Cyganie, Roma, Romani...

Skąd się wzięli Cyganie w Ciemnogrodzie?

Drogi Gościu, mylisz się zapewne.

Nie zamierzamy sporządzić politycznie poprawnej, hagiograficznej strony gloryfikującej
naród cygański - czy też romowski, jak sami siebie wolą określać. Nie mamy zamiaru
robić z Cyganów aniołów lub prześladowanych niewiniątek czy też ofiar wyssanego z
mlekiem matki "antyromizmu". Daleka nam jest myśl o jakimkolwiek podlizywaniu się
tej barwnej i interesującej grupie etnicznej.

Nie wszystko, co mówi się o Cyganach jest tylko bezpodstawnym pomówieniem lub nie
mającym logicznej przyczyny przesądem. Wiemy o tym równie dobrze, jak oni sami.
Pewne zachowania uważane za naganne należą od wieków do ich kultury i tradycji,
czego zresztą się nie wypierają, jeśli do swego rozmówcy nabiorą zaufania.

Nie chcemy jednak przedstawiać ich jako zło wcielone ani czynić krzywdzących
uogólnień, gdyż jak każdy naród mają zarówno swoje wady, jak i zalety. Postaramy się
ich potraktować po prostu obiektywnie - na tyle, na ile pozwala nam sympatia, jaką do
nich czujemy mimo pewnych, ehem... osobistych doświadczeń.

Bez wględu na tryb życia, jaki prowadzą, Cyganie nie zasługują na kończące się niekiedy
śmiercią ataki skinów, co miało kilka razy miejsce w Czechach i Bułgarii w latach 1990-
tych. Samosądy nie są sposobem na ułożenie sobie współżycia.

Podczas II Wojny Światowej, skazani przez Hitlera na zagładę, Cyganie również mieli
swój Holocaust: niemal zapomniany, zepchnięty w cień, jako "mniej ważny"... Zginęło
ich w obozach ok. 500 tysięcy. Nigdy nie oskarżali Polaków o bierność, o antyromizm,
czy o szmalcownictwo. Nie dorabiali nam po wojnie gęby rasistów, nie domagali sie
odszkodowań za wypadki przez Polskę niezawinione ani usuwania krzyży z

jakichkolwiek miejsc. I za to, jako sztandarowe ofiary nienawiści i szkalowań, winniśmy
im wdzięcznośc.

Cyganie są ludźmi kochającymi swobodę. Do dzisiaj nie możemy pogodzić się z brutalną
decyzją władz PRL-u, które w latach 1960-tych zakazały im wędrownego życia w
taborach. Komu to naprawdę przeszkadzało?

Cyganie to ludzie religijni, w Polsce - katolicy. Nie bawią się w sekciarstwo, w
satanizmy, w scjentologię, w New Age, wojujący feminizm i inne bzdurne wytwory
chorych umysłów.

Kościół Katolicki poświęcił dzień 2 sierpnia błogosławionemu Ceferino Giménez Malla
(1861-1936), Cyganowi który podczas erupcji lewicowego i antyklerykalnego
barbarzyństwa w Hiszpanii podczas Wojny Domowej został zamordowany przez "milicję
ludową".

A poza tym - Cyganie to urodzeni Ciemnogrodzianie. Dochowują wierności tradycyjnej
rodzinie, wbrew pozorom bardzo dbają o dzieci, opiekują się starszymi, są solidarni i za
wszelką cenę starają się rozwiązywać swoje problemy bez pomocy państwa (acz
ostatnimi czasy i tu obserwujemy zmiany na gorsze). Czy ktoś przy zdrowych zmysłach
może sobie wyobrazić Cygana-socjalistę albo Cygana uzależnionego od Urzędu Opieki
Społecznej? A czy ktoś widział głodnego Cygana?

Nawiasem mówiąc - nasza uzdolniona i urodziwa piosenkarka, robiąca karierę za granicą
Edyta Górniak, jest w połowie Cyganką (ze strony ojca).

Wybitnym badaczem kultury Cyganów jest poeta Jerzy Ficowski, który nawet nauczył się
ich języka tak idiomatycznie, że pisywał w nim poezje i teksty piosenek (m.in. dla
znanego w latach 1960-tych piosenkarza Michaja Burano).

Garść informacji

Cyganie, którzy nazywają siebie Roma są koczowniczym ludem zamieszkującym w
Europie, Azji, Afryce, obu Amerykach i w Australii, a więc praktycznie na całym
świecie. Nazwa "Roma" pochodzi z sanskrytu ("doma") i oznacza "kastę wędrowną".
Mimo, iż wymieszani z innymi narodami, Cyganie/Romowie do dziś stanowią odrębną
grupę etniczną.

Cyganie pochodzą z północno-środkowych Indii. Pierwotnie "Dom" należeli do niskiej
kasty i zarabiali na życie śpiewaniem i tańczeniem. W IX wieku rozpoczęła się ich

migracja z Indii, najpierw jako wędrownych trubadurów do Persji. Nie bez wpływu były
też inwazje muzułmanów na Indie. Podczas wędrówek "D" zostało zastąpione przez "R",
stąd też ich dzisiejsza nazwa "Rom", co oznacza "żonatego mężczyznę" lub "grupę
etniczną".

W czasach pierwszych wędrówek po Europie (XIV - XV wiek) przylgnęła do nich
kolokwialna nazwa "Gypsies", prawdopodobnie z tego powodu, iż sami Cyganie chętnie
podawali Egipt, jako kraj swego pochodzenia. Zarabiali wówczas na życie jako
pieśniarze, muzycy, tancerze, magicy, wróżbiarze, kowale i - last but not least - handlarze
końmi.

Nigdy nie byli zainteresowani uprawą roli ani w ogóle żadnymi zajęciami, które
zmuszałyby ich do osiedlania się i konkurowania z lokalną ludnością. Nie byli
dopuszczani do żadnych cechów, zaś Kościół niechętnie patrzył na ich wróżbiarskie
praktyki.

Cyganom udało się w dużym stopniu utrzymać swoją odrębność i tożsamość przez
dochowywanie wierności własnym obyczajom i prawom, które rządzą niemal każdym
aspektem ich życia. Przestrzegają reguł czystości, unikają przemocy. Nigdy nie mieszają
się w wojny - chyba, że jako ofiary. Małżeństwa mieszane i jakiekolwiek głębsze związki
z nie-Cyganami były tradycyjnie zakazane.

Cyganie mieli również własną religię, Romania, przekazywaną ustną tradycją przez
pokolenia. Religia ta jest monoteistyczna, jej bogiem jest Del. Nie istnieją żadne
wizerunki Dela, nie istnieje warstwa kapłańska ani stałe miejsca kultu.

Wyraźnie widoczna niechęć Cyganów do osiedlania się i asymilacji była powodem wielu
prześladowań, jakich doznawali. W Średniowieczu oskarżano ich (podobnie jak Żydów)
o sprowadzanie różnych plag (np. dymienicy morowej czyli dżumy) na Europę. W 1796
Maria Teresa rządząca imperium Habsburgów, obmyśliła sposób na zmuszenie Cyganów
do masowej asymilacji przez zakazanie im podróżowania, handlu końmi oraz zmuszanie
do osiedlania się na jednym miejscu i pracy na roli. W bałkańskich krajach - na
Wołoszczyźnie i w Mołdawii - Cyganów zrobiono niewolnikami państwowymi.
Wreszcie, znów podobnie do Żydów, zostali skazani na wytępienie przez zbrodniczą
machinę hitleryzmu. Wielu z nich poddawano "eksperymentom naukowym" kończącym
się często śmiercią, wielu przemocą wysterylizowano.

Po wojnie los Cyganów w państwach komunistycznych też nie był do pozazdroszczenia.
Ponownie usiłowano ich zmuszać do stałego osadnictwa i wydawano dyskryminujące ich
ustawy. Cyganie ze swej strony nigdy nie domagali się żadnych przywilejów ani
ułatwień, nie chcieli subwencji ani domów kultury - chcieli jedynie, by dać im spokój

Do tej pory, mimo upływu stuleci, można wykryć w cygańskich dialektach podobieństwa
do pewnych języków z centralnych cześci subkontynentu indyjskiego. Język cygański
("Romanii") jest mieszaniną słów z sanskrytu i zapożyczeń z tych krajów, w których
przebywali. Należy on do grupy indoaryjskiej. W Polsce wyróżniamy m.in. dialekty
kelderari, lowari, Cyganów górskich i nizinnych. Ciekawy jest fakt przetrwania języka
mimo braku pisma.

Liczbę Cyganów jest trudno oszacować, lecz na świecie żyje ich prawdopodobnie ok. 2
milionów, z czego w Polsce ok. 21 tysięcy. Inne źródła (np. Encyklopedia Groliera)
podają 8-10 milionów, z czego ok. 1 miliona w USA.

Do tradycyjnych zajęć należy kotlarstwo, kowalstwo, handel wędrowny, wróżbiarstwo i
muzykanctwo. Folklor cygański jest bardzo bogaty.

Główne skupiska Cyganów w Europie to Węgry i Rumunia.

Cygańskie linki

Cyganie w Wielkiej Internetowej Encyklopedii Multimedialnej

Cyganie w Miniencyklopedii Średniowiecza

B. dobra i obszerna polska witryna poświęcona Cyganom

Polish Museum Explores Life and History of Gypsies

Strona Duszpasterstwa Romów

prowadzonego przez scholastyków ks.

Jezuitów z Krakowa, przy pomocy OO. Cystersów z Nowej Huty.

Kalejaka - muzyka cygańska

Działalność misyjna księży katolickich wśród Cyganów

Luźne uwagi Tomasza Frontczaka

Artykuł Adama Bartosza (w jęz. angielskim)

Artykuł Adama Bartosza (w jęz. polskim)

Artykuł z pisma "Msza Swieta" Nr 2/2000

Gypsies.Net - Association of Gypsies

Romani Homepage

Romnews Network

Romani World

Union Romani

The International Romani Union

Assoc. of Gypsies/Romani International

Patrin

European Roma Rights Centre

Crosspoint Anti Racism - Romani and Travellers sites

The religion and culture of Roma

Gypsy Chat

Balkanarama: Romani

The Balkan Gypsies

Statistics - The Balkan Gypsies.

Chergari Gypsies

Romske Osobnosti / Romani Personalities II

The Romani minority in the Czech Republic

Urban Gypsies

Gypsies in North America

Prevention of violence and discrimination against Roma in Central and

Eastern Europe

Germany Gypsies Commemorate Buchenwald

Gypsy Wisdom

Bibliografia:

Crowe, D. M., and Kolsti, John, eds., The Gypsies of Eastern Europe

(1991)

Fonseca, Isabel, Bury Me Standing: The Gypsies and their Journey (1995)

Mayall, David, Gypsy-Travellers in 19th Century Society (1988)

Ramati, Alexander, And the Violins Stopped Playing (1985)

Sutherland, Anne, Gypsies: The Hidden Americans (1986)

Sway, Marlene, Familiar Strangers: Gypsy Life in America (1988).