637-1095 - OD BABILONII DO HISZPANII

- Jerozolima w rękach arabskich -

W czasie panowania kalifa Omara (634-644) Arabowie z

wielką szybkością opanowali Persję oraz prowincje
bizantyjskie, Palestynę, Syrię i Egipt. Stolicą nowego
imperium stała się Medyna. Podbite ludy musiały wybierać
pomiędzy uznaniem Mahometa za proroka (przyjęciem
Islamu) a płaceniem haraczu.
Kalif Omar dotkliwie ograniczył swobody śydów i
chrześcijan. Jego ograniczenia zwane "przymierzem
Omara" (637 r.) obejmowały zakaz sprawowania
urzędów, sądzenia muzułmanów, jeżdżenia konno,
budowania nowych synagog i kościołów, oraz odnawiania
starych. Dodatkowo śydzi musieli nosić odrębny strój,
odróżniający ich od reszty ludności.

W 637 r. Arabowie zdobyli Jerozolimę i zmienili nazwę miasta na

al-Quds. Z Jerozolimy wypędzono wszystkich śydów. Zamknięto
słynną żydowską szkołę w Tyberias. Kalif Omar przeniósł swoją
siedzibę do Damaszku, i ogłosił Jerozolimę trzecim co do ważności
(po Mekce i Medynie) świętym miastem muzułmanów. Na gruzach
żydowskiej Świątyni w Jerozolimie wybudowano meczet.

W 638 r. Synod Toledański VI stwierdził, że na

terenie Królestwa Wizygotów (Hiszpania) nie
powinien żyć nikt poza wyznawcami doktryny
katolickiej. Decyzja synodu znalazła poparcie króla
Chintila (638-642). Kler katolicki cieszył się, że
"dzięki pobożności króla złamana wreszcie zostanie
nieugięta niewiara żydowska".
Wielu śydów opuściło wówczas Hiszpanię. Wielu
zdecydowało się na przyjęcie chrześcijaństwa. Ci,
co przyjęli chrzest, musieli uroczyście ślubować na
piśmie, że nie wyprą się nigdy wiary katolickiej i
potępiają judaizm. Jednak tak naprawdę,
nowonawróceni śydzi, w swoich sercach
pozostawali wierni Zakonowi.

W 638 r. cesarz Herakliusz z przyczyn

politycznych zarządził przymusowy chrzest śydów
w Bizancjum. W ten sposób chciał sobie
zagwarantować jedność państwa.

Podczas wojen arabskich przeciwko królom perskim,

tamtejsi śydzi gorliwie wspierali Arabów. W nagrodę za
udzieloną pomoc, kalif Omar nadał im w 640 r. szczególne
przywileje. Zwierzchnikiem politycznym i sądowniczym
gmin żydowskich w Persji został Bostanaj, potomek rodu
egzylarchów.

W latach 642-652 w Królestwie Wizygotów

(Hiszpania) panował król Chindaswind. Był on
zagorzałym przeciwnikiem wszechwładzy
katolickiego duchowieństwa, które usiłowało
ograniczyć władzę królewską w Hiszpanii na rzecz
kościoła. Chindaswind sprzyjał śydom i pozwolił
wielu nawróconym na chrześcijaństwo powrócić do
wiary swoich przodków.

W 644 r. został zamordowany kalif Omar, a jego

następca Otman zginął podczas powstania w 656 r.
W świecie Islamu nastąpił wówczas rozłam. Spiskowcy
obwołali w Persji kalifem Aliego (656-660). Przeciwko
niemu wystapił zbrojnie kalif Moawji.

W latach 652-672 w Królestwie Wizygotów

(Hiszpania) panował król Receswind. Aby zjednać
sobie katolickie duchowieństwo wyraził zgodę na
ograniczenie władzy królewskiej w Hiszpanii.
Dokonało się to na soborze w Toledo w 653 r.
Wstępujący na tron monarcha musiał składać
przysięgę, którą zobowiązywał się do opiekowania
się kościołem katolickim i prześladowania śydów.
Jednocześnie król wystąpił na soborze z
wnioskiem surowego traktowania wszystkich tych
śydów, którzy przedtem przyjęli chrześcijaństwo,
a później powrócili do żydostwa. Ostatecznie
pozwolono śydom pozostać w Królestwie
Wizygotów, choć mocno ograniczono ich swobody.
Ostrzej potraktowano nawróconych śydów,
których zmuszono do pozostania w kościele. Pod
okiem kleru musieli oni spędzać święta
chrześcijańskie i żydowskie, aby jedne święcić a
drugie łamać.

---------- Okres gaonów ----------

W 658 r. około 90 tysięcy babilońskich śydów złożyło

hołd kalifowi Aliemu. Za okazaną wierność, śydzi w Persji
otrzymali szczególne przywileje. Rektor uczelni w Surze
otrzymał tytuł gaona (dostojnik). Uprawnienia gaona były
większe od egzylarchy. Od tego momentu zaczyna się
nowy okres w dziejach żydowskich - okres gaonów.

Egzylarcha (książę wygnania) sprawował władzę
świecką, natomiast gaon surański sprawował funkcje
duchowe i nauczycielskie wśród śydów. Uprawnienia
prawnicze podzielili pomiędzy siebie. Dobrze
zorganizowane kolegia akademii w Surze i Pumbadicie
stanowiły specyficzny żydowski parlament, obradujący na
wiosnę i jesień przez miesiąc czasu. Decyzje akademii
były przyjmowane przez gminy żydowskie, które
podlegały władze egzylarchy i trzech naczelników.
Powoływali oni sędziów-rabinów, którzy zajmowali się
objaśnianiem i przestrzeganiem zasad Prawa na poziomie
gminy. Przy synagogach działały szkoły talmudyczne.
Tak urządzona społeczność żydowska w Babilonii
tworzyła swoiste państwo poddane muzułmańskim
namiestnikom. Rozproszeni po całym świecie śydzi
patrzyli na babilońskie akademie i na księcia wygnania,
którzy byli wyrazicielami i kontynuatorami
wyidealizowanej doby talmudycznej. Cała diaspora była
poddana woli gaonów i egzylarchów babilońskich. Wpływ
śydów babilońskich rozszerzył się na diasporę, w miarę
kolejnego przesiedlania się, docierał do Afryki Północnej,
Europy Południowej, Środkowej, Wschodniej i Hiszpanii.

Jedynie gminy palestyńskie nie podporządkowały się gaonom

babilońskim. Centrum życia żydowskiego w Palestynie wciąż
znajdowało się w Tyberiadzie, w tamtejszej uczelni talmudycznej.
Uczeni z Tyberiady nie przyjęli wprowadzonych w Babilonii znaków
samogłoskowych i stworzyli własny, odrębny system znaków, który
zwano tyberiadzkim. Stopniowo wyparł on system babiloński i przez
długie wieki uchodził za jedyny w pisowni języka hebrajskiego.

Gdy w 660 r. zmarł kalif Ali, władzę nad Arabami przejął

namiestnik Syrii, emir Moawija - założyciel dynastii
Omajadów. Państwo teokratyczne przekształciło się w
monarchię. Był to początek Kalifatu Omajadów, zwanego
też Damasceńskim (lata 660-750). Arabowie stopniowo
podbili całe wybrzeże Afryki Północnej (początek VIII
wieku), zajęli Półwysep Pirenejski (lata 711-714),
próbowali zdobyć Konstantynopol, a w Azji Środkowej
opanowali Chiwę, Bucharę, Afganistan i północno-
zachodnią część Indii po rzekę Indus.
Kalifowie omajadzcy (660-717) nie przestrzegali
ograniczeń Omara. śydzi cieszyli się względnie dużą
wolnością wśród Arabów, dlatego największe grupy
społeczności żydowskiej mieszkały wówczas w świecie
Islamu. śydzi bardzo szybko przyswoili sobie język
arabski i częściowo zasymilowali się z lokalną ludnością.
Wielu śydów zafascynowało się wówczas arabską

poezją. Bezpośrednim tego skutkiem były narodziny
poezji nowohebrajskiej. Istniał tylko jeden przedmiot
godny pieśni pochwalnej: Bóg i Jego rządy. I istniał tylko
jeden przedmiot godny lamentacji: sieroctwo narodu
żydowskiego i jego cierpienia. Wzorami stały się psalmy
pochwalne i treny. Szereg poetów otwierał Jose Ben-Jose
Hajathom. Jannaj jako pierwszy zastosował rym w poezji
nowohebrajskiej. Pisał on głównie modlitwy rymowane.
Jednakże najsłynniejszym poetą był Eleazar Kaliri. Napisał
on ponad 150 utworów liturgicznych, hymnów, modlitw
pokutnych, pieśni i innych utworów.
Poezja nowohebrajska szybko przeniknęła do liturgii
gmin żydowskich w Babilonii, Włoszech, Niemiec i Francji.
Tylko śydzi hiszpańscy nie chcieli ich przyjąć. Przełożone
w poezji nowohebrajskiej teksty Pisma Świętego mocno
oddziaływały na wszystkich śydów i pobudziły słuchaczy
duchowo.

W latach 672-680 w Królestwie Wizygotów

(Hiszpania) panował król Wamba. Zaczął on
łagodniej traktować hiszpańskich śydów,
uwalniając tzw. "chrześcijan judaizujących", czyli
śydów będących pozornymi chrześcijanami.
W latach 680-693 w Królestwie Wizygotów
(Hiszpania) panował król Erwig. Zniósł on wszelką
wolność myśli i słowa u śydów. Wezwał sobór
kościelny do "wytępienia z korzeniami zarazy
żydowskiej". W 680 r. sobór uchwalił 27
specjalnych antyżydowskich paragrafów. Pozornie
nawróceni śydzi musieli całymi rodzinami ochrzcić
się, pod groźbą konfiskaty całego mienia, śmierci
lub wygnania. Dodatkowo podlegali oni całkowitej
kontroli duchowieństwa chrześcijańskiego. Przed
śydami zamknięto wszystkie urzędy.
W latach 693-713 w Królestwie Wizygotów
(Hiszpania) panował król Egik. Ograniczył on
prawa zarobkowania śydów, doprowadzając ich na
granicę ubóstwa. Zakazano śydom posiadania
gruntów i domów, trudnienia się żeglugą i
handlem. Cały swój majątek ruchomy musieli
oddać skarbowi królewskiemu.
W 694 r. zrozpaczeni śydzi hiszpańscy weszli w
tajne porozumienie z śydami afrykańskimi, aby
przy pomocy mahometan obalić znienawidzone
Królestwo Wizygotów. Gdy spisek się wydał,
śydów spotkała straszna kara.
W 694 r. nastąpiło nasilenie prześladowań
śydów w Hiszpanii. Dorośli śydzi utracili swoją

własność i wraz z rodzinami stali się niewolnikami.
Dzieci powyżej 7 lat odebrano rodzicom i oddano
na wychowanie chrześcijanom.

Gdy w 711 r. na Półwyspie Pirenejskim

(Hiszpania) wylądowali Muzułmanie, hiszpańscy
śydzi przyłączyli się w wielu miejscach do Arabów.
Do 713 r. upadło całe Królestwo Wizygotów.
Hiszpania stała się prowincją kalifatu, nazwanego
przez zwycięzców Andaluzją (al-Andalus).
Muzułmanie traktowali śydów hiszpańskich
życzliwie, jako sojuszników, i nadali im wolność
wyznania.

W latach 715-741 nad Frankami panował

majordom Karol Młot. Zjednoczył on ziemie
frankońskie i w 732 r. zatrzymał pochód
Muzułmanów na Galię.

W 716 r. kalif Suleiman utowrzył w Ramli stolicę administracyjną

kraju. Wielu śydów babilońskich i perskich osiedlało się wówczas w
Ramli.

W latach 717-720 na Arabami panował kalif Omar II.

Wskrzesił on prawa antyżydowskie zwane "przymierzem
Omara". Zmuszał przemocą śydów i chrześcijan do
przyjęcia Islamu.
Około 720 r. Serenus zaczął nauczać w żydowskich
gminach w Syrii. Podawał się za Mesjasza i obiecywał
zwrócić śydom ziemię świętą, wypędziwszy z niej
mahometan. Nawoływał do odrzucenia Talmudu i powrotu
do Pisma Świętego. Arabowie szybko ujęli i starcili
Serenusa.
śydzi, którzy za namową Serenusa przekroczyli prawa
talmudyczne mogli powrócić do swoich gmin pod
warunkiem skruchy i ślubowania wierności przepisom
Talmudu.

W 750 r. z Persji wywędrował do Palestyny znany nauczyciel

talmudyczny, Achaj. Napisał on w Palestynie podręcznik do praktyki
religijnej judaizmu.

W latach 741-768 nad Frankami panował król

Pepin III Krótki. Z wdzęczności za koronę
królewską wyprawił się do Włoch i pokonał
Longobardów.
W 756 r. pokonawszy Longobardów, król
Franków Pepin, darował papieżowi Egzarchat
Rawenny i okręg rzymski, z którego utworzono

świeckie Państwo Kościelne, obejmujące ziemie
Włoch środkowych.

W 750 r. Obadja Abu-Isa z perskiego miasta Ispahan,

ogłosił że Bóg przeznaczył go na wyzwoliciela śydów spod
jarzma pogańskich narodów i niesprawiedliwych władców.
Zgromadził przy sobie około 10 tysięcy żydowskich
powstańców z którymi wzniecił bunt. Abu-Isa nauczał
judaizmu niezgodnego z Talmudem. Gdy Arabowie stłumili
powstanie, uczniowie Abu-Isy nadal żyli według nauk
swojego mistrza (do X wieku). Nazywano ich: Isawici.

W 750 r. świat Islamu został rozerwany przez walki

wewnętrzne wywołane uprzywilejowaną pozycją Arabów
syryjskich w wielonarodowościowej monarchii Omajadów.
W trakcie walk wymordowano władców, za wyjątkiem
jednego, Abd-al-Ramana, który po ucieczce do Hiszpanii
ogłosił się w 756 r. niezależnym emirem. W ten sposób
powstał kalifat Abbasydów.
Kalifat Abbasydów (lata 750-1055) posiadał stolicę w
Bagdadzie. Osiągnął swoją największą potęgę za
panowania kalifów: Al-Mansura (754-775), Harun-al-
Raszyda (786-809), Al-Mamuna (813-833) i Al-Mutadida
(892-902). Po śmierci tego ostatniego Kalifat zaczął się
chylić ku upadkowi.

W latach 763-766 kalif Al Mansur (754-775) rozbudował

Bagdad jako stolicę swego państwa. Plany budowy miasta
stworzyli żydowski matematyk i astronom Masha'allah i
perski astronom Ab-Naubakht.

Około 765 r. w Persji zaczął działać Anan Ben-Dawid, syn

egzylarchy Salomona. Anan otwarcie potępił Talmud i
zaczął nauczać potrzebę oparcia życia religijnego na
Piśmie Świętym. Wytykał talmudystom, że sfałszowali
judaizm i poczynili dodatki do Tory. Swoim uczniom Anan
wpajał zasadę: "Szukajcie pilnie w Piśmie". Od tego
powrotu do Pisma, ten ruch religijny otrzymał nazwę
karaizmu, czyli wyznania Pisma. Anan napisał komentarze
do Tory i podręcznik życia religijnego opartego na
naukach biblijnych. Zniósł on tradycyjny żydowski
kalendarz świąteczny i sięgnął do praktyki obchodzenia
świąt w Piśmie Świętym. Zaostrzył przepisy szabasowe i
pokarmowe, co świadczyło, że tak naprawdę Anan
stworzył nowy własny Talmud, zamiast powracać do
Pisma.
W VIII wieku społeczność żydowska rozpadła się na
dwa wrogie sobie obozy. Karaimi stanowili największe
wyzwanie dla tradycyjnego judaizmu talmudycznego.

Rabini obłożyli Karaimów klątwą. W odpowiedzi, Karaici
zerwali łączność z judaizmem talmudycznym i ogłosili
Anana prawowitym egzylarchą. Odpowiednikiem synagogi
u Karaimów była kienesa.
Po śmierci Anana, wpływy Karaimów stopniowo
rozszerzyły się na całą wschodnią część basenu Morza
Śródziemnego, a nawet dotarły do Hiszpanii. Karaici
przywrócili Biblii dawne jej prawa. Jako pierwsi rozpoczęli
uprawiać gramatykę hebrajską. Badali poprawność tekstu
świętego i starali się uchronić go od skażenia. Tych
karaimskich gramatyków biblijnych zwano masoretami.

Mniej więcej równocześnie z powstaniem

karaizmu, pogański chan Chazarów, Bulan, wraz z
całym dworem (4000 magnatów) przyjęli judaizm.
Między VII a X wiekiem nawróceni na judaizm
Chazarowie tworzyli olbrzymie imperium, którego
granice opierały się o Morze Czarne, Kaukaz,
Morze Aralskie, i sięgały głęboko na północ. Przez
kilkaset lat tworzyli oni silne państwo, nie lękające
się Bizancjum i Arabów. Państwo Chazarów
przestało istnieć przed XIII wiekiem.
Z czasem żydowska wiara przeniknęła z
chazarskiego dworu do ludu. Późniejszy chan
Obadjasz zaprosił z Persji uczonych żydowskich,
którzy zaczęli zakładać w państwie Chazarów
domy modlitw i szkoły, nauczali Biblii i Talmudu.
Według prawa zasadniczego, na tronie królewskim
Chazarów mogli zasiadać wyłącznie władcy
nawróceni na judaizm. W ten sposób było to
państwo żydowskie. Wówczas żydowscy kupcy
ciągnęli z zachodniej Europy na wschód - przez
polskie osady, następnie Kijów, do wybrzeża Morza
Czarnego.

W latach 768-814 nad Frankami panował król

Karol Wielki. Przesunął on centrum cywilizacji
europejskiej z Konstantynopola na zachód Europy.
W 800 r. Karol Wielki został koronowany przez
papieża na cesarza Świętego Cesarstwa
Rzymskiego.
Karol Wielki wbrew wszystkim uchwałom
soborów kościelnych, popierał krajowych śydów i
korzystał z ich biegłości w handlu i językach.
Wówczas to śydzi stali się głównymi
przedstawicielami światowego handlu.
W latach 772-795 głową Kościoła Rzymsko-
Katolickiego był papież Hadrian I. Był on

nieżyczliwy śydom i bardzo często upominał
biskupów hiszpańskich, aby utrzymywali
chrześcijan z dala od śydów i pogan
(muzułmanów).

Po pierwszych osiedleniach w Azji Mniejszej, w Babilonii,

nastąpiła żydowska migracja do Europy. śydzi stopniowo i
prawie niezauważalnie przemieszczali się dwoma
głównymi nurtami. Pierwszy wychodził z Mezopotamii i
Egiptu przez Afrykę Północną do Hiszpanii (zwanej po
hebrajsku Sefaradem). Drugi nurt kierował się przez
Turcję, Grecję i Włochy do Europy Środkowej. Większość z
nich osiedliła się na terenie Niemiec (nazywanych po
hebrajsku Aszkenas). śydowska nauka wychodził z
Babilonii do Włoch, Hiszpanii i Europy środkowej, a
następnie wędrowała na wschód.

Około 775 r. na rozkaz kalifa, z Persji został wygnany

Natronaj Ben-Chabibaj, który wszedł w spór z Zakkajem
Ben-Achunajem o urząd egzylarchy. Wygnany Natronaj
osiedlił się w Maghrebie, gdzie wzmocnił lokalną gminę
żydowską. Z pamięci spisał tekst Talmudu, którego odpisy
trafiły również do gmin hiszpańskich.
Maghreb to Maroko i Tunis z Algierią, które w VIII
wieku odpadły od Kalifatu Bagdadzkiego stając się
niezależnym państwem muzułmańskim (kalifat rodziny
Fatymidów).

W 787 r. król Franków Karol Wielki sprowadził do

Narbony (Francja) rodzinę żydowskiego uczonego
Kalonymosa i ofiarował mu ziemię w tym mieście.
Kalonymos otrzymał godność książęcą i urzędowy
tytuł książę (nasi). Dzielnica, w której mieszkali
zwała się "dworem króla żydowskiego".
Równocześnie śydzi tłumnie osiedlali się w
Magdeburgu, Merseburgu i Regensburgu, a
następnie wędrowali dalej na wschód do Polski i
Czech.

Początek IX wieku charakteryzował się odnową nauki na

Wschodzie. Około 800 r. śydzi arabscy zwrócili swoją
uwagę na światło nauki. Centrami nauki stały się Bagdad
(stolica Kalifatu Bagdadzkiego), Kajruan (Afryka północna)
i Merw (Turkomania). Maszallach Ibn-Atarii uprawiał
astronomię. Sahal Al-Tabari z przydomkiem Rabban,
zasłynął jako lekarz i matematyk. Odkrył on łamanie się
światła.
W owym czasie miasto Fez w Maroku było silnym
centrum nauki żydowskiej. Działał tam Judah ibn Quraysh,

gramatyk hebrajskiego, aramejskiego i arabskiego.

W 807 r. Harun Al Rashid nakazał śydom w Persji

noszenie żółtej odznaki, chrześcijanie musieli nosić
niebieską odznakę.

W latach 814-840 w Świętym Cesarstwie

Rzymskim panował cesarz Ludwik Pobożny.
Obsypał on śydów nadzwyczajnymi dowodami
swojej łaski. Wziął ich pod cesarską opiekę i nie
pozwalał baronom i klerowi wyrządzać im krzywdę.
śydzi mogli swobodnie przemieszczać się i osiedlać
w cesarstwie. Mogli zajmować się handlem i
dzierżawą podatków, przeniesiono nawet
żydowskie jarmarki z soboty na niedzielę i
zezwolono śydom na handel chrześcijańskimi
niewolnikami. Uwolniono śydów od kary cielesnej i
mianowano osobnego urzędnika, tzw. mistrza
żydowskiego, który pilnował, aby przywileje śydów
nie doznały uszczerbku.
Na dworze cesarskim rabini mieli bezpośredni
dostęp do cesarza i bliskich mu osób. Cesarz nadał
śydom rozległe swobody religijne. Mogli budować
nowe synagogi i swobodnie studiować Talmud.
Chrześcijanie szanowali śydów, jako "potomków
praojców, jako dzieci proroków, jako szczep
sprawiedliwych". Wielu z chrześcijańskiego kleru
uczyło się u rabinów języka hebrajskiego i
poznawało wykładnię Pisma Świętego. Na przykład
opat Rhabanus Maurus napisał komentarze biblijne
korzystając z żydowskich wskazówek.
We Francji działała akademia talmudyczna w
Narbonie, jednakże ówcześni śydzi francuscy nie
mogli jeszcze pochwalić się wysokim poziomem
wiedzy.
Doba panowania cesarza Ludwika Pobożnego
była dla śydów złotym okresem, jakiego w Europie
ani przedtem, ani później, nie znają dzieje
żydowskie.
W owym czasie przeciwko żydowskim
swobodom w Cesarstwie Rzymskim wystąpił
biskup Agobard z Lyonu. Na czele stronnictwa
nalegał na cesarza, aby zniesiono żydowskie
prawa. Agobard nauczał w Lyonie, we Francji.

Pod wpływem przejścia na judaizm Chazarów, w

830 r. na wiarę mojżeszową przeszedł Alameńczyk
Bodo, palatyn i diakon na dworze frankońskiego

cesarza Ludwika Pobożnego.

W 834 r. wybudowano Wielką Synagogę w Aleppo, w

Syrii.

Po śmierci Ludwika Pobożnego (840 r.),

rzeczywista władza w zachodniej Europie spoczęła
w rękach baronów i kleru. Duchowieństwo
nieustannie podjudzało pospólstwo do nienawiści
przeciwko śydom. Wielokrotnie pomawiano śydów
o odprawianie sztuk czarnoksięskich.

W 843 r. nastąpił podział Świętego Cesarstwa

Rzymskiego (państwa Franków) na trzy części.
Lotar jako cesarz, otrzymał Włochy i obszary
pomiędzy Renem, Mozą i Rodanem. Karol Łysy
jako król, otrzymał terytoria na zachód od
posiadłości Lotara (później Francja). Ludwik
Niemiecki jako król, otrzymał terytoria na wschód
od Renu (później Niemcy).
W tym nowym europejskim porządku, śydzi
nadal cieszyli się swobodami i wolnością wyznania.
Mogli prowadzić handel i posiadać majątki.
W 843 r. wysocy dostojnicy katolickiego kleru
spotkali się na konsylium w Meaux, pod Paryżem
(Francja). Postanowiono przypomnieć w Europie
stare przepisy prawa kanonicznego ograniczające
prawa żydowskie.

W latach 849-856 kalif Almutawakkil wskrzesił w Persji

antyżydowskie prawa Omara. Zamknięto śydom dostęp
do urzędów, zabroniono studiowania święte księgi,
synagogi i kościoły przemianowano na meczety. śydzi
musieli też nosić szczególną odzież: żółte chusty na
płaszczach i grube powrozy zamiast pasa. Mocno
ograniczono uprawnienia egzylarchatu.
W owym czasie wzrastało znaczenie akademii w
Pumbadicie, której rektorzy przybrali również tytuł gaona.
W ten sposób w Persji działały dwie duże akademie
talmudyczne i dwóch gaonów. Mnożyły się spory religijne,
liturgiczne, prawnicze i inne.
Ówczesny gaon z akademii w Surze, Natronaj (859-
869), ogłosił kacerzem każdego, kto choćby w
najmniejszym szczególe opuści liturgię paschalną.

W 855 r. cesarz Lotar zatwierdził uchwałę

synodu, nakazującą wszystkim śydom opuścić
Włocy. Uchwała ta była jednak niewykonalna, gdyż
Włochy były rozdrobnione dzielnicowo i pogrążone

w stanie całkowitego chaosu wewnętrznego.

W Bizancjum, po okresie prześladowań, śydzi

ponownie rozsiedli się po całym państwie. Osiedlali
się zwłaszcza w miastach Azji Mniejszej i Grecji.
Niektórzy z nich zajmowali się jedwabnictwem i
hodowlą drzew morwowych. Pomimo swojej
pożytecznej działalności gospodarczej, śydzi
podlegali nieustannym licznym ograniczeniom "aby
poddani byli na wzgardę ostatnią".
W latach 867-886 w Bizancjum panował cesarz
Baasilias Macedończyk. Z wielkim zapałem
przystąpił do nawracania śydów na
chrześcijaństwo.
W 868 r. cesarz Bizancjum, Baasilias, wydał
dekret "aby śydzi dowiedli niezbicie prawdy swej
wiary lub też przyznali, że Jezus był szczytem
Zakonu i proroków". W dysputach religijnych
pomiędzy klerem a uczonymi żydowskimi,
zaszczyty i godność czekały wyłącznie na
nawracających się śydów. Wówczas wielu śydów
bizantyjskich przeszło pozornie na
chrześcijaństwo.

W latach 875-877 cesarzem frankońskim był

Karol Łysy.
Nie wyraził on zgody na ograniczenie swobód
żydowskich, jedynie podniósł śydom wysokość
podatku dochodowego do 11% (chrześcijanie
płacili 10%).
W latach 877-887 cesarzem frankońskim był
Karol Gruby. Po jego detronizacji i śmierci dokonał
się w 888 r. ostateczny podział monarchii
frankońskiej na Francję, Niemcy i Włochy (dynastia
Karolingów wymarła we Francji w 987 r., w
Niemczech w 911 r.). We Francji, Niemczech i
Włoszech wytworzył się system lenny.
Rozpad Francji na szereg niepodległych
państewek, które się wyłamały z supremacji
królewskiej, wydał śydów na łup fanatyzmu
chrześcijańskiego duchowieństwa i tyranii
drobnych książąt.
Przez kilka wieków trwały wielkanocne pogromy
śydów w mieście Beziers, gdzie biskupi wzywali
pospólstwo, aby się zemściło na śydach za
ukrzyżowanie Jezusa. Podobne bezprawie
panowało przez pewien czas w Tuluzie.

W owym czasie, w Egipcie działał Izaak Ben-Sulejman

Israeli (845-940). Zasłynął on jako lekarz, filozof i
językoznawca. Napisał osiem ksiąg z zakresu medycyny,
które przełożono na łacinę i hiszpański. Jeżeli chodzi o
filozofię, to jego wykłady wywierały większy wpływ na
słuchaczy niż jego pisma.

Pod koniec IX wieku śydzi odzyskali swoje prawa w

Persji. Wezyr Ubajd-Allah Ibn-Sulejman (892-902)
powoływał wykształconych śydów na urzędy państwowe.
Najwięcej korzyści odniosła wówczas gmina w Bagdadzie,
natomiast pobliska akademia w Pumbadicie została
uznana za najwyższy autorytet w Persji i wywierała silny
wpływ na całą babilońską społeczność śydów.

W 886 r. cesarzem Bizancjum został Leon Filozof.

Był on władcą nietolerancyjnym.
W 900 r. cesarz Leon nakazał w Bizancjum
wszystkich pozornie nawróconych na
chrześcijaństwo śydów, którzy powrócili do
judaizmu, traktować jako odszczepieńców i karać
ich śmiercią.

W 917 r. gaonem w Pumbadicie (Persja) został wybrany

Mar Kohen-Cedek II Ben-Josef (917-936). Wyznaczył on
sobie za cel uczynienie z Pumbadity jedynego ogniska
całego żydostwa. W tym celu zamierzał osłabić autorytet
egzylarchatu i osłabić akademię w Surze. W ten sposób
rozpoczęły się długie spory pomiędzy akademiami. Dzieki
wpływom u kalifa, gaon Kohen-Cedek doprowadził do
usunięcia z urzędu egzlarchy Ukby, który został wygnany.
Zniesiono egzylarchat.
W 919 r. Ukba musiał opuścić kalifat wschodni i osiedlił
się w Kajruanie, stolicy państwa Fatymidów w Afryce
północnej.
W 921 r. na stanowcze żądanie gmin żydowskich z
diaspory, kolegium akademii w Surze wybrało jako
nowego egzylarchę Dawida Ben-Zakkaja. Doszło wówczas
do otwartego sporu pomiędzy nowym egzylarchą a
gaonem Kohen-Cedekiem, który trwał przez dwa lata.

Z upadkiem dynastii Karolingów, w

chrześcijańskiej Europie zgasł ostatni promień
życia duchowego i zapanował mrok średniowiecza.
Kościół Rzymsko-Katolicki stał się siedliskiem
przesądów i barbarzyństwa. Kler i ogłupiałe
pospólstwo potępiali wszelkie światłe poglądy
umysłowe.

W owym czasie w kręgach żydowskich zaczęło
świtać światło nauki. W judaizmie od X wieku
nauczyciele zaczęli wznosić się na wyżyny
duchowe i usiłowali pociągnąć za sobą lud. Dwaj
mężowie zaszczepili naukę w żydostwie: gaon
Saadjasz na Wschodzie i mąż stanu Chasdaj na
Zachodzie. Saadjasz był ostatnim uczonym na
Wschodzie, natomiast Chasdaj był pierwszym
krzewicielem kultury żydowskiej na Zachodzie. Od
nich rozpoczął się nowy okres w historii
żydowskiej, który śmiało można nazwać okresem
nauki.

Lata 919-1024 w Niemczech, to okres panowania

dynastii saskiej. W owym czasie śydzi niemieccy
nie doznali żadnego ucisku, lecz system feudalny
nie pozwalał im na posiadanie gruntów i innej
własności. Wymusiło to na śydach niemieckich
zajęcie się głównie handlem i bankierstwem.
Pomimo znacznej majętności, nie mogli się oni
poszczycić oświatą. Nie posiadali własnych uczelni i
uczonych, pierwszych nauczycieli musieli
sprowadzić z francuskiej akademii talmudycznej w
Narbonie.

Saadjasz Ben-Josef (892-942) pochodził z Fajum, w

Górnym Egipcie. Znajomością Talmudu przewyższał
wszystkich swoich poprzedników rabbanickich. Z całą
gorliwością przeciwstawił się karaitom, którzy swoją
egzegezą Pisma zadawali kłam tradycji talmudycznej.
Saadjasz napisał obszerną gramatykę hebrajskiego i
szerzył w kręgach rabbanickich znajomość Pisma
Świętego. Przełożył Pismo na język arabski i zaopatrzył je
w obszerne komentarze. W 928 r. powołano Saadjasza z
Egiptu do Sury w Persji, na urząd gaona uczelni.
Wyjątkowo w dziejach akademii babilońskich wyniesiono
na najwyższą godność uczonego z zagranicy. Jednakże w
owym czasie, w Persji brakowało już wybitnych uczonych.
Saadjasz jednak najwięcej zasłynął z filozofii. Jako
pierwszy usiłował Pismo i tradycję pogodzić z rozumem,
zadając tym cios ślepej wierze. Wielu późniejszych
gaonów i uczonych poszło za jego przykładem i oparty na
rozumie (racjonalistyczny) wykład Pisma Świętego
zapanował w żydowskich uczelniach.
Po śmierci Saadjasza (942 r.) zgasł ostatni promień
wieczorny akademii w Surze. Ostatecznie, uczelnia została
zamknięta w 948 r. Punktem centralnym w Persji została
uczelnia w Pumbadicie. Działał tam wówczas Aron Ibn-

Sardżadu (943-960), który napisał komentarz do
Pięcioksięgu. Czas Babilonu jednak nieodwołalnie
przemijał.
Po upadku egzylarchatu (w 940 r. został zamordowany
przez Arabów ostatni egzylarcha, Jehuda) i akademii w
Surze (zamknięta w 948 r.), Azja straciła pierwszeństwo
w świecie żydowskim.

---------- Epoka żydowsko-hiszpańska ----------

W 929 r. władca Emiratu Kordobańskiego w

Hiszpanii (założonego w 756 r.) ogłosił się
niezależnym kalifem.
W 941 r. żydowski uczony Abu-Jusuf Chasdaj
Ben-Izaak Ibn-Szaprut został tłumaczem i
pośrednikiem dyplomatycznym kalifa Abdul-
Rahmana III (Kalifat Kordobański - Hiszpania). Za
zasługi, kalif awansował go na urząd ministra
handlu i skarbu. Chasdaj przeznaczył swoje wielkie
bogactwo i wysokie stanowisko na poprawę
warunków życia śydów w Hiszpanii. Gminę w
Kordowie (stolica kalifatu) otoczył osobistym
zwierzchnictwem sądowym i politycznym. W swoje
otoczenie ściągał wszelkie żydowskie talenty i z
wielką hojnością wspierał uczonych oraz poetów.
Nadwornym poetą Chasdaja został Menahem
Ben-Saruk (910-970). Prowadził on rozległe studia
języka hebrajskiego, badał różne jego formy i
znaczenia wyrazów. W 955 r. opracował
kompletny słownik hebrajski z dodatkiem zasad
gramatycznych.
Dunasz Ben-Labrat posiadał głęboką znajomość
języka hebrajskiego. Potrafił ze świętego języka
wydobyć dźwięczność i harmonię, jakich nie
przeczuwano w nim. Jego poezja otrzymała żywe
tempo, a ulubionymi formami nowej poezji
hebrajskiej stały się oda i satyra.

W 948 r. z miasta Sura w Persji wyruszyło czterech

młodych uczonych, którzy roznieśli naukę Talmudu po
świecie. Szemarja Ben-Elchnan osiadł w Kairze (Egipt),
Chusziel osiedlił się w Kajrunie (Afryka północna), Natan
Ben-Izaak Kohen osiedlił się w Narbonie (Francja), a
Mojżesz Ben-Chanoch osiedlił się w Kordowie (Hiszpania).

Mojżesz Ben-Chanoch został bardzo szybko

uznany rabinem w bogatej gminie w Kordowie.
Kordowa w Hiszpanii stała się siedzibą znakomitej
uczelni talmudycznej. Mojżesz Ben-Chanoch

nauczał hiszpańskich śydów wykładni Talmudu,
przywiezionej z odległej akademii w Surze
(Persja). Mianował rabinów i był najwyższą
instytucją w sprawach sądowych.
Dobrobyt Kordowy (stolica Andaluzji w
Hiszpanii) umożliwił wyniesienie tej gminy
żydowskiej do znaczenia ogniska ruchu
umysłowego śydów.

W 956 r. w świecie Islamu władzę złożono w ręce

wezyrów, kalifom pozostawiono jedynie najwyższe
dostojeństwo religijne. W tym okresie książęta dzielnicowi
uzyskali niezależność w swych prowincjach. Wtedy to
niezależnym państwem stał się Kalifat rodziny Fatymidów,
tzw. Maghreb obejmujący Maroko i Tunis z Algierią.
Dynastia Fatymidów (zwana od Fatimy, córki Mahometa)
umacniała się na pograniczu Egiptu.

W latach 964-968 książę kijowski Swiętosław

pobił Chazarów, doprowadzając do ostatecznego
upadku ich państwa.
Po upadku państwa Chazarów, część
tamtejszych wyznawców judaizmu przeniosła się
na Kaukaz, inni przesiedlili się do Rusi Kijowskiej i
do Polski.

W X wieku pojawiły się pierwsze gminy żydowskie

w Czechach, Morawach i w Polsce. Społeczność
żydowska w Pradze (Czechy) już wtedy uchodziła
za bardzo bogatą. Na Morawach, jeden śyd
imieniem Podiva, wzniósł zamek nieopodal
Lundenburga na granicy Moraw i Austrii.
Początki osadnictwa żydowskiego na ziemiach
polskich sięgają przełomu IX i X wieku. śydzi
przybywający ze wschodu, z kraju Chazarów,
osiedlali się na terenach południowo-wschodniej
Polski. śydzi przybywający z zachodu, z Niemiec,
osiedlali się głównie na Śląsku, w Wielkopolsce i na
Kujawach. Pierwszą wzmianką o obecności śydów
na terenach Polski, jest opis Ibrahima ibn Jakuba
(żydowskiego podróżnika i dyplomaty z Tartosa w
Hiszpanii), który w 965 r. odwiedził Kraków. Wielu
śydów osiedliło się w Gnieźnie, gdzie posiadali
chrześcijańskich niewolników.

Po śmierci Mojżesza Ben-Chanocha, w 965 r.

rabinem Kordowy został jego syn, Chanoch.
Jednakże najlepszym uczniem Mojżesza Ben-
Chanocha był Józef Ben-Izaak Ibn-Abitur, który

dokonał przekładu Miszny na język arabski. Obok
niego działał Abu-Zacharja Jachja Chajudż, który
założył trwałe podstawy nauki mowy hebrajskiej i
uchodzi za pierwszego naukowego badacza języka
hebrajskiego. Przeprowadził on reformę w
traktowaniu języka. Rozróżnił najpierwotniejsze
słoworody wyrazów hebrajskich. Pisał rozprawy
gramatyczne w języku arabskim.
Wykształceni śydzi hiszpańscy mówili i pisali
wówczas arabskim równie czysto i wytwornie jak
najlepiej wykształceni Arabowie. Wszechstronna
wiedza przyniosła im zaszczyty i bogactwa.
Niektóre rodziny tworzyły prawdziwą arystokrację
żydowską: Ibn-Ezra, Alfacher, Ibn-Faljadż, Ibn-
Giat, Benveniste, Ibn-Migasz, Abulafia i inne.
Kochali oni swoją żydowską religię z żarem i
przekonaniem. Andaluzja w Hiszpanii stała się
centrum żydostwa. Kordowa, Lucena i Grenada
zajęły miejsce Tyberiady, Pumbadity i Sury.

W latach 969-1171 Arabowie z Kalifatu Fatymidów

opanowali Egipt i utworzyli dobrze zorganizowane państwo
ze stolicą w Kairze. Korzystali oni ze znacznej pomocy
żydowskich uczonych.
Za czasów Fatymidów świat żydowski przeżywał
odrodzenie. Powstały nowe i odradzały się stare gminy
żydowskie. W Jerozolimie założono uczelnię religijną. W
Egipcie i Kajrunie rozwijały się ośrodki naukowe, które
pretendowały do miana jedynego reprezentanta całego
tzw. wygnania (Gola).
Ekspansja Fatymidów rozszerzała się dalej, opanowując
Arabię, ze świętymi miastami Mekką i Medyną. Abbasydzi
broniąc się przed Fatymidami, wezwali na pomoc Turków
Seldżuckich, którzy ostatecznie zagarnęli władzę dla siebie
i już jako sułtanowie panowali nad światem Islamu.

Lata 978-1108 we Francji, to okres rządów

pierwszych Kapetyngów, najbardziej rozdrobnionej
monarchii feudalnej w Europie Zachodniej.
Kapetyngowie posiadali tylko niewielkie posiadłości
w okolicach Paryża i Orleanu. Pozastałe terytoria
znajdowała się pod władzą wasali królewskich.
Rządzili oni samodzielnie swoimi prowincjami i
prowadzili własną politykę. W walce o wzmocnienie
władzy królewskiej, królowie francuscy znaleźli
sprzymierzeńców w przedstawicielach hierarchii
kościelnej.
Sytuacja śydów francuskich całkowicie zależała

od nastawienia lokalnych władców. Na południu
Francji śydzi mogli posiadać grunta, winnice,
warzelnie soli i byli wybierani na starostów.
Jednakże w wielu prowincjach francuskich
traktowano śydów jako niewolników potępionych
przez Boga.

W 985 r. Jakób Ibn-Dżau został najwyższym

sędzią wszystkich gmin żydowskich w Kalifacie
Andaluzyjskim (Hiszpania). Przysługiwało mu
prawo wybierania sędziów i rabinów, ustanawiania
podatków i inne. Jeździł paradną karetą. Jego brat
Józef, dostarczał dla dworu kalifa drogocenne
jedwabie i sztandary z misternie wyhaftowanymi
tekstami arabskimi i ornamentami.

W owym czasie działał jeszcze w Persji gaon Szerir (930-

1000). Uważał on Talmud za źródło wszelkiej mądrości, a
jakichkolwiek idei naukowych nie tolerował. Zasłynął z
napisania kroniki, która stanowi główne źródło historii
talmudycznej, potalmudycznej i gaońskiej. Jemu
zawdzięcza historia żydowska ciągłość swego pasma.
W 998 r. rektorem uczelni w Pumbadicie został gaon
Haj. Odznaczał się on doskonałą znajomością Talmudu.
Jego erudycja i prawy charakter zjednały mu szeroką
popularność. Rabbi Haj i jego ojciec Szerir zostali nazwani
przez potomnych mianem "ojców i mistrzów Izraela".

W 996 r. zmarł król Francji, Hugo Kapet. Jego

osobistym medykiem był śyd. Oskarżono wówczas
śydów francuskich o spisek i zamordowanie króla.

---------- okres środkowo-europejski ----------

Od IX wieku zaczął się kształtować drugi ośrodek

judaizmu w Europie - Niemcy, Włochy i Francja.
Jako pierwsi, z początkiem IX wieku, wielką pracę
rozwinęli talmudyści z południa Włoch. Jednak
bardzo szybko przewaga badań skupiła się na
terytorium Francji i Niemiec. śydzi niemieccy i
francuscy okazywali jednak coraz mniejszą
samodzielność w stusunku do Talmudu.
Objaśnianie Talmudu zaczęło teraz ustępować
miejsca porównywaniu różnych pojedyńczych
ustępów, które na pierwszy rzut oka nie miały z
sobą nic wspólnego. W wyniku tych porównań
wyciągano wnioski prawne, których wcześniej nie
dostrzegano w Talmudzie.
Pierwszym niemieckim uczonym Talmudu był

rabbi Gerszom (960-1028). Budził on takie
uwielbienie wśród śydów niemieckich, że nazwano
go "pochodnią rozproszonych". Rabbi Gerszom w
sposób jasny i przystępny wykładał Talmud.
Napisany przez niego w języku hebrajskim
komentarz do Talmudu umożliwił każdemu
uczniowi samodzielne studiowanie świętych ksiąg.
Bardzo szybko gminy niemieckie, a później
francuskie i włoskie uznały go za powagę
rabiniczną.

Do roku 1000 większość śydów żyjących pod

panowaniem Islamu mówiła i pisała po arabsku. Arabski
stał się dla wielu językiem żydowskim.

W 1001 r. rabin Natan Ben-Jechiel z Rzymu

napisał słownik talmudyczny "Aruch". Był on
jedynym ówczesnym uczonym talmudystą we
Włoszech.

W latach 1002-1024 w Niemczech panował cesarz

Henryk II (ostatni z dynasti saskiej). Był on
całkowicie prowadzony przez kler i popierał
interesy kościoła w Niemczech.

W 1007 r. założono akademię talmudyczną w

Rzymie (Włochy). Fundatorem był gaon Jakub.

Do 1020 r. w Egipcie panował kalif Hakim, który uważał

siebie za wcielenie boskiej potęgi i za rzeczywistego
namiestnika Boga. Prześladował wszystkich, którzy nie
uznawali jego boskości. Nieludzkie prześladowania spadły
na śydów egipskich.
W 1008 r. kalif Hakim nakazał, aby wszyscy śydzi w
Egipcie nie wyznający Islamu szyickiego, nosili na szyi
wizerunek cielęcia, na pamiątkę złotego cielca ich
przodków na pustyni. Dodatkowo nosili żółte husty, jako
ich odróżnienie w wyglądzie zewnętrznym od innych.
Nieposłusznych czekała konfiskata majątku i wygnanie.
W 1010 r. kalif Hakim nakazał, aby śydzi egipscy nosili
na szyi sześciofuntową kłodę, a na szatach dzwoneczki,
obwieszczające z daleka zbliżanie się niewiernych.

W 1010 r. kalif Hakim zburzył w Jerozolimie chrześcijański Kościół

Grobu Pańskiego.

Francuski chrześcijański historyk Raoul Glaber o

zburzenie Kościoła Grobu Pańskiego w Jerozolimie
obwinił śydów. Jako rezultat, wypędzono śydów z

licznych miast we Francji.

W 1012 r. cesarz Henryk II nakazał śydom

opuścić miasto Moguncję, w Niemczech.
W owym czasie w Moguncji działał rabbi
Szymon Ben-Izaak Ben-Abun. Ten uczony
talmudysta usiłował gorliwością i cennymi
podarunkami przejednać cesarza Henryka II i
uzyskał pozwolenie ponownego osiedlenia się
śydów w Moguncji.
Rabbi Gerszom założył w Moguncji uczelnię
talmudyczną, która stała się kagankiem oświaty
dla gmin niemieckich, francuskich i włoskich.
W 1012 r. wybudowano synagogę w Kolonii
(Niemcy).

Około 1013 r. ambicja arabskich namiestników

(emirów) poszarpała założone przez kalifów
omejjadzkich mocarstwo andaluzyjsko-
mahometańskie (Hiszpania) na szereg drobnych
królestw.
W 1013 r. wódz berberyjski Sulejman, w walce
z Arabami doprowadził do upadku Kordowę w
Hiszpanii. Została ona spustoszona i częściowo
zburzona. śydzi uciekli z Kordowy do Grenady,
Toleda i Saragossy.
W Maladze osiedlił się rabbi Samuel Ibn-Nagdil
(993-1055), który stanął na czele andaluzyjskich
gmin. Był on sekretarzem wezyra Habusa
(późniejszego króla Grenady). W 1027 r. Samuel
został wyniesiony do zaszczytu kanclerza (katiba) i
powierzono mu kierownictwa nad dyplomacją.
W Saragossie osiedlił się Jon Marinus, który
zagłębiał się w tajniki mowy hebrajskiej i badał
słowa Pisma Świętego. Wszystkie swoje wnioski
zebrał i opublikował w książce. Jednakże biblistykę
podniósł do godności samodzielnej nauki dopiero
Jonasz Ibn-Dżanach.

W 1014 r. kalif Hakim nakazał w Egipcie zburzyć kościoły

i synagogi. Wypędzono też z kraju wszystkich śydów i
chrześcijan. Państwo Fatymidów obejmowało wówczas
Egipt, Afrykę północną, Palestynę i Syrię. W
zaprzyjaźnionym kalifacie bagdadzkim wprowadzono w
życie podobne antyżydowskie prawo. W obliczu tych
prześladowań, wielu śydów przyjęło Islam.

W 1020 r. Muzułmanie założyli w Hiszpanii

Królestwo Grenady. W jej skład wchodziła również

Malaga. W Grenadzie mieszkała liczna ludność
żydowska.

W 1020 r. w niemieckim mieście Regensburg

utoworzono najstarszy kwartał miejski dla śydów
w Niemczech.

W latach 1024-1039 w Niemczech panował cesarz

Konrad II (pierwszy z dynastii frankońsko-
salickiej).

W 1032 r. arabski buntownik Abul Kamal Tumin zdobył

miasto Fez w Maroku. W prześladowaniach zginęło
wówczas 600 śydów.

W 1034 r. w Wormacji (Niemcy) wybudowano

wspaniałą synagogę w stylu bizantyńskim z
kolumnami i kaplicami. Fundatorami byli Jakub ben
Dawid i jego żona Rachel.
W owym czasie uczelnie talmudyczne w
Wormacji i Moguncji wykładały Talmud
bezkrytycznie, według przestarzałych metod, które
zaszczepił u nich jeszcze rabin Gerszom. Ze szkoły
Gerszoma wyszli między innymi: rabbi Izaak
Halevi (działający w Wormacji), rabbi Jakób Ben-
Jakar (działający w Moguncji) i rabbi Izaak Ben-
Jehuda (działający w Wormacji, a później w
Moguncji). Zajmowali się oni ustnym i pisemnym
wykładem Talmudu, a dodatkowo objaśniali Pismo
Święte metodą agadyczną.
Lotaryngia w Niemczech stała się klasycznym
krajem studiów talmudycznych, a "mędrcy
lotaryńscy" uchodzili za miarodajne powagi.

W 1037 r. nowy król Królestwa Grenady, Badis,

nadał wezyrowi żydowskiemu tę samą władzę nad
gminami andaluzyjskimi, jaką posiadał przedtem.
Samuel otrzymał tytuł nagida (zwierzchnik). Był on
jednocześnie rabinem i stał na czele uczelni w
Grenadzie, w której wykładał Talmud i wydawał
orzeczenia religijne oraz cywilno-prawne. Rabin
Samuel pisał rozprawy, komentarze do Talmudu i
podręcznik metodyczny do Talmudu. Mówiono, że
"za czasów Samuela dźwignęło się z poniżenia
królestwo nauki i zabłysły gwiazdy poznania".

W latach 1039-1056 w Niemczech panował cesarz

Henryk III.

W 1048 r. w Jerozolimie powstał włoski zakon joannitów albo

szpitalników w celu opieki nad pielgrzymami i chorymi. Później, w
pierwszej połowie XII wieku joannici stali się zakonem rycerskim.

Około 1050 r. w hiszpańskiej Andaluzji, żydowski

filozof Bachja Ben-Josef Ibn-Pakuda stworzył
oryginalną teologię moralną judaizmu. Jego dzieło
"Obowiązki serca" (hebr. "Chovot Halevavot")
zwróciło uwagę na wewnętrzne obowiązki, które
nam dyktuje sumienie. Była to pierwsza moralna i
etyczna książka żydowska. Bachja dzielił judaizm
na dwie części: religijno-moralno-prawną oraz
rytualno-religijną. Uważał za ważniejszą część
pierwszą. Bachja w przesadnej konsekwencji
doszedł do ustanowienia surowych praktyk
pokutnych, które wydawały się jemu
współczesnym w najwyższym stopniu mądrością
życiową.
Największym ówczesnym poetą i myślicielem
był Salomon Ben-Jehuda Ibn-Gebirol (1021-1070).
Opracował on pełną gramatykę języka
hebrajskiego. Pisał liczną poezję i filozofię
moralną. Jego dzieło filozoficzne "o materii
powszechnej i formie powszechnej", czyli "o
przyczynach" znalazło duże zainteresowanie wśród
śydów, Arabów i scholastyków chrześcijańskich.

W 1054 r. Ahimaaz ben Paltiel skompletował w

Capui (Włochy) dzieło historyczne prezentujące
dzieje śydów "Zwój genealogii" (hebr. "Migilat
Yuchasin"), lepiej znane jako "Kroniki Ahimaaza".

W 1055 r. Turcy Seldżuccy opanowali Babilonię i

zajęli Bagdad. Tugrul-bek ogłosił się sułtanem.
Kalifom pozostawiono wyłącznie władzę religijną.
Pod rządami Seldżuków znacznie pogorszyła się
sytuacja śydów. Tamtejsze żydowskie uczelnie w
Surze i Pompadycji upadły.

W 1055 r. żydowskim wezyrem w Grenadzie

(muzułmańska Hiszpania) został rabin Abu
Hussajn-Józef (1031-1066). Był on zwierzchnikiem
wszystkich gmin w Andaluzji (Hiszpania). Pełniąc
wyniośle urząd ministra zciągnął na siebie
nienawiść Berberów, którzy go zabili i razem z nim
1500 rodzin żydowskich Grenady. Było to pierwsze
prześladowanie śydów w Hiszpanii od czasów
panowania Islamu.
W owym czasie w większości muzułmańskich
państewek w Hiszpanii, śydzi zajmowali liczne

ważne urzędy państwowe, między innymi
sekretarzy, wezyrów i inne. Przykład dworów
muzułmańskich oddziaływał na państwa
chrześcijańskie. I tam doceniono dobrze
wykształconych śydów i zaczęto powoływać ich na
ważne urzędy państwowe. Ich talent, zdolność i
wierność przyczyniły się niemało do wzrostu potęgi
tych chrześcijańskich krajów Europy.

W latach 1056-1106 w Niemczech panował cesarz

Henryk IV. Był on przychylnie usposobiony do
śydów. śydzi niemieccy mogli nabywać grunty,
budynki, ogrody i winnice, oraz posiadali swobodę
w handlu. Nadano im osobną jurysdykcję, w której
rabini posiadali kompetencje rozstrzygania
procesów sądowych pomiędzy śydami.

W latach 1065-1109 w chrześcijańskim

Królestwie Kastylii (północna część Hiszpanii)
panował król Alfons VI. Prowadził on walki z
Muzułmanami i starał się wyzwolić wszystkie
hiszpańskie ziemie.
Król Alfons VI korzystał z usług żydowskich
dyplomatów, powierzając im częste misje
dyplomatyczne na dwory mahometańskie w
Toledo, Sewilli i Grenadzie. Król wysoko oceniał
żydowską biegłość w języku arabskim i znajomość
ówczesnych stosunków politycznych. Osobistym
doradcą króla był śyd, Cidellus. Medykiem
przybocznym i jednym z dyplomatów był Amram
Ben-Izaak Ibn-Szalbib. śydzi w Królestwie Kastylii
cieszyli się swobodami obywatelskimi.
Postępy oręża chrześcijańskiego i postępujący
rozpad muzułmańskich państewek w Hiszpanii, nie
nadwyrężył z początku pomyślności śydów
hiszpańskich.

Do XI wieku śydzi europejscy trudnili się głównie

takimi działami gospodarczej działalności, jak
dzierżawa i lichwa. Do takich zawodów zepchnęła
ich społeczność chrześcijańska, gdyż dla niej takie
prace wydawały się "nieczyste" ze względów
religijnych. Jednak chrześcijanie dość szybko
uświadomili sobie, jak duże zyski czerpią z tej
działalności śydzi, dlatego od XI wieku w Europie
mnożą się zakazy ograniczające sfery działalności
śydów.

W latach 1073-1085 głową Kościoła Rzymsko-

Katolickiego był papież Grzegorz VII. Rozpoczął on
nową papieską politykę rządzenia i wdał się w
otwarty spór z cesarzem Henrykiem IV.
Papież wystąpił z żądaniem przywrócenia w
Europie antyżydowskich kodeksów prawnych.
Papiescy legaci i interdykty wywoływały w całej
chrześcijańskiej Europie ferment i rozłamy.
Książęta i kler, miasta i wsie włoskie oraz
niemieckie, z podpuszczenia papieża,
wypowiedziały posłuszeństwo cesarzowi, który
wcześniej nadał śydom korzystne przywileje. W
1077 r. cesarz Henryk IV musiał upokorzyć się
przed papieżem we włoskim zamku Canossa (w
Toskanii).

W 1078 r. papież Grzegorz VII na soborze

rzymskim ogłosił prawo kanoniczne zakazujące
śydom sprawowania jakichkolwiek urzędów. Ta
uchwała kanoniczna była wymierzona szczególnie
przeciwko królowi Kastylii (w Hiszpanii).
W 1080 r. papież Grzegorz VII narzucił królowi
Kastylii, Alfonsowi, zagranicznych biskupów i
wystosował do niego pismo: "Upominamy Waszą
Miłość, byś nie pozwolił nadal śydom panować i
przewodzić nad chrześcijanami. Albowiem
poddawać chrześcijan władzy i wyrokom
żydowskim jest to jedno, co Kościół Boży uciskać,
a wywyższać Synagogę szatana."
Król Kastylii, Alfons, jednak w dalszym ciągu
korzystał z usług żydowskich doradców i
dyplomatów.

W 1085 r. chrześcijańskie wojska Kastylii zdobyły

muzułmańskie miasto Toledo w Hiszpanii.
Chrześcijaństwo i Islam zbroiły się na ziemi
hiszpańskiej do walki na śmierć i życie. Po obydwu
stronach służyli władcom i walczyli śydzi. W samej
tylko armii muzułmańskiej służyło około 40 tysięcy
śydów. Miało to rozstrzygnąć o przyszłych losach
śydów w Hiszpanii.
W owym czasie żydowscy urzędnicy w Hiszpanii
na równi z rabinami studiowali Talmud. Wykład
Talmudu zerwał wówczas z metodą tradycyjną i
oparł się na wynikach samodzielnych i krytycznych
poszukiwań.
Pierwszym wybitnym żydowskim uczonym
Zachodu był rabin Izaak Alfasi - Rif (1013-1103).
Założył w Lucenie słynną akademię talmudyczną.

Jego największym dziełem jest "Księga Praw"
(hebr. Sefer Hahalachot), pierwszy podstawowy
kodeks żydowskiego prawa. W zakresie biblistyki i
języka hebrajskiego działali Mojżesz Ibn-Dżekatilla
i Jehuda Ibn-Balam.

W owym czasie z uczelni talmudycznych w

Moguncji i Wormacji wyszła pierwsza wielka
postać, którą Francja wydała na świat, był to rabin
Salomon Icchaki, znany pod imieniem Raszi
(1030-1105). Po studiach na niemieckich
uczelniach, Raszi osiadł w mieście Troyes, w
Szampanii (Francja). Zajmował się tam produkcją
wina, ale przede wszystkim prowadził akademię
talmudyczną. Talmud nie miał dla niego żadnych
tajemnic. Napisał on objaśnienia znacznej części
traktatów talmudycznych pod tytułem "Konteros"
(Komentarz). Jego zasługi w dziedzinie wykładu
Pisma Świętego zjednały mu zaszczyt Parszandata
(objaśniacz Zakonu).
Dzięki Rasziemu i jego akademii talmudycznej
w Troyes, Szampania we Francji stała się ojczyzną
Talmudu i nadawała w tej dziedzinie ton całej
Europie. Talmudystów francuskich poszukiwano we
wszystkich gminach i wynagradzano hojnie za
wykłady.
Hiszpania pozostawała nadal krajem
klasycznym poezji hebrajskiej, studiów
językowych, literalnej egzegezy Pisma Świętego i
filozofii.

W 1091 r. Turcy Seldżuccy zdobyli Palestynę. Rozpoczęli oni srogie

prześladowania lokalnej społeczności żydowskiej. Fanatyczni
Seldżucy, w odróżnieniu od tolerancyjnych Arabów, nie dopuszczali
chrześcijańskich pielgrzymek do miejsc świętych w Palestynie, co
doprowadziło do licznych zatargów i krwawych walk. Wieści o
prześladowaniach i okrucieństwie Turków podsycały nienawiść
Europejczyków do muzułmanów. Wywołało to wielkie poruszenie w
chrześcijańskiej Europie.

W 1094 r. ogłoszono raporty o prześladowaniach

pielgrzymów w ziemi świętej. Pobudziło to do walki
zachodnie chrześcijaństwo.

W 1095 r. cesarz Henryk IV wydał korzystne dla

śydów niemieckich artykuły. Nikomu pod groźbą
kary nie wolno było zmuszać śydów do chrztu. W
procesie pomiędzy śydami a chrześcijanami,
postępowanie i składanie przysięgi miało odbywać

się zgodnie z wymogami prawa żydowskiego.
W owym czasie, pewien żydowski mistyk
niemiecki obliczył, że Mesjasz ukaże się pod koniec
256-tego cyklu księżycowego, czyli pomiędzy
rokiem 1096-1104, i zgromadzi rozproszonego
Izraela w Ziemi Obiecanej. W ten ruch mesjański
zaangażowali się liczni śydzi francuscy i niemieccy.

Materiały opracowywane na podstawie: patrz Bibliografia.