10

Opisany automat dzia³a

bez zastrze¿eñ od kilku

lat, u³atwiaj¹c ¿ycie

domownikom

i ograniczaj¹c zu¿ycie

energii elektrycznej.

S

chemat automatu steruj¹cego

oœwietleniem klatki schodowej

w domku jedno-, dwurodzinnym,

realizuj¹cego równie¿ funkcjê

czêœciowej ochrony przed w³amaniem,

przedstawiono na rysunku. Sk³ada siê on

z nastêpuj¹cych bloków:

q

kilku identycznych obwodów wejœcio-

wych nadzoruj¹cych stan wy³¹czników

S umieszczonych w drzwiach frontowych

oraz wewn¹trz klatki schodowej,

q

uk³adu zw³ocznego w³¹czenia oœwietle-

nia po uruchomieniu dzwonka wejœciowego,

q

uk³adu czasowego, steruj¹cego w³¹cza-

niem oœwietlenia na kilka minut,

q

uk³adu wykonawczego – tyrystora stero-

wanego przez separator optoelektroniczny

(transoptor),

INTELIGENTNY AUTOMAT

SCHODOWY

Radioelektronik Audio-HiFi-Video 2/2002

r

ELEKTRON

IKA w RÓ¯NYCH ZASTOSOWANIACH

q

sygnalizatora akustycznego otwarcia

drzwi frontowych,

q

uk³adu fotoczu³ego blokuj¹cego w³¹cza-

nie oœwietlenia w dzieñ.

Jako wy³¹czniki S1

÷

S3 zastosowano czuj-

niki kontaktronowe przylutowane do nie-

wielkich p³ytek laminowanych miedzi¹ (do

obwodów drukowanych) przymocowanych

w górnej czêœci oœcie¿nicy i po³¹czonych

giêtkim przewodem (np. do instalacji telefo-

nicznej) z uk³adem elektronicznym. Do ru-

chomej czêœci drzwi dok³adnie naprzeciw

rurki jest przymocowany (przyklejony) nie-

wielki magnes (np. od starego telewizora

z cewek odchylaj¹cych lub szafkowy).

Odleg³oœæ magnesu od rurki kontaktronowej

po zamkniêciu drzwi powinna wynosiæ

2

÷

3 mm, tak aby dzia³anie styku by³o pew-

ne, a równoczeœnie magnes nie mia¿d¿y³

rurki. Naj³atwiej odleg³oœæ tê okreœliæ przykle-

jaj¹c miêkk¹ plastelinê do rurki i po zamkniê-

ciu i otwarciu drzwi mierzyæ jej gruboœæ.

Dzia³anie uk³adu jest nastêpuj¹ce: gdy drzwi

s¹ zamkniête wszystkie inwertery uk³adów

wejœciowych (U1A, U1B i U1C) s¹ polaryzo-

wane dodatnio napiêciem bliskim napiêciu

zasilania przez rezystory podci¹gaj¹ce (R1,

R2 i R3 o rezystancji1 M

Ω

), wiêc na ich

wyjœciach jest napiêcie bliskie potencja³owi

masy, które powoduje zatkanie tranzystora

T1 roz³adowuj¹cego kondensator C4 (elek-

trolityczny o pojemnoœci 220

µ

F). Wejœcie in-

wertera U1E jest spolaryzowane napiêciem

ok. 6 V, ze Ÿród³a zasilania przez diodê D4

i rezystor R9, a wiêc jego wyjœcie ma poten-

cja³ bliski zeru i przez diodê wejœciow¹

(IRED) optotriaka MOC3063 nie p³ynie pr¹d.

W tej sytuacji tyrystor Th1 jest w stanie wy-

³¹czenia.

Otwarcie drzwi powoduje, ¿e do jednego

z inwerterów wejœciowych zostanie dopro-

wadzony krótkotrwa³y (sta³a czasu C1

.

R4,

C2

.

R5 lub C3

.

R6) sygna³ o niskim pozio-

mie logicznym. Spowoduje to pojawienie

siê na wyjœciu inwerterów napiêcia bliskie-

go napiêciu zasilania i nasycenie tranzy-

stora T1, a w konsekwencji roz³adowanie

kondensatora elektrolitycznego C4 przez

tranzystor T1 i rezystor ograniczaj¹cy pr¹d

roz³adowania R8 (33

Ω

). Inwerter U1E

zmienia stan swojego wyjœcia i powoduje

w³¹czenie optotriaka, a dalej tyrystora Th1

Schemat automatu schodowego

R1

D1

S1

R4

C1

R2

C2

C4

U1E

U2

Th1

R8

R7

R9

D4

BD135
T1

R5

R3

C3

C6

C7

R12

R13

R10

R11

C5

U1F

R14

R6

220 V

220 V

220 V

S3

12 V

+

12 V

_

D2

D3

U1A

U1B

U1D

S2

U1C

11

i oœwietlenia na klatce schodowej oraz na

zewn¹trz budynku. Optotriak zapewnia izo-

lacjê galwaniczn¹ uk³adu elektronicznego

i czujników drzwiowych od sieci energe-

tycznej (próba izolacji 7 kV).

Po krótkim czasie okreœlonym sta³¹ czaso-

w¹ obwodu wejœciowego inwerter obwodu

wraca do stanu podstawowego, niezale¿nie

od stanu drzwi (otwarte czy zamkniête). ¯a-

rówki bêd¹ siê œwieciæ przez oko³o 4 minu-

ty, co jest okreœlone czasem ³adowania siê

kondensatora C4 przez rezystor R9. Gdy na-

piêcie na nim osi¹gnie poziom prze³¹czania

inwertera U1E (oko³o 6 V), optotriak po-

woduje wy³¹czenie tyrystora Th1 i zgasze-

nie œwiat³a. Uk³ad przechodzi do stanu

czuwania.

Ideowo prostszym rozwi¹zaniem by³oby po-

³¹czenie wszystkich kontaktronów szere-

gowo, bez u¿ycia inwerterów, po to, by roz-

warcie dowolnego zestyku (otwarcie drzwi)

powodowa³o w³¹czenie tranzystora i roz³a-

dowanie kondensatora uk³adu czasowego.

W tym jednak przypadku przerwa w jednym

z obwodów kontaktronów, spowodowana

awari¹ lub niedomkniêciem drzwi, unieru-

chomi³aby ca³e urz¹dzenie. Zaproponowa-

ne rozwi¹zanie umo¿liwia poprawn¹ pracê

pozosta³ych uk³adów wejœciowych po ro-

zerwaniu po³¹czenia jednego lub nawet kil-

ku obwodów.

W ci¹gu dnia, inwerter steruj¹cy w³¹cza-

niem oœwietlenia (U1E) jest zablokowany

przez dzia³anie uk³adu z³o¿onego z ele-

mentu œwiat³oczu³ego FE (fotorezystor, fo-

todioda lub fototranzystor) i inwertera U1D.

Jego czu³oœæ nale¿y regulowaæ potencjome-

trem R14. Fotoelement nale¿y umieœciæ

w oknie klatki schodowej lub na zewn¹trz,

lecz tak, aby nie pada³o na niego œwiat³o po-

chodz¹ce od ¿arówek oœwietlenia schodo-

wego, bo grozi to wzbudzeniem uk³adu.

Dodatkowo do zestyku drzwi frontowych

jest do³¹czony przez diodê generator aku-

styczny z³o¿ony z inwertera U1F i elemen-

tów C5 i R10 (27 nF i 68 k

Ω

), który sy-

wej (IRED). Natomiast, gdy dzwonek jest za-

silany napiêciem zmiennym z sieci 220 V,

to przekaŸnik o napiêciu dzia³ania 5

÷

12

V trzeba w³¹czyæ szeregowo. Jego zesty-

ki bêd¹ wówczas wibrowaæ z czêstotliwoœci¹

sieci (50 Hz), ale dzia³anie jego (jak

i dzwonka) bêdzie poprawne.

Uruchomienie

Uk³ad w stanie czuwania pobiera pr¹d po-

ni¿ej 1 mA, a w czasie w³¹czenia oœwietle-

nia oko³o 10 mA. Przy pierwszym urucha-

mianiu uk³adu nie nale¿y do³¹czaæ fotoele-

mentu. Gdy dzia³anie uk³adu nie jest prawi-

d³owe, po odczekaniu kilku minut (³adowa-

nie kondensatora elektrolitycznego) trzeba

sprawdziæ napiêcia na wyjœciach wszyst-

kich inwerterów, powinny byæ bliskie po-

tencja³owi masy. Gdy napiêcie wyjœciowe ja-

kiegoœ inwertera w stanie czuwania jest bli-

skie napiêciu zasilania, to b³êdu nale¿y szu-

kaæ w jego obwodzie wejœciowym. Dopiero

do prawid³owo dzia³aj¹cego uk³adu mo¿na

do³¹czyæ element œwiat³oczu³y i regulowaæ

próg dzia³ania potencjometrem R14.

PrzekaŸnik dzwonka (jeœli jest zasilany

z sieci 220 V) i optotriak steruj¹cy tyrysto-

rem, a tak¿e tyrystor z elementami obwodu

bramki, w celu zapewnienia niezbêdnej i

niezawodnej izolacji od sieci energetycz-

nej 220 V nale¿y umieœciæ na oddzielnej,

specjalnie wytrawionej p³ytce.

Elementem bezpoœrednio w³¹czaj¹cym ¿a-

rówki jest tyrystor i w konsekwencji napiê-

cie zasilaj¹ce bêdzie wyprostowane jedno-

po³ówkowo. ¯arówki bêd¹ wiêc pracowaæ

na ”pó³ mocy”, ale za to znakomicie wyd³u-

¿y to ich ¿ywotnoœæ, co jest istotne ze wzglê-

du na stosunkowo czêste ich w³¹czanie

(nale¿y wkrêciæ mocniejsze ¿arówki). Rów-

nolegle do tyrystora jest do³¹czony, na wy-

padek awarii urz¹dzenia lub koniecznoœæ

w³¹czenia oœwietlenia na d³u¿ej, klasyczny

wy³¹cznik sieciowy SG.

n

Janusz Nurkowski

gnalizuje ich otwarcie buczkiem piezoelek-

trycznym Bu. G³oœnoœæ dŸwiêku reguluje

siê potencjometrem R11 po³¹czonym sze-

regowo z buczkiem. Jest to o tyle po¿y-

teczne, ¿e mieszkañcy kilkupoziomowego

domku mog¹ nie widzieæ bezpoœrednio tych

drzwi, a mo¿e siê zdarzyæ, ¿e s¹ one nie za-

mykane przez dzieci biegaj¹ce np. do ogro-

du. Stanowi to te¿ pewnego rodzaju zabez-

pieczenie przeciww³amaniowe.

Oœwietlenie klatki schodowej bêdzie w³¹czo-

ne równie¿ po uruchomieniu dzwonka wej-

œciowego ze zw³ok¹ trwaj¹c¹ ok. 5 s (oczy-

wiœcie po zmroku). Uruchomienie dzwonka

po naciœniêciu wy³¹cznika wy³ przy bramce

wejœciowej powoduje zadzia³anie przekaŸni-

ka, zwarcie jego zestyków i roz³adowanie

kondensatora C6 o pojemnoœci 10 mF. Na

wyjœciu inwertora U2A pojawia siê impuls

o czasie trwania ok. 5 s (okreœlony przez

elementy C6 i R12 (10

µ

F i 470 k

Ω

). Zró¿-

niczkowane (C7 i R13) zbocze opadaj¹ce

tego impulsu spowoduje powstanie na wyj-

œciu inwertora U2B impulsu o czasie trwa-

nia ok. 10 ms, który uruchamia oœwietle-

nie. W³¹czenie oœwietlenia po kilku sekun-

dach ma na celu stworzenia wra¿enia, ¿e

ktoœ z domowników zaœwieci³ œwiat³o

i sprawdza to¿samoœæ goœcia. Tym sposo-

bem osoba niepo¿¹dana mo¿e siê znie-

chêciæ do dzia³ania, nawet wtedy, gdy nikt

nie otworzy drzwi domniemuj¹c, ¿e w zwy-

czaju domowników jest nieotwieranie ob-

cym. W ten sposób dom jest dodatkowo

chroniony podczas nieobecnoœci gospoda-

rzy. W rzeczywistoœci efekt psychologiczny

jest doskona³y. Czas zw³oki mo¿na wyd³u-

¿yæ do 10 s przez zwiêkszenie rezystancji

elementu R12 do 1 M

Ω

.

W przypadku zasilania dzwonka niskim na-

piêciem (12 V) przekaŸnik nale¿y w³¹czyæ

równolegle do dzwonka (tak jak na schema-

cie u do³u po lewej), albo zamiast przekaŸni-

ka mo¿na do³¹czyæ obwód wejœciowy opto-

triaka (wyprowadzeniem 1 do plusa) przez

rezystor ograniczaj¹cy pr¹d diody wejœcio-

Radioelektronik Audio-HiFi-Video 2/2002

Dzia³alnoœæ zwi¹zana z odzyskiwaniem danych

komputerowych (DR _ data recovery) w Polsce do-

piero siê rozwija. Œwiadomoœæ mo¿liwoœci odzyska-

nia danych jest niewystarczaj¹ca. Równie¿ po-

ziom oferowanych us³ug w wiêkszoœci przypad-

ków pozostawia wiele do ¿yczenia. Obecnie na

polskim rynku dzia³a kilka firm zajmuj¹cych siê

odzyskiwaniem utraconych danych komputero-

wych. Jedna czwarta wszystkich zleceñ trafia do

MBM Komputer, która jako jedyna firma w Polsce

odzyskuje dane z noœników uszkodzonych me-

chanicznie. Najwiêkszym konkurentem firm dzia³a-

j¹cych na rynku DR s¹ specjaliœci indywidualni lub

studenci. Obecnie MBM Komputer wykorzystuje

w swych dzia³aniach procedury i doœwiadczenia

ODZYSKIWANIE DANYCH W POLSCE

œwiatowego lidera bran¿y – firmy Ontrack. Oferuje

us³ugê zdalnego odzyskiwania danych RDR (Re-

mote Data Recovery). Polega ona na odzyskiwa-

niu danych przez po³¹czenie internetowe lub mo-

demowe z komputerem klienta. To rozwi¹zanie

zosta³o opatentowane przez firmê Ontrack. Firma

Ontrack zosta³a utworzona w 1985 r. Zas³ynê³a

wtedy wprowadzeniem na rynek programu do in-

stalacji twardego dysku – DiskManager. Prze³ama³

on powszechnie wtedy obowi¹zuj¹ce ograniczenie

pojemnoœci dysku widzianej przez system DOS

na poziomie 32 MB i umo¿liwia³ uzyskanie dostê-

pu do nowych w tym czasie, wiêkszych dysków

twardych o pojemnoœci 40 MB. Specjalistyczne

oprogramowanie do ochrony i odzyskiwania danych

jest integraln¹ czêœci¹ dzia³alnoœci firmy Ontrack.

Rozwi¹zania zosta³y docenione przez takie firmy jak

Microsoft, Apple, Sun, SCO i Novell. Program

Ontrack Data Recovery dla NetWare oraz narzêdzie

odtwarzania danych dla systemów Novell s¹ u¿y-

wane przez Novell na szkoleniach NetWare.

W przysz³oœci polski przedstawiciel Ontrack,a bê-

dzie odpowiedzialny za wprowadzenie na rynek pol-

skojêzycznych wersji produktów swego partnera.

Ju¿ dziœ wiadomo, ¿e pierwszym z nich bêdzie

Easy Recovery, znany na ca³ym œwiecie program

s³u¿¹cy do samodzielnego odzyskiwania utraco-

nych danych. MBM Komputer prowadzi ca³odobo-

we pogotowie odzyskiwania danych pod nume-

rem telefonu 0601 462 563.

(cr)