Księgi historyczne ksiądz Basiuk

1. Hipotezy dotyczące powstania pięcioksięgu.

Hipotezy dotyczące powstawania pięcioksięgu:

- hipoteza dokumentów albo źródeł:

I.

Źródło Jahwistyczne:
• Imię Jahwe
• Wyrażenia konkretne i proste
• Ma charakter narracyjny, obrazowy
• Antropomorficzne przedstawianie Boga
• Działanie Boga w historii i życiu ludzkim
• Bóg jest Panem świata. Jest tajemniczy i groźny, a jednocześnie bardzo
bliski
• Człowiek przedstawiany jest realistycznie – ukazana jest jego wielkość,
ale również słabość
• Interesuje się psychologią (zwłaszcza kobiety)
• Podkreśla potęgę i jedność polityczną Izraela (usprawiedliwienie
istnienia dynastii)
• Zasadniczym tematem teologicznym jest szukanie odpowiedzi na pytanie o zbawienie i
szczęście człowieka

II.

Źródło Elohistyczne:
• Imię Elohim
• Według części egzegetów, to źródło nie istnieje
• Zainteresowanie przede wszystkim narodem
• Zawiera teksty prawne (Dekalog [Wj 20,1-17], Kodeks Przymierza [Wj 20,22-23,33])
• Bóg jest transcendentny – objawia się za pośrednictwem prawa moralnego albo przez
wybrane postacie (w widzeniach, snach, obłoku, czy też przez anioły)
• Głównym tematem jest przymierze

III.

Źródło Deuteronomistyczne:
• Występuje głównie w Księdze Powtórzonego Prawa
• Koncentruje się głównie na temacie przymierza
• Naród Wybrany ukazywany jest jako zgromadzenie religijno-kultowe

IV.

Źródło Kapłańskie:
• Religia Izraela wpisana jest w ramy uniwersalne
• Często pojawiają się daty, genealogie, elementy kultu
• Styl jest suchy, określenia precyzyjne i techniczne
• Podkreślona jest transcendencja Boga i Jego majestat
• Bóg nie objawia się bezpośrednio, ale przez swoją chwałę
• Mojżesz pośrednikiem w relacji Boga z ludźmi
• Do niego zaliczają się wielkie „bloki” prawne (Prawo Świętości [Kpł 17-26], wskazania
kultyczne [Kpł 1-7], prawo czystości [Kpł 11-15])

- hipoteza fragmentów albo modeli albo bloków – istniały niezależne opowiadania  ktoś zebrał,

poukładał i spisał

- hipoteza suplementów albo rozszerzenia tekstu podstawowego – istniał tekst pierwotny – podczas

odbudowy świątyni odnaleziono Prawo i do niego dopisywano

2. Granice Tory – Tetrateuch, Pentateuch, Hexateuch czy Enneateuch?

Pięcioksiąg – Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt. W protestantyzmie – Księgi Mojżeszowe.
Hipotezy dotyczące granic Tory:



Tetrateuch: Czteroksiąg – bez Pwt – argument: Pwt powtarza to co we wcześniejszych, więc nie

należy do Tory.



Pentateuch: Pięcioksiąg – wymiar teologiczny do obrony; kluczowe są obietnice (obecność,
liczebność, ziemie)



Heksateuch: Dołączono Joz – argumentem: Bóg ciągle mówi o Ziemi Obiecanej, "bezsensem"
skończyć zanim wejdą…



Enneateuch: Dorzucono Sdz, 1-2 Sm, 1-2 Krl – pierwszy Kodeks Prawa z komentarzem, dopiero

wtedy całe prawo zostało nadane

Najbardziej aktualne zakończenie na Pwt – pokazuje, że obietnice Boże się nie kończą, że następne
pokolenia będą ich wypełnieniem (takie Boże "już i jeszcze nie")

3. Porównanie dwóch opisów stworzenia świata.

Księga Rodzaju – dwa opowiadania o stworzeniu:

Pierwsze opowiadanie – Księga Rodzaju 1; 1-2a
Drugie opowiadanie – Księga Rodzaju 2; 4

1) Różnice imion
W pierwszym opowiadaniu – jest Elohim, a w drugim opowiadaniu Jahwe
2) Różnice w stylu tych dwóch opowiadań
W pierwszym opowiadaniu – został przedstawiony pewny schemat 6 dni, w drugim opowiadaniu barwne
zdradzanie rzeczywistości w sposób poglądowy. W pierwszym opowiadaniu – nadmiar wód, w drugim
opowiadaniu – niczego jeszcze nie było, brak wody, jest sucho.
3) Odmienna kolejność dzieł, które Bóg stworzył
W pierwszym opowiadaniu – przejrzyście pokazane tu pokolei stworzenie świata, a na końcu stworzył
człowieka. W drugim opowiadaniu – na samym początku Bóg stwarza mężczyznę, rośliny, zwierzęta, a na
końcu kobietę – odmienna kolejność
4) Miejsce człowieka wśród stworzeń
W pierwszym opowiadaniu – na końcu. W drugim opowiadaniu – na początku
5) Różnica – inny obraz Boga wynika z tych dwóch opowiadaniach
W pierwszym opowiadaniu – Bóg jako duch, który swoim słowem powiedział i stało się, bez wysiłku.
Słowem i bez wysiłku. W drugim opowiadaniu – Bóg jest przedstawiony jako człowiek.
Dwa opowiadania – można wnioskować, że było dwóch autorów.
Dlaczego te opowiadania pozostawiono:



te opowiadania się uzupełniają



ukazuje pewny rozwój religijny Izraela



te opowiadania wzbogacają naszą wiedzę o Bogu

Te drugie opowiadanie – opis stworzenia – jest bardziej starsze
I opis stworzenia świata:
1 dzień – oddzielenie światła od ciemności
2 dzień – oddzielenie wód górnych od dolnych między nimi istnieją przestworza
3 dzień – tu są 2 dzieła stworzenia

1. oddzielenie wody od ziemi

2. oddzielenie wegetacja roślinna

4 dzień – stworzenie ciała niebieskiego - gwiazd (odpowiada pierwszemu dniu)
5 dzień – stworzenie ptactwa, ryb
6 dzień – też 2 dzieła stworzenia:
Dni: 4, 5, 6 – dzieło przyozdobianie.
Jaka jest wymowa, przesłanie I opisu stworzenia.
I – cały widzialny świat jest dziełem jednego Boga
II – poza Bogiem nie ma nic boskiego, wszystko jest stworzeniem.
II OPIS STWORZENIA
Należy do tradycji jahwistycznej, o wiele starszy został zachowany, bo ten opis przez laty był przekazywany i
ważne prawdy przekazywał.
Jako pierwszy pojawia się człowiek – mężczyzna. Mężczyzna ma dawać imiona zwierzętom, jakie Bóg
przyprowadza do człowieka. Lecz człowiek nadal czuje się samotny. Podczas snu Bóg stwarza z żebra
mężczyzny kobietę. Kiedy mężczyzna ją poznaje mówi „ta dopiero jest kością z mojej kości” wpada w
zachwyt. Mężczyzna uznaje, że kobieta jest mu równa.
Człowiek pojawia się na samym początku a cały świat jest stworzony dla człowieka. Bóg dalej bardzo
ważną rolę człowiekowi – przyprowadza do niego zwierzęta i ma je nazywać.

4. Misja człowieka wobec świata w perspektywie pierwszego i drugiego opisu stworzenia w Rdz.

Pierwszy opis:

Człowiek jest koroną stworzenia. Ma panować nad zwierzętami, ziemią

Misja: odtwarzanie obrazu Bożego ojcostwa – zapełnianie ziemi (stąd zróżnicowanie płci) i czynienie sobie
ziemi poddaną – wprowadzanie wokół siebie porządku i harmonii.
Bóg najpierw porządkował świat (pierwsza trójdniówka) potem go zapełniał (druga trójdniówka) – człowiek
ma przedłużać Jego dzieło – przejmuje pałeczkę.

Drugi opis:
- ma uprawiać ogród i go doglądać – wezwany do pracy, by życie nie było bezsensowne – praca nie
niewolnicza, ale kontynuacja dzieła Bożego (niesamowita godność człowieka obdarzonego tak wielkim
zaufaniem)
- ma stosować się do ustalonych przez Boga praw moralnych (otrzymuje zakaz)
- ma panować nad stworzeniem (nadawanie imion)
- jako istota społeczna ma sobie wzajemnie pomagać i służyć (relacja do ludzi)

5. Równość kobiety i mężczyzny na podstawie obu opisów stworzenia człowieka w Rdz.

1.

OPIS

:

Równość kobiety i mężczyzny wyraża się w słowach "Stworzył więc Bóg człowieka[...]: stworzył

mężczyznę i niewiastę" - bardzo wyraźnie człowiek oznacza jednocześnie mężczyznę jak i kobietę; wyraźna
równość między obojgiem!
Zadania dawane przez Boga też kierowane są do człowieka - czyli do obojga ("abyście..."), nie są
rozdzielane osobno, jedne dla mężczyzny drugie dla kobiety - w opisie nie ma pokazania wyższości jednej
płci nad drugą
2.

OPIS

:

Jako pierwszy zostaje stworzony mężczyzna; dopiero potem Bóg zsyła głęboki sen na człowieka i

podczas tego snu z żebra Bóg tworzy kobietę; jednak najważniejsze tu jest to, co mężczyzna mówi jak się
budzi: "Ta dopiero jest kością z moich kości i ciałem z mego ciała!" - okrzyk ten wyraża zachwyt mężczyzny
kobietą. Ten właśnie okrzyk mężczyzny podkreśla, że w tym tekście nie ma nierówności między mężczyzną
a kobietą! Mężczyzna uznaje, że kobieta jest równa jemu, że jest taką samą istotą jak on. Mężczyzna nie
nadał kobiecie imienia - to wskazuje na wielką bliskość między kobietą a mężczyzną, w ten sposób zostaje
zburzona nierówność między nimi (nadanie komuś imienia świadczyło o tym, że nazywający ma władzę nad
nazywanym)

6. Sens i skutki grzechu Adama i Ewy.

Dialog kobiety z wężem- wąż przeinacza - ona chce douczyć węża, przerysowuje "jeść a nawet

dotykać" – wąż podważa słowa Boga "na pewno nie umrzecie" i kwestionuje dobroć Boga – Bóg wychodzi
na takiego co ma, ale się nie chce podzielić => Bóg nie kocha! Nie działa z miłości (kwestionuje Istotę
Boga!).
Kobieta daje owoc mężczyźnie "który był z nią" – w sensie jedności obojga – "a on zjadł" – on dobrze wie
co jadł.. ale jest w jedności z kobietą.
Skutki:
Rozłam – Adam zwala winę na kobietę i de facto Boga "niewiasta, którą postawiłeś przy mnie"
człowiek po grzechu uzurpuje sobie prawo do decydowania co jest dobre a co złe (Bóg wie jak jest
naprawdę)
Kara:
pierwszy wąż – tu nie ma rozmowy – proch symbolem kary (przy okazji Protoewangelia)
niewiasta – trud, ból brzemienności; pragnienia ku mężczyźnie – w ST kobieta zawsze zależna od
mężczyzny (męża, ojca, brata)
mężczyzna – przeklęta ziemia z jego powodu; trud zdobywania pożywienia, trud pracy, ziemia nieowocna;
po grzechu Adam nadaje imię kobiecie – okazuje swoją nad nią władzę.

7. Potop biblijny a opowiadania pozabiblijne.

2 tradycje:
1. Tradycja jahwistyczna
2. Tradycja królewska
Rozdział 6-9 Stanowi połączenie tradycji jahwistycznej i kapłańskiej .
Dwukrotnie mowa o potopie, dwa razy wejście do Arki, dwa razy mowa o zwierzętach, które weszło do
Arki.
Różnice: Tradycja kapłańska jest pierwszorzędna. Tradycja jahwistyczna – do uzupełnienia lub jest czymś
drugorzędnym.
Poemat o Gilgameszu.

Bóstwa zdecydowały o zesłaniu potopu. To, co zrobiły bóstwa przerosło ich. Autor biblijny znał tekst

tego opowiadania. Ramy i schemat opowiadania jest bardzo podobny, autor biblijny posłużył się pewnymi
elementami i samym pomysłem. Jednak samo przesłanie jest zupełnie inne. U autora biblijnego potop ma
być wyrazem miłości i zbawczego działania Boga. Zaś w opowiadaniu wszystkie bóstwa pracują nad
zniszczeniem ludzkości, niszczą ogniem i wodami. Wydaje się, że bogowie pokarali ludzi za zepsucie.
Ostatecznie ten, który ocalał wraz z żoną zostają wprowadzeni na zebranie bogów i tam ich obdarzono
nieśmiertelnością.
Pouczenie biblijne

To opowiadanie o potopie ukazuje Boga najpierw, który jest w stanie dzięki Swej Wszechmocy,

pogrążyć świat w chaosie. Ukazuje Boga jako sędziego, karzącego grzech (ludzkość doszła do takiej
deprawacji, że potem Bóg żałował, że stworzył człowieka). To opowiadanie ukazuje także – ocala Noego i
jego rodzinę, on znalazł uznanie u Boga i w ten sposób woda została ukazana jako czynnik niszczący, ale
także ocalający. Ukazuje człowieka skłonnego do zła (na końcu – wielka jest niegodziwość na ziemi)
Ten porządek, który nastąpi po potopie będzie trwał w przyszłości i Bóg już potem nie ukarze – opis
pochodzi z dwóch tradycji – kapłańskiej i jahwistycznej. Jeżeli popatrzymy na opowiadanie o potopie w
całości - to zobaczymy, że redaktor mieszając dwa opisy próbował coś więcej pokazać. W tekście pojawiają
się liczne cyfry – 7 – 7 – 40 – 150 – 150 – 40 – 7 – 7. Centrum tego opowiadania powinno znajdować się
wiec między 150 a 150 – znajdujemy to pomiędzy Rdz 7,24, a Rdz 8, 1-2 – centrum stanowią słowa: „Bóg
pamiętając o Noem…” – Pan pamięta o tych, których wybrał, którym coś obiecał.

Pan Bóg zsyła potop, bo człowiek jest zły, źle postępuje. (Rdz 8,21) Więcej potopu nie będzie! Choć

człowiek i tak się nie zmienił. Potop był jak najbardziej uzasadniony. Nieracjonalne jest postępowanie Pana
Boga po potopie – pomimo złego postępowania Pan Bóg nie będzie karał tak radykalnie. Pan Bóg powinien
zesłać potop, ale podjął decyzję, że więcej potopu nie będzie – i nie będzie.
W opisie jahwistycznym pokazane jest, że Pan Bóg wybrał Noego. Noe jest jednym z ludzi, których Bóg
sobie wybiera i darzy życzliwością.

W opisie kapłańskim zaznaczono, że Noe wyróżniał się doskonałością moralną. Zwierząt po 7 par

zwierząt czystych i 1 parze nie czystych – tradycja jahwistyczna – Noe potrzebuje materiału do złożenia
Bogu ofiary.

Po parze ze wszystkich zwierząt – tradycja kapłańsk O ofierze złożonej Bogu mowa jest w tradycji

jahwistycznej. Żaden tekst w księdze Rodzaju mówiący o składaniu ofiar nie może pochodzić z tradycji
kapłańskiej – nie było jeszcze kapłaństwa!! Obraz tradycji jahwistycznej jest bardziej właściwy – składanie
ofiar było prędzej niż kapłaństwo. Grupa osób, której misją jest składanie ofiar wykształciła się nieco
później.

8. Główne wątki cyklu opowiadań o Abrahamie.

- powołanie w Charanie – obietnica narodu i błogosławieństwa
- z Sarą u faraona – którą nazywa siostrą, żeby chronić swój tyłek
- przymierze – obietnica potomstwa jak gwiazd na nieboskłonie
- Izmael z Hagar (Sara chciała być mądrzejsza)
- przymierze Boga z Abrahamem – obrzezanie, zmiana imienia
- Bóg w gościnie u Abrahama – zapowiedź Izaaka
- targi o Sodomę i Gomorę
- przymierze z Abimelekiem
- Moria – Izaak w ofierze
- druga żona – Ketura (ich dzieci zwane są potomkami Ketury)

9. Relacje rodzinne w życiu Jakuba.



z Ezawem – najpierw kupuje pierworództwo za miskę soczewicy, potem podstępem zabiera

błogosławieństwo z tym związane



jest pupilkiem mamusi



przez Labana jest wrobiony w dwie żony zamiast ukochanej przy studni Racheli



wracając od Labana znów wykorzystuje Ezawa nie pokazując całego swojego dobytku a dając mu
troszkę "na zgodę"



żony grają nim jak chcą ustawiając która kiedy go ma i do czego



swoich synów traktuje nierówno – pupilek Józef i potem Beniamin

- Rdz 25,19-34 – wyrocznia, która zapowiada, że będzie walka 2 narodów w łonie matki: Jakub i Ezaw
- Rdz 26 o Izaaku tylko i wyłącznie, przerwa w opowiadaniu o Jakubie. Izaaka każe mówić żonie Rebece,
że jest jego siostrą
- Rdz 27 – napięcie pomiędzy Jakubem a Ezawem. Jakub musi uciekać przed bratem.
- Rdz 28 – spotkanie Jakuba z Bogiem, wizja drabiny do nieba. Spotkanie Jakuba z Aniołem
- Rdz 29 – do 30 wersetu przybycie Jakuba do Haranu od 31 wersetu miał 2 żony,
- Rdz 30 – płodność
- Rdz 33 – spotkanie 2 braci, powrót do jedności
- Rdz 34 – przerywnik, niewiasta Diana

Zmiana imienia oznaczała zmianę tożsamości. Jakby ponowne narodzenie się. Myśl przewodnia – kwestia
płodności, która jest objawem Bożego błogosławieństwa. Płodność wśród zwierząt = wzrost majątku

10. Przesłanie płynące z historii Józefa.

Teologiczne przesłanie opowiadania o Józefie stanowi kontynuację głównych tematów Księgi

Rodzaju. Jest tu przede wszystkim Boża obietnica opieki nad przywódcą. Motyw zapewnienia potomstwa
oraz ziemi schodzi na dalszy plan, a nacisk kładzie się na ukryte sposoby kierowania przez Boga losami
ludzi oraz opatrznościowe rządy Boga nad światem. Józefa wytrwała wierność Bogu w zmiennych kolejach
losu została nagrodzona wywyższeniem. Nawet wtedy, gdy nadaje imię swemu synowi – Manasses – uznaje
Boga za źródło swojego awansu i uwolnienia od smutku (41,51). Józef brał Boga pod uwagę, także
interpretując historię – gdy ujawnił swoją tożsamość braciom, Bogu przypisał fakt, że znalazł się w Egipcie.
Nie pociągnął do odpowiedzialności braci za sprzedanie go jak niewolnika (Rdz 45,4–15). W ostatnich
słowach skierowanych do krewnych Józef zapowiedział powrót Izraela do Ziemi Obiecanej: Gdy ja umrę,
Bóg okaże wam swą łaskę i wyprowadzi was z tej ziemi do kraju, który poprzysiągł dać Abrahamowi,
Izaakowi i Jakubowi (Rdz 50,24). Słowa te zamykają epokę patriarchów i zapowiadają następny etap historii
zbawienia – pobyt i wyjście Izraelitów z Egiptu.

11. Główne tematy teologiczne Księgi Wyjścia.

Do głównych zagadnień teologicznych zawartych w Księdze Wyjścia zaliczamy:

1) Posłannictwo Mojżesza
2) Ideę Boga Zbawiciela
3) Znaki objawiające działanie Jahwe.

Ad. 1)
Mojżesz jest postacią pierwszoplanową czterech części Pięcioksięgu. Historyczność tej postaci nie

może być kwestionowana. Postać ta żyła w świadomości wszystkich pokoleń, najpierw przekazywana w
tradycjach ustnych, które potem zostały spisane w źródle J E D. W źródle J Mojżesz jest natchnionym
pasterzem, którym Jahwe się posłużył objawiając swoja wolę. Rola Mojżesza ogranicza się do pouczenia
hebrajczyków o planie Boga. W źródle E Mojżesz jest instrumentem Boga w realizacji wyjścia, jest
aktywny, interweniuje nie tylko przez nauczanie, ale także dramatyczną i cudowną działalność. W źródle D
Mojżesz jest ukazany jako prorok, pośrednik, i nauczyciel. Jest sługą całkowicie oddanym Bogu. Źródło P
przedstawia Mojżesza jako kogoś większego, przeznaczonego do rozmowy z Jahwe. Zostaje wyniesiony, ale
mimo to pozostaje człowiekiem, popełnia grzechy i dlatego nie może wejść do ziemi obiecanej. Pochodził
on według tradycji biblijnej z pokolenia Lewiego. Wychował się na dworze faraona i ta otrzymał staranne
wykształcenie. Uciekł do ziemi Median. Tam przeżył doświadczenie Boga i moment swojego powołania.
Czuł się człowiekiem niegodnym, dlatego trzykrotnie próbował odmówić. W imieniu Jahwe wyprowadził
synów Izraela z Egiptu, utworzył Naród Izraelski, był jego organizatorem, wodzem, przewodnikiem i

wychowawcą. Był przyjacielem Boga i pośrednikiem zawartego przymierza. Nazywany jest prorokiem,
gdyż przemawiał w imieniu Boga. Był kapłanem gdyż przypisuje się mu organizację kultu. Uważany jest
także za autora Pięcioksięgu i założyciela religii Izraela.

Ad 2)

Mojżesz przejętą przez przodków wiarę rozwinął i pogłębił. Hebrajczycy byli przekonani, że między

osobą a jej imieniem istnieje ścisła łączność. Imię określa osobę, wyznacza jej zadania i zawiera coś z jej
mocy. Imię Boga reprezentowało jego samego. Jahwe objawił się Mojżeszowi jako „Bóg Abrahama, Izaaka
i Jakuba”, jako Boga waszych Ojców. Patriarchowie znali go jako El Saddaj. Być może znana była także
forma skrócona tego imienia: Jah, Jaho, Jahu lub Jhw. Takie formy występują w tekstach liturgicznych i
poezji. Odpowiedź wymijająca – Co cię to obchodzi, pozostanę tajemnicą, jestem niepojęty. Pojęcie
metafizyczne – Stwierdzenie istnienia bytu samego w sobie, Bytu absolutnego, zasady i źródła wszelkiego
istnienia. Działanie Boga w historii wskazuje, ze Bóg jest transcendentny, tajemniczy, ale jest tez Bogiem,
który działa i objawia się. Dostrzec można go w naturze, w cyklu sezonów i w historii. Jest Bogiem
istniejącym, który jest i będzie, Jest Bogiem działającym, wyprowadza naród z niewoli jest więc
Zbawicielem. Księga Wyjścia zawiera dużo opisów cudownych zdarzeń. Gdy patrzymy na cud, to jako na
zjawisko sprzeczne z prawami natury, lub odbywające się poza tymi prawami, czyli zjawisko, którego w
sposób naturalny wytłumaczyć nie można. Poszukujemy przyczyny sprawczej tego zjawiska.

Ad. 3)

Hagiografowie nie znali filozoficznego pojęcia natury, nie wprowadzali podziału między tym, co

naturalne i nadnaturalne. Wszystkie zjawiska naturalne rozumieli i tłumaczyli w aspekcie działalności Boga.
Zdarzenia nadzwyczajne budziły grozę i podziw, były znakiem obecności Boga. Każdemu zdarzeniu
nadawali sens religijny, widzieli w nim następny etap realizacji zbawczego planu. Zdarzenia, które
objawiały działanie Boga określali różnymi terminami, ani łacina ani języki nowożytne nie oddają bogactwa
treści terminów biblijnych. W języku polskim najlepiej oddaje je słowo „znak”. Znak biblijny – dokonane
przez stwórcę, rodzące podziw zdarzenie, które objawia dobroć i moc Boga, dlatego staje się znakiem
prowadzącym do poznania Jego obecności w świecie i zaprasza człowieka do dialogu z Nim. Plagi egipskie
– egzegeci próbują wyjaśnić w sposób naturalny:
Plaga 1 – w lipcu i sierpniu wody nilu podnoszą się i niosą dużo czerwonej ziemi
Plaga 2 – w związku z podniesieniem się poziomu wody, żaby wychodzą z kanałów
Plaga 3 – wzrost wody i wilgoci powoduje rozmnażanie się komarów (październik i listopad)
Plaga 4 – w grudniu i styczniu występuje duża ilość much, które gryzą ludzi i bydło
Plaga 5 – podmokłe teren, wymierające żaby i owady prowadzą do zakażenia wód i gleby, co mogło być
powodem wymierania bydła.
Plaga 6 – w styczniu muchy roznoszą zarazę, która dotyka dobytek i mieszkańców.
Plaga 7 – Na początku lutego niekiedy grad niszczy len i jęczmień, zasiewy jednak są zachowane.
Plaga 8 – W tamtym roku masa szarańczy była niesiona przez wiatr ze wschodu, wędrowała z północnej
Arabii w kierunku Egiptu.
Plaga 9 – gdy wody ustąpiły pozostało dużo prochu kurzu i czerwonej ziemi. Na początku marca przychodzi
mocny wiatr (scirocco lub hamsin), który porywa tak wielkie tumany kurzu, że aż robi się ciemno.
Plaga 10 – wiatr ten niszczy także resztę pozostałą po gradzie i szarańczy zbiorów zboża. Dziesiąta plaga
polegała na zniszczeniu pierwszych zbiorów a nie pierworodnych dzieci (jak twierdzą obrońcy tych
tłumaczeń).

Otrzymany opis 10 plag, jest zbudowany koncentrycznie: opis 5 pierwszych odpowiada pozostałym,

ale w porządku przeciwnym. Pierwsza jest paralelna do 10 itd. Opowiadanie o prowadziło do jeszcze
większego znaku, jakim jest przejście przez morze. Został on dany nie tylko Egipcjanom, ale także
Hebrajczykom, aby i oni poznali, że Jahwe istnieje. W opisie pokazana jest moc Jahwe, która objawiła się w
ukaraniu wrogów i wybawieniu synów Izraela. To dowodzi, że Jahwe jest prawdziwym Zbawicielem.

Manna.

Bóg opiekował się synami Izraela także w czasie wędrówki przez półwysep Synajski. Jednym z

dowodów na to jest nakarmienie ludu manną. Bóg obiecał im pokarm i faktycznie rano ujrzeli to coś
pytając, co to jest. Była ona biała jak ziarno kolendra i miała smak placka z miodem. Uczeni utożsamiają
mannę biblijną z wydzieliną krzewu tamaryszkowego (wys. 6-7 m) Od maja do sierpnia w nocy, gdy jest
chłodno wydzielina tego krzewu krystalizuje się i spada na ziemie. Jeżeli rano nie zostanie zebrana, słońce
ją rozpuszcza i znika. Inni dostrzegali podobieństwo między manną biblijną a wydzieliną owadów, które
gnieżdżą się na tym drzewie. Owady te nakłuwają korę, ssą z niej sok i wytwarzają wydzielinę jak pszczoły
miód. Jeżeli powietrze jest suche wydzielina ta krystalizuje się. Wielkość jej dochodzi do rozmiarów ziaren
grochu. W sposób naturalny nie wytłumaczono do końca tekstu Pisma Św. Tekst, bowiem sugeruje, że
Hebrajczycy przez cały rok żywili się tym pokarmem. Nie potrafimy wyjaśnić właściwości tego pokarmu,
podwójnej ilości szóstego dnia i braku w szabat, zepsucia w dniu następnym i nienaruszalności części w
arce przymierza. Należy przyjąć, ze u podstaw tekstu leży zjawisko naturalne, ale zostało przedstawione
przez hagiografa jako znak szczególnej opieki Bożej nad synami Izraela. Pokarm ten jest symbolem chleba
opatrznościowego. Księga Psalmów nazywać go będzie chlebem mocnych, chlebem doskonałym i chlebem
aniołów. Św. Paweł przedstawia przejście przez morze jako prefigurację chrztu, a manę i wodę
wyprowadzona ze skały jako typ Eucharystii. Mojżesz jest synonimem Starego Przymierza, prawodawcą i
organizatorem ludu Bożego. Jest typem Jezusa.

12. Hipotezy dotyczące wyjścia Izraelitów z Egiptu.

1. Noc wyjścia określa się "od tyłu" – Salomon zaczyna budować Świątynię w 480r. od wyjścia z Egiptu.
(1Krl 6,1) To jest rok ok 966 co by dawało rok Wyjścia 1446.
Ta data jest problematyczna, w Egipcie panuje XVIII dynastia – bardzo mocna, militarna. Cały świat pod
ich panowaniem (w tym Palestyna) więc wychodząc de facto nie wyszliby z Egiptu.
Raczej przyjmuje się, że te 480 to liczba symboliczna (12 (pokoleń) x 40 (liczba przygotowania)) 480 lat po
Wyjściu – Świątynia – 480 lat po Świątyni – Niewola Babilońska. Świątynia w centrum.

2. Bardziej prawdopodobne są czasy XIX dynastii – była słabsza (XIIIw). I tu są dwie hipotezy:
- że faraonem ucisku był Seti I (Setos I) a Wyjście nastąpiło za Ramsesa II
- że faraonem ucisku był Ramses II, a Wyjście nastąpiło za Meremptacha (Merneptacha)
problem archeologii – Listy z Amarna, Stella Merneptacha (w niej wymieniony Izrael jako lud)
Kwestia "życzliwości" egipcjan w wyposażeniu Izraelitów na drogę tłumaczona jest przez szacunek dla
Boga Izraelitów – jest mocny, wybił pierworodnych. Lud stara się pozyskać Jego względy.
Z badań nad Jerychem (mury zburzone zanim oficjalnie Izrael do nich przybył) wynika, że wychodzili na
raty. Że to nie był jeden wielki exodus, ale kolejne wyjścia..
Co do ilości Izraelitów – w Biblii jest mowa o 600tys. - to prawdopodobnie przesadnia. ew. W hbr jest tam
użyte słowo "elef" – oznacza tysiąc, ale i ród, rodzinę – to by znaczyło, że wyszło 600rodów..

13. Porównanie przymierza na Synaju z przymierzami hetyckimi.

Zarówno u Hetytów jak i Izraelitów przymierza zostawały zawierane pomiędzy stronami równymi

lub nierównymi – wtedy strona mocniejsza może nanieść pewne swoje warunki. Wspólnymi elementami dla
przymierzy w obu ludach to:

- spisanie dokumentu i złożenie go w sanktuarium przy czym co jakiś czas go odczytywano
- na świadków przywoływano bóstwa (Boga)
- wymieniano błogosławieństwa i przekleństwa.
Zadaniem przymierzy było połączenie dwóch stron oraz świadczyć o konsekwencjach ich

pogwałcenia. Elementem odróżniającym przymierze na Synaju od przymierzy hetyckich jest pojawiający się
aspekt moralny. Było to wyróżnikiem tego przymierza.

14. Rodzaje ofiar w Kpł.



Całopalna – składana przy okazji wielkich świąt; składano zwierzęta, zależnie od stanu
majątkowego, które przyprowadzano do kapłana, w czasie nałożenia ręki kapłan ją zabijał, a
poćwiartowane składał na ołtarzu i dokonywał aktu spalenia



Biesiadna/wspólnoty – składano przy okazji wielkich świąt; składano zwierzęta zależnie od stanu
majątkowego; przyprowadzenie zwierzęcia do kapłana, w czasie nałożenia ręki kapłan ją zabijał,
poćwiartowanie złożenie na ołtarzu i spalenie



Zjednoczenia – była ofiarą publiczną; tłuszcz i krew dla Boga, reszta dla ofiarodawców



Pokarmowa/bezkrwawa – główny składnik mąka; czasami tą ofiarę spalano, czasami robiono placki

– bezkrwawa, bezmięsna



Przebłagalna – jest podobna do biesiadnej jednak nie jest zjadana przez nikogo i nie przy tym
radosnej zabawy

15. Teologia Pwt.
1. Fundamentalne pojęcie – monoteizm moralny. "Autor nie zajmuje się tym, czy istnieją inni bogowie

czy nie, on tylko z naciskiem stwierdza, że nie mają oni żadnej władzy, więc nie zasługują na uwagę
(por Ps115) Źródłem wszelkiej władzy i wszelkiego stworzenia jest tylko Jahwe, od Niego zależy
cały świat.

2. Idea wybrania. To podstawa relacji między Jahwe a Izraelem Wybranie wynika z darmowej łaski

Boga a nie z zasług Izraela. Opiera się na miłości i miłosierdziu Boga a nie na zasadach prawnych

3. Największe przykazanie – nakaz miłości Boga: Shema Israel, Adonai Elohenu, Adonai Ehad.. Prawo

miłości wypełnia się przez świętość  konieczność wyrzeczenia wszystkiego czego z miłością Boga
nie da się pogodzić.

4. Wyrazem miłości – kult. W Dt kult zdecydowanie scentralizowany - z czego wynika zniszczenie

wszystkich innych miejsc kultu, by uniknąć bałwochwalstwa

5. Ludzkość i łagodność wobec innych, szczególnie pokrzywdzonych. Prawodawcą zaleca dobroć i

miłosierdzie.

16. Dzieło deuteronomistyczne (czas powstania, autor, główne tematy).

Do ksiąg deuteronomistycznych zaliczamy: Joz, Sdz, 1i 2 Sm oraz 1 i 2 Krl. Czas powstania i autorzy:

Dtr jest zafascynowany postacią Jozjasza, jego osobie i reformie poświęcił najbardziej deuteronomi

styczne rozdziały 2 Krl 22 - 23, że po śmierci Jozjasza zanika styl dtr, że dla króla Jojakima, następcy
Jozjasza, po raz ostatni zacytowano Roczniki Królestwa Judy. Wniosek, że Deuteronomista sporządził swoje
dzieło ok. 600 r., wkrótce po śmierci Jozjasza. Wysunięto tezę, że rzeczywistym zakończeniem i konkluzją
dzieła było opowiadanie o reformie Jozjasza w 2 Krl 22 - 23, kompozycja własna Dtr i prawdziwe
podsumowanie historii kultu Izraela i Judy. Dalsze rozdziały były późniejszym dodatkiem. Podkreślano też
coraz mocniej, że są w historii dtr takie sekcje, które nie znają wygnania, a inne wyraźnie je zakładają jako
zrealizowane. To przyczyniło się do ugruntowania teorii o dwóch edycjach dzieła, z których pierwsza
byłaby identyczna z dtr historią M. Notha i miałaby miejsce w czasach króla Jozjasza, a druga doszłaby do
skutku podczas wygnania.

Inna teza w czasie niewoli zrodziła się pilna potrzeba uobecnienia historii dla obudzenia i utrzymania

świadomości narodu. Roczniki królewskie dawały zwięzłą odpowiedź na pytanie o to, z czego wywodzi się
ubezwłasnowolniony naród. To była właściwa historia dtr. Prorocki wydawca tej historii poszerzył ją o
różne tradycje prorockie, jak choćby związane z Eliaszem i Elizeuszem. Odniesienia do Prawa są zasługą

trzeciego wydawcy nomisty (DtrN). To opracowanie królów poprzedzono historią Saula i Dawida. Dla
czasów przedkrólewskich nie było żadnych materiałów pisanych. Tu deuteronomiści stworzyli, przy użyciu
starych podań, kompozycję, w którą włożyli to, co w okresie biedy było najważniejsze: nawrócenie do
Jahwe. Na koniec stworzyli idealny obraz początku. Tak więc najmłodsze materiały znalazły się na samym
początku dzieła. Wydaje się, że najwięcej racji przemawia za podwójną redakcją dtr historii.

Główne tematy:
Podstawowym dogmatem w deuteronomistyczne historii jest wybranie Jerozolimy na sanktuarium Izraela.

1.Świątynia mieszkaniem Boga i miejscem modlitwy
- zbudowanie świątyni punktem zwrotnym w historii
- świątynia jako szczyt, od którego zaczyna się schyłek spowodowany grzechami królów,
przypomina obecność Imienia Jahwe pośrodku Jego ludu (Imię w hebrajskiej mentalności-
przedłużeniem osobowości, obecność Imienia Bożego w świątyni oznacza obecność samego Jahwe)
- sanktuarium – miejsce modlitwy
2.Wezwanie do nawrócenia istotą kultu
H. W. Wolf -> kerygma DTR historii jest przywołanie Izraela do powrotu, grzech przyczyną
nieszczęścia i upadku Izraela, gdy naród się nawróci Pan mu przebaczy, obdarzy zbawieniem
Czyny i akty składają się na nawrócenie:
-odejść od dotychczasowego sposobu postępowania
-oddawać część tylko Panu, przestrzegać Prawa
-praktyki pokutne ( wyznanie grzechów, modlitwa, błaganie o zmiłowanie Boże, stanowią rdzeń
liturgii pokutnych)
modlitwa pokutna ( publiczne modlitwy pokutne np. psalmy o charakterze pokutnym)
Powrót – nowe nawrócenie się do Boga w modlitwie i posłuszeństwie Słowu Jahwe, zachowanie
Prawa Przymierza. Owocem nawrócenia jest przebaczenie.

17. Teorie wyjaśniające zajęcie Kanaanu przez Izraelitów.

 Podboju – ogniem i mieczem – prawo heremu – należy zniszczyć wszystko – ludzi,

zwierzęta, cały majątek. Żeby Izrael nie mieszał się z tamtejszą ludności. Posmak Prawa
Bożego. Problem archeologii. Jerycho w tym momencie nie było zdobyte.

 Imigracji – Izraelici ludem koczowniczo pasterskim. Charakter bardziej ludu rolniczego. Sam

liczebny wzrost to za mało. Łączyło ich pochodzenie semiczne i wiara w Jednego Boga.

 Rewolucji społecznej – obalanie władców w miastach.

18. Teologiczna ocena świętej wojny.

Otwarte przez Przymierze synajskie perspektywy przed Izraelem prowadzą do wojny. Bóg, co

prawda daje Izraelowi ojczyznę, ale naród musi sobie tę ojczyznę zdobyć. Ta wojna ofensywna będzie
wojną święta. Wojna święta w ST i Księdze Jozuego nie oznacza „ wojny za wiarę” w sensie dzisiejszym
tzn. walki przeciw kultom i bogom nieprzyjacielskim, lecz walkę o egzystencję polityczną Izraela, wsparta o
osobową pomoc Jahwe. Ale ponieważ ta egzystencja polityczna Izraela w przypadku zależała całkowicie od
egzystencji religijnej, walka narodowa Izraela musiała z konieczności być walką wymierzona przeciw
bóstwom i kultom kananejskim. Bóg, wprowadzając Izraela do historii świata, ustanawia na ziemi swoje
własne królestwo. Dlatego wojny narodowe Izraela staną się „ wojnami Jahwe”. Izrael, broniąc swej
niezależności przed napastnikami z zewnątrz, broni tym samym sprawy Bożej. Tak, więc każda wojna
obronna staje się „wojną Jahwe”, a więc wojna święta.

Historia podboju Ziemi Kannan to redakcyjne ujęcie: teologiczne, religijne i zbawcze.
Ma na celu pouczenie, że bohaterem wydarzeń tej księgi jest Jahwe nie Jozue. Bóg był jedynym i

prawdziwym zbawcą. Cudownie ingerował w wysiłki swego ludu. Historyczna walka stała się
drugorzędnym tłem dla wyakcentowania myśli religijnej. Do wykazania, że Jahwe daleko wcześniej obiecał
tę ziemie swemu ludowi i jako niezmiennie wierny, wypełnił tę obietnice. Poprzez listy królów
zwyciężonych i rejestry ziem podbitych przebija podziw dla wierności Boga w wypełnieniu danej obietnicy.
Przebija ogromna miłość do Ziemi i potomstwa Abrahama.

19. Schemat występujący w Sdz na przykładzie działalności jednego z nich.

Schemat jest następujący:
- grzech (Izraelici popełniają to, co złe w oczach Pana, służą obcym Bogom)
- kara (gniew Pana, wydanie Izraelitów w obce ręce)
- nawrócenie (Izraelici wołają do Pana, Pan wzbudza wodza – sędziego, by sprawował sądy)
- zbawienie\ nagroda (wygranie bitwy, pokój przez dłuższy czas)
Aby przedstawić jednego z poniższych i wbić ich w ten schemat trzeba przeczytać w Sdz. Sędziowie:

6 większych:

6 mniejszych:



Otrzej (pokolenie Judy)

- Szengel



Echud ( Bieniamina)

- Tale



Baruch (Neftalego)

- Jair



Gedeon ( Manassesa)

- Ibsen



Jefte (Gade)

- Ellon



Samson (Dane)

- Abdun

20. Przyczyny powstania monarchii w świetle 1 Sm.

Przyczyny są następujące:
- władza sędziowska okazała się niedoskonała, wskutek czego nastąpił ogólny upadek społeczności
izraelskiej. Starszyzna spodziewała się, że monarchia będzie oznaczać wzmocnienie władzy centralnej
- Starość i zniedołężnienie Samuela (ost. Sędziego) zniechęcało do tego urzędu. Szczególnie, że jego
synowie szukali tylko swoich korzyści
- Rosnące zagrożenie filistyńskie uświadamiało Izraelitom, że tylko zjednoczone pod jednym wodzem siły
zbrojne zdołają odeprzeć niebezpieczeństwo
- Słaba wiara Izraelitów – nie odczuwają obecności i mocy Jahwe jak to drzewiej bywało (może też
spowodowane nieobecnością i swego rodzaju kompromitacją Arki Przymierza skradzionej przez Filistynów)
i chcą mieć króla z krwi i kości jak inni

21. Szczególne wydarzenia w życiu Eliasza.

Wydarzenia są następujące:
- Eliasz i susza – zapowiada królowi suszę – na pustyni karmiony przez kruki chlebem i mięsem, poi go
potok Kerit
- u wdowy w Sarepcie – gdy wysechł potok – cudowne rozmnożenie - "dzban mąki i baryłka oliwy" zawsze
pełne
- wskrzeszenie syna wdowy
- prorocy Baala (ogień pod ofiarą na słowo Eliasza)
- ucieczka na pustynię (anioł mu nie dał spać i karmił) i spotkanie z Bogiem na Górze Horeb (w lekkim
powiewie)
- wniebowzięcie Eliasza (ognisty wóz z ognistymi końmi)

22. Cykl opowiadań o Elizeuszu a historia życia Jezusa.

Porównanie wypada blado (jak masz notatki popraw):
- Życie poprzedzone życiem Eliasza (Jezusa też poprzedza Eliasz – Jan Chrzciciel)
- Początek działalności nad wodą (Elizeusz uzdrawia wody – dają życie; Jezus - chrzest)
- Oliwa wdowy – oliwa do namaszczeń – pełne naczynia dla spłaty długu i życia – Jezus sam poleca
uczniom namaszczać
- Elizeusz i Szunemitka – obiecuje syna i wskrzesza go gdy umarł – Jezus wskrzesza Łazarza, dzieci
dobrych ludzi
- rozmnożenie chleba "nasycą się i pozostawią resztki"
- Uzdrowienie Naamana – Syryjczyk (poganin) uzdrowiony z trądu – Jezus nawiązuje do niego w nauczaniu
- zmylenie oddziału aramejczyków – wyprowadza ich w pole (czyt. do Samarii) – aby mieli oczy a nie
widzieli (?)

23. Charakterystyka króla Dawida w dziele deuteronomistycznym.

Dawid jest ukazywany jako ten, który jest posłuszny Bogu. Jest wierny i ma zaufanie do Pana Boga.

Nie ośmiela się Dawid zabić tego, kto nazywa się pomazańcem Pańskim. Dawid ucieka przed Saulem –
prosi króla Moabu, by tam mogli się schronić jego bliscy.Jest także wierny człowiekowi: relacja z
Jonatanem, synem Saula, Jonatan akceptuje wolę Boga. Dawid jest smutny, ze zginał ten, kto był wybrany
przez Boga. Dawid rządzi najpierw w Judzie potem w Izraelu.

Dawid:

- ukazany jako posłuszny wobec Boga

- na Goliata idzie w imię Pana Zastępów

- najmocniejszymi cechami Dawida są: wierność i zaufanie Bogu

- był przyjacielem Jonatana, mimo, że powinni być wrogami

- grzechem Dawida jest nieobowiązkowość, nadużycie władzy

Władza Dawida zostaje zachwiana, kiedy stwierdza on, że „nie musi” sprzeciwiając się temu, co jest

jego zadaniem. Spotyka go kara:

 wstyd przed dowódcami
 śmierć dziecka
 Tamar zgładzona przez brata, który zgładzony jest przez innego brata
 Dawid ucieka przed Absalomem – znów pojawia się wierność Bogu, „jeżeli Pan chce byśmy

wrócili, to wrócimy”

W 24 rozdziale mowa o drugim grzechu Dawida – potraktował spis jako zanalizowanie swej siły, potęgi.

Rodzaj kary, którą Dawid mógł sobie wybrać. Trzy dni zarazy – woli mieć Boga za przeciwnika, a nie głód
czy wroga. Prosi by on dostał karę.

24. Schematyzm historii królów w 1 i 2 Krl.

1. Wstęp
- synchronizm ("w trzecim roku panowania Asy, króla Judy, został królem nad Izraelem Basza")
- długość i miejsce panowania ("na dwadzieścia cztery lata")
- ocena króla według postawy wobec kultu
- wiek w chwili wstąpienia na tron i imię matki (dla królów Judy)
2. Opis epizodu z życia
3.Kolofon – (st.gr) szczyt, czynność ostatecznie kończąca pracę
- źródło dalszych informacji ("a czyż nie opisano w Księgach Królów Judy..")
- śmierć i miejsce pogrzebania
- następca

25. Dzieło kronikarskie (czas powstania, autor, główne tematy).

Obejmuje ono cztery księgi 1 i 2 Kronik i Ezdrasza i Nehemiasza. Obecnie uważa się, że dawnej

stanowiły one jedną całość. „Pierwsza całość obejmowała jeszcze więcej i stanowiły ją nie tylko Księgi
Kronik, ale również Księgi Ezdrasza i Nehemiasza. Te bowiem wszystkie cztery, dziś odrębne, Księgi
wskazują wiele wspólnych cech. Sądzi się, że miały wspólnego redaktora lub przynajmniej są tworem grupy
ludzi wywodzących się ze wspólnego środowiska. Dla tych Ksiąg wspólny jest wątek historyczny,
ukazujący dzieje od Adama do odrodzenia po niewoli. W tym układzie Księgi Ezdrasza i Nehemiasza
byłyby pozytywnym epilogiem, w przeciwieństwie do tragicznego zakończenia samych Ksiąg Kronik, które
kończą się niewolą babilońską. Całość odznacza się wspólnym słownictwem i stylem, wspólna jest w nich
metoda opracowania historii oraz źródeł służących do jej opisania. W całości widzimy szczególne
podkreślenie elementów kultycznych. W kanonie żydowskim Księgi Ezdrasza i Nehemiasza umieszczone są
przed Księgą Kronik, która znajduje się na samym końcu. Księgę tę uważano bowiem jedynie za
streszczenie istniejących już Ksiąg”. Ze względu na treść i wpływy aramejskie na język przyjmuje się czas
napisania tych Ksiąg na okres po niewoli. Łączność zaś z Księgami Ezdrasza i Nehemiasza oraz
doprowadzenie do szóstego pokolenia po niewoli potomków Dawida , a w Septuagincie do 11 pokolenia, a
także znamienne użycie perskiej nazwy monetarnej darejka”(wprowadził ją król perski Dariusz I (521-486))
przy wyliczaniu darów na budowę świątyni (Xw) zdaje się wskazywać, że Księga powstał na przełomie IV
i III w przed Chr., bo musiał już upłynąć dość długi czas, skoro pochodzenie darejki zostało zapomniane i
kronikarz posługuje się nią nawet przy omawianiu czasów Dawida. W II zaś wieku przed Chr. musiały być
te Księgi już znane, skoro cytowane są przez żydowskiego pisarza z Aleksandrii Eupelemosa ( ok. 157).

Chociaż tradycja żydowska uważała Ezdrasza za autora Ksiąg kronik, to słuszniejsze wydaje się
przekonanie, że był nim nieznany Żyd najprawdopodobniej należąc do lewitów, bo wykazuje szczególne
zainteresowanie lewitami i kultem świątynnym, bardziej sprawowanym, przez tę grupę. Autor cytuje wiele
źródeł historycznych, które można podzielić na historyczno-kronikarskie (świątynne i dworskie) oraz
prorockie. Są to miedzy innymi: Kroniki króla Dawida, Księga królów Izraela i Judy, Księga królów
Izraela, Dzieje królów Izraela, midrasz do Księgi Królów, oraz prorockie: Dzieje Samuela, Natana, Gada
Widzącego, Kronika Natana Proroka, Proroctwo Achiasza z Szilo, Widzenie „Widzącego” Jeddo, midrasz
proroka Iddo, Księgi Proroka Izajasza. Zauważamy jednak, że czyni to dość swobodnie, jakby
wykorzystywał te źródła ściśle do sobie wiadomych celów przebierając i selekcjonując fakty, które były mu
bardziej potrzebne tych używał, a które zupełnie nie pasowały do zamierzonego celu, pomijał milczeniem.
Co one nam przekazują. Najbardziej treść Ksiąg Kronik oddaje następujący podział:

1. Tablice genealogiczne od Adama do Dawida ( 1-9,44)
2. Dzieje Dawida (11,1-29,30)
3. Dzieje Salomona (2 Krn 1,1-9,31)
4. Dzieje królów Judy ( 2Krn 10,1-36,23)

26. Wizja panowania króla Dawida w dziele kronikarskim.

W Księgach Kronik szczegółowo opisane jest panowanie Dawida, a więc okres wzrostu potęgi

Królestwa Izraela. Jednak pominięte są tu wydarzenia, które były bardzo poważnymi błędami wielkiego
króla; nie ma tu relacji o cudzołóstwie Dawida z Batszebą i o zamordowaniu jej męża Uriasza. Księgi
Kronik nie opisują grzechu Dawida. Dlaczego? Gdyż Bóg przebaczył Dawidowi wtedy, gdy król ukorzył się
przed Nim i błagał o łaskę. A gdy Bóg przebacza, nie wspomina już więcej grzechu, jak gdyby wymazuje go
z rejestru.

Poza tym, Księgi Kronik ukazują historię Narodu Wybranego z innej perspektywy niż Księgi

Samuela i Księgi Królewskie. Opisują historię Izraela z Bożego punktu widzenia - jako ważnej części
historii zbawienia, części Bożego planu ratowania człowieka dzięki nadejściu Mesjasza - Zbawiciela.
Dlatego też Księgi Kronik w ogóle pomijają historię królestwa północnego, opisując, po rozbiciu Izraela na
dwie części, tylko dzieje królestwa południowego, judzkiego, ze stolicą w Jerozolimie, gdzie na tronie
zasiadali królowie z mesjańskiej linii Dawida.

Mówiąc obrazowo: historia Izraela jest ukazana w Księgach Królewskich z perspektywy tronu,

podczas gdy Księgi Kronik opisują tę historię z perspektywy ołtarza. W Księgach Królewskich w centrum
wydarzeń znajduje się pałac królewski, w Księgach Kronik - świątynia. Księgi Królewskie ukazują nam
polityczny aspekt historii narodu izraelskiego, Księgi Kronik - aspekt religijny.

Rządy Dawida r. 11 - 29
1. Zdobycie Jerozolimy (Miasta Dawidowego). Sławni wojownicy Dawida r. 11 - 12
2. Dawid i Arka Przymierza r. 13 - 16
3. Dawid i Świątynia r. 17
4. Wojny Dawida r. 18 - 20
5. Spis ludności dokonany przez Dawida r. 21
6. Przygotowania do budowy Świątyni r. 22 - 29

27. Reforma Ezdrasza i Nehemiasza.

Cel działań reformatorów był wspólny - wzmocnienie wspólnoty Żydowskiej - jednak każdy z nich

do osiągnięcia celu zmierzał inną drogą. Ezdrasz podjął dzieło reformy moralnej natomiast Nehemiasz -
społecznej. Bardzo trudną kwestią jest ustalenie, czy była to jedna skoordynowana reforma, czy raczej
niezależne od siebie działania. Rozbieżność poglądów dotyczy ewentualnej koincydencji czasowej
działalności obu reformatorów. Przybycie do Jerozolimy Nehemiasza jest datowane dość precyzyjnie.
Nastąpiło ono w 445 r. przed Chr., czyli w dwudziestym roku panowania Artakserksesa I (por. Ne 2,1).
Koniec misji Nehemiasza jest już trudniejszy do osadzenia w czasie. Wiadomo, że przypadł on po roku 433
przed Chr. Jego działalność reformatorska, opisana w pamiętnikach stanowiących kanoniczną księgę
Nehemiasza, dotyczyła przede wszystkim problemów zewnętrznych nękających społeczność Żydowską.
Izrael usamodzielnił się przez oddzielenie od Samarii, Jerozolima uzyskała mury miejskie, cudzoziemcy
zostali usunięci z Miasta Świętego a żydzi z innych obszarów Izraela byli osiedlani w stolicy. Ponadto
Nehemiasz podejmował działania dyscyplinujące w dziedzinie kultu świątynnego, świętowania szabatu, czy

podatków świątynnych. Reformę religijną w ścisłym rozumieniu przeprowadził Ezdrasz. Dzięki jego
działalności nastąpiła reorganizacja wspólnoty Żydowskiej wokół Prawa. Zostało ono uroczyście przyjęte
przez lud, który chciał zawarcia "umowy" z Jahwe. Ważnym elementem reformy było propagowanie
znajomości Prawa wśród Izraelitów, tak, aby każdy znał swoje obowiązki wynikające z przynależności do
Ludu Bożego. Wiele uwagi Ezdrasz poświęcił czystości etnicznej, stanowczo występując przeciw
małżeństwom mieszanym, nawet żądając oddalenia cudzoziemskich żon. Ten aspekt jego działalności
napotykał na gwałtowne sprzeciwy ze strony współwyznawców. Ezdrasz piętnował moralne zaniedbania
żydów, przypominał o konieczności zachowywania świętego dnia szabatu, oraz roku szabatowego i
jubileuszowego. Efektem działalności obu reformatorów było powstanie państwa kapłańskiego, zaś w
dziedzinie moralnej doprowadzenie do interioryzacji Prawa i uczynienie z niego centrum życia wspólnoty
judaistycznej.

Niewątpliwą zaletą reformy Ezdrasza i Nehemiasza było wzmocnienie państwa. Kryzys wywołany

okresem niewoli, a później pogłębiony trudną sytuacją polityczną Izraelitów został w dużej mierze
przezwyciężony. W życiu społeczności Żydowskiej zapanował większy ład i porządek, co korzystnie
wpłynęło zarówno na sprawy materialne jak i duchowe. Ogromną zaletą reformy było wypracowanie nowej
koncepcji narodu. Wpływ na to miała zapewne zwiększająca się liczba żydów zamieszkujących w
diasporach, a także sytuacja braku pełnej suwerenności państwowej. W społeczności Żydowskiej dokonano,
zatem nowego zdefiniowania pojęcia przynależności narodowej, w taki sposób, aby nie wymagało ono
istnienia elementu państwowego. Pojęcia "państwo" i "naród" oddzielono od siebie, co pozwoliło Izraelitom
zachować tożsamość narodową. W sferze religijnej zaletą wydaje się postępująca decentralizacja kultu.
Tworzono nowe formy kultu w postaci religijnych zgromadzeń, czyniono to jednak w sposób, który nie
naruszał centralnej roli świątyni. Omawiana przebudowa judaizmu miała jednak także negatywne
konsekwencje dla życia społecznego i religijnego żydów. W aspekcie relacji z innymi narodami reforma
pogłębiła izolację Narodu Wybranego. Wiara monoteistyczna była już silnym czynnikiem odróżniającym
Izraelitów od innych ludów, jednak ogromną rolę w zablokowaniu tendencji integracyjnych miało
niewątpliwie ścisłe przestrzeganie zakazu zawierania małżeństw mieszanych. Skutkiem takiego
postępowania było zahamowanie rozwoju dogmatycznego judaizmu, szczególnie w aspekcie uniwersalności
zbawienia. Oddzieleni od ludów ościennych Izraelici nie mogli wobec nich skutecznie sprawować funkcji
kerygmatycznej. O ile z punktu widzenia zachowania tożsamości narodowej zaletą reformy było oddzielenie
pojęć narodu i państwa, to wprowadzone w jego miejsce połączenie pojęć religii i narodu stanęło na drodze
rozwoju religii. Kryterium przynależności do narodu stała się religia. W sferze czysto religijnej negatywną
konsekwencją reformy stało się zmniejszenie roli charyzmatu na korzyść urzędu. Reformatorzy musieli
domagać się posłuszeństwa od Izraelitów, jednak sprawy wewnętrzne, jako niemożliwe do skontrolowania,
potraktowane zostały z mniejszą uwagą niż zewnętrzne, łatwe do obiektywnego ocenienia. Rzeczywistość
duchową próbowano normować drobiazgowymi przepisami, których ścisłe wypełnianie zaczęto utożsamiać
z wiarą. Troska o czystość legalną przyćmiła w powszechnym odczuciu staranie o czystość wewnętrzną.
Taka właśnie postawa jest najczęstszą przyczyną krytyki wypowiadanej przez Chrystusa pod adresem
uczonych w Piśmie.

Po krótce sprowadzają się do:



Odbudowa murów Jerozolimy



Zaludnienie Jerozolimy



Dziesięcina na świątynię



Przestrzeganie szabatu



Oddalenie żon obcego pochodzenia

28. Data powstania 1 Mch (argumenty).

Data powstania pomiędzy 130 a 63 r. przed Chr.
W obu księgach znajdziemy dość pozytywny obraz rzymian – narodu z którym warto wchodzić w układy
→ więc jest to przed rokiem 63 zanim rzymianie zadomowili się w Izraelu i przestali być lubiani



1 Mch- kończy się śmiercią Szymona w roku 167, 11 miesiącu Szebat (nasz rok 135)



więc wydarzenia spomiędzy 135-63 p.n.e. - konkretniej nie możemy 1Mch wkomponować w
historie (przyjmuje się rok ok.100 – pośrodku)



1Mch pierwotnie powstała w Aramejskim (lub innym o charakterze semickim – Orygenes i
Hieronim mieli do nich dostęp) – zachowała się w greckim

29. Data powstania 2 Mch (argumenty).

Data powstania pomiędzy 124 a 63 r. przed Chr.
W obu księgach znajdziemy dość pozytywny obraz rzymian – narodu z którym warto wchodzić w układy
→ więc jest to przed rokiem 63 zanim rzymianie zadomowili się w Izraelu i przestali być lubiani



Juda Machabeusz wg lat umiera w roku 160



więc 160 – 63, ale2 Mch zaczyna się od dwóch listów przytoczonych na początku

o

1 list: 2 Machabejska 1:7 Za panowania Demetriusza, w roku sto sześćdziesiątym
dziewiątym, my, Żydzi, napisaliśmy do was...

o

160 = 145

o

2 Machabejska 1:9 Teraz zaś piszemy, abyście obchodzili Święto Namiotów miesiąca Kislew.
Dan w roku sto osiemdziesiątym ósmym.

o

160 = 124 rok – i tak się go datuje

o

wynika to z różnych kalendarzy (słoneczny lub księżycowy)



powstaje więc 124 – 63 p.n.e.
2 Machabejska 2:23 wszystko to, co Jazon Cyrenejczyk opisał w pięciu księgach, usiłowaliśmy
streścić w jednym dziele.



Przyznaje że to jest streszczenie



zapewne się powstała w języku greckim

30. Treści teologiczne 2 Mch.



mowa o stworzeniu creatio ex nihilo (jedyna w Piśmie św.)

2 Machabejska 7:28 Proszę cię, synu, spojrzyj na niebo i na ziemię, a mając na oku wszystko, co jest na
nich, zwróć uwagę na to, że z niczego stworzył je Bóg i że ród ludzki powstał w ten sam sposób.



Wiara w nagrodę po śmierci – dotąd był Szeol (stan próżni, zawieszenia – gdzie
wszyscy mieli to samo). Tu zaś uważano, że źli będą mieli co innego. Oprawca
„będziesz cierpiał” - na ziemi, zaś nagroda będzie po śmierci. Jest więc wizja
nagrody, kary jeszcze nie ma



myśl o zmartwychwstaniu

2 Machabejska 7:9 W chwili, gdy oddawał ostatnie tchnienie, powiedział: Ty, zbrodniarzu, odbierasz nam to
obecne życie. Król świata jednak nas, którzy umieramy za Jego prawa, wskrzesi i ożywi do życia wiecznego.
2 Machabejska 12:43 Uczyniwszy zaś składkę pomiędzy ludźmi, posłał do Jerozolimy około dwu tysięcy
srebrnych drachm, aby złożono ofiarę za grzech. Bardzo pięknie i szlachetnie uczynił, myślał bowiem o
zmartwychwstaniu. 44 Gdyby bowiem nie był przekonany, że ci zabici zmartwychwstaną, to modlitwa za
zmarłych byłaby czymś zbędnym i niedorzecznym,
45 lecz jeśli uważał, że dla tych, którzy pobożnie zasnęli, jest przygotowana najwspanialsza nagroda - była
to myśl święta i pobożna. Dlatego właśnie sprawił, że złożono ofiarę przebłagalną za zabitych, aby zostali
uwolnieni od grzechu.

o

Ten tekst jest bardzo kontrowersyjny, cześć uważa, że jest to wstawka (44-45)
chrześcijańska (jest we wszystkich kodeksach – średniowiecznych, bo takie posiadamy)

o

są teksy o wpływie żyjących na zmarłych – jw. ale i o np. przybyciu proroka Jeremiasza

1



oczyszczenie świątyni

o

z obcych posągów i złożonych im ofiar

o

celem jest oczyszczenie świątyni (ołtarz rozebrano i złożono aż pojawi się prorok, który
powie co z tym zrobić)