Microsoft Word - MIGRENA-Wojtal

MIGRENA

CHARAKTERYSTYKA

I WSPÓŁCZESNA FARMAKOTERAPIA

PRACA POGLĄDOWA DO SPECJALIZACJI

Z FARMACJI APTECZNEJ

Autor: Mgr Joanna Wojtal

Opiekun specjalizacji: Dr n.farm. Barbara Strzałka - Mrozik

2008r.

**********************************************

SPIS TREŚCI

1.  WSTĘP………………………………………………………… 2
2.  OBRAZ KLINICZNY…………………………………………. 2
3.  PATOFIZJOLOGIA…………………………………………… 3
4.  DIAGNOSTYKA MIGRENY…………………………………. 4
5.  FARMAKOTERAPIA MIGRENY……………………………. 4
6.  BIBLIOGRAFIA………………………………………………. 8

I. WSTĘP

Napady migrenowego bólu głowy zaliczane są do jednych z najczęściej występujących przewlekłych
bólów głowy, jednocześnie, niestety, diagnostyka tej choroby jest bardzo trudna [1]. Ogromny nacisk
położony jest na lekarza rodzinnego, który powinien posiadać podstawową wiedzę z zakresu diagnostyki
różnicowej samoistnych bólów głowy takich, jak:

 napięciowy ból głowy,

 klasterowy ból głowy,

 inne trójdzielno-autonomiczne bóle głowy,
 inne samoistne bóle głowy [1].

Jednocześnie powinien zachować czujność w przypadkach, kiedy ból głowy nie jest samoistną jednostką
chorobową, lecz wtórnym objawem jakiegoś poważniejszego schorzenia np.:

 nowotworów mózgu,

 tętniaków mózgowych i podstawy mózgu,
 chorób zakaźnych,

 stanów przebiegających z wysoką gorączką (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych).

Prawidłowe rozpoznanie jest też bardzo istotne przy wyborze właściwej terapii. W przypadku bólów
wtórnych leczenie obejmuje przyczynę występowania bólu, natomiast w przypadku bólów samoistnych,
takich jak migrena, leczenie jest objawowe.

II. OBRAZ KLINICZNY

Migrena to napady tętniącego bólu głowy, zwykle jednostronnego (obejmującego prawą bądź lewą stronę
głowy, zwykle na przemian w kolejnych napadach), czasem obejmującego całą głowę. Jest to silny ból
głowy, któremu często towarzyszą nudności, wymioty, światłowstręt, nadwrażliwość na światło i zapach,
trwający od kilku godzin do kilku dni.
Migrena występuję częściej u kobiet niż u mężczyzn ( 3:1). Rozpoczyna się zwykle przed 30-35 rokiem
życia, ale ponad połowa przypadków występuje u dzieci lub w okresie dojrzewania [3,4]. U około połowy
dzieci mija bezpowrotnie w miarę dojrzewania, część pacjentów cierpi na nią do końca życia z krótkimi
okresami remisji, np. w czasie ciąży.

Istnieją dwie główne postacie migreny:

 migrena bez aury - obejmująca 90% przypadków; od początku pojawia się narastający ból głowy
 migrena z aurą - zwana także klasyczną lub oczną ; napad bólu jest poprzedzony aurą, trwającą

kilka, kilkanaście minut; najczęstszą jest aura wzrokowa w postaci migocącego rozszerzającego
się mroczka lub – znacznie rzadziej – ubytku w polu widzenia[4].

Obie formy mogą występować naprzemiennie u jednej osoby, ale dotyczy to tylko około 10%
przypadków[3].
Oprócz typowych odmian migreny występują także rzadsze jej odmiany[3,4,5,6]:

 migrena mieszana - napad bólu migrenowego poprzedzony jest innym typem bólu(napięciowy

ból głowy), który pacjent jest w stanie dokładnie opisać; z reguły ból jest mniej nasilony i jest
przez pacjentów opisany jako „obręcz zaciskająca się na głowie”[3]; może obejmować całą głowę
lub tylko skronie; ból taki trwa od kilku minut poprzedzających właściwy atak migreny, do kilku
dni, w rzadkich przypadkach nawet codziennie,

 migrena okoporaźna - polega na występowaniu po ciężkim napadzie jednostronnego porażenia

wszystkich lub tylko niektórych nerwów i mięśni gałki ocznej,

 migrena podstawna – charakteryzują ją zawroty głowy, dyzartria, szum w uszach

i upośledzenie słuchu, ataksja, obustronne parestezje, dwojenie, ubytki w polu widzenia oraz
zaburzenia świadomości. Objawy te występują w różnych kombinacjach i utrzymują się od kilku-
kilkunastu minut do godziny, po czym pojawia się ból głowy typu migrenowego; najczęściej
występuje u młodych kobiet,

 migrena miesiączkowa - napady występują wyłącznie w cyklu miesiączkowym; należy je

odróżniać od miesiączkowych bólów głowy, które nie mają charakteru migrenowego,

 migrena psychiczna - występuje u dzieci i młodzieży; bólowi towarzyszą różne zaburzenia

psychiczne (pobudzenie, lęk, omamy, dezorientacja i in.); trwają one do kilkunastu godzin i
mijają bez śladu,

 migrena brzuszna - obok napadów bólu głowy występują napadowe bóle brzucha, połączone z

nudnościami, wymiotami, zblednięciem, zwolnieniem tętna; dotyczy głównie dzieci, czasem
wyprzedza ujawnienie napadów bólowych głowy,

 migrena siatkówkowa – cechują ją napady jednoocznego, przejściowego zaniewidzenia,

połączonego z bólem głowy lub – częściej – bez tego bólu; część chorych miewa prócz tego
typowe napady migrenowe,

 migrena transformowana - u części pacjentów cierpiących na migrenę następuje, zwykle po

wielu latach trwania typowej migreny, przemiana w codzienne bóle głowy; najczęstszą przyczyną
takiej transformacji jest nadużywanie leków przeciwbólowych i/lub ergotaminy, a także
nadciśnienie tętnicze, zaburzenia okresu przekwitania, depresję, przebyty uraz głowy, guz mózgu.

Napady migrenowe można również podzielić ze względu na nasilenie objawów na:

 lekkie - dolegliwości są słabo nasilone, pacjent może wykonywać pracę lub inne zajęcia, jednak

wydajność pracy może być obniżona,

 średniociężkie – znaczne nasilenie dolegliwości uniemożliwia pracę

 ciężkie - zmuszające do położenia się do łóżka (w zaciemnionym pomieszczeniu, odizolowanym

od bodźców słuchowych i zapachów, które nasilają dolegliwości).

III. PATOFIZJOLOGIA

Etiopatogeneza migreny nie jest w pełni wyjaśniona, aczkolwiek udowodniono, że migrena ma charakter
genetyczny, co jest potwierdzone przez jej rodzinne występowanie. Jeśli
u jednego bliźniaka jednojajowego wystąpi migrena, to prawdopodobieństwo wystąpienia migreny u
drugiego z bliźniąt jest wyższe niż w przypadku bliźniąt dwujajowych [9] Sądzi się, że u podłoża migreny
leżą mutacje genów odpowiedzialnych za funkcje kanałów jonowych, dlatego też migrena zaliczana jest
do kanałopatii [3]. W patogenezie dużą rolę odgrywają receptory serotoninowe, szczególnie 5-HT

1B/D

i 5-

[4,5]

Prawdopodobne jest, że na początku napadu ulegają pobudzeniu 5-HT

(stąd też leki

antagonistyczne do nich zapobiegają napadom), natomiast w toku napadu ulegają zahamowaniu receptory
5-HT

1B/D

(i dlatego tryptany przerywają napad) [4]. W czasie napadu pojawiają się też zaburzenia
naczynioruchowe, głównie w naczyniach opon i mózgu. W okresie aury dochodzi do niedokrwienia,
natomiast w rozwiniętym napadzie naczynia te są rozszerzone, wiotkie, występuje obrzęk
okołonaczyniowy. Uwalniają się liczne neurotransmitery - bólotwórcze
i wazoaktywne, rozwija się neurogenne odwracalne zapalenie [4].

IV. DIAGNOSTYKA MIGRENY

Rozpoznanie migreny jest łatwe i opiera się praktycznie wyłącznie na zebranym wywiadzie przez lekarza
rodzinnego. Jednak nawet jeśli objawy zgłaszane przez pacjenta są typowe, należy przeprowadzić
badania wykluczające współistnienie innych chorób (badanie ogólnolekarskie, badanie neurologiczne)
oraz podstawowe badania laboratoryjne takie jak: OB, morfologia krwi, AspAT, ALAT, cukier we krwi,
ogólne badanie moczu [3,4,5].

V. FARMAKOTERAPIA MIGRENY

Leczenie migreny opiera się nie tylko o farmakoterapię, ale także o psychoterapię, która ma za zadanie
wyjaśnienie pacjentowi, że choroba nie jest niebezpieczna dla jego życia, nie grozi żadnymi
powikłaniami, pomimo swojej uciążliwości. Jednocześnie polega na zapewnieniu pacjenta, że nie
lekceważy się jego cierpienia i stara mu się pomóc. Doświadczenie z praktyki lekarskiej pokazuje, że
psychoterapia niweluje lęk przed chorobą i samymi napadami
i przynosi wymierne efekty podczas leczenia.
W terapii migreny bardzo istotna jest samoobserwacja pacjenta, najlepiej w postaci prowadzonego
dzienniczka [3]. Pomaga to ustalić, czy napady są powodowane przez określone czynniki takie jak:

 stres,

 zmiany pogody,

 zbyt długi (migrena weekendowa) lub zbyt krótki sen,
 czerwone wino,

 czekolada,

 wysokogatunkowe sery,
 tłuste pokarmy,

 cytrusy,

 marynaty
 miesiączka

 doustne środki antykoncepcyjne

 zbyt krótki lub zbyt długi sen
 zmęczenie

 niektóre leki, zwłaszcza rozszerzające naczynia [5],

 ból
 wysokie ciśnienie krwi

 podróże
 zmiana trybu życia np. wakacje,

 alergia

 głód
 intensywny zapach

 hałas [9]

i dzięki eliminacji ich z życia pacjenta, pomijając czynniki, na które nie ma się wpływu, pomaga
ograniczyć napady bólu migrenowego. Czynniki wywołujące napady migreny mogą się kumulować, a
pacjenci chorujący na migrenę mają swój określony próg wystąpienia bólu. Z reguły atak występuje na
skutek kumulacji kilku czynników wywołujących i tak na przykład u osoby chorej na migrenę nie
zjedzenie posiłku nie wywoła ataku, ale już nie zjedzenie posiłku podczas przeżywania jakiegoś stresu
wywoła [9].
Pomocny w leczeniu migreny jest także odpowiedni styl życia. W miarę regularny tryb życia, w którym
jest miejsce i na odpoczynek w ciągu dnia, a także na dłuższy weekendowy relaks, najlepiej w formie
czynnego wypoczynku.
Celem leczenia jest spowodowanie, żeby ataki migreny były jak najrzadsze i łatwe do przerywania, oraz
jednoczesne uświadomienie pacjenta, że przy obecnych osiągnięciach medycyny, całkowite wyleczenie
nie jest możliwe.

Stosowane jest leczenie doraźne, najbardziej istotne w terapii, oraz leczenie zapobiegawcze, wdrażane w
przypadku małej skuteczności leczenia doraźnego.

1. Leczenie doraźne

Każdy napad migreny powinien być przerywany i pacjent nie powinien bać się stosowania leków ze
względu na ich szkodliwe działanie. Owszem, przesada w drugą stronę może prowadzić do uzależnienia
się od środków farmakologicznych, jednak nie stosowanie ich, zwiększa cierpienie oraz powoduje lęk
przed następnym napadem, co może wtórnie prowadzić do jego wystąpienia. Niektórzy pacjenci mogą
nauczyć się przerywania napadów środkami nie farmakologicznymi takimi jak np. akupresura czy
autosugestia [3].

Tradycyjne środki farmakologiczne:

A. Niesteroidowe leki przeciwzapalne – stosowane najczęściej w przypadku napadów

lekkich i średniociężkich. Są lekami o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym
i przeciwgorączkowym. Mechanizm działania polega na hamowaniu COX – cyklooksygenazy –
enzymu, który warunkuje przemiany kwasu arachidonowego do prostaglandyn, prostacyklin i
trombosanów. Istnieją dwa izoenzymy COX: COX 1
i COX 2. Pierwszy z nich jest enzymem konstytutywnym, drugi indukowanym przez czynniki
pozapalne i proonkogenne [7]. Ze względu na mechanizm działania leki z tej grupy maja bardzo
dużo działań niepożądanych: objawy dyspeptyczne, uszkodzenia błony śluzowej żołądka i
dwunastnicy, krwawienia i perforacja przewodu pokarmowego, uszkodzenia nerek, obrzęki, astma
aspirynowa, ototoksyczność. Ponadto leki z tej grupy silnie wiążą się z białkami i mogą wypierać
inne leki
z połączeń i nasilać ich działanie oraz toksyczność (doustne leki przeciwcukrzycowe, leki
nadciśnieniowe, sole litu, glikozydy nasercowe, fenytoina, metotrexat) [8]. Działanie niepożądane
nasila się wraz ze wzrostem stosowanej dawki, a także przy łącznym stosowaniu 2 i więcej leków
z tej grupy [7]. Do najbardziej rozpowszechnionych należy kwas acetylosalicylowy (Polopiryna,
Aspiryna) w dawkach jednorazowych 0,6-1,0g lub jego lizynian, oraz jego połączenia z kofeiną
(Coffepirine). Rzadziej stosowane: metamizol (Pyralgina 0,5-1,5g), diklofenak (Majamil,
Voltaren, Feloren, Olfen - 0,05- 0,1g), ibuprofen (0,6-1,2g, wyjątkowo 1,6g), ketoprofen
(Profenid, Ketonal - 0,1g), naproksen (Naproxen, Naprosyn, Anapran - 0,5-1,0g), mefacit (0,5g),
nabumeton (Relifex 0,5-1,0g), meloksykam (Movalis - 7,5 mg). Leki te należy podawać jak
najwcześniej, ponieważ mają zmniejszone wchłanianie z żołądka w rozwiniętym napadzie, ze
względu na osłabioną motorykę przewodu pokarmowego, bądź też z dodatkiem leków
prokinetycznych, które mają działanie przeciwwymiotne (metoklopramid), znoszące mdłości
towarzyszące bólowi [8]. Podaje się je z reguły w postaci doustnej, rzadziej w postaci czopków
czy iniekcji.

B. Paracetamol – jego siła działania przeciwbólowego odpowiada sile działania kwasu

acetylosalicylowego [7]. Mechanizm działania nie jest dokładnie poznany; podejrzewa się, że jest
on związany z hamowaniem izoenzymu cyklooksygenazy
w OUN – COX3 [7]. Ze względu na inny mechanizm działania w stosunku do tradycyjnych
NLPZ – nie posiada działania przeciwzapalnego, nie hamuje z związku z tym syntezy
prostaglandyn – nie uszkadza przewodu pokarmowego, nie osłabia działania leków
nadciśnieniowych, nie wpływa na agregację płytek krwi. Najczęściej stosowany w dawce 0,5-1,0,
wyjątkowo 1,5g, także w połączeniach z kofeiną (Panadol Extra, Apap Extra) [5]. Paracetamol
wykazuje synergizm działania
w połączeniach z opioidowymi lekami przeciwbólowymi [7] np. kodeiną, co jest
wykorzystywane w terapii migreny: Efferalgan Codeine, Dafalgan Codeine, Solpadeina, Antidol
15. Upośledzenie czynności motorycznej i opróżnianie żołądka, występujące podczas napadu
migreny, spowalniają wchłaniania paracetamolu, dlatego też zalecane jest podawanie łącznie z
metoklopramidem, który ma działanie prokinetyczne [7]. Działania niepożądane paracetamolu
związane są głównie z jego hepatotoksycznością, występującą najczęściej po przekroczeniu

dawek maksymalnych (4g/24h), u osób z już istniejącym uszkodzeniem wątroby, źle
odżywiających się.

C. Alkaloidy sporyszu do których zalicza się ergotaminę i dihydroergotaminę. Ergotamina obecnie

jest rzadko stosowana ze względu na jej działania niepożądane [5]. Powoduje skurcz naczyń
obwodowych, wieńcowych, powoduje wymioty. Najczęściej stosowana jest w połączeniach z
kofeiną, która zmniejsza jej niepożądane działania (Coffecorn forte). W napadzie podaje się
doustnie 2 mg, maksymalnie
6 mg/dobę i nie więcej niż 12 mg tygodniowo. Dihydroergotamina w doraźnym leczeniu
stosowana tylko w postaci iniekcji (0,5-1,0 mg) lub jako spray donosowy (0,5-1,0 mg). Doustnie
nie podaje się, że względu na słabe wchłanianie [5].

D. Leki przeciwwymiotne – stosowane ze względu na towarzyszące atakowi migreny nudności,

wymioty, oraz ze względu na działanie pobudzające motorykę przewodu pokarmowego i w
związku z tym zwiększające wchłanianie paracetamolu i NLPZ [8]. Najczęściej stosuje się
metoklopramid (10 mg w tabletkach lub w iniekcji i 20 mg
w czopku) lub tietylperazynę (Torecan w dawce 0,5 mg - tabletki, czopki, iniekcje) [6].

E. Leki uspokajające – podawane są w celu uspokojenia pacjenta, wywołania snu, po którym

pacjent obudzi się bez dolegliwości: diazepam (Relanium 5 mg) lewopromazyna (Tisercin) czy
hydroxyzyna [4].

F. Tryptany - leki z tej grupy stanowią przełom w leczeniu napadów migreny. Stosowane do

przerywania napadów bólu migrenowego ciężkiego i średniociężkiego [6]. Obecnie coraz więcej
specjalistów uważa, że tryptany są najskuteczniejszymi lekami przerywającymi atak migreny,
zapewniającymi pacjentowi największy komfort, w związku z tym stosowane są coraz częściej do
leczenia każdego bólu migrenowego [4]. Tryptany działają agonistycznie na receptory 5-HT

1B/D

zwężają nadmiernie rozszerzone naczynia głowy, hamują uwalnianie niektórych mediatorów, co
zmniejsza neurogenne zapalenie okołonaczyniowe. Najbardziej rozpowszechnionym lekiem z tej
grupy jest sumatriptan (Imigran, Sumigra, Sumamigren, Cinie, Triptagran). Jego okres
półtrwania wynosi 2 godziny. Podaje się go doustnie, donosowo, w postaci czopków czy iniekcji.
Dostępność biologiczna po podaniu doustnym wynosi 14% (10-26%), z tego względu dawki w
postaciach doustnych są większe niż w postaciach pozajelitowych [2]. Najczęściej stosowaną
postacią  są tabletki, występujące w dawkach: 100mg, 50mg oraz 25mg. Dawka 25mg u
większości pacjentów nie przynosiła spodziewanego efektu [2]. Bardzo istotną zaletą
sumatriptanu i pochodnych jest to, że przerywają migrenowy ból głowy nie tylko przy
pierwszych objawach, ale także w pełni rozwiniętym ataku. W ciągu pierwszych dwóch godzin
pozytywny efekt w postaci złagodzenia lub przerwania napadu dotyczy 50% - 67% pacjentów
przyjmujących lek, a po 4 godzinach przerwanie napadu występuje u około 80% leczonych [5].
Zaleca się stosowanie ich w jak najkrótszym czasie od wystąpienia napadu. Trzeba jednak
zaznaczyć,  że ze względu na krótki okres półtrwania, mogą wystąpić nawroty napadów, które
dotyczą  aż 30% przypadków [3,5]. Z tego względu zaczęto prowadzić politerapię – połączenie
tryptanów z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, których działanie jest słabsze, ale za to
dłuższe [5]. Przykładem jest połączenie tryptanu i naproksenu

w dawce 500 mg. Jego działanie obejmuje także zniesienie światłowstrętu, nudności
i wymiotów [6]. Jak każdy lek sumatriptan powoduje działania niepożądane
w postaci: parestezji, zawrotów głowy, uczucia zmęczenia lub osłabienia, bólu lub ucisku w klatce
piersiowej, nudności, senności, wypieków, uczucia ciężaru w głowie, ucisku w gardle, pieczenia
w miejscu wstrzyknięcia [2]. Lek jest przeciwwskazany
u osób z niekontrolowanym nadciśnieniem, chorobą wieńcową, obecnością czynników ryzyka
zawału serca, w podeszłym wieku. Tryptanów nie należy łączyć z ergotaminą, gdyż może
powodować skurcz naczyń, może być natomiast stosowana łącznie
z dihydropochodnymi. Przeciwwskazane jest łączenie ich z IMAO, należy zachować
dwutygodniowy odstęp [8]. Stosowane łącznie z inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny
takimi jak fluoksetyna, paroksetyna, mogą powodować zaburzenia koordynacji ruchowej i

osłabienie [8]. Wprowadzone w późniejszym czasie tryptany to [3,6]: zolmitriptan (Zomig),
naratriptan, rizatriptan (Maxalt), eletriptan (Relpax), frowatriptan (Migard, Tigreat [8]),
almotriptan. Efekty terapeutyczny i działanie niepożądane po zastosowaniu nowszych tryptanów
są podobne do sumatriptanu z tą różnicą, że frowatriptan i zolmitriptan należy stosować ostrożnie
w połączeniach
z estrogenami (doustne środki antykoncepcyjne, hormonalna terapia zastępcza), gdyż może dość
do zwiększenia stężenia tryptanów w osoczu i wzrostu siły działań niepożądanych [8].

2. Leczenie stanu migrenowego

Stan migrenowy to przedłużający się nawet do kilku dni napad bólu migrenowego, któremu towarzyszy
odwodnienie na skutek wymiotów. W większości przypadków konieczna jest hospitalizacja. Stosowane
są różne metody przerywania stanu migrenowego:



sumatriptanu (6mg w iniekcji)



deksametazon (16 mg we wlewie kroplowym)



metylprednizolon (0,5-1,0 g w kroplówce)



chlorpromazyna (5-25 mg w iniekcji dożylnej)



dihydroergotamina (0,5 mg co 8 godzin dożylnie) wraz z metoklopramidem (10 mg)



droperidol (2,5 mg dożylnie, ewentualnie ponowienie dawki po 30 min) [6].

3. Profilaktycze leczenie migreny

Obecnie leczenie profilaktyczne nie jest tak popularne, jak kiedyś. Spowodowane to jest wysoką
skutecznością tryptanów w przerywaniu ataku migreny. Leczenie profilaktyczne zaleca się obecnie u
pacjentów niewrażliwych na tryptany i takich, u których napady występują częściej niż 4 razy w
miesiącu. Leczenie zapobiegawcze wymaga od pacjenta systematyczności, zawsze stanowi obciążenie dla
organizmu i musi trwać co najmniej 4 do
6 tygodni. Jeśli pacjent pozytywnie reaguje na lek, leczenie kontynuuje się przez następne kilka miesięcy
(zwykle 6-9 miesięcy), jeśli nie ma efektu lek zmienia się na inny [4]. Zwykle prowadzona jest
monoterapia, a przy braku skuteczności wybranego leku, zmienia się go na inny. W profilaktycznym
leczeniu stosuje się wiele leków z różnych grup chemicznych, których mechanizm działania polega na
blokowaniu receptorów 5-HT

[5].

Stosowane leki:

 Dihydropochodne alkaloidów sporyszu (dihydroergotamina, dihydroergotoksyna)- obecnie

bardzo rzadko stosowane [5];

 Leki przeciwserotoninowe (metysergid, pizotifen, iprazochrom, cyproheptadyna, lisuryd,

oksetoron). Pizotifen (Polomigran) jest lekiem z dość dobrymi wynikami. Objawy niepożądane to
senność i przybieranie na wadze. Podobnie jak iprazochrom (Divascan),z tym że on powoduje
dość silne działania niepożądane ze strony układu pokarmowego [5];

 Leki przeciwpadaczkowe ( fenytoina, karbamazepina, kwas walproinowy) stosowane ze względu

na podobieństwo patogenetyczne napadów migrenowych i padaczkowych; najlepsze wyniki z
w/w leków ma kwas walproinowy [5];

 Leki przeciwdepresyjne (amitryptylina, mianseryna, fluoksetyna);

 Betablokery (propranolol, metoprolol, atenolol) uważane za pierwszoplanowe leki do leczenia

zapobiegawczego, których wadą są dość duże dawki terapeutyczne;

 Blokery kanałów wapniowych (cynaryzyna, flunaryzyna, werapamil), z których najczęściej

stosowana jest flunarizyna. Może ona powodować przyrost masy ciała, na skutek zwiększonego
apetytu oraz objawy pozapiramidowe [2];

 Złocień maruny, roślina lecznicza występująca w preparacie OTC (Mariomigran), stosowana jako

lek wspomagający leczenie profilaktyczne napadów migreny

(5ml dziennie) [2].

BIBLIOGRAFIA

1. Steciwko, A. Mastalerz-Migas :Bóle głowy - diagnostyka i metody leczenia; Terapia nr 9, z. 1

(183), 09.2006, 61-63.

2. A.Prusiński (Katedra i Klinika Neurologii AM w Łodzi): Migrena i jej współczesne leczenie w

podstawowej opiece zdrowotnej,

http://www.esculap.pl/main/pub.html?pub=467

3. A. Prusiński: Migrena w praktyce lekarza rodzinnego; Służba Zdrowia nr 87-90 (3185-3188); 7-

18.11.2002.

4. A. Prusiński: Migrena – rozpoznanie i leczenie; Przew Lek 2008; 2: 21-31.
5. A. Prusiński: Migrena w praktyce podstawowej opieki zdrowotnej; Przew Lek 2001, 4, 11, 118-

125.

6. W. Janiec: Kompendium farmakologii; PZWL Warszawa 2001.
7. W. Kostowski, Z. Herman: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii; PZWL Warszawa 2008; 226

– 252.

8. E. Kostka – Trąbka, J. Woroń: Interakcje leków w praktyce klinicznej; PZWL Warszawa 2007.
9. M. Wysocka: Migrena; Służba Zdrowia nr 90-91 (2983-2984); 16-20.11.2000