Podstawy biologicznego rozwoju człowieka- dr Małgorzata Czapla
dyżury: ul. Międzychodzka p.306 pon-wt. Godz. 12-13
tel:

61 829 27 04

mail: mczapla.amu.edu.pl

WYKŁAD I- 4.10.2015

sprawy organizacyjne: zaliczenie na ostatnim spotkaniu (22.11)- test wyboru, czas trwania 15
minut

literatura proponowana:

•

N. Wolański (2012) Rozwój biologiczny człowieka. PWN, W-wa,

•

A. Malinowski, J. Tatarczuk, R. Asienkiewicz (2008) Antropologia dla pedagogów. Oficyna
Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra

•

R. M. Twyman (2005) Biologia rozwoju. Krótkie wykłady. PWN, W-wa

•

A. Le Moigne (1999) Biologia rozwoju. PWN, W-wa

•

R. Plomin, J.C.DeFries, G. E. McClearn, P. McGuffin (2001) Genetyka zachowania, PWN,
W-wa

•

T. W. Sadler(1993) Embriologia lekarska. Med. Tour Press International,W-wa

•

B. Rodkiewicz (1998) Biologia rozwoju w zarysie. PWN, W-wa

•

D. Hamler, P. Copeland (1998) Geny a charakter. Wydawnictwo CiS, W-wa

•

A. Jaczewski (1995) Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania. WSiP, W-wa

•

E. Hurlock (1985) Rozwój dziecka. PWN, W-wa

•

Sapolski, Dlaczego zęby nie mają wrzodów?

•

Biologia człowieka (Human Biology) Strona Napoleona Wolańskiego

http://nwolanskibc.worldpress.com

•

Woynarowska B. (2012) Biomedyczne podstawy kształcenia i wychowania, PWN

•

Wolański N. (2006) Historia biomedycznych podstaw rozwoju i wychowania [w] Nauczanie
wiedzy biomedycznej na studiach pedagogicznych

•

Mizgajska-Wiktor Hanna, Jarosz Wojciech, Fogt- Wyrwas Renata (2013) Podstawy biologii
człowieka. Komórka, tkanki, rozwój ,dziedziczenie, PWN

Wprowadzenie do zajęć:

•

ontogeneza- rozwój biologiczny człowieka

•

Myślą przewodnią do wykładu stwierdzenie Cieślika (UAM):

Ludzki genom to jest scenariusz życia, a środowisko jest jego reżyserem.

Biologia treści człowiek jest istotna, aby właściwie dbać o organizm. Układ hormonalny
człowieka jest jego strukturą, prowadzi do konkretnych zachowań. Niedostatek wiedzy
biologicznej rzutuje na praktykę pedagogiczną- chodzi o wiedzę dot. zróżnicowania między
ludźmi.

Wraz z rozwojem człowieka zmieniają się właściwości fizyczne, psychiczne oraz możliwości.
Człowiek zmienia się nie tylko fizycznie, zmienia się też postrzeganie świata oraz sposób w jaki
może z tym światem obcować, np. park, który w dzieciństwie wydawał się tajemniczy i ogromny,
w późniejszym życiu staje się mały.

Wszystkich rzeczy miarą jest człowiek

Protagoras

•

Grzegorz Piranowicz uważał, że należy przygotowywać młode pokolenie do obcowania z

biologią, higieną itd.

•

Wiek XXI uznany jest za wiek biologii

•

Podstawy biologicznego rozwoju człowieka to jeden z pierwszych kierunków o takiej
tematyce

Dziecko jest największym darem, który Bóg zsyła rodzicom- darem danym i zadanym

Katechizm

Dziecko nosi w sobie boskie sacrum i codzienne profanum.

Cechuje je- z jednej strony niebywała boska siła biologicznego i psychicznego wzrostu; kolejne

mnożące się komórki, które potrafią sięgnąć gwiazd i kosmosu. Z drugiej strony- jego atrybutem

jest zwykły przyziemny dziecięcy świat...

J.Korczak

Rozwój osobniczy:
Jest procesem genetycznie zaprogramowanych zmian zachodzących w ciągu życia człowieka. Ma
on kilka aspektów jakościowych:

•

zwiększenie wymiarów masy ciała oraz liczby komórek (wzrastanie)

•

zmiany struktur tkanek, narządów oraz proporcji ciała (różnicowanie)

•

doskonalenie funkcjonalne (dojrzewanie)

Rozwój może postępować różnie u różnych ludzi:

•

równomiernie,

•

skomplikowanie (np. zmiany kierunku rozwoju, spiralny- lecz zawsze jest to postęp,
wyższa jakość biologiczna),

zawsze prowadzi to jednak do rozwoju,usamodzielnienia się i co za tym idzie zapewnienia
nieśmiertelności genom (rozmnażanie).

Auksologia:

Nauka o czynnikach, mechanizmach i rozwoju progresywnym człowieka w procenie

ontogenezy oraz o sposobach umacniania zdrowia i metodach kontroli rozwoju biologicznego,
psychicznego i społecznego; auksologia jest naukową podstawą działu medycyny zwanego
pedriatrią!

Gerontologia:

Nauka o biologicznych, psychicznych i społecznych procesach starzenia się i przejawach

starości; gerontologia jest naukową podstawą działu medycyny zwanego geriatrią!

Pozycja systematyczna człowieka:

Królestwo: Zwierzęta
Typ: Strunowce
Podtyp: Kręgowce
Gromada: Ssaki
Rząd: Naczelne
Podrząd: Małpy Wąskonose
Rodzina: Człowiekowate
Rodzaj: Homo
Gatunek: Homo sapiens

Cechy specyficznie ludzkie:

•

pionizacja postawy ciała i chód dwunożny oraz skorelowane z nimi przekształcenia
morfologiczne w budowie ciała,

•

redukcja uwłosienia na całym ciele,

•

kulista forma mózgoczaszki o wydatnie zwiększonej pojemności i redukcja twarzoczaszki,

•

uzębienie typu wszystkożernego o zredukowanych kłach, upodobnionych do trzonowców
zębach przedtrzonowych i łuku zębowym w kształcie paraboli,

•

wydłużenie wszystkich faz rozwoju osobniczego,

•

zdolność posługiwania się mową,

•

rozwój inteligencji i powstanie myślenia abstrakcyjnego oraz związane z tym świadome
tłumienie emocji oraz wytwarzanie ideologicznego podsystemu sterującego,

•

wybitny rozwój zachowań społeczno - kulturowych, niespotykany u zwierząt żyjących
stadnie, wpływ czynników społecznych na funkcje intelektualne,

•

rozwój sfery etycznej,w szczególności bezinteresownego altruizmu

Fazy rozwojowe:

Rozwój to proces ukierunkowanych zmian, w których można wyróżnić następujące po sobie etapy
przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu, wykazujące różnicowanie się tego obiektu pod
określonym względem

Stabilizacja

P rogres Regres

Biologiczne aspekty rozwoju osobniczego (ontogenezy)

A. Materialne aspekty jakościowe rozwoju fizycznego:

1. Wzrastanie (powiększanie się ciała):

•

rozrost (zwiększanie się wymiarów i masy tkanek) INTERNET SZABLON

•

rozplem (mnożenie się liczby komórek) INTERNET SZABLON

Wzrastanie polega na kolejnym lub jednoczesnym rozplemie lub rozroście!

2. Różnicowanie (doskonalenie struktury)

3. Dojrzewanie (doskonalenie funkcji):

•

specjalizacja (kształtowanie się specyficznych funkcji narządów i układów)
integracja (dostrajanie się funkcji w ramach organizmu i zjawiska kompensacji)

4. Postęp (doskonalenie organizacji organizmu jako system)

B. Materialne aspekty ilościowe rozwoju fizycznego:

1. Kinetyka (poziom, na jakim rozwój przebiega)
2. Rozmach (wielkość zmian względem wyjściowej wielkości cechy)
3. Dynamika (szybkość i zmiany tempa rozwoju)
4. Rytm (kolejność występowania odmiennego kierunku i szybkości rozwoju)

C. Energetyczno- informacyjne aspekty rozwoju fizycznego:

1. Energetyka (źródła energii i koszty energetyczny działalności organizmu)
2. Informatyka (źródła, charakter i mechanizmy przekazywania informacji)
3. Metabolika (mechanizmy stymulacji i charakter przemiany energii)
4. Dystrybucja (ekonomika- sposób wykorzystania energii i materii)

Komórki o różnym typie rozplemu:

•

statyczne- podlegające rozplemowi tylko w pewnych stadiach rozwoju ontogenetycznego, a
następnie trwające tak długo, jak długo istnieje cały organizm. Komórki te tracą zdolność do
podziałów mitotycznych na krótko przed lub po urodzeniu się osobnika (neurony, włókienka
mięśni prążkowanych, komórki rozrodcze jajnika)

•

ekspansywne- potencjalnie stale zdolne do rozplemu, który ma miejsce w określonych
warunkach lub okresach (tkanki łączne, wątroba, nerki, gruczoły dokrewne, częściowo
niektóre tkanki szkieletowe)

•

wymienialne- niestałe, o krótkim okresie trwania podlegają wymianie na nowe (naskórek,
śluzówka macicy, komórki rozrodcze jąder, częściowo tkanka krwiotwórcza- ciałka krwi)

Warto wiedzieć:
-budowa DNA
-proces biosyntezy białka (transkrypcja i translakcja)
-mutacje genetyczne, zaburzenia wywoływane
-genetyka przeznaczenia