ZAJECIA NR 2 PSYCHOLOGIA ROZWOJU: ROZWÓJ CZŁOWIEKA W CIĄGU ŻYCIA

MATERIAŁY DO ZAJĘĆ

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PSYCHOLOGII

SPOŁECZNEJ I ROZWOJOWEJ

STUDIA STACJONARNE II STOPNIA / ROK AKAD. 2012/2012 / SEM. ZIMOWY

OPRACOWAŁA ®: dr Anna Dominiak (kontakt: adominiak@uni.opole.pl)

I. PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA

1. Czy rozwój jest dziełem natury czy kultury?

Gesell – początek XX w. – skłaniał się do wyjaśnienia rozwoju w kategoriach

biologicznych, Watson - środowisko, dziś to i to.

2. Czy rozwój ma charakter ciągły czy skokowy

Watson – rozwój jest ciągły, człowiek cały czas gromadzi skutki uczenia się. Teoretycy

dojrzewania (Freud, Piaget) – rozwój to zjawisko nieciągłe, następuje poprzez zmiany

jakościowe

3. Omów stadia rozwoju psychospołecznego wg Erika Eriksona .

a). Niemowlęctwo (o-1) zaufanie – nieufność: nawiązanie przyjaznych relacji z

otaczającymi ludźmi

b).wczesne dzieciństwo (1-3) autonomia – wstyd/zwątpienie: rozwój samodzielności

(podejmowanie decyzji) i samokontroli

c). okres przedszkolny (4-5): inicjatywa – poczucie winy : podejmowanie decyzji i

planowanie, aktywność

d) okres wczesnoszkolny (6-12) przedsiębiorczość – poczucie niższości: zaobserwowanie

zadaniami, opanowywanie podstawowych technologii

e) dorastanie - tożsamość – rozmycie ról: umiejętność nawiązywania kontaktu z innymi,

nabycie ról, tworzenie planów życiowych

f) wczesna dorosłość – intymność – izolacja: zaangażowanie własnego Ja w innego

człowieka, zaangażowanie się w miłość seksualną

g) średni okres dorosłości - twórczość – stagnacja: chęć bycia potrzebnym, kierowanie

młodszymi i zachęcanie ich do bycia twórczym

h) późny okres dorosłości - twórczość – stagnacja

4. Czym jest przywiązanie:

Jest to więź emocjonalna, która wykształca się między dwoma konkretnymi osobami

a) jakie zachowania składające się na przywiązanie

- próby utrzymania kontaktu i fizycznej bliskości

- okazywanie lęku w przypadku odzielenia od drugiej osoby

b) wymień i omów style przywiązania jakie wyróżniła Ainsworth

style na podstawie obserwacji jak dziecko zachowa się w sytuacjach nowych (kiedy matka

wychodzi i dziecko pozostaje z opiekunką

- styl bezpieczny: umiarkowany protest gdy matka wychodzi, poszukują kontaktu gdy

powraca

- styl unikający: nie protestują kiedy matka wychodzi, nie zwracają uwagi gdy powróci

- styl lękowo – ambiwalentny: ujawniają najsilniejsze emocje, lękowo gdy opuszcza,

ambiwalentnie gdy powraca, na przemian odpychają się vs przytulają

c) wymień i omów stadia rozwoju przywiązania jakie wyróżniła Ainsworth

- stadium sprzed przywiązania (0-3-m-ce) cechuje się przywiązaniem niezróżnicowanym

-stadium wykształcania się przywiązania (3-4 m-ce) preferowanie osób znanych dziecku

- stadium przywiązania wyrazistego (6-7 m-c) silna zależność od opiekuna dziecka

5. Wyjaśnij na czym polega instynkt poszukiwania ukojenia przez kontakt fizyczny.

Na czym polega przywiązanie: behawioryści – zaspokojenie potrzeb fizjologicznych

- eksperyment Herry-ego Harlowa - sam kontakt fizyczny może być ważniejszy od

nabywania doświadczeń (np. karmienia) - małe rezusy karmione przez matkę druciana

wolały się przytulić do puszystej matki z miękkiego materiału, jest to instynkt

poszukiwania ukojenia przez kontakt fizyczny.

6. Czym wg. Lorenza jest instynkt - wdrukowanie?

Instynkt- to niezmienne wzorce reakcji wyzwalane pojawieniem się w otoczeniu

określonego rodzaju bodźca

- wdrukowanie to przywiązanie zaobserwowane u zwierząt do pierwszego poruszającego

się obiektu i kończy się w chwili strachu przed obcymi

7. Na czym polega kompetencja instrumentalna?

Diana Baumirid zauważyła, że dzieci są dzieci, które potrafią wpływać na środowisko w

sposób pozwalający im na realizację celów , co nazwała kompetencją instrumentalną.

Dzieci kompetentne są zazwyczaj energiczne, asertywne, samowystarczalne,

zorientowane na współpracę i osiągnięcia, ciekawe świata,

To czy rozwinie się ta kompetencja, zależy od stylu wychowawczego

8. Style wychowawcze wyróżnione przez Baumrind

a). autorytatywny – rodzice dzieci najbardziej kompetentnych, są restryktywni i

wymagają od dziecka dojrzałego postępowania; mają zdolności komunikacyjne, są

zaangażowani uczuciowo, wymagają wiele, ale wyjaśniają, dzięki czemu dziecko chętnie

spełnia ich prośby, dzieci traktują z miłością i szacunkiem (dzieci są często

samowystarczalne i mają wysoką samoocenę, kompetencje społeczne i motywację

osiągnięć)

b). autorytarny – wymagają lub często wymuszają posłuszeństwo wobec reguł , słabo

komunikują się z dziećmi i dają im wsparcia, nie szanują indywidualności dziecka, często

są chłodni i odrzucający (dzieci są często zahamowane i agresywne)

c). przyzwalający – przyzwalają na wszystko, są ciepli i wspierający, ale nie komunikują

się (dzieci mało dojrzałe, często impulsywne, nastrojowe)

ROZWÓJ POZNAWCZY

Rozwój poznawczy – rozwój procesów myślenia. Tego dotyczy Teoria stadiów rozwoju

poznawczego Piageta. Rozwój jest uporządkowany, można w nim wyróżnić cztery główne

stadia rozwoju poznawczego: sensomotoryczne, przedoperacyjne, operacji konkretnych i

operacji formalnych. Dzieci podobnie jak naukowcy poznają świat, są aktywne, celowo

wykształciły sobie pewne reprezentacje umysłowe, aby skutecznie manipulować

otaczająca ich rzeczywistością.

9. Na czym polega asymilacja a na czym akomodacja wg. Piageta.

Podstawowe pojęcia w teorii: asymilacja to reagowanie na bodziec za pomocą odruchu

lub wykształconego już nawyku. – dziecko asymiluje nowe info do schematu –

zorganizowanej struktury umysłowej umożliwiającej nabywanie wiedzy.

Akomodacja to to wtorzenie nowych sposobów reagowania na świat – przekształcania

schematów np. ptaki latają struś – nie

10. Omów sensomotoryczne stadium (do 2 roku) rozwoju poznawczego wg. Piageta

Asymilacja nowych bodźców do posiadanych już odruchów np. odruch ssania.

3- 4 m-c dziecko odkrywa , że może wpływać na środowisko w celu wywołania efektów.

4-8 m-c poznaje związki przyczynowo – skutkowe np. jak zrobi to, to będzie to

do 6 –m-ca zasada „czego nie wiać, tego nie ma” , dlatego nie podejmuje prób

poszukiwania obiektu, robi to między 8-12 m-cem – wówczas kieruje się stałością obiektu

ok. 2 r. interesują się przedmiotami, tym jak są skonstruowane. Ogólnie jest to stadium

zdominowane procesem uczenia się koordynacji bodźców z zewnętrz z własną

aktywnością motoryczną. Kończy się nabyciem języka

11. Przedoperacyjne stadium (2- 7 lat)) rozwoju poznawczego wg. Piageta

Używanie słów i symboli do reprezentowania obiektów i relacji między nimi . Myślenie

cechuje:

- jednowymiarowość: - czyli tendencja do koncentrowania się na jednym tylko aspekcie

problemu w określonym momencie.

- egocentryzm – dzieci nie mogą zrozumieć, że innu ludzie widzą sprawy z własnej

perspektywy – czyli w inny sposób niż one

-animizm: - przypisują świadomość i wolę nieożywionym obiektom np. słońcu (Dlaczego

świeci słońce: żeby mi było ciepło)

- artyficjalizm – zdarzenia naturalne np. niebo, deszcz pioruny są dziełem człowieka

(dlaczego niebo jest niebieskie – bo mama je pomalowała)

- odpowiedzialność obiektywna – dzieci oceniają na podstawie wielkości wyrządzonej

szkody a nie intencji

12. Stadium operacji konkretnych (7-12 lat) rozwoju poznawczego wg. Piageta

Dziecko opanowuje myślenie logiczne na obiektach konkretnych. Zdolne jest do

decentracji (potrafi jednocześnie uwzględnić 2 aspekty problemu). W ocenach moralnych

zdolne jest do subiektywizmu moralnego. Rozumie zasadę zachowania stałości i

odwracalności (np. z plasteliny itp.). Staja się mniej egocentryczni, rozwija się ssytem

wartości.

13. Stadium operacji formalnych (od 12 roku) rozwoju poznawczego wg. Piageta

Nie wszyscy wkraczają w to stadium. Charakteryzuje się ono myśleniem abstrakcyjnym,

potrafią rozważać wiele aspektów rzeczy jednocześnie. Potrafią myśleć dedukcyjnie – jes

to dorosły sposób myślenia

14. Ocena trafności teorii Piageta.

- główny problem dotyczy granic czasowych poszczególnych stadiów. Krytycy uważają, że

przedszkolaki potrafią wyjść pozna egocentryzm – Piaget ich nie docenił, Poza tym chociaż

rozwój bazuje na wcześniejszych etapach, proces ma raczej charakter ciągły (np. rozwój

decnetracji) niż skokowy. Trafna natomiast jest chronologia zmian rozwojowych (stała

kolejność np. myślenie konkretne a potem abstrakcyjne)

15. Rozwój poznawczy z punktu widzenia badaczy procesów przetwarzania informacji

- rozwój selektywności uwagi – dzieci młodsze są w stanie skupić uwagę tylko na jednym

aspekcie w jednym momencie a dzieci starsze na kilka elementach jednocześnie

- automatyzacja – dzieci starsze potrafią więcej, bo automatyzują czynności.

– metapamięć –zdawanie sobie sprawy z tego jak przebiegają procesy pamięciowe np. 3

latki nie stosują strategii powtarzania , 5 –latki potrafią to zrobić, gdy się ich o to poprosi,

a 7 latki czynią to już spontanicznie, następuje więc rozwój strategii zapamiętywania

16. Rozwój moralny

• Lowrence Kohleberg (1981)

• W opraci o sposoby (racje) rozwiązania różnych dylematów moralnych uworzył teorię

rozwoju moralnego

• w rozwoju człowieka wyodrębniać możemy stadia odzwierciedlające zmiany w

strukturach poznawczych , których funkcją jest logiczne lub moralne rozumowanie

• w rozumowaniu moralnym możemy wyodrębnić trzy poziomy – etapy rozwoju

moralnego i po dwa stadia, w każdym ze stadiów człowiek w inny sposób uzasadnia

swoje sądy moralne

• I POZIOM MORALNOŚCI PRZEDKOWENCJONALNEJ

• Moralność unikania kary

• Podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia irrocjanonego strachu przed karą

• Moralność własnego interesu

• Podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia nagród i przewidywanych korzyści

osobistych - moralność instrumentalna

• II POZIOM MORALNOŚCI KOWENCJONALNEJ

• Moralność harmonii interpersonalnej - „bycie dobrym dzieckiem”

• Podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia braku aprobaty ze strony bliskich osób lub

grup i na podstawie wyobrażeń o znaczących i grzecznych osobach

• Moralność prawa i porządku

• Podmiot uzasadnia sądy z punku widzenia uznanych autorytetów, obowiązujących

norm i pełnionych ról społecznych

• III POZIOM MORALNOŚCI POKOWENCJONALNEJ

• Chociaż podmiot odwołuje się do norm i praw uniwersalnych stosuje zasadę

zindywidualizowaną wg. własnych wartości tj. godność jednostki, świętość życia

ludzkiego

• Moralność umowy społecznej

• Podmiot uzasadnia sądy z punku widzenia ogólnych norm – wartości społecznych,

które są uznane i zweryfikowane przez ogół społeczeństwa przy uwzględnieniu

relatywnej wartości osobistych opinii jednostek

• Moralność uniwersalnych zasad etycznych

• Podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ustalonych i uogólnionych przez siebie

zasad etycznych

• weryfikacja empiryczna -pomiar rozwoju moralnego – prezentacja dylematów w

postaci historyjek, następnie pytał dzieci jak rozwiązać problem

• Mama obiecuje Ali, że może iść na zabawę w sobotę – pod warunkiem, ze przez cały

tydzień będzie zmywać naczynia. Ala zmywa naczynia, ale w sobotę jej mama mówi,

że zmieniła zdanie i mimo wykonanego zadania nie pozwoli jej pójść. Ala po cichu

wykrada się z domu i idzie na zabawę, a potem zwierza się z tego swojej siostrze Zosi.

Czy Zosia powinna powiedzieć o tym matce.

Stadia – to raczej wskazówki wnioskowania moralnego , a nie sztywne kategorie.

17. Ocena teorii Kohlebrga

- większość ludzi nie osiąga poziomu konwencjonalnego

- istotne są wpływy społeczne – chociaż rozwój zwykle przebiega z dołu w wzwyż może

się zdarzyć, że dziecko na skutek wpływów może spaść na niższy poziom

- seksizm – mężczyźni osiągają wyższe poziomy (Freud – ze względu na kompleks Edypa)

– Gilligan różnice płci są pozorne, wynikają z odmiennych wzorców socjalizacji chłopców

(myślenie lpgiczne, to dobre dziewczynek to złe) i dziewczynek (empatia -

skoncentrowane są na potrzebach innych).

18. Rozwój społeczny i osobowości okresu dorastania

a). jaki jest zasadnicze wyzwanie rozwojowe okresu dorastania wg. E. Eriksona

- tożsamośc ja – rozmycie ról: wykształcenie dojrzałego poczucia własnej tożsamości jest

głównym wyzwaniem rozwojowym , obejmuje ona poświęcenie jakiejś roli życiowej,

ukształtowanie poglądów politycznych, religijnych, seksualnych,

- tożsamość, to głębokie przekonanie kim się jest – pozwala ona nadać sens własnym

osiągnięciom.

19. Omów rozwój człowieka dorosłego

a). jakie dylematy (wg. Eriksona) i dążenia pojawiają się we wczesnej dorosłości (20- 30

lat)

-intymność czy izolacja : silne poczucie tożsamości pozwala na zlanie się w jedno z innymi

ludźmi

b). na czym polega zasadzka trzydziestki związana z przekroczeniem trzydziestki

- tendencja do ponownej oceny własnego życia

c). jaki jest główny kryzys rozwojowy wieku średniego (40 – 60) wg. E. Eriksona

-twórczość a stagnacja: twórczość, to robienie rzeczy sensownych np. wychowywanie

dzieci, dobre wykonywanie pracy zawodowej, kształtowanie przyszłego pokolenia,

działalność społeczna)

d). mistrzostwo wg Sheehy

- wiek między 45- 60 lat, to czas kiedy ludzie osiągają szczyt swoich możliwości, pojawia

się pytanie, co zrobić z resztą życia, jeśli wybierze się wartościowe cele można

doświadczyć wielu sukcesów i szczęścia

20. Na czym polega syndrom opuszczonego gniazda?

- poczucie straty po wyjeździe najmłodszego z dzieci z domu i usamodzielnieniu się przez

niego

- wiele kobiet wówczas aktywnie angażuje się w zycie zawodowe lub społeczne,

polityczne

- czasami następuje odwrócenie ról – kobiety aktywnie działają poza domem, a mężczyzn

w domu

21. Starość

a) funkcjonowanie poznawcze osób starych

- opróżnienie czasów reakcji, pogorszenie pamięci i funkcjonowania intelektualnego

b) teorie starzenia się

- teoria zaprogramowania genetycznego (zegara biologicznego) – rolę genów

potwierdzają badania – długowieczność jest cechą rodzinną

- teoria zużycia i niszczenia (promieniowanie, choroby, zanieczyszczenie wyniszcza ciało

- starzenie się zależy od stylu życia (1 i 2 teoria dop.)

c) jakie dylematy (wg. Eriksona) pojawiają się w okresie później dorosłości

- integralność Ja - rozpacz: integralnośc to utrzymanie wiary w sensonoś c i wartość

życia, wywodzi się z mądrości zaakceptowania, że życia ma swój początek i koniec

22. Psychospołeczne koncepcje starzenia się:

a) teorie rezygnacji z zaangażowania

jednostka wycofuje się z kontaktów, aktywność się zmniejsza i zawęża do wąskiego

kręgu

b) teorię aktywności

- satysfakcja z życia jest uzależniona od pozostania w aktywności , chociaż jest ona

redukowana zaprzestaniem pracy zawodowej

c) teorię kontynuacji

- ludzie radzą sobie z wyzwaniami starości w taki sam sposób w jaki radzili sobie do tej

pory, różnice indywidualne wyznaczają zadowolenie z życia

23. Jakie czynniki sprzyjają udanemu starzeniu się?

a) W jaki sposób przekształcać własne życie , aby skoncentrować się na tym co istotne

i sensowne

- Laura Carstensen (1997) – badania nad osobami po 70 – udaną starość mają ludzie

stawiający sobie cele, których realizacja przynosi im przyjemność, mądrze zarządzają

czasem, poszukują zadań, które zapewniają im poczucie kontroli, nie dążą natomiast do

rywalizacji, starają się skompensować ubytki np. używają aparaty słuchowe

b) omów w jaki sposób kształtować pozytywne poglądy

- przypisywania pojawiającym się problemom ze zdrowiem czynnikom specyficznym i

niestałym (a nie w samym starzeniu się – tacy co tak robią umierają wcześniej)

c) omów kwestię znaczenia stawiania sobie wyzwań w życiu ludzi starych

- eksperyment Crinel (1995) – grupie 72 latków biorących udział w programie

„przybranych dziadków” dla dzieci z neurologicznym upośledzeniem (np., wychodzili z

dziećmi na spacer) w porównaniu do grupy kontrolnej poprawiło się funkcjonowanie

intelektualne (np. pamięć) zmniejszył się także problem z bezsennością

24. Wymień oraz omów przez jakie etapy umierania wg Kübler – Ross przechodzi

osoba czująca, że nadchodzi śmierć

-zaprzeczanie: to nie może mi się wydarzyć, diagnoza jest błędna

– gniew: niechęć do młodych (w tym personelu) – dlaczego ja

– targowanie się: z Bogiem, obiecują poprawę

– depresja: poczucie przegranej i beznadziejności, żal z powodu opuszczenia bliskich i

siebie

– ostateczna akceptacja – tego co nieuchronne, ambiwalencja, wewnętrzny spokój

Shneidman – bada ludzi podejmujących próby samobójcze, etapy występują chociaż

niekoniecznie w tej samej kolejności, są różne reakcje poznawcze i emocjonalne, rodzaj

reakcji przeżywanych zależy od wyznawanej filozofii życia

DODATKOWO :

Osobowość dojrzała

Osobowość niedojrzała

I. wg Rogersa

1. proste formy wyrażania emocji

1. otwarcie na doświadczenia i nowe wrażenia

niezdolność

modulowania

reakcji

emocjonalnych

(gwałtowność,

niedostosowanie

reakcji do bodźców)

2. doświadczanie życia w każdym jego momencie

3. silna i słabo zróżnicowana ekspresja emocji

3. zaufanie do siebie i swojego organizmu

4. nieufność i niemożność odraczania zaspokajania
potrzeb (popędów)

4. poczucie wewnętrznej wolności, autonomii i
swobody

5. postawa żądań i roszczeń wobec otoczenia
społecznego

5. zdolność i skłonność do przejawiania postawy
twórczej

6. brak tolerancji na ujemne długotrwałe bodźce
związane z realizacją długodystansowych celów (brak
odporności na bodźce zakłócające)

II. wg Allporta

7. prymitywna koncepcja na teraźniejszość

1. stałe poczucie rozszerzania własnego „ja”; pełne,
aktywne uczestnictwo w rzeczywistości; „autentyczne
uczestnictwo osoby (ludzkiej) w pewnych znaczących
sferach ludzkiego wysiłku i aktywności”;

8. zniekształcony obraz rzeczywistości pod względem
doraźnych emocji (myślenie katatoniczne)

2. utrzymywanie ciepłych stosunków emocjonalnych z
innymi ludźmi

9. nietrwałość i słabość związków uczuciowych z
innymi

3. poczucie emocjonalnego bezpieczeństwa (poczucie
własnej wartości, przynależności emocjonalnej);

10. niski poziom rozwoju struktur poznawczych,
przewaga emocji i struktur popędowo-emocjonalnych
nad poznawczymi – brak kontroli emocjonalnej;

4. realistyczna percepcja siebie i innych (nie
zniekształcona przez lęki, obawy, fobie, nieustanne
poczucie zagrożenia);

5. umiejętność przeżywania i osiągania sukcesów w
wybranej sferze aktywności (związanej z własnymi
uzdolnieniami);

6. samoobiektywizacja poprzez własne wytwory

7. posiadanie zintegrowanej filozofii życiowej

Allport – model zdrowej osobowości;



najważniejsze w kształtowaniu osobowości są relacje dziecko-matka;



cechy prawidłowo ukształtowanej osobowości:

-  stałe  poczucie  rozszerzania  własnego  „ja”;  pełne,  aktywne  uczestnictwo  w
rzeczywistości;  „autentyczne  uczestnictwo  osoby  (ludzkiej)  w  pewnych
znaczących sferach ludzkiego wysiłku i aktywności”;
- utrzymywanie ciepłych stosunków emocjonalnych z innymi ludźmi;
-  poczucie  emocjonalnego  bezpieczeństwa  (poczucie  własnej  wartości,
przynależności emocjonalnej);
-  realistyczna  percepcja  siebie  i  innych  (nie  zniekształcona  przez  lęki,  obawy,
fobie, nieustanne poczucie zagrożenia);
-  umiejętność  przeżywania  i  osiągania  sukcesów  w  wybranej  sferze  aktywności
(związanej z własnymi uzdolnieniami);
- samoobiektywizacja poprzez własne wytwory;
- posiadanie zintegrowanej filozofii życiowej;



istnieje 7 faz rozwoju człowieka:

osobowość dojrzała (Rogers, Allport) a niedojrzała (Hare, Schallin)

Koncepcja rozwoju osobowości dojrzałej i niedojrzałej – Erikson

1. zaufanie – nieufność (1 rok życia)

a) kryzys rozwiązany pomyślnie – pojawia się nadzieja i zaufanie do siebie i

własnego ciała;

b) kryzys rozwiązany niepomyślnie – pojawia się lęk, obawa i głęboka nieufność;

2. autonomiczność – zwątpienie (1-3 lata)

a) kryzys rozwiązany pozytywnie – pojawia się samokontrola i poczucie własnej

odrębności jako nagroda;

b) kryzys rozwiązany niepomyślnie – pojawia się samozwątpienie a następnie

wstyd jako kara;

3. inicjatywa – wina (4-5 lat)

a) kryzys rozwiązany pomyślnie – pojawia się orientacja na cele oraz inicjatywa;
b) kryzys rozwiązany niepomyślnie – pojawia się poczucie małej wartości,

niezaradność, poczucie winy

4. pracowitość – niższość (6-11 lat)

a) kryzys rozwiązany pomyślnie – pojawia się poczucie kompetencji
b) kryzys rozwiązany niepomyślnie – pojawia się kompleks niższości;

5. tożsamość – pomieszanie ról i tożsamości (12-20 lat)

a) kryzys rozwiązany pomyślnie – pojawia się wierność sobie i większa pewność

siebie;

b) kryzys rozwiązany niepomyślnie – pojawia się poczucie niepewności i braku

tożsamości osobowej;

granica interwencji
6. intymność – izolacja (20-24 lat)

a) kryzys rozwiązany pomyślnie – pojawia się zdolność do miłości bez utraty

poczucia tożsamości;

b) kryzys rozwiązany niepomyślnie – pojawia się promiskuityzm (przypadkowe

związki)

7. generatywność – zaabsorbowanie własną osobą (25-64 lat)

a) kryzys rozwiązany pomyślnie – pojawia się potrzeba opiekowania się innymi,

niesienie im pomocy;

b) kryzys rozwiązany niepomyślnie – pojawia się egoizm i egocentryzm;

8. integralność – rozpacz (od 65 lat)

a) kryzys rozwiązany pomyślnie – pojawia się postawa mądrości życiowej;
b) kryzys rozwiązany niepomyślnie – pojawia się poczucie rozpaczy, braku

zrozumienia i gorycz;

Skala Sullivan, Grant – teoria rozwoju dojrzałości interpersonalnej i system diagnostyczny –
I-level classification

istnieje 7 stadiów rozwojowych ze względu na osiągnięty poziom dojrzałości do kontaktów
interpersonalnych



jednostka zatrzymująca się na danym etapie (II, III, IV) nieuchronnie skazana
na trudności adaptacyjne



źródło zaburzeń – błędne różnicowanie bodźców;

poziom 2

podtypy:



aspołeczny agresywny



aspołeczny pasywny

charakterystyka drugiego poziomu dojrzałości – integracja różnic między elementami
otoczenia: osobami i rzeczami:

1. dostrzega otoczenie społeczne w kategoriach osobistych korzyści, zysków i strat, jako

teren eksploracji;

2. jest całkowicie egocentryczny w myśleniu i działaniu;
3. ludzi postrzega jako bariery w zaspokajaniu potrzeb, a ich działanie jako

przypadkowe, nie podlegające żadnym prawidłowościom;

4.  jego relacje z innymi są niezwykle ubogie, w związku z czym czuje się wyalienowany;
5.  czuje się ofiarą;
6.  nie dostrzega związków między swym zachowaniem a uczuciami i reakcjami innych
7.  czuje niechęć lub wrogość w stosunku do tych, którzy frustrują jego potrzeby, chociaż

jest bardzo zależny od osób (zwłaszcza obdarowujących go prezentami);

8. słabo kontroluje swoje potrzeby popędowe – impulsywny, nieopanowany;
9. nie wykazuje autokrytycyzmu, aktywności w osiąganiu długodystansowych celów,

minimalizując wydatkowanie energii

10. w reakcji na frustrację zachowuje się agresywnie, próbuje się przypodobać lub

uskarża się i wycofuje;

11. źródeł jego zachowań dewiantywnych i przestępczych należy dopatrywać się w

niedorozwoju mechanizmów kontroli (bierze, nienawidzi, atakuje, obawia się,
ucieka) oraz w nieumiejętności przeciwstawienia się presji podkultury i
kryminogennym czynnikom otoczenia społecznego;

12. różnice między aspołecznym agresywnym a pasywnym dotyczą:

- wrażliwości na dezaprobatę;

- sposobu reakcji na frustrację (aktywny – atak jawny i otwarty; pasywny – wycofanie,
bierny opór, uskarżanie się);

poziom 3

podtypy:



niedojrzały konformista



podkulturowy konformista



manipulator (pragmatyk)

charakterystyka trzeciego poziomu dojrzałości – integracja percepcji wzorów zachowania:
niedojrzały konformista:

1.  postrzega się jako ktoś gorszy, zdominowany przez potrzebę aprobaty społecznej;
2.  jego podstawowe problemy emocjonalne wynikają z lęku przed odrzuceniem;
3.  sztywno  trzyma  się  raz  wyuczonych  reguł  zachowania;  podstawowymi  sposobami

wpływu na innych są:

- przekupienie uległością;
- szantaż, zastraszenie;

4. w trudnych sytuacjach reaguje wycofaniem, żąda pomocy, wsparcia, opieki;
5. pragnie mieć przyjaciół, ale boi się odrzucenia; nie identyfikuje się z wartościami i

normami podkultur przestępczych, lecz nie jest w stanie przeciwstawiać się wzorom
dewiantywnego zachowania;

6. zachowania dewiacyjne pojawiają się u niego jako próba poszukiwania aprobaty u

innych;

podkulturowy konformista:

1. w pełni zadowolony ze swego życia, oporny na jego zmianę; wyraźnie docenia a

nawet przecenia własne możliwości wpływu na innych i kontrolowania ich
zachowania; dba o stwarzanie pozorów;

2. odczuwa silny lęk w sytuacjach, gdy jego strategie opanowywania i

podporządkowywania soie otoczenia okazują się nieskuteczne; nie przeżywa
konfliktów wewnętrznych typowych dla neurotyka;

3. opisuje się w kategoriach konwencjonalnych; dostrzega cudze motywacje, uczucia i

potrafi je zrozumieć, a także jest w stanie zaakceptować ich odmienność;

4. sztywno stosuje przyswojone stereotypy zachowań, bez ich różnicowania; krańcowo

uległy wobec własnej grupy odniesienia; jego stosunki interpersonalne są
powierzchowne i krótkotrwałe;

5. zachowania antyspołeczne stanowią integralną część jego osobowości;
6. motywami jego antyspołecznej i przestępczej działalności są:

- poszukiwanie aprobaty społecznej;
- zaspokajanie potrzeb materialnych;
- uniezależnienie od dorosłych;

7. odrzuca swoją emocjonalność; nie mówi o swoich problemach emocjonalnych;

zwierzanie się traktuje jako słabość; unika związków zależnościowych opartych na
miłości, choć wyraża ich pragnienie

manipulator:

1. jest zadowolony ze swego trybu życia, nie przejawia skłonności do zmian;

minimalizuje swoje trudności i problemy życiowe; nie przeżywa głębokich konfliktów
wewnętrznych a raczej z otoczeniem;

2. ma pełną świadomość swego wpływu na innych, a nawet go przecenia; gdy

manipulacja nie odnosi pożądanego efektu uważa, że nadal jest możliwa (potrzebna
jest zmiana techniki); swoje zachowania traktuje jako środki do osiągania
zamierzonych celów i kontrolowania innych; jest przekonany że ma do tego prawo;

3. przeżywa kryzysy tylko wtedy, gdy doznaje niepowodzeń manipulując innymi, samym

sobą, sytuacjami; stosuje trzy techniki manipulacji: krętactwo, konformizm i
zastraszanie;

4. zachowanie dewiacyjne jest mu obce i bywa traktowane jako środek

podporządkowania sobie innych; nie identyfikuje się z określoną podkultura
dewiacyjną;

5. postrzega się jako cyniczny, zręczny, silny, zrównoważony;
6. odrzuca potrzebę zależności i wstydzi się okazywania uczuć; relacje z innymi są

powierzchowne i krótkotrwałe;

poziom 4

podtypy:



neurotyk aktywny



neurotyk lękowy



zidentyfikowany z podkulturą



reaktywny w sytuacjach traumatyzujących

charakterystyka czwartego poziomu dojrzałości – integracja sytuacji konfliktowych:
neurotyk aktywny

1. charakteryzuje się znaczną ilością zinternalizowanych wartości i norm społecznych;

zdolny jest do wyrzutów sumienia i poczucia winy; odczuwa lęk związany z konfliktem
wewnętrznym gdy łamie uwewnętrznione normy; eliminuje lęk poprzez zachowania
agresywne;

2. postrzega

się

jako

niekonwencjonalny,

niestereotypowy,

niepowtarzalny,

nieprzystosowany; potrafi dokonywać autooceny; pragnie by go podziwiano za
przypisywane przez siebie samego ambicje, zainteresowania i zdolności;

3. oczekuje od wychowawców podejmowania za niego decyzji; przyjmuje rolę dziecka;

nieustannie prowokuje do pomocy i opieki; przekonany jest jednak że takiej pomocy
nie potrzebuje, gdyż jest wystarczająco samodzielny;

4. jeśli popełnia czyny przestępcze to nie dla zysków materialnych;

neurotyk lękowy

1. internalizuje nieadekwatne, negatywne wyobrażenie o sobie, co prowadzi do

nieustannego lęku i niepokoju; przejawia skłonności do rozwiązywania
samodzielnego problemów;

2. pragnie kontaktu z rówieśnikami i dorosłymi, ale werbalnie przeciwstawia się

dorosłym; przeżywa konflikty identyfikacyjne;

3. kompensuje percepcję samego siebie przez waloryzację tego kim jest i tego czego

dokonał;

4. jest przesadnie samokrytyczny; postrzega się czasami jako nikczemnika; przeżywa

więc stany depersonalizacji, pozwalające mu traktować przeszłość i występki jako
cudze;

5. jego zachowania przestępcze mogą być sygnałem nierozwiązanych problemów

rodzinnych lub konfliktu spowodowanego interioryzacją któregoś z rodziców;

zidentyfikowany z podkulturą

1. odrzuca wartości społeczeństwa globalnego; żyje zgodnie z własnym systemem

wartości; uważa się za niezależnego, samowystarczalnego, zdolnego do
funkcjonowania w różnych środowiskach;

2. pozostaje w jawnej opozycji do norm i wartości konwencjonalnych; jest podejrzliwy w

stosunku do oficjalnych przedstawicieli społeczeństwa; z całą ostrością dostrzega
nierównośći społeczne i inne czynniki różnicujące ludzi; nienawidzi hipokrytów, ceni
uczciwość i szczerość, lojalność;

3. nie przeżywa konfliktów wewnętrznych typowych dla neurotyków; jest niezwykle

plastyczny w przystosowywaniu się do ról społecznych; jego problemy adaptacyjne
wynikają z porażek w osiąganiu celów za pomocą wyuczonych stereotypów i
konfliktów zewnętrznych;

4. identyfikuje się z osobami z kręgów podkulturowych (społecznicy, przestępcy,

kryminaliści)

5. jego zachowania przestępcze lub dewiacyjne są następstwem internalizacji wartości

sprzecznych z wartościami i normami społeczeństwa globalnego oraz wynikiem walki
z władzami;

reaktywny w sytuacjach traumatyzujących

1. ma raczej pozytywny obraz siebie; czasem surowo ocenia własne postępowanie;

łatwo je jednak usprawiedliwia obarczając winą innych;

2. odrzuca przestępczość jako styl życia i nie widzi się w kategoriach przestępczych;

wypiera się dewiantywnych cech zachowania, uważa je za niezrozumiałe i nie
pasujące do niego;

3. łatwo nawiązuje i podtrzymuje kontakty społeczne; potrafi selektywnie dobierać

przyjaciół;

4. na konflikty wewnętrzne i zewnętrzne oraz problemy osobiste reaguje zachowaniami

przestępczymi lub agresywnymi;

ROZWÓJ WARTOŚCI

FRANKLA KONCEPCJA WARTOŚCI

• człowiek jest jednością trzech niesprowadzalnych do siebie warstw: fizycznej,

psychicznej i duchowej .

• na każdym z poziomów dokonuje się rozwój, ale obecność warstwy duchowej w

człowieku decyduje o jego człowieczeństwie,

• w sferze ducha człowiek może być wolny i zdolny do przyjmowania

odpowiedzialności za swoje istnienie,

• w sferze ducha tkwi także wola sensu -rozumienia sensu swego życia

• człowiek nie jest w stanie zrozumieć sensu swojego życia bez wartości

• Frankl nawiązuje do filozofii Scheler’a: wartości są absolutne, istniejące idealnie są

odwieczne i niezmienne, wolne od świata rzeczy i procesów psychofizycznych i są

wolne od wszelkich empirycznych relatywizacji

• uniwersalna jest też hierarchia wartości – dobra materialne przemijają -wartości

wyższe (duchowe) są trwalsze w czasie i dają głębsze duchowe zadowolenie

• SACRUM

• (absolut, logos)

• WARTOŚCI DUCHOWE

• (to co piękne, dobre, sprawiedliwe, słuszne)

• WARTOŚCI WITALNE

• (to co zdrowe i silne)

• WARTOŚCI UTYLITARNE

• (to co użyteczne)

• WARTOŚCI HEDONISTYCZNE

• (to co przyjemne)

• człowiek jako istota otwarta kieruje się ku Logosowi ku światu obiektywnych wartości

i sensów

• Logos ma swoje źródło w Nadosobie w najwyższej wartości w Bogu, który stanowi

punkt odniesienia dla wszystkich wartości

• wartości jako byty idealne, powszechne i wieczne wspólne są wszystkim ludziom,

niezależnie od czasu i miejsca

• człowiek stojąc wobec wobec Logosu - stoi w ramach wartości i sensów, które tkwią

w danej sytuacji

• wartości to pewne wymagania – zawołania, którym w poczuciu własnej wolności i

odpowiedzialności może powiedzieć „tak” lub „nie”

• każda chwila ma swoje wymagania płynące od obiektywnych wartości w niej

zawartych, każda domaga się odkrycia sensu, jaki w niej potencjalnie tkwi

• człowiek żyjąc w świecie obiektywnego Logosu buduje swój konkretny,

niepowtarzalny logos – spełnia swój indywidualny sens istnienia

• na wartości człowieka otwiera serce kierujące się logiką miłości, miłość to ruch ku

wartością wyższym,

• nienawiść – ruch w stronę wartości niższych, nienawiść czyni człowieka zamkniętym

• poznanie wartości umożliwia sumienie, które ma charakter wrodzony, intuicyjny i

instynktowny, dzięki niemu człowiek może odczytywać niepowtarzalne sensy i

wartości jakie niesie ze sobą każda chwila

• z poznania wartości absolutnych płynie radość, która może być udziałem każdego

człowieka

• sumienie jest wolnością, człowiek zawsze może odkrywać aksjologiczne wymiary

rzeczywistości,

• zagłuszyć sumienie może jedynie człowiek, poprzez obecną na niższych poziomach

wolę przyjemności

• człowiek jest nie tylko wolny

nadajemy sens swojemu życiu poprzez

urzeczywistnienie wartości

• człowiek może realizować wartości poprzez trzy drogi:

• - w przeżywaniu świata np. w miłości, w przyjaźni np. w obecności czegoś lub kogoś

• - w działaniu np. oddaje się jakiemuś twórczemu zadaniu

• - w cierpieniu („osobiste osiągnięcie”)

• człowiek nigdy nie urzeczywistni w pełni wartości ponieważ nie osiągnie absolutnej

wartości, urzeczywistniając wartości człowiek może jedynie zbliżać się do ideału do

logosu

• ale także odpowiedzialny za to co zrobi, ma potencjalną zdolnością do poznawania i

realizowania wartości

• nadajemy sens swojemu życiu poprzez urzeczywistnienie wartości

• człowiek może realizować wartości poprzez trzy drogi:

- w przeżywaniu świata np. w miłości, w przyjaźni np. w obecności czegoś lub kogoś

- w działaniu np. oddaje się jakiemuś twórczemu zadaniu

- w cierpieniu („osobiste osiągnięcie”)

• człowiek nigdy nie urzeczywistni w pełni wartości ponieważ nie osiągnie absolutnej

wartości, urzeczywistniając wartości człowiek może jedynie zbliżać się do ideału do

logosu

• są w życiu pewne wydarzenia, które przemieniają człowieka i otwierają człowieka na

świat wartości wyższych, może to być np. spotkanie pomiędzy dwojgiem ludzi

• budujące dla człowieka są te przemiany, które prowadzą do coraz lepszego poznania

obiektywnego porządku wartości – ku wartościom wyższym

• jeśli człowiek podporządkuje niższe wartości wartościom wyższym (tj. duchowym i

Sacrum) , to jego życie będzie zmierzało ku spełnieniu istoty egzystencji ludzkiej - do

wypełnienia jej sensu

• sens, jaki płynie z realizacji wartości najwyższych jest najtrwalszy, najgłębszy i

nieograniczony

DYSLEKSJA

KTO I W JAKI SPOSÓB MOŻE POMÓC UCZNIOM Z DYSLEKSJĄ?

Czym jest dysleksja?

Niektóre źródła donoszą, że ok. 20 % dzieci nie potrafi dostosować się do wymagań
programu nauczania powszechnie obowiązującego w szkole. Do tej grupy należą dzieci,
których rozwój przebiega nietypowo i dlatego mają większe trudności w uczeniu się niż ich
rówieśnicy. Dzieci ze specjalnymi potrzebami w uczeniu mogą kontynuować naukę w tzw.
szkołach masowych, ale potrzebują pomocy pedagogicznej w formie specjalnego programu i
metod nauczania dostosowanych do ich potrzeb, ograniczeń i możliwości.
W grupie dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych znajdują się też takie, których
niepowodzenia szkolne nie są uogólnione o i dotyczą tylko niektórych dziedzin. Mówimy
wówczas o specyficznych trudnościach w nauce. Ich trudności mają charakter wybiórczy i
przejawiają się najczęściej niepowodzeniem w uczeniu się czytania, pisania, czy liczenia.

Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności/zaburzenia w nauce czytania, którym często
towarzyszą trudności w pisaniu.

Określenie ,,rozwojowa” oznacza, iż opisane trudności występują od początku nauki szkolnej.
Termin ,,dysleksja” wywodzi się z języka greckiego i łacińskiego, w których przyrostek dys-
oznacza brak czegoś, niemożność, trudność.

Przykłady:
Dysortografia- to specyficzne trudności/zaburzenia w komunikowaniu się za pomocą
pisma, szczególnie w opanowaniu poprawnej pisowni (występują błędy ortograficzne)

Dysgrafia - to specyficzne trudności/zaburzenia w opanowaniu właściwego poziomu
graficznego pisma.

Termin dysleksja jest więc nadrzędny, choć czasami w literaturze autorzy posługują się tymi
trzema terminami.
A więc podstawą rozpoznania dysleksji jest występowanie wybiórczych niepowodzeń w
nauce czytania, czy też poprawnej pisowni i poziomu graficznego pisma.

Jakie są jej przyczyny dysleksji?

Jest kilka punktów widzenia na patogenezę, czyli przyczyny występowania dysleksji.

1.Zaburzenia rozwojowe niektórych funkcji poznawczych



rozwoju języka dziecka (zaburzenia fonologiczne)



percepcji słuchowej dźwięków mowy



funkcji ruchowych



integracji wszystkich funkcji leżących u podstaw pisania i czytania

2. Specyficzne zaburzenia o podłożu językowym uwarunkowane konstytucjonalnie np.
zmianami w centralnym układzie nerwowym powodujące dysharmonię.
Zmiany mogą powstać



genetycznie (niedokształcenie kory mózgowej w okolicach związanych z mową)



w okresie prenatalnym



na skutek mikrouszkodzeń c.u.n w okresie porodu lub wczesnego dzieciństwa

Wiedza na temat przyczyn i mechanizmów specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu
umożliwia zrozumienie wielu paradoksów np. gdy dziecko dużo czyta i zna zasady ortografii,
a popełnia błędy.

Omawiane problemy dotyczą 10- 15% populacji. Poważniejsze przypadki występują u 2-4%
populacji.

Jaka jest rola nauczyciela, rodzica, pedagoga i psychologa w rozpoznaniu dysleksji?

Diagnozę formuje psycholog na podstawie opinii pedagoga i informacji o występowaniu
ewentualnych symptomów dostarczonych od rodzica, nauczyciela.
Dysleksje rozpoznaje się tylko w przypadku stwierdzenia prawidłowego rozwoju umysłowego

Symptomy dysleksji rozwojowej, Jakie problemy towarzyszą dzieciom z dysleksją?

Informacje od rodzica i nauczyciela
1. Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy;
- opóźnienie w rozwoju mowy i rozwoju ruchowym:

później wypowiadają pierwsze słowa, zdania, późno zaczynają chodzić, są mało zręczne
manualnie, często są nieporadne w samoobsłudze np. myciu rąk, ubieraniu się, jedzeniu
łyżką, nie lubią rysować.

2. Wiek przedszkolny (3-5 lat)



- mała sprawność ruchowa ciała: słabo biega, ma problem z utrzymaniem równowagi,
z trudem uczy się jeździć na rowerku,



- mała sprawność ruchowa rąk: trudność w zapinaniu guzików, sznurowaniu butów,
źle trzyma ołówek lub za słabo albo za mocno go naciska przy rysowaniu



słaba koordynacja wzrokowo- ruchowa: budowanie z klocków sprawia mu trudność,
rysuje niechętnie i nieładnie np. nie umie narysować: ,,koła” jako 3 latek, ,,kwadratu”
jako 4 latek, trójkąta jako 5 latek.



brak przejawów preferencji jednej z rąk



ma trudności w składaniu układanek i puzzli



trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, zapamiętywaniu nazw, zniekształca
nazwy

3. Wiek 6-7 lat (to co przedtem i)



- trudność ze wskazaniem na sobie części ciała, określając je terminami prawe-lewe,
nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na lewo)



- trudność w rysowaniem figur geometrycznych i szlaczków



- trudność z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, z odróżnianiem
kształtów podobnych (np. liter m-n, l-t, b-d)



trudność poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych w zakresie stosunków
przestrzennych: nad-, pod-, itp.



- wadliwa wymowa, przekręcanie niektórych wyrazów (sosa zamiast szosa)



-trudność trudność nauczeniem wiersza, zapamiętywaniem materiału
uszeregowanego w serie i sekwencje (np. nazwy dni tygodnia, pór roku, posiłków)



- trudność w orientacji w czasie (określeniu godziny)



- trudność w nauce czytania (wolno czyta, sylabizuje, przekręca, często nie rozumie)



- często pisze ,,zwierciadlane” litery lub od prawej do lewej

4. Wiek szkolny (klasa I- III)



niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach wf



trudność odróżnieniem prawej i lewej ręki



pisze koślawo, ręka szybko się męczy



trudność z zapamiętywaniem np. wierszy



trudność z opanowaniem poprawnej pisowni, popełnianie błędów podczas
przepisywania tekstów



mylenie głosek nosowych ą- om, ę-en, nagminne opuszczenie liter i sylab, pisanie
wyrazów bezsensownych



wolno czyta (głosuje lub sylabizuje)

5. Wiek szkolny (powyżej IV klasy)



niechęć do czytania zwłaszcza głośnego (problem z intonacją)



nieprawidłowa pisownia, błędy ortograficzne,



trudność w przedmiotach szkolnych wymagających dobrej percepcji wzrokowej,
przestrzennej np. geografii- zła orientacja na mapie,



trudność w przedmiotach szkolnych wymagających dobrej percepcji i pamięci
słuchowej dźwięków mowy: w historii – w zapamiętaniu nazwisk i nazw, uczenie się
wieszam, tabliczki mnożenia



trudność w nauce języków obcych, którą cechuje znaczna rozbieżność między
wymową a pisownią wyrazów



nierówna koncentracja uwagi i wolne tempo pracy

Wyróżnia się dwa główne typy dysleksji

Związana z zaburzeniem spostrzegania i pamięci wzrokowej (spostrzeganie
przestrzeni)

Związana z zaburzeniem spostrzegania i pamięci słuchowej dźwięków mowy i
funkcji językowych

Każde dziecko może mieć nieco inne objawy zaburzeń i problemy szkolne, co wskazuje na
udzielnie mu pomocy z uwzględnieniem indywidualnych specjalnych potrzeb edukacyjnych.

Dysleksję diagnozuje psycholog (z poradni pedagogiczno-psychologicznej) po dokonaniu
badań diagnostycznych, oraz uzyskaniu opinii nauczyciela i pedagoga szkolnego.

Pedagog robi test cichego czytania, określa poziom rozwoju czytania i pisania.
Co powinna zawierać opinia nauczyciela: z jakiej rodziny pochodzi (z jakiego środowiska
pochodzi dziecka- warunki materialne, jak się uczy, jakiego typu ma problemy, jakie jest-
cechy charakteru, czy ma problemy emocjonalne, jakie są kontakty z rówieśnikami, w jaki
sposób funkcjonuje w klasie, jakie są mocne strony dziecka, zainteresowania) – czytam
opinię.

Kto i w jaki sposób może pomóc dzieciom z dysleksją?

Pomoc specjalistyczną udzielaną dzieciom ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu
nazywa się terapią pedagogiczną. Oddziaływania mają charakter korekcyjno-
kompensacyjny. Ukierunkowane są na ulepszanie zaburzonych funkcji (korekcję) oraz

wspomaganie funkcji dobrze rozwijających się.

Poziomy terapii

Pomoc udzielana przez rodziców pod kierunkiem nauczyciela. W opinii z poradni
psychologiczno-pedagogicznej są wskazania dotyczące terapii i sposobu
postępowania z dzieckiem. Nauczyciel może się także zwrócić do doradcy w
Wojewódzkim Ośrodku Metodycznym. Nauczyciel powinien zapewnić dziecku
dyslektycznemu indywidualny program oraz wskazać dodatkowe ćwiczenia do
wykonywania w szkole i w domu, pozostając w ścisłej współpracy z rodzicami.

Zajęcia w zespole korekcyjno-kompensacyjnym w szkole prowadzone pod
kierunkiem pedagoga.

Terapia indywidualna udzielana w poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Klasy terapeutyczne (realizowane są w nich autorskie programy dydaktyczne, które
obok obowiązującego programu nauczania, zawierają oddziaływania o charakterze
terapii pedagogicznej

Stacjonarne odziały terapeutyczne dla dzieci, które mają poważne i wtórne
zaburzenia emocjonalne (nerwicowe)

Pomoc na każdym etapie rozwoju jest potrzebna. Najbardziej w wieku przedszkolnym. U
dzieci starszych pierwsze efekty oddziaływania terapeutycznego mogą pojawić się dopiero
po 2 latach.
Jednym z najpoważniejszych problemów jest powstawanie wtórnych zaburzeń

emocjonalnych i nieprawidłowego rozwoju osobowości na skutek

wieloletnich niepowodzeń szkolnych.

Co wynika z rozporządzeń prawnych:

1.W szkole na wniosek ucznia i rodzica umożliwia się objęcie kompleksowa opieką
dzieci, które ze specyficznymi trudnościami w nauce (zajęcia korekcyjne, kompensacyjne z
pedagogiem, logopedą itp.)Istnieje też możliwość przyznania zajęć indywidualnych
finansowanych z budżetu szkolnego.

Nauczyciel może obniżyć wymagania programowe ucznia, u którego stwierdzono
deficyty rozwojowe.

Kolejne rozporządzenie pozwala na dowolność w uznawaniu przez szkołę opinii
poradni psychologiczno-pedagogicznej. Nie daje on przywalenia na indywidualny
system oceniania w przypadku przedmiotów wiodących, związanym z profilem
nauczania w liceum ogólnokształcącym. (uczeń może przejść do klasy o innym
profilu niż humanistyczny). Dokument dotyczy procesu oceniania z języka polskiego
podczas egzaminów wstępnych do szkół ponadpodstawowych oraz egzaminu
dojrzałości. Dokument wskazuje, że ocena poziomu ortograficznego jest jednym z 5
aspektów oceny pracy pisemnej.

Świadomość zjawiska dysleksji w społeczeństwie pozwala na szybką interwencję i skuteczne
oddziaływanie terapeutyczne.

Przykłady zaleceń i ćwiczeń do wykonywania w szkole i w domu

1.Indywidualny sposób oceniania z uwzględnieniem szczególnie strony merytorycznej

2.Skoncentrowaniu się na nauce tylko jednego języka obcego.

3.Wydłużenie limitu czasu na pisanie sprawdzianów, prac itp.

4.Nie odpytywanie z czytania na głos przed innymi uczniami

5.Na lekcjach wychowawczych wprowadzanie zabaw ruchowych i integracyjnych,

(podniesienie nastroju, rozwijanie empatii)

6.Zezwolenie na nagrywanie lekcji na dyktafon

7.W przypadku dysgrafii pisanie prac na komputerze.

8.Zastąpienie prac pisemnych odpytywaniem ustnym

9.Zgoda na korzystanie kalkulatora, palmptopa

10.Rodzice mają pomóc dziecku kierować jego procesem samokształcenia i samokontroli:

systematyczna praca ze słownikiem ortograficznym, codzienna czytanie min. 20 minut

dziennie i stopniowo coraz więcej

11.Wspracie i wyrozumiałość, rozwijanie zainteresowań, twórczego myślenia i

wszechstronnego myślenia poprzez zadawanie pytań, rozmowa z dzieckiem o jego

potrzebach i trudnościach

12. Docenienie dziecka poprzez pochwałę, uśmiech, werbalne nagradzanie poprawnych

odpowiedzi

13. Zachęcanie do kontaktów z rówieśnikami służące rozwijaniu kompetencji społecznych,

zachęcanie do zabaw na powietrzu, uprawianie sportu lub sztuk walki

II.

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

1. AGRESJA

•

Zachowanie, którego celem jest spowodowanie cierpienia - fizycznej lub
psychicznej szkody

•

Najczęściej wywołane i będące gniewem lub inną emocją negatywną

RODZAJE AGRESJI

•

Agresja wroga

– poprzedzana silnym gniewem, jej celem jest zadanie bólu

lub zranienie

•

Agresja instrumentalna

– akt agresji służy innemu celowi poza zadaniem bólu

lub zranienia, chociaż zadanie bólu lub zranienie może stanowić jej efekt
uboczny

•

Np.?

FORMY AGRESJI

•

Interpersonalna -

skierowaną do drugiego człowieka np. przekleństwa,

wyzwiska, groźby , napaści, kradzieże, rozboje, okaleczenia drugiego
człowieka i zabójstwa.

•

Z przemieszczeniem -

skierowaną na obiekty zastępcze np. niszczenie

przystanków, budek telefonicznych, ławek w parku itd. , czyny chuligańskie i
wandalizm..

•

Autoagresja -

agresję skierowaną ku sobie, przede wszystkim z poczucia

bezsilności, bezradności, z  niedostrzegania  sensu  życia, odrzucenia
wszelkich  wartości np. samookaleczenie  się, podejmowanie  prób
samobójczych  lub  dokonywanie  samobójstw , wyraz protestu, wołanie  o
pomoc, o  miłość.

INNE FORMY AGRESJI

•

fizyczna

•

symboliczna

•

bierna

•

usankcjonowana prawnie

CELE ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH

•

wpływanie na innych w celu uzyskania władzy i dominacji

•

autoprezentacja

– stworzenie wrażenia, że jest się „twardym”

•

rozładowanie nieprzyjemnych emocji np. złość , gniew, zazdrość, kiedy nam
się coś nie udaje – nie możemy zrealizować celu (np. rzuciła nas dziewczyna)

•

korzyści materialne i społeczne – chęć zyskania pieniędzy lub uznania
społecznego

•

psychologicz

na obrona siebie własnego ja, poczucia własnej wartości i

samooceny (osobowościowo)– niektórzy ludzie odczuwają nieuzasadniony lęk
związany z poczuciem zagrożenia ze strony innych ludzi, ludzie tacy myślą o
innych jako o potencjalnym źródle zagrożenia, obawiają się, że jeśli sami nie
zaatakują, to sami staną się ofiarą agresji, osoby takie mają nastawienie
rywalizacyjne

– interpretują zachowanie innych jako wrogie i nieprzyjazne

WRODZONA CZY WYUCZONA?

•

ROUSSEU

– człowiek z natury to „szlachetny dzikus” (rodzi się dobry)

•

HOBBES -

człowiek z natury jest barbarzyńcą

•

FREUD

– mamy dwie siły:

- Eros -

energia życia

-Tanatos -

energia śmierci (wrogość do siebie - akty samobójcze lub do innych

tendencje niszczycielskie oraz mordercze)

WRODZONA CZY WYUCZONA?

•

Jest dziedziczna (30-50%)

•

Najsilniejszym wyznacznikiem jest prowokacja + pobudzenie emocjonalne

•

Równie silnym czynnikiem jest gorący klimat

•

Umiarkowanym stresory (zimno, tłok) i alkohol

•

Umiarkowanym płeć chociaż wyższa jest u mężczyzn (testosteron)

MECHANIZMY AGRESJI

•

Agresja jako instynkt

(Buss D.M „Morderca za ścianą”)

•

Agresja jako popęd – Teoria frustracji – agresji – (zablokowanie na cel
uaktywnionej czynności), bezpośrednio lub przemieszczenie

tak, ale frustracja musi być zamierzona – b. ważne wyznaczniki prowokacja -
pobudzenie

są ważne wyzwalacze (efekt broni Berkowitza)

wystarczy negatywne pobudzenie (trzymanie ręki w lodówce)

tłumienie emocji np. złości (regresja, apatia, depresja)

MECHANIZMY AGRESJI

•

Sampospełniające się proroctwo – zamknięte koło agresji – osoby
postrzegające świat jako niebezpieczny częściej atakują jako pierwsze- co
faktycznie powoduje odwet ze strony otoczenia, co w efekcie potwierdza ich
błędne (wyjściowe) przekonania, że świat jest niebezpieczny

•

Społeczne uczenie się agresji: warunkowanie - nagradzanie,
modelowanie*, naśladownictwo - uczymy się agresji jako sposobu
rozwiązywania problemów i zdobywania korzyści

•

czytaj Hock R. R.

–red. (2003). 40 prac badawczych, które zmieniły oblicze

psychologii ( Agresja

– patrz i uczuć się s. 116 -124). Gdańsk: GWP.

MECHANIZMY AGRESJI

•

Media (związek jest, ale jest słaby lub umiarkowany)

•

Bajki

•

Gry komputerowe i inne

PRZECIWDZIAŁANIE AGRESJI I PRZEMOCY

•

Uczenie się zachowań alternatywnych do zachowań agresywnych

- nagra

dzanie zachowań nieagresywnych np. opartych na współpracy,

koncentrowanie się na komunikatach, które stosujemy w kierunku innych –

stosowanie komunikatów przyjaznych – np. próśb zamiast gróźb

rozwijamy relacji przyjaznych opartych na współpracy z innymi ludźmi i wzajemnej

pomocy

PRZECIWDZIAŁANIE AGRESJI I PRZEMOCY

•

Kontrolowanie własnych emocji poprzez pozytywne myślenia o sobie i
innych

hamowanie pobudzenia poprzez wewnętrzną mowę i sposób myślenie typu: „

Agresję stosują osoby słabe, nie potrzebuję sobie niczego udowadniać, są inne
sposoby rozwiązania tego konfliktu”

myślenie o innych w sposób przyjazny: „ być może jego negatywne zachowanie i

prowokacje wynikają z jakiś jego problemów, może uda mi się z nim
porozmawiać i mu jakoś pomóc”

PRZECIWDZIAŁANIE AGRESJI I PRZEMOCY

•

Kontrolowanie własnych emocji poprzez pracę z ciałem

hamowanie pobudzenia poprzez ćwiczenie oddychania

sztuki walki i świadome uprawianie sportu

PRZECIWDZIAŁANIE AGRESJI I PRZEMOCY

•

Wzmacnianie poczucia własnej wartości i poczucia wartości innych ludzi

poznanie siebie, swoich potrzeb i wartości: w czym mogę być dobry, co mogę

rozwijać, co mogę trenować np. sport, gry zespołowe lub sztuki walki (nie
mówimy o przeciwniku tylko partnerze)

- rozwijanie pozy

tywnych zainteresowań i aktywna organizacja czasu

PRZECIWDZIAŁANIE AGRESJI I PRZEMOCY

Trening Zastępowania Agresji

•

skillstreamingu -

profilowania, kształtowania umiejętności

•

jest interwencją psychoedukacyjną, której korzenie wywodzą się z psychologii i
pedagogiki.

•

wprowadzony w 1976 roku w USA jako jedna z metod treningu umiejętności
społecznych w zakresie leczenia zaburzeń psychicznych

•

obecnie Skillstreaming bywa wykorzystywany jako forma pracy ukierunkowana

na zmianę zachowań agresywnych.

ZECIWDZIAŁANIE AGRESJI I PRZEMOCY

Trening Zastępowania Agresji

•

U jego podstaw leży przekonanie, iż podstawowymi przyczynami agresywnych
zachowań są deficyty w trzech głównych obszarach: kontrolowaniu własnej
impulsywności, znajomości alternatywnych wobec agresji sposobów
zachowania i umiejętności ich stosowani oraz rozwoju myślenia moralnego.

•

Obejmuje: Trening Umiejętności Prospołecznych (zachowanie), Trening Kontroli
Złości (emocje) i Trening Wnioskowania Moralnego (wartości).

PRZECIWDZIAŁANIE AGRESJI I PRZEMOCY

Trening Zastępowania Agresji

•

W Polsce bywa realizowany w szkołach podstawowych, gimnazjach, liceach,
ośrodkach szkolno-wychowawczych oraz placówkach opiekuńczo-
wychowawczych.

•

np. Stowarzyszenie Katolickiego Ruchu Antynarkotycznego KARAN stosuje
program TZA-

ART (świetlice socjoterapeutyczne, poradnie oraz ośrodki

readaptacji dla osób uzależnionych od środków psychoaktywnych)

•

TZA-

ART. autorstwa prof. Sary Salmon został wzbogacony o nowe elementy:

Empatię i Zaangażowanie Rodzicielskie, Oparty jest na potrzebach uczniów,
zakłada zaangażowanie również rodziców i nauczycieli. Główne założenie -
wielu uczniów nie potrafi rozpoznawać uczuć innych osób, nie są oni również
świadomi własnych.

PRZECIWDZIAŁANIE AGRESJI I PRZEMOCY Treningi inteligencji emocjonalnej i i
uważności!!!  Poznanie siebie i swoich słabości (lęków).

DUŻE PSY NIE MUSZĄ SZCZEKAĆ !!! (Duńskie przysłowie)

2. AUTOPREZENTACJA

•

świadoma kontrola i kształtowanie własnego wizerunku w taki sposób, aby
odebrano nas zgodnie z n

aszymi celami, komunikowanie za pomocą słów,

ruchów za kogo chcemy być uważani.

PO CO AUTOPRZENTUJEMY SIĘ?

•

osiąganie materialnych i społecznych korzyści, których pozyskanie jest
uzależnione od innych ludzi

•

autowaloryzacja, czyli utrzymaniu poczucia własnej wartości, a ukierunkowana
na umocnienie własnej wartości zmierza do prezentacji siebie do idealnego
obrazu siebie

•

narzędzie osiągania pozytywnych przeżyć

TAKTYKI AUTOPREZENTACYJNE

•

OBRONNE -

zachowania ukierunkowane na ochronę zagrożonej tożsamości

lub

poczucia własnej wartości, motywowane są pragnieniem uniknięcia porażki i

charakteryzują osoby o niskiej samoocenie i starające się zminimalizować
ewentualne porażki lub upokorzenia

•

ASERTYWNO

– ZDOBYWCZE -zachowania ukierunkowane na zbudowanie,

pozyskani

e i utrwalenie jakiejś nowej tożsamości naszej osoby, motywowane

pragnieniem osiągnięcia sukcesu autoprezentacji

OBRONNE TAKTYKI

•

SAMOUTRUDNIANIE

•

SUPLIKACJA

•

WYMÓWKI VS USPRAWIEDLIWIENIA

•

PRZEPROSINY

SAMOUTRUDNIANIE

•

angażowanie się w działania, które obniżają szansę sukcesu, ale zwalniają z
osobistej odpowiedzialności za porażkę, a w dodatku nasilają osobistą chwałę w
przypadku sukcesu (np. w sferze zachowań - zaniechanie wysiłku; w sferze
uczuć - demonstrowanie własnych słabości; w sferze myśli i percepcji-
wynajdywanie sobie utrudnień różnego rodzaju)

SUPLIKACJA

•

prezentowanie własnej bezradności, demonstrowanie braku możliwości
spełnienia oczekiwań w konstruowaniu sytuacji w nadziei uzyskania pomocy od
innych, np. udawanie głupka

WYMÓWKI

•

zaprzeczani

e wyrządzeniu szkody i przekonywanie, że to nie miało się kontroli

nad przebiegiem zachowania, które wyrządziło szkodę; są to zachowania typu:
to nie moja wina-

odwoływanie się do okoliczności łagodzących

USPRAWIEDLIWIENIA

•

akceptacja własnej odpowiedzialności z argumentacją, że czyn jest mało
szkodliwy, albo dotyczy czegoś innego niż szkoda, np. mit przyjemności kobiety
z gwałtu, zaprzeczanie krzywdzie ofiary

PRZEPROSINY

•

akceptowanie własnej odpowiedzialności za szkodę, okazanie żalu i
kompensowanie szkody

ofierze, najskuteczniejszy sposób przywracania

pozytywnego obrazu w oczach innych ludzi

ASERTYWNE TAKTYKI AUTOPREZENTACJI

•

INGRACJACJA

•

AUTOPROMOCJA

•

PŁAWIENIE SIĘ W CUDZEJ CHWALE

•

ŚWIECENIE PRZYKŁADEM

•

ZASTRASZANIE

INGRACJACJA

•

tendencję do wykorzystania dla własnej korzyści kontaktu z drugą osobą,
zwłaszcza pod jakimś względem znaczącą, narzucenie osobie, na której nam
zależy pozytywnego, atrakcyjnego dla niej obrazu siebie, po to aby uzyskać
jakieś względy, korzyści; wkupywanie się w łaski, podlizywanie się, schlebianie
np. konformistyczne ukazywanie zgodności swoich poglądów, opinii,
prezentacja własnej osoby odpowiednio do oczekiwań i potrzeb osoby
znaczącej, podnoszenie wartości innej osoby, aby skłonić ją do uległości

AUTOPROMOCJA

•

możemy przedstawiać własne osiągnięcia, jako większe niż w rzeczywistości,
podkreślać trudność pokonanych przeszkód lub wykazywać, że takie sukcesy
jak nasze są dziełem nielicznych

AUTOPROMOCJA -

DYLEMAT SKROMNOŚCI-

•

sympatię w naszej kulturze zdobywa się skromnością niż chwaleniem, ale
wówczas ktoś może nie zauważyć naszych sukcesów, albo też uznać nas za
osobę o niskiej samoocenie, z którą mogą być kłopoty - Jak sobie z tym radzić:
-osoba podstawiona informuje o naszych sukcesach, a my zachowujemy
skromną postawę
-umia

rkowana skromność jest lepsza od krańcowej

•

nauczycielki jako decydentki wolały jednak mieć w klasie chełpliwych uczniów

PŁAWIENIE SIĘ W CUDZEJ CHWALE

•

autopromocja przez skojarzenie, przyznawanie się do jakichkolwiek związków z
ludźmi sławnymi, odnoszącymi sukcesy czerpiące z tego powodu dumę i
satysfakcję

ŚWIECENIE PRZYKŁADEM

•

moralizowanie-

główną trudnością tego rodzaju autoprezentacji jest konieczność

zachowania konsekwencji, a czyny są trudniejsze- wymagają więcej wysiłku i
słowa. Komuś, kto postąpił niezgodnie z prezentowanymi zasadami, przypisuje
się nie tylko brak opisanych zalet, ale i hipokryzje; trudno jest stale i
konsekwentnie świecić przykładem; denerwuje to bardzo otoczenie, które czuje
się gorsze; skrajne moralizowanie budzi niechęć i sprzeciw

ZASTRASZANIE

•

polega na prezentacji groźnego wizerunku dla zaprezentowania swoich
znacznych możliwości, czyli prezentacja wizerunku osoby groźnej wręcz
niebezpiecznej zdolnej do sprawienia kłopotów w razie nie spełnienia
oczekiwań; jest skuteczne jedynie wobec osób słabszych, bo osoby silne mogą

odwzajemnić się tym samym; ludzie słabi mogą posługiwać się taktyką przez
spowodowanie scen np. dziecko szantażuje matkę w miejscu publicznym

SKUTKI AUTOPREZENTACJI

•

CO JEST MINĄ A CO JEST MASKĄ

• JAKIE SĄ KONSEKWENCJE INTRAPERSONALNE AUTOPREZENTACJI

MECHANIZMY WYWIERANIA WPŁYWU SPOŁECZNEGO

6 MECHANIZMÓW



zaangażowanie



społeczny dowód słuszności



lubienie



wzajemność



niedostępność



autorytet

ZAANGAŻOWANIE W DZIAŁANIE



DEFININICJA (Wojciszke 2002)



Eksperym

ent Comer’a i Lairda (1975)



podjęcie jakiegoś działania lub przygotowanie się do niego inicjuje szereg
procesów psychicznych sprawiających, że działanie kontynuujemy pomimo
kosztów jakie ponosimy

ZAANGAŻOWANIE - 5 PROCESÓW LEŻĄCYCH U JEGO PODŁOŻA

podwyższenie psychicznej dostępności danego sposobu zachowania

eksperyment Sherman 1980 (wstępna deklaracja chęci kwestowania na rzecz

Towarzystwa Zwalczania Raka….)

inne przykłady

uzasadnienie własnego wysiłku

eksperyment Aronson i Mils (1959)

Wniosek:

jeśli wkładamy pewien wysiłek i znosimy jakieś przykrości w celu osiągnięcia
określonego celu, to ten cel staje się dla nas bardziej atrakcyjny

eksperyment Gerard i Mathewson 1966

inne przykłady

3. pułapka utopionych kosztów
- motywacja do odzyska

nia dóbr zainwestowanych

w dotychczasowe działanie
Efekt Concord

kontynuujemy działania jako możliwość odzyskania włożonego czasu i wysiłku

Przykłady….

4. zmiana spostrzegania samego siebie
-

podejmując działanie zaczynamy siebie spostrzegać w sposób sprzyjający
kontynuacji tego działania

Tice 1992 (opis i zachowanie)



Przykłady…

5. wzbudzenie własnego pragnienia, aby zaprezentować się innym jako osoba

konsekwentna i wewnętrznie zgodna

eksperyment Tice 1992

publiczne zaangażowanie jest trwalsze

rzykłady:

ZAANGAŻOWANIE
Jakie warunku muszą być spełnione, aby pojawił się mechanizm

zaangażowania?

- eksperyment Cooper 1980
-

ludzie muszą czuć się sprawcami działania (muszą mieć swobodę wyboru w trakcie

decyzji) np. w psychoterapii

SPOŁECZNY DOWÓD SŁUSZNOŚCI



Asch 1951



Społecznego dowodu słuszności dostarczają nam inni ludzie



Deutsch i Gerard (1955)

– mówią o dwóch rodzajach wpływu społecznego

związanych z ulegania opiniom innych osób i naśladowania ich zachowań

1.Wpływ informacyjny
2.

Wpływ normatywny

WPŁYW INFORMACYJNY (Doliński 2005)



kiedy osoba postrzegająca zachowania innych oraz wygłaszane przez innych
sądy traktuje jako źródło informacji o tym co ma robić

- eksperyment Reingen (1982) (lista

– ile osób już dało) – inne przykłady z życia



Kiedy wpływ informacyjny będzie najsilniejszy?

gdy inni będą zgodnie reagować (np.wydawać zgodne opinie)

gdy nie będziemy się czuli ekspertem w dziedzinie (np. w eksp. Ascha mamy

kłopoty ze wzrokiem)

kiedy sytuacja zewnętrzna jest niejednoznaczna (np. wizyta w belwederze)

I
WPŁYW NORMATYWNY (Doliński 2005)

naśladujemy zachowania innych zgodnie z normą nieodróżniania się od innych

Cele takiego zachowania



podtrzymywania więzi grupowej



uzyskania akceptacji bądź uniknięcia dezaprobaty – po to, aby posiadać
przyjaciół lub znajomych.



Automatyczny czy kontrolowany?

Chartrand i Bargh (1999):



wniosek: naśladowanie innych jest zautomatyzowane i może dotyczyć nawet
ruchów mimowolnych

SPOŁECZNY DOWÓD SŁUSZNOŚCI



Przykłady:



Jonestown 1978



Inne

– jakie?

LUBIENIE
Sympatię można wzbudzić poprzez:



atrakcyjność



podobieństwo



współdziałanie



okazywanie zrozumienia



Przykłady…

WZAJEMNOŚĆ



Marcel Mauss (1954) uważa, że w większości kultur występuje powszechnie
zobowiązanie (zobligowanie) do dawania, do przyjmowania i do oddawania,
co powoduje poczucie zobligowania

do wzajemności



jest to

wewnętrzny przymus, który odczuwamy niezależnie od właściwości

człowieka w stosunku, do którego ten przymus czujemy



zgodnie z tą regułą czujemy, że powinniśmy się odwdzięczać za otrzymane
dobra



Eksperyment Dennis Regan 1971 (z coca-

colą)



Przykłady:…

NIEDOSTĘPNOŚĆ



Wojciszke (2002)



jeżeli jakiś przedmiot lub możliwość działania zostaną nam odebrane lub
zagrożone odebraniem to wywołuje to stan nieprzyjemnego napięcia
(reaktancji

– oporu)

Opór jest większy



im ważniejsza jest zablokowana opcja,



im więcej jest możliwości zablokowanych



im bardziej jest to nieoczekiwane

Reaktancja… (Brehm, 1966)



powoduje chęć uzyskania utraconej swobody wyboru i subiektywny wzrost na
wartości bądź atrakcyjności utraconej bądź zagrożonej utraceniem opcji



niedostępność dobra powoduje zwiększenie na niego popytu



Przykłady

ostatni egzemplarz na składzie

ostatnia okazja

aukcje

inne

– jakie?

AUTORYTET



Eksperyment Miligram 1974



eksperyment Bickaman 1974



eksperyment Peters i Ceci 1982



Inne przykłady – jakie?



Nadmierna ostrożność wobec pomysłów ludzi bez statusu autorytetów



Dlaczego ufamy autorytetom?

ZACHOWANIA KONSUMENCKIE

Literatura obowiązkowa:

Doliński D. (2003). Psychologiczne mechanizmy reklamy. (160-194). Gdańsk: GWP.

Falkowski A., Tyszka T. (2002).

Psychologia zachowań konsumenckich. (s. 139-162).

Gdańsk: GWP

NIERACJONALNOŚĆ LUDZKICH DECYZJI

Tversky i Kahneman 1981

•

kalkulator & marynarka (68% vs 29%)

Arkes i Ayton 1999

•

Szczyrk vs Karpacz (200 z

ł+ 140 zł)

NIERACJONALNOŚĆ (NIE☺) LUDZKICH DECYZJI

•

efekt utopionych kosztów

•

manipulacja kontekstem

KIEDY EFEKT UTOPIONYCH KOSZTÓW JEST WIĘKSZY?

•

im dłuższy jest okres i suma poczynionych inwestycji

•

im mniej środków musimy zainwestować w kontynuację działania

MANIPULACJA KONTEKSTEM

• wprowadznie nowego modelu, który staje się obiektem porównania

Cambell i Diamond 1990,Gail Ruiz 1997

• np. jednorazowa okazja vs stała okazja

KUPONY- BONY - TALONY
Kiedy są skuteczne???
Baw 1992

• obniżka duża vs mała

•

krótki vs długi okres ważności

•

mały vs duży udział

w rynku

•

wysoki vs niski stopień penetracji

•

drogi vs tani

SKUTECZNA PROMOCJA

•

w USA na promocje

średnio wydaje się 6mld $ rocznie

•

jak oceniają specjaliści efekty takich działań są krótkotrwałe

SKUTECZNA PROMOCJA

•  Hunt i in. 1995
•  Kiedy???
•  gdy wykształca długotrwałe pozytywne postawy do marki („osobowość marki”)
•  gdy aktywnie kojarzymy markę i korzyści
•  Jak???
•  Kupowanie świadome
•  np. klient musi wypełnić i wysłać kupon – wtedy zaoszczędzi
•  Atrybucja zdarzenia

PATRIOTYZM

–NACJONALIZM -KOSMOPOLITYZM

•

A JAK JEST W POLSCE I W EUROPIE???

OCENA JAKOŚCI

•

KUPOWANIE experience goods

HEURYSTYKI - jakie

•

marka produktu

•

cena

•

reklama

•

nazwa sklepu lub jego reputacja

•

warunki gwarancji

OCENA JAKOŚCI
Purohita i Srivastrava 2001

•

KIEDY REPUTACJA FIRMY MA ZNACZENIE KIEDY GWARANCJA?

•

WYNIKI:

•

w przypadku renomowanej firmy przedłużony okres gwarancji poprawia ocenę
produktu, ale nie ma to znaczenia, jeśli firma jest kiepska

OCENA JAKOŚCI
Price i Dawar 2002

•

informacja o 2 letniej

gwarancji może pomóc klientowi przy wyborze jeśli nic

nie wie o firmie

WNIOSKI

•

podkreślenie warunków gwarancji opłaca się firmom nieznanym lub
renomowanym, ale nie firmom przeciętnej jakości

MUZYKA A OCENA

JAKOŚCI

•

JAKA MUZYKĄ ZWIĘKSZA OBROTY?

•

pop

•

dance

•

rock

•

Klasyczna

•

TEMPO MUZYKI

– TEMPO PORUSZANIA

NASTRÓJ A OCENA JAKOŚCI

•

Czy pozytywny nastrój wpływa na lepszą ocenę produktu i częstość
kupowania?

NASTRÓJ A OCENA JAKOŚCI

•

Mattila 1998

•

nastrój wpływa tylko na klientów, którzy nie mają doświadczenia z danym
produktem i są słabo motywowani (motywacja parateliczna)

KUPOWANIE KOMPULSYWNE

•

W USA 5,9% populacji

•

Nałóg czy kompulsja?

KUPOWANIE KOMPULSYWNE- PRZYCZYNY

•

NEUROBIOLOGICZNE

•

↓serotoniny = ↓kontroli

•

SPOŁECZNE

•

reklama (szczęście = nabywanie, dotarce do lepszego świata)

•

kult dóbr vs deficyt

•

średnie dochody

•

PSYCHOLOGICZNE

•

samoocena

•

depresja

•

potrzeba aprobaty

społecznej

•

autowaloryzacja

•

fantazjowanie

•

obniżony nastrój poprawiający się po zrobieniu zakupów (mieszankę emocji
pozytywnych i negatywnych)

KUPOWANIE KOMPULSYWNE- TERAPIA

•

farmakolgia

•

symulacje mentalne

BADANIA MARKETINGOWE

•

Jako cisowe -

grupy fokusowe….

BADANIA MARKETINGOWE

•

Ilościowe…

•

eksperymenty…

•

często wykorzystuje się korelacje ….

•

Sutton i Rfaeli 1998

•

Czy przyjazne reakcje obsługi powodują wzrost sprzedaży???

BADANIA MARKETINGOWE

•

Iluzja pozytywnych ocen

NIEZADOWOLENIE KLIENTA REPUTACJA FIRMY

•

W USA 20% klientów jest niezadowolonych, ale tylko 50% składa jakieś skargi

Marshy i Varhage 1985

•

motywy

składania skarg

•

materialne vs psychologiczne

Lapidus i Pinkerton (1995)

•

liczba składanych reklamacji nie może być wskaźnikiem zawodności firmy

NIEZADOWOLENIE KLIENTA - REPUTACJA FIRMY

• Czy reputację firmy łatwo stracić (dlaczego)?

• asymetria wnioskowania o poziomie sprawności vs moralności

STRAT

EGIE WYBORU MIĘDZY PRODUKTAMI

•

STRATEGIA PRZEWAGI CECH POZYTYWNYCH

•

liczy się liczba a nie ważność

•

STRATEGIA KONIUNKCYJNA

•

ustalenie listy minimalnych wymagań i sprawdzeniu czy alternatywy wyboru
spełniają te warunki, pierwsza alternatywa, która spełni warunki zostaje
wybrana (alternatywa satysfakcjonująca)

• STRATEGIA ALTERNATYWNA
• zostaje wybrana opcja, która spełnia choć jedno wymaganie uznane za ważne

(np. wyprzedaże)

• STRATEGIA LEKSYKOGRAFICZNA
• działa naturalna hierarchia cech produktów, porównujemy wszystkie

alternatywy ze względu na pierwszą najważniejszą cechę, jeśli któraś z
alternatyw przeważy zostaje wybrana

• (np. w kim jestem zakochany najbardziej)

•

STRATEGIA DOMINACJI I PSEUDODOMINACJI

•

wybór produktu, który jest lepszy pod wieloma względami, ale tak jest rzadko
więc często ulegamy pseudodominacji

•

manipulujemy własnymi ocenami tak, że produkt wydaje nam się lepszy pod
każdym względem

STRATEGIA MAKSYMALIZACJI ADDYTYWNEJ UŻYTECZNOŚCI MAU – ZASADA
KOMPENSACJI

• wada produktu ze względu na jakąś cechę

może zostać zrównoważona zaletą innej cechy

Kroki:

•  określenie alternatyw wyboru,
•  określenie cech wyboru,
•  określenie wagi tych cech
•  ocena alternatyw ze względu na pojedyncze cechy,
•  policzenie globalnej użyteczności dla alternatyw
•  porównanie wyników – globalnych użyteczności

CZY CZŁOWIEK PODEJMUJE DECYZJE RACJONALNIE
Simon 1955

•

Decydenta charakteryzuje: brak pełnej informacji o alternatywach i ich
cechach , niemożność dokonania obliczeń i porównań - brak konsekwencji w
wyborach

•

Khneman 2004

•

Heurystyka afektywna

•

WYJŚCIE Z SYTAUCJI

•

Analiza decyzyjna

•

określenie i nazwanie cech produktu

•

pokazanie możliwości oceniania i porównywania różnych produktów ze
względu na ten sam zbiór cech np. podanie ceny jednostkowej

CO WPŁYWA NA DECYZJE: - KIEDY JAKA STRATEGIA

•

ważność decyzji

•

złożoność zadania

•

presja czasu

•

RADA

•

nadmiar informacji może prowadzić do nieefektywnych wyborów (skracany
jest czas decyzji)

PRZEDDECYZYJNE ZNIEKSZTAŁCENIE OCEN
Montgomery (1989)

•

podejmowanie decyzji to proces

potwierdzania wc

ześniej

przyjętych (PROTO)hipotez

•

wstępny wybór nabiera atrakcyjności pod innym względem poprzez
automanipulacje (np. wzrost pozytywności ocen produktu wybranego a spadek
ocen produktu niewybranego)

CZY DODANIE NOWEJ CECHY

…

•

ZWIĘKSZY ATRAKCYJNOŚĆ PRODUKTU?

•

tak

…

•

jeśli pozostałe cechy

są ocenione wysoko

•

nie

…

•

jeśli pozostałe cechy

są ocenione nisko

CZY DODANIE NOWEJ CECHY…

•

ZWIĘKSZY SPRZEDAŻ PRODUKTU?

•

tak

•

jeśli produkt jest drogi

i wysokiej jakości

•

nie

•

jeśli produkt jest tani

i niskiej jakości

ACZEGO LUDZIE WYDAJĄ PIENIĄDZE NA CECHY PRODUKTÓW, Z

KTÓRYCH PÓŹNIEJ NIE KORZYSTAJĄ?

• ILUZJA BO…
• Suj, Kang Lee 1998 spośród 65 osób, które kupiły telewizor z funkcją

podglądu (obraz w obrazie) po 3 miesiącach tylko 18 osób użyło tej funkcji
chociaż raz!!!

POSZUKIWANIE RÓŻNORODNOŚCI

5. REKLAMA

Literatura obowiązkowa:

Doliński D. (2003). Psychologiczne mechanizmy reklamy. (s.7-79). Gdańsk: GWP.

CO LUB KTO JEST ŹRÓDŁEM INFORMACJI
O RÓŻNYCH PRODUKTACH ???
Schudson (1986)

•

23% przyjaciele

•

15% krewni

•

6% ogłoszenia i reklamy

Katz i Lazarsfeld (1955)

•

42% mieszkanek Decatur stwierdziło, że do zakupu produktu namówili ich inni

ludzie

•

58% stwierdziło, że to reklama lub indywidualna decyzja

POZYTYWNA VS NEGATYWNA ROLA PLOTKI
Przykłady

•

nosidełko Moore’a

•

pakiet

z diabłem Procter & Gamble

•

Yuka z tarantulą

•

inne

SZKODLIWY WPŁYW REKLAMY

• przekonanie, że na mnie reklama nie działa i jego wpływ na atrybucje decyzji

konsumenckich

• może zaburzyć kontakty społeczne
• inne – jakie?

Goldberg i Gorn 1978

• WYNIKI:
• w grupie eksperymentalnej 35% dzieci wybierało zabawę z kolegą w grupie

kontrolnej ok 70%

SZKODLIWY WPŁYW REKLAMY

•

asymetria hedonistyczna (Frijda 1988)

•

emocje negatywne mogą być wywołane przez te same bodźce

•

do wzbudzenia emocji pozytywnych potrzebne są nowe bodźce

REKLAMA NA DARMO
Scott 1966

• 35- 40% prób wprowadzenia nowego produktu kończy się klęską

Przykłady

• Ford Edsel
• Paper Company i papierowe sukienki

• „Upadłe kapelusze”
• whisky & bourbon

ZAMASKOWANA REKLAMA

•

product placement

Przykłady

•

Matrix & Nokia

•

Helikopter & Nikon

•

Operacja Samum & Warka Strong

CZY REKLAMA POWODUJE WZROST SPRZEDAŻY PRODUKTÓW?

• Schmalensee (1972)
• istnieje zależność pomiędzy częstością emisji reklam w kwartele danego roku

a ilością sprzedawanego produktu w następnym kwartale

• ale…
• silny jest też związek wielkość sprzedaży produktu w jednym kwartale a

intensywność reklamy w następnym kwartale

• sprzedaż pobudza do reklamowania???

MARKETING MIX

•

product

•

place

•

price

•

promotion & advertising

MARKETING MIX

•

zasada łańcucha

•

zasada n

ajsłabszego ogniwa aktualnie jest kwestionowana

•

słabe miejsce można zrekompensować

PRODUKT

•

czy kupujemy produkt czy wyobrażenie o produkcie?

•

opcjonalność dobroci marki (w zależności od funkcji jaką mają spełniać )

•

klienci często nie kupują produktów, ale produkty określonej marki

•

osobowość marki

RYZYKO ODRZUCENIA NOWEJ MARKI

•

Przeciwdziałanie (cel)

•

dobra reputacja marki ma redukować ryzyko związane z wprowadzeniem
nowego produktu

•

Przeciwdziałanie (rodzaje)

•

rozszerzenie linii marki

•

rozszerzenie marki

ROZSZERZENIE LINII MARKI VS ROZSZERZENIE MARKI
Co jest bezpieczniejsze?

•

rozszerzenie linii

– łatwiej następuje kategoryzacja

•

rozszerzenia marki -

klienci często myślą o nowym produkcie na zasadzie

kontrastu, w efekcie pozytywny stosunek do marki ni

e przenosi się na nowy

produkt, a często następuje zjawisko odwrotne

PRODKUKT

•

znaczenie koloru (black label Johny Walker yelow label Cutty Sark)

•

znaczenie opakowania

MIESJCE

•

złe wyeksponowanie produktów na półce (Peckhman 1963)

•

produkty częstego użycia vs łakocie

MIESJCE - TRZY SZTUCZKI

•

reguła prawej ręki

•

pupila

umieść po prawej stronie lidera

•

dlaczego?

•

przeceniony bestseller

•

Co zrobić z produktami (np. książkami), które kiepsko się sprzedają

•

wykorzystanie kategoryzacji

•

gdzie ustawić produkt średniej jakości i ceny

CENA PRODUKTU

•

heurystyka „droższy lepszy” – cena staje się wskaźnikiem jakości

•

Czy wnioskowanie

cena = jakość jest właściwie?

Riesz 1978

•

korelacja jest słaba 0,26

CENA PRODUKTU - MANIPULACJA

•

wykorzystywanie cen psychologicznych

•

obniżki i wyprzedaże (minimalna obniżka Bolen 1984)

•

subiektywna cena (tanie vs drogie w zależności od kontekstu: potrzeb, wartości
miejsca, poprzednich wydatków -efekt kontrastu vs asymilacji; Kojami 1994)

CENA PRODUKTU

•

Czy obniżka ma być przedstawiona kwotowo czy procentowo?

Kojami 1994

•

w przypadku prudktów tanich

•

przypadku produktów drogich

PROBLEMY ETYCZNE
Reklama podprogowa

•

Vicary -

bodźce podprogowe miały zwikszać apetyty na Cole o18% a na

kukurydzę o 57%

(Blondlot i promienie N)

•

Czy reklama podprogowa jest skuteczna?

•

NIE Champion i Turner 1959

•

TAK Murphy i Zajonc (1994)

wnioski

•

bodźce emocjonalne mają większy wpływ na nieświadome oceny niż bodźce o
charakterze poznawczym, ale ….

PROBLEMY ETYCZNE

•

…masowa wiara w oddziaływanie na ludzką nieświadomość może spowodować
bardziej skuteczne oddziaływanie na ludzką świadomość

•

(Toyota i jednosekundowy napis)

•

schemat dziecięcości

•

reklamy używek (Schudson 1986)

WPŁYW REKLAMY NA ZAKUPY
Kiedy bywa efektywna?

•

przed pierwszym kontaktem potencjalnego klienta z produktem

•

dla produktów, których walorów estetycznych i użytkowania nie jesteśmy w
stanie ocenić w sklepie bez wypróbowania

•

eklama branż względnie nowych

•

brak wiedzy na temat rzeczywistych zalet i wad oferowanych produktów

DETERMINA

NY SKUTECZNOŚCI REKLAMY

GRUPA DOCELOWA

•

Jak upolowac „na grube ryby”

•

bardzo mały procent populacji wykupuje często bardzo duży procent całej
produkcji

•

Oskar & Mayer zbadali, że 50% rodzin, w których w ogóle pije się piwo wypija
88% piwa, a 90% Coca coli w tym 17% rodzin wypija 88% piwa, a 39% - 90%
coli

GRUPA DOCELOWA

•

BADANIA MARKETINGOWE

•

cel

•

przedmiot badań

GRUPA DOCELOWA

•

nieufność dzieci (Robertson i Rosister 1973, Jones1993)

•

osoby starsze

•

dobór słów w reklamie do płci odbiorcy

DOPASOWANIE

•

Dlaczego ocena dobra -

zła reklama nie zawsze ma przełożenie na sprzedaż?

•

nawyki kupowania

•

znajomość produktu

•

zapamiętanie produktu

DETERMINANY SKUTECZNOŚCI REKLAMY
DOPASOWANIE

Dlaczego ocena dobra -

zła reklama nie zawsze ma przełożenie na sprzedaż?

•

preferencja nie wymaga inferencji

– nie trzeba wiedzieć dlaczego coś nam się

podoba, aby to lubić

•

nieświadome kupowanie (automatyczne)

Nowak i Pochwatko (2003 )

•

ruch odpychania bądź oddalania wzbudza negatywne odczucia a ruch
przyciągania albo spostrzegania lub zbliżania obiektu wzbudza pozytywne
odczucia

DOPASOWANIE
dokonywanie zakupów – charakter reklamy

DOPASOWANIE

dokonywanie zakupów

– charakter reklamy

John

’

Tool

, 1981

emocje

rozum

zakupy

zaanga

owanie

kosmetyki

pralka

batonik

myd

•

charakter reklamy powinien zależeć od rodzaju reklamowanego produktu

•

Maison 1998 (szampon z glucasil’em)

DOPASOWANIE
dokonywanie

zakupów – charakter reklamy

•

Często stosuje się argumenty emocjonalne– tam gdzie powinny być racjonalne -
dlaczego?

Schudson 1986

•

STEREOTYP -

uważa się, że klientami sklepów często są kobiety, które kierują się

uczuciami….

WIZERUNEK PRODUKTU

– A WYOBRAŻENIE JAKI POTENCJALNY

KLIENT  MA O SOBIE
•  związek produktu z ja realnym vs ja idealnym
Graeff

• im silniejszy związek piwa (Budweiser) z wizerunkiem albo ja realnego albo ja

idealnego tym lepsza ocena piwa i tym większa deklaracja kupna tego piwa

• jeśli występował brak związku, to aby zwiększyć ten związek, to lepiej

prezentować produkt jako produkt publiczny

•  sytuacyjnej dynamika ja idealnego

DOPASOWANIE…
•  płeć produktu – płeć osoby reklamującej
•  wpływ męskości –mężczyzny czyli muskularności na ocenę produktu
•  przełamywanie stereotypów w reklamach

DOPASOWANIE…

•

opasowanie w sprzedaży usług turystycznych

DOPASOWANIE…

•

stopień dopasowania osoby występującej w reklamie i charakter produktu
(ryzyko psychospołeczne i finansowe)

DOPASOWANIE…

•

(nie) atrakcyjność osoby vs

(nie) atrakcyjność

reklamowanego produktu

SPECYFICZNOŚĆ KULTUROWA

• Belk, Bryce, Pollay 1985 aby reklama spełniała zadanie musi się odwoływać

do wartości, które są wyraziste w danej kulturze

• kolektywizm vs indywidualizm

SPECYFICZNOŚĆ KULTUROWA

• badanie Sang – Pil Han i Shavitt 1994 (reklamy indywidualistyczne vs

kolektywistyczne: produkty publiczne vs prywatne)

• wyżej oceniane były reklamy oraz deklarowana chęć zakupu produktów

zgodnych z wartościami kulturowymi szczególnie w przypadku produktów
niemających prywatnego znaczenia

• w przypadku przedmiotów osobistych przedkładano reklamy

indywidualistyczne

SPECYFICZNOŚĆ KULTUROWA
• Gregory i Munch 1994 badali Meksykańczyków – manipulowali w

prezentowanych reklamach kwestiami ważnymi ze względu na wartości kulturowe
– spójnością z normami i rolami społecznymi

REKLAMA PORÓWNAWCZA

•

Czy jest skuteczna?

•

Chattopadhaya 1998

•

istotny na ocenę reklamy porównawczej ma wpływ upływ czasu (po tygodniu)

•

Komu może zaszkodzić?

OGŁOSZENIA
Matrymonialne
w USA Cicerello Sheehan 1995

• kobiety poszukują starszego partnera, mężczyźni młodszej partnerki, kobiety

coraz częściej podkreślają swoja energiczność, towarzyskość

i wylewność i wymagają tego od partnera, ale mężczyźni tego nie podkreślają

tylko piszą, że są troskliwi i kochający

• w Polsce- reguła socjobiologiczna

OGŁOSZENIA
Rekrutacja….

WIELKOŚĆ REKLAMY I CZĘSTOŚĆ POJAWIANIA SIĘ
Homer 1995

•

powiększenie 4 razy daje 40% wzrost zauważalności w przypadku reklamy z
branży IT

Kirmani 1990

•

wielkość reklamy czasami dostarcza info o produkcie – duża reklama to dobry
produkt

– dobra wizytówka marki i producenta

WIELKOŚĆ REKLAMY I CZĘSTOŚĆ POJAWIANIA SIĘ

•

Zajonc i in. 2000

•

efekt czystej ekspozycji

–badania Edwarda to potwierdziły odnośnie reklam

radiowych

•

Berger 1999

•

efekt ten nie jest prostoliniowy

•

Pratkanis i Aronson 2001

•

można zwiększać szybkość filmu reklamowego

•

2 x 15 s.

– dominują krótsze spoty, ale częstsze…