QPrint

Dr inż. Agnieszka Becla

Zwarty konspekt problemowo-tematyczny

do tematu:

CYKL KONIUNKTURALNY

Fluktuacje gospodarki

Sytuacja ekonomiczna większości krajów ulega nieustannym zmianom.

Zmiany te mogą przebiegać łagodnie i nieodczuwalnie dla społeczeństwa, bądź
gwałtownie  z  ogromnymi  konsekwencjami  gospodarczymi.  Co  jakiś  czas
produkt  narodowy  brutto,  zatrudnienie  oraz  realne  dochody  maleją.  Popyt  na
dobra maleje. Zyski producentów dóbr zmniejszają się. Przedsiębiorców ogarnia
pesymizm,  ograniczają  produkcję  i  inwestycje.  Zwalniają  ludzi  z  pracy.
Bezrobocie  rośnie,  dochody  społeczeństwa  spadają  a  firmy  ogłaszają  upadłość.
Taką  sytuację  określa  się  mianem  recesji.  Gdy  recesja  osiąga  dno,  a  klimat
gospodarczy  staje  się  absolutnie  pesymistyczny,  wtedy  następuje  stopniowa
poprawa.  Przedsiębiorcy  zwiększają  inwestycje,  zatrudniają  do  nowych
przedsięwzięć pracowników. Zatrudnionym ludziom rosną stopniowo dochody,
podwyższa  się  ich  stopa  życiowa  i  chcą  wydawać  swoje  pieniądze  na  dobra
konsumpcyjne.  To  z  kolei  zachęca  producentów  do  produkcji  dóbr
konsumpcyjnych,  do  której  potrzebują  maszyn.  Producenci  maszyn  zwiększają
swoją  aktywność,  dokonują  inwestycji,  zatrudniają  nowych  ludzi  itd.,  itd.
Sytuacja gospodarcza „nabiera rumieńców”. Recesja ustępuje miejsca ekspansji
gospodarczej,  która  prowadzi  do  ponownego  rozkwitu  gospodarki  i  okresu
prosperity.  Ale  obserwatorzy  gospodarki  (głównie  ekonomiści)  wiedzą,  że  po
rozkwicie  ponownie  wystąpi  zahamowanie  lub  nawet  gwałtowne  załamanie
wzrostu  gospodarczego.  "Historia  lubi  się  powtarzać"  i  powtarza  się  również
w gospodarce.  Ale  co  jest  tego  powodem?  Ruchy  w  dół  i  w  górę  produktu
narodowego,  cen  dóbr  i  usług,  stóp  procentowych,  poziomu  zatrudnienia  itp.
nazywamy zmianami koniunktury. Koniunktura to, opisywana podstawowymi
wskaźnikami  makroekonomicznymi,  sytuacja  gospodarcza.  Zła  koniunktura  to
zahamowanie  wzrostu,  chwilowa  depresja  czy  w  skrajnym  przypadku  recesja.
Po okresie złej kondycji gospodarki następuje (prędzej czy później) odwrócenie
koniunktury, wzrost inwestycji, produkcji, ożywienie gospodarki. Takie zmiany
określamy  mianem  fluktuacji  gospodarczych.  Powtarzające  się  fluktuacje
przybierające  postać  okresowych  (periodycznych),  regularnych  wahań
koniunktury nazywamy cyklami koniunkturalnymi. Cykliczne zmiany sytuacji
ekonomicznej  są  przez  ostatnie  dwa  stulecia  cechą  charakterystyczną  krajów,
o rozwiniętej,  uprzemysłowionej  gospodarce.  Czy  kolejne  cykle  mają  jakieś

wspólne przyczyny? Czy zmiany koniunktury są przypadkowe, czy też można
opisać je za pomocą jakiejś teorii?

Cykl gospodarczy i jego cechy

Cykl koniunkturalny to pewien rytm życia gospodarczego,

wspólny dla różnych krajów, to pulsujące zmiany charakteryzujące większość
obszarów zjawisk ekonomicznych. Przyjrzyjmy się schematowi, który
w uproszczony sposób prezentuje owe pulsacje koniunktury. Parametr opisujący
sytuację ekonomiczną nazwijmy koniunkturą gospodarczą.

Schemat 1. Przebieg koniunktury gospodarczej

Ciemniejsze obszary pokazują „czarne chwile” gospodarki, jaśniejsze

pola  to  okresy  ożywienia  i  wzrostu  ekonomicznego.  Faza  „ciemna”  i  faza
„jasna”  koniunktury  składają  się  na  jeden  pełny  cykl.  Jak  widać  z  rysunku
zmiany następują periodycznie (okresowo), raz za razem. Faza „ciemna” składa
się  z  kryzysu  (recesji),  który  objawia  się  spadkiem  poszczególnych  wielkości
gospodarczych i stąd jest nazywana fazą spadku (recesji). Recesja w pewnym
momencie zatrzymuje się, osiąga dno. Wówczas gospodarka znajduje się przez
pewien  czas  w  depresji.  Po  depresji  przychodzi  „jaśniejszy”  okres,  gospodarka
odbija się od dna, następuje faza  ekspansji, która rozpoczyna się ożywieniem.
Następuje  wzrost  parametrów  ekonomicznych,  który  z  czasem  zwalnia
i ożywienie  przechodzi  w  rozkwit.  Wzrost  gospodarczy  osiąga  w pewnym
momencie  swój  szczyt,  coś  "podcina  mu  skrzydła"  i wtedy  ponownie
rozpoczyna się faza spadku.

Choć poszczególne cykle się od siebie różnią, można wymienić szereg ich

cech wspólnych:
-

we wczesnej fazie recesji na ogół likwiduje się zapasy; wkrótce potem
gwałtownie spadają inwestycje;

w fazie spadku ulega skróceniu czas pracy, bo popyt na pracę spada,
stopniowo rośnie bezrobocie, płace spadają a tym samym i dochody
ludności;

depresja charakteryzuje się nadprodukcją (nadwyżką globalnej podaży
nad globalnym popytem), to powoduje spadek cen towarów (zwłaszcza
tak zwanych cen wrażliwych);

spadek cen powoduje spadek zysków przedsiębiorców; na giełdach (o
których nie na darmo mówi się, że są barometrem gospodarki,) spadki
zysków spółek owocują zazwyczaj gwałtownym ruchem w dół kursów
akcji;

gdy spadają zyski ograniczane są inwestycje, spada popyt na kredyt
bankowy, stopy procentowe (czyli ceny kredytu) obniżają się;

gdy  recesja  osiąga  dno,  po  jakimś  czasie  następuje  ożywienie
koniunktury,  które  przeradza  się  w  rozkwit  (boom!)  gospodarczy.
Ekspansja  jest  lustrzanym  odbiciem  recesji.  Zmiany  następują  w
przeciwnym  kierunku  tzn.  ceny,  zyski,  inwestycje,  popyt  na  kredyt
i stopy procentowe rosną.

Obecnie przebieg zmian koniunktury w wielu krajach nie jest już tak

drastyczny  jak  niegdyś.  Został  on  złagodzony  głównie  przez  interwencję
państwa.  Rządy  chcąc  zapewnić  obywatelom  spokojniejsze  życie  a  gospodarce
zrównoważony  wzrost,  przeciwdziałają  przyczynom  cykli  i  łagodzą  ich  skutki
czyli prowadzą tzw. politykę antycykliczną. Działania rządów różnych krajów
spowodowały,  że  zmiany  są  łagodniejsze,  ale  trwają  dłużej.  Oddziaływanie
łagodzące  przebieg  cykli  koniunkturalnych,  przyniosło  również  spowolnienie
wzrostu gospodarczego.

Wahania cykliczne w gospodarce światowej

Większość

krajów

charakteryzuje

się

regularnym

wzrostem

gospodarczym, przejawiającym się wzrostem możliwości produkcyjnych, a tym
samym z roku na rok większym produktem potencjalnym. Wahania realnego
produktu

narodowego

lub

dochodu

narodowego

oscylują

wokół

długookresowego trendu wzrostu gospodarczego. Z analizy danych
statystycznych wyodrębniono wahania o różnym okresie (czasie trwania),
o różnej długości cyklu. Wśród podstawowych wymienia się:
-

cykle Kitchina – trwają około 3,5 – 4 lata;

cykle Juglara – o okresie około 8-10 lat;

cykle Kondratiewa – o bardzo długim cyklu rzędu 50-60 lat.

Najlepiej zbadane i opisane są cykle średnie Juglara, trwające przeciętnie

9-10 lat. Ich początek to jakoby  kryzys w Anglii w 1825 roku, który wzbudził
pierwsze  wahania.  Kolejne  cykle  Juglara  wpływają  na  życie  gospodarcze
kolejnych  krajów,  co  związane  jest  z rozwojem  wymiany  międzynarodowej,
wzajemnego  napędzania  koniunktury  między  krajami.  Kryzysy  pojawiają  się
w latach  1836,  1847.  W  1857  roku  następuje  pierwsza  poważna  recesja,  której
skutki  odczuwane  są  w Ameryce  i  w  Europie.  Kolejne  kryzysy  przypadają  na
lata  1866,  1873  (najcięższy  i najdłuższy  w  XIX  w.),  1882,  1890,  1900,  1907,
1920, 1929, 1937. Rozwój kryzysów z 1913 i 1937 roku został przerwany przez
I  i  II  wojnę  światową.  Kryzys  lat  1929-1933  nazywany  Wielkim  Kryzysem
bądź  Wielką  Depresją  zaowocował  w Stanach  Zjednoczonych  i  Niemczech
spadkiem  produkcji  o  ponad  40%!  Konsekwencje  społeczne  i gospodarcze
Wielkiego  Kryzysu  były  podstawową  przyczyną  i głównym  argumentem  dla
rozwoju  teorii  J.M.Keynesa  i  propagowanej  przez  niego  interwencji  państwa
w gospodarkę.  Jednak  regulacja  gospodarki  przez  państwo  nie  zlikwidowała
kryzysów  i  cykli,  zmniejszyła  jedynie  ich  rozmiary.  Po  II  wojnie  światowej  ze
względu  na  różny  stopień  zniszczeń  powojennych  i  różne  tempo  powojennej
odbudowy  w poszczególnych  krajach  oraz  zmiany  gospodarcze  i  polityczne,
nastąpiło  rozdzielenie  jednolitego  cyklu  światowego  na  oddzielne  cykle
krajowe.  To  również  złagodziło  przebieg  wahań  koniunkturalnych.  Osłabienia
koniunktury  w  jednym  kraju  mogły  być  łagodzone  przez  wymianę  handlową
z innym  krajem.  Ponowne  ujednolicenie  wahań  cyklicznych  w  skali  światowej
następuje  w  latach  70-tych  w  wyniku  gwałtownego  wzrostu  cen  żywności
(1972) i ropy naftowej (1973).

Przyczyny cykliczności rozwoju

Ekonomiści od szeregu lat zastanawiają się co jest przyczyną

powstawania cykli i jak działa mechanizm "zegara" wahań koniunkturalnych.
Powstał cały szereg teorii cykli koniunkturalnych. Zasadniczo możemy
podzielić je na dwie grupy:

- teorie zewnętrzne (tak zwane koncepcje egzogeniczne) - uwypuklają

czynniki zewnętrzne, doszukują się źródeł cyklu koniunkturalnego w wahaniach
czegoś  co  znajduje  się  poza  gospodarką  –  w  plamach  na  słońcu,  astrologii,
w wojnach, rewolucjach czy wyborach, odkryciach nowych złóż, nowych lądów
czy  nowych  wynalazków.  Jednym  z  ciekawszych  nurtów  współczesnej  teorii
wahań gospodarczych są koncepcje politycznego cyklu koniunkturalnego.

- teorie wewnętrzne (nazywane też koncepcjami endogenicznymi) –

szukają  przyczyn  powstawania  cykli  koniunkturalnych  w  samonapędzających
się  mechanizmach  ekonomicznych.  Teorie  te  łączy  pogląd,  że  ekspansja
gospodarcza  zawiera  w  sobie  źródła  recesji,  kryzys  i  depresja  natomiast
wywołują poprawę i rozkwit. Ten proces ekonomiczny powtarza się regularnie

i jest łańcuchem następujących po sobie zjawisk gospodarczych. Do
najważniejszych teorii wewnętrznych należą:

- teoria niedostatecznego popytu (podkonsumpcji J.Hobsona)
- teoria cyklu koniunkturalnego J.M.Keynesa
- teoria inwestycyjna (przeinwestowania G.Cassela)
- teoria monetarno-kredytowa
- teoria P.A.Samuelsona-J.R.Hicksa

Polityka antycykliczna państwa

Współczesne teorie cyklu, pozwalają zauważyć, że dno kryzysu zawiera

w sobie  źródła  poprawy,  natomiast  szczyt  rozkwitu  powoduje  zapaść
gospodarki.  Ta  wiedza  zmieniła  cele  ingerencji  państwa  postulowane  przez
J.M.Keynesa.  Interwencjonizm  keynesowski,  zapoczątkowany  skutkami
Wielkiej Depresji, ograniczał się do przeciwdziałania kryzysom, do pobudzania
gospodarki  w  okresach  złej  koniunktury  np.  poprzez  zamówienia  rządowe  czy
roboty  publiczne.  Nowoczesna  polityka  makroekonomiczna  skupia  się  na
zachowaniu  zrównoważonego  wzrostu  gospodarczego,  co  wiąże  się  m.  in.
Z zapobieganiem

fluktuacjom

podstawowych

parametrów

makroekonomicznych.  Oznacza  to  przeciwdziałanie  wahaniom  koniunktury.
Rozumiejąc  działanie  mechanizmów  cykli  koniunkturalnych,  widzimy,  że  zbyt
gwałtowna  ekspansja  jest  tak  samo  niepożądana  jak  kryzys  gospodarczy.
Sprawna  polityka  antycykliczna  wiążę  się  z  zatem  z  pobudzaniem  gospodarki
w okresie  kryzysu  i ograniczaniem  ekspansji  w fazie  rozkwitu  gospodarki.  Jest
to tzw. interwencjonizm rozwojowy. W tym celu rząd stosuje głównie narzędzia
polityki  fiskalnej  i monetarnej.  Polityka  stymulacyjna  (ekspansywna)  polega
na  pobudzaniu  globalnego  popytu  i globalnej  podaży,  odwrotne  działania  tzn.
hamujące wzrost, nazywamy polityką restrykcyjną

Ekspansywna polityka fiskalna polega na obniżaniu podatków, ceł i tym

podobnych opłat fiskalnych. Zwiększa to dochody do dyspozycji konsumentów
i producentów,  ale  ogranicza  wpływy  do  budżetu.  Z  drugiej  strony  dla
pobudzenia  koniunktury  rząd  zwiększa  wydatki.  Zmniejszenie  przychodów
budżetu  i  wzrost  wydatków  może  się  wiązać  z  powstaniem  deficytu
budżetowego.  Tego  rodzaju  polityka  prowadzi  do  wzrostu  wydatków
konsumpcyjnych  i  inwestycyjnych.  Jej  rezultatem  jest  zwiększenie  produkcji
i poziomu  zatrudnienia.  W  przypadku  hamowania  zbyt  gwałtownego  wzrostu
państwo ogranicza wydatki, zwiększa podatki i opłaty (a tym samym wpływy do
budżety).  Ogranicza  się  w  ten  sposób  zbyt  szybki  wzrost  cen,  obniża  inflację,
ale również produkcję i poziom zatrudnienia (rośnie bezrobocie). Taka polityka
nazywa się restrykcyjną polityką fiskalną.

Restrykcyjna polityka monetarna (polityka drogiego pieniądza) –

polega na ograniczeniu podaży pieniądza (ograniczanie ilości płynnego
pieniądza w gospodarce) poprzez zwiększenie poziomu rezerw obowiązkowych

banków,  stóp  dyskontowych  i redyskontowych  oraz  sprzedaż  rządowych
papierów  wartościowych.  W  wyniku  tych  działań  stopy  procentowe  rosną,  co
prowadzi  do  spadku  popytu  na  kredyt  i  zmniejszenia  inwestycji.  Zmniejszenie
inwestycji  powoduje  (poprzez  mechanizm  mnożnika)  spadek  popytu
globalnego,  produkcji  i  poziomu  zatrudnienia.  Odwrotna  polityka  to
stymulacyjna  polityka  pieniężna  (polityka  taniego  kredytu).  Polega  ona  na
zwiększeniu  możliwości  udzielania  przez  banki  kredytów  (zwiększeniu
pieniądza  w  obiegu).  Rząd  dokonuje  tego  przez  skupowanie  papierów
wartościowych  (tą  operację  wykonuje  najczęściej  bank  centralny),  obniżenie
poziomu  rezerw  obowiązkowych  i  stóp  dyskontowych.  Zwiększa  to  ilość
udzielanych kredytów, pobudza inwestycje, popyt globalny, zwiększa produkcję
i zatrudnienie.

Jak już wcześniej zauważyliśmy, przy omawianiu cykli koniunkturalnych,

polityka antycykliczna złagodziła ich przebieg, ale wydłużyła czas ich trwania.
Ponadto  zjawiska  zaobserwowane  w  krajach  kapitalistycznych,  zachwiały
pogląd  na  odwrotną  zależność  między  bezrobociem  a  inflacją.  Stąd  wśród
współczesnych  ekonomistów  pojawiają  się  często  postulaty  ograniczania
wpływu  państwa  na  gospodarkę.  Tym  bardziej,  że  działania  takie  mogą  same
być  źródłem  wahania  koniunktury.  Część  ekonomistów  reprezentuje  tzw.  nurt
antyetatystyczny  (liberalny),  przeciwstawiający  się  nadmiernej  ingerencji
państwa w procesy gospodarcze.

Pytania i zadania kontrolne

1.  Wyjaśnij pojęcie koniunktury i cyklu koniunkturalnego.
2.  Przedstaw i wyjaśnij fazy cyklu koniunkturalnego.
3.  Na czym polegają cykle Kitchina?
4.  Na czym polegają cykle Juglara?
5.  Na czym polegają cykle Kondratiewa?
6.  Czym różnią się teorie zewnętrzne cykli koniunkturalnych od teorii wewnętrznych?
7.  Wyjaśnij koncepcję politycznego cyklu koniunkturalnego.
8.  Wyjaśnij teorię podkonsumpcji J.Hobsona.
9.  Wyjaśnij teorię cyklu koniunkturalnego J.M.Keynesa.
10. Wyjaśnij teorię przeinwestowania G.Cassela.
11. Wyjaśnij teorię monetarno-kredytową cyklu koniunkturalnego.
12. Wyjaśnij teorię cyklu koniunkturalnego P.A.Samuelsona-J.R.Hicksa.
13. Na czym polega polityka antycykliczna państwa i jakie narzędzia wykorzystuje?