. Zasada wła

ś

ciwego nat

ęż

enia o

ś

wietlenia. Okre

ś

lona jest warto

ś

ciami

minimalnymi i maksymalnymi. Minimalne nat

ęż

enie uwarunkowane jest

rodzajem wykonywanych czynno

ś

ci i mo

ż

liwo

ś

ci

ą

rozró

ż

niania

poszczególnych elementów (szczegółów), na stanowisku pracy. Maksymalna
warto

ść

zale

ż

na jest od subiektywnego odczucia, od wyst

ą

pienia zm

ę

czenia

wzroku i wieku.

2. Zasada dostosowania czasu postrzegania, który jest funkcj

ą

nat

ęż

enia

o

ś

wietlenia, wielko

ś

ci i kształtu obrazu lub jego pr

ę

dko

ś

ci ruchu, miejsca

pojawienia si

ę

, zm

ę

czenia i wieku patrz

ą

cego.

3. Zasada równomierno

ś

ci o

ś

wietlenia zwi

ą

zana z wymaganiami stawianymi

przez realizowane zadanie.

4. Zasada wła

ś

ciwych stosunków luminancji (przedmiot a otoczenie).

Przedmiot musi by

ć

o

ś

wietlony silniej ni

ż

otoczenie. Najsilniej w

pomieszczeniu powinien by

ć

o

ś

wietlony sufit (uzyskuje si

ę

wówczas

maksymalne rozproszenie o

ś

wietlenia ogólnego), nast

ę

pnie -

ś

ciany, a

najmniej - podłoga). Maksymalny stosunek luminancji nie powinien by

ć

wi

ę

kszy od 1:40.

5. Zasada równomierno

ś

ci kontrastu luminancji (przedmiot jako cało

ść

a jego

elementy). Obie te zasady (4 i 5) powi

ą

zane s

ą

ze zjawiskiem ol

ś

nienia

(bezpo

ś

rednim i po

ś

rednim).

Wpływ na ol

ś

nienie bezpo

ś

rednie ma:

- nat

ęż

enie

ź

ródła

ś

wiatła,

- poło

ż

enie

ź

ródła

ś

wiatła wzgl

ę

dem linii wzroku (dla

ź

ródeł umieszczonych

powy

ż

ej k

ą

ta 60

°

nad lini

ą

wzroku - zjawisko ol

ś

nienia ju

ż

nie wyst

ę

puje, im

bli

ż

ej linii wzroku, tym działanie jest silniejsze),

- stopie

ń

rozproszenia

ś

wiatła,

- rodzaj zastosowanych opraw o

ś

wietleniowych.

6. Zasada wła

ś

ciwego kontrastu barwnego całego przedmiotu jak i jego

elementów (zbyt du

ż

y kontrast - wzrok mo

ż

e by

ć

zbytnio przyci

ą

gany do

elementów jaskrawych, przez co szybciej mo

ż

e wyst

ą

pi

ć

jego zm

ę

czenie i

osłabienie ostro

ś

ci, za mały - mo

ż

e powodowa

ć

zlewanie si

ę

obrazu, co

równie

ż

prowadzi do nadmiernego zm

ę

czenia wzroku i spadku napi

ę

cia

uwagi).

7. Zjawisko addytywno

ś

ci barw. Działaj

ą

c

ś

wiatłem monochromatycznym na

barwne przedmioty mo

ż

na uzyska

ć

efekt: wzmocnienia danej barwy,

wytłumienia lub całkowitej jej zmiany na inn

ą

.

8. Zjawisko stroboskopowe, które wyst

ę

puje dla wyładowczych

ź

ródeł

ś

wiatła.

Podczas ruchu obrotowego urz

ą

dzenia pracuj

ą

cego przy tego typu

o

ś

wietleniu mog

ą

zachodzi

ć

nast

ę

puj

ą

ce stany:

- pozornego bezruchu, je

ż

eli cz

ę

stotliwo

ść

strumienia

ś

wietlnego b

ę

dzie równa

wielokrotno

ś

ci cz

ę

stotliwo

ś

ci obrotowej pracuj

ą

cego urz

ą

dzenia,

- pozornej zmiany pr

ę

dko

ś

ci obrotowej urz

ą

dzenia b

ę

d

ą

cego w ruchu,

- pozornej zmiany kierunku obrotów.