plik

NARODZINY FILOZOFII – GRECKIE PRAPOCZĄTKI

I. Co to jest filozofia?

Filozofia potoczna



„Filozofia zdrowych włosów”



„Filozofia naszej firmy”



„niebieskie migdały” – dumanie



„Nie filozuj” – mędrkowanie



Szukanie dziury w całym

Filozofia ściśle rozumiana



Rodzaj wiedzy (filozofia teoretyczna)



Sposób życia (filozofia praktyczna)



Dyscyplina akademicka (nauka?)



Poszukiwanie mądrości – umiłowanie (philia) mądrości (sophia)

Opozycje



Teoria – praktyka (theoris - praxis) – poznanie działanie



Nauka – Zycie



Użyteczność – bezużyteczność

Filozofia a inne sposoby poznawania świata



Zdrowy rozsadek (mądrość życiowa) – zdziwienie największy wróg filozofii



Religia



Nauka

Filozofia – działy

a)Teoretyczna

Ontologia (metafizyka)
Epistemologia (gnoseologia)
Logika (logos – słowo, myśl)

b)Praktyczna

Etyka (o działaniu, o tym, co dobre)
Estetyka (o tym, co piękne)

c)Inne dyscypliny filozoficzne

Antropologia filozoficzna
Filozofia polityki
Filozofia kultury
Filozofia języka
Filozofia nauki

III. Jońska filozofia przyrody (presokrastycy)

  Wywodzi się z Jonii – dzisiejsza Turcja – zachodnie wybrzeże
  Zetknięcie się Fenicjan, Żydów, rzymian
  Samos – Epikur, Efez i Milet

Siedmiu mędrców

  znamy czterech, najważniejszy Tales z Miletu
  mędrcy nie filozofami, a mieli umiejętności, mądrość życiowa
  wynalazki praktyczne (Dedal Ikar, Archimedes – prawo Archimedesa, prawo Malesa-

geometria)



zalecenia moralne mędrców – mądrość życiowa, (nie znamy autorów)

„umiar jest najlepszy”



ogólnie: przekroczenie granic wiedzy potocznej oraz wierzeń religijnych

Tales z Miletu (ok. VI w p.n.e.)
przewidział zaćmienie słońca (28 maja 585 r. p.n.e.)
pytanie o pierwsza przyczynę/zasadę (arche) rodzi się teoria, która pozwala na więcej niż

doświadczenie, bo zawiera większy zasób wiedzy oparty na doświadczeniach innych

odpowiedź – woda – bo jest wszędzie, jest jednym z żywiołów, niezbędna do życia
hylozoizm – materia ma zdolność do ruchu, jest ożywiona (hyler+ zoon= materia+ zwierze(

istota samoporuszająca się)) próba dojścia do tego, czemu niektóre części (elementy)
przyrody poruszają się, a inne nie

Anaksymander – uczeń Malesa

  wynalazca arche – stwierdził ze to, co napędza nasz świat nie jest z tego świata
  Apeiron – bezkres (kategoria abstrakcyjna)
  wyłanianie się przeciwieństw z bezkresu

Kontynuatorzy: anaksymenes – bezkres to powietrze, osiągnięcia naukowe – obserwacje

chemiczne przemiana stanów skupienia

Podsumowanie

arche – zasada/przyczyna świata
hylonizm – materia jest ożywiona, ma zdolność do ruchu
apeiron – bezkres Anaksymandra

RUCH CZY STAŁOŚĆ – HERAKLIT I PARMENIDES

I. HERAKLIT Z EFEZU

 żył na przełomie VI i V w p.n.e.
 trzy traktaty – kosmologiczny, polityczny, ideologiczny
 wyniosły odludek, pesymista, niechętny ludziom (elitaryzm)
 mętny (?), aforystyczny styl – „ciemny” Heraklit

Ogień i wieczne powracanie

 arche – wzorem innych Jończyków poszukują jej ogniem nazywa energie, która dla niego

jest arche

  koncepcja odrodzenia się świata w wiecznym ogniu (wieczne powracanie) – jak feniks
  wieczne powracanie – koniec jest początkiem
  w przeciwieństwie do Jończyków zwraca uwagę na dynamizm (zmienność świata)

początek jest przepełniony ogniem – dynamizmem

Zmienność w świecie

 pantha rei – „wszystko płynie” – zasadniczą cechą świata jest zmienność (wariabilizm)

„niepodobna wejść dwa razy do tej samej rzeki”

 względność rzeczy

 skoro wszystko się zmienia i przemienia, zacierają się granice miedzy

przeciwieństwami

 relatywizm – rzeczy są względne

 Rozumność świata

 dlaczego przemiany są uporządkowane
 świat przenika kosmiczny rozum (logos), który zaprowadza lad przemian

II. Parmenides z Elei

Elea – południowa część Płw. Apenińskiego

 współczesny Heraklitowi (500 r.) uczeń Ksenofenesa. w latach 480-470 napisał wierszem

swe dzieło filozoficzne

 Ksenofenes – ur. 580 p.n.e. wędrowny poeta zainteresowany bogami. nauczał ze bóstwo

jest jedno i nie posiada cech przypisywanych przez ludzi

 punkt wyjścia koncepcji Parmenidesa
tożsamość myśli i bytu. prawa bytu są prawami logiki. wszystko można opisać
matematycznie (fizycznie)

naczelna teza = byt jest, nie-bytu nie ma
ELEATYZM – koncepcja jednego bytu Parmenidesa

Byt jest:

 stały bo to co jest, jest niezmienne, przestawanie być sobą jest nabywaniem nie-bytu, co

jest niemożliwe

  jeden, bo dwa byty są już różne
  niepodzielny bo nie może być pół bytu
  niezmienny i wieczny, nie mógł powstać, bo jest od zawsze, nie mógł nie być, bo byłby

niebytem

 nie ma początku i końca

Kontynuatorzy

Zenon z Elei (490-430)

Argumenty a paradoksy

paradoks kłamcy Epimenidosa – wychodził przed ludzi i mówił, ze wszyscy Kreteńczycy to

kłamcy; paradoks Sancha Pansy – aby przejść przez most trzeba było powiedzieć prawdę,
kłamców wieszano; Sancho powiedział, ze przyszedł żeby go powiesili.)

 argumenty przeciwko ruchowi- żeby przejść drogę musimy przejść najpierw jej polowe,

później polowe polowy itd. Achilles nigdy nie prześcignie żółwia, bo będzie go tylko
doganiał.

III. Czy świat jest stały czy zmienny?

skoro świat się zmienia (Heraklit), dlaczego są w nim wyspy stałości?
dlaczego używamy języka do nazywania świata tak, jakby był on niezmienny?
dlaczego zmiany w świecie dokonują się w sposób uporządkowany?
jak pogodzić twierdzenie Parmenidesa o bycie z wiedza pochodzącą z obserwacji (zmysłów)?
jak pogodzić koncepcje Heraklita i Parmenidesa?
jak rozwiązać paradoksy Zenona z Elei?

FILOZOFIA GRECKA- KLASYCZNE POCZATKI

Zmienność czy stałość?

 skoro świat jest zmienny (Heraklit), dlaczego są w nim wyspy stałości?
 Dlaczego używamy języka do nazywania świata tak, jakby był on niezmienny?
 Dlaczego zmiany w świecie dokonują się w sposób uporządkowany?
 Jak pogodzić twierdzenia Parmenidesa o bycie z wiedza pochodząca z obserwacji zmysłów?

Pierwsze próby rozwiązania: Empedokles (490-430 p.n.e.)

 Materia jest wieczna i niezmienna- ma racje
 Materia to proste składniki- niezmienne i wieczne elementy (żywioły : ogień, woda,

powietrze, ziemia)

 Rzeczy złożone (zbudowane z żywiołów) powstają i giną (racja)
 Co wyznacza porządek przemian? – dwie przeciwne sobie siły: miłość i spór.
 Rozwiązanie konfliktu; wielkie systemy – Platon i Arystoteles
 Empedokles a współczesna chemia i fizyka

I. Atomizm Demokryta

1.Ateny w IV wieku – ośrodek kultury, sztuki i filozofii

 Demokryt z Abdery 460 – 370 p.n.e.
 uczeń Leucypa (Leukiposa)
 wszechstronny badacz (zachowały się fragmenty jego dzieł)
 Śmiejący się filozof

2. koncepcja

 subiektywistyczna teoria postrzeżeń- świat nie jest do końca, taki jak nam się jawi w

zmysłach (np. fatamorgana)

 materializm atomistyczny – świat złożony jest z atomów (z materii)

3. materializm a idealizm

 atomos = niepodzielny (odpowiednik punktu w geometrii)
 atomy są niezmienne (zmienia się zbudowany z nich świat)
 atomy poruszają się w próżni
 dwojakie cechy przedmiotów; ilość (np. kształt, położenie), oraz jakość (kolor, smak)
 atomy maja jedynie własności ilościowe, zaś jakościowe są subiektywne
 Determinizm – światem rządzi związek przyczynowo-skutkowy, przypadek nie istnieje


4. Subiektywizm postrzeżeń

 atomy maja różne, konkretne kształty (walce, romby, sześciany i inne)

5. Krytyka teorii atomizmu

 problem próżni. Parmenides i kłopot z „niebytem”
 subiektywistyczna teoria postrzeżeń a relatywizm (sofiści – wszystko jest względne)
 determinizm a etyka (Epikur)

Demokryt - Podsumowanie.
Czym jest próżnia?
Czy w zdeterminowanym świecie istnieje wolna wola?
Czy świat zmierza do jakiegoś celu?
Jak się ma struktura atomów do treści subiektywnego postrzeżenia?
Skąd atomy wiedza jak się ze sobą połączyć?

II. Sofiści

1.Chilo Chilonides („Quo vadis”), Piotr Tymochowicz („jak to się robi?”)

2.Pojęcie ‘sofistyki’

 Sofiści; od sophistes – mędrzec, nauczyciel mądrości, uczony. Później pseudouczony
 Wędrowni nauczyciele uczący ateńska bogata młodzież za pieniądze.
 Sophisticated -ang. - wyrafinowany

3.Wybrani sofiści:

 Protagoras, z Abdery, Goriasz z Leonilo, Hippiasz, Kallikles

4.Poglądy:

 Zadania nauki – praktyczne
 Zwrot w stronę nauk humanistycznych – dialektyka, retoryka, polityka, etyka, badanie języka.
 Minimalizm poznawczy – odejście od problemów Jończyków raczej nieufność wobec wiedzy

o przyrodzie.

 Gorgiasz: Nic nie istnieje

Gdyby nawet cos istniało, nie można by tego poznać.
Gdyby nawet można było to poznać, nie mogłoby być pokazane i wytłumaczone.

 Od sensualizmu do relatywizmu (Protagoras)

„wszystko co jest zjawiskiem dla ludzi, to istnieje”

„wszystkich rzeczy miara jest człowiek: istniejących, ze istnieją, nieistniejących, ze nie istnieją”

 Świat jest wszystkim tym, co się każdemu zjawia
 Nie szukajmy twierdzeń prawdziwych – bo wszystkie rzeczy są równie prawdziwe, ale

lepszych.

 Konwencjonalizm – wprowadzenie podziału na naturę i konwencje (kulturę) (Kallikles i

teoria prawa)

 Początki estetyki – Gorgiasz i teoria poezji (naśladownictwo, iluzja i oczyszczenie)

Podsumowanie. Problemy:

 Czy wszystkie twierdzenia są względne? O gustach się nie dyskutuje
 Jakie relatywizm ma konsekwencje w etyce?
 Czy prawa świata ludzi obowiązują tez w przyrodzie?
 Co z problemem Heraklita i Parmenidesa?
 Po co filozofować, skoro Gorgiasz stawia nam trzy przeszkody?

Pojęcia

 Materializm a idealizm
 Materializm atomistyczny : koncepcja atomów (Demokryt)
 Subiektywizm ; rzeczy się jawią raczej w postrzeżeniu niż w rzeczywistości (Demokryt)
 Relatywizm ; względność wiedzy (sofiści)

FILOZOFIA GRECKA – OKRES KLASYCZNY. SOKRATES I JEGO UCZNIOWIE

I. Sokrates

 Zycie 469-399 p.n.e.
 Trzy wizerunki

Arystofanes „chmury”
Ksenofont „wspomnienie o Sokratesie”, „uczta”
Platon -różne dialogi

Dialog i jego metody

 „Wiem ze nic nie wiem” – prowokacja czy poszukiwanie prawdy?
 Metoda elenktyczna – zabijania
 Metoda maieutyczna – położnicza

Poglądy na byt i poznanie

 Minimalizm poznawczy w dziedzinie przyrody (podobnie do sofistów)
 Realizm pojęciowy – pojęcia, a nie wyrażenia zmysłowe opisują stan rzeczy (zapowiedz

idealizmu Platona)

Poglądy etyczne

 Cnota (arete) = wiedza (intelektualizm etyczny)
 Daimonion – wewnętrzny glos, który odradza (sumienie?)

Śmierć Sokratesa

 Złożono proces ze chodzi po mieście i demoralizuje ludzi, a on zamiast się bronić, zrobił z

procesu spektakl

 Oskarżenie o bezbożność i psucie młodzieży oraz obrona

Śmierć – porażka czy zwycięstwo?

II. uczniowie Sokratesa – dwie drogi

Uczniowie:

 Antystenes z Aten: cynicyzm
 Arystyp z Cyreny: cyrenaizm
 Platon -> Arystoteles

Cyrenaicy i cynicy:

 Osoba Sokratesa - Praktyka: etyka, sposób bycia, postawa

Platon:

 Poglądy Sokratesa - Teoria: realizm pamięciowy

CYNICY

1.Przedstawiciele

Antystenes z Aten (ok. 436-365 p.n.e.)
Diogenez z Synopy (zm. 323?)

2.Poglądy

Zycie zgodnie z naturą
Naśladowanie psów (wynos = pies) – pies się nie przejmuje, robi co chce
Prowokacja i abnegacja – „wszystko jest obojętne”

 Cynicyzm a cynizm (‘cyniczny’)

Pytania:

 Co ma na myśli Sokrates kiedy twierdzi, ze nic nie wie?
 Czy dobro wynika z wiedzy?
 Czy warto umierać za poglądy filozoficzne?
 Jaka role pełni abnegacja (cynicyzm)?

Podsumowanie – zagadnienia

Sokrates

 Dialog jako forma filozofowania
 Realizm pojęciowy
 Etyka – poszukiwanie cnoty
 Śmierć Sokratesa

Następcy

 Platon

Cynicyzm – Antystenes z Aten, Diogenez z Synopy

FILOZOFIA GRECKA – WIELKIE SYSTEMY ANTYKU (CZ I)

I. Platon (427-347 p.n.e.)

Napięcie miedzy Platonem a Arystotelesem (Platon pokazuje na niebo – to co lepsze jest z nieba,

Arystoteles trzyma dłoń w poziomie na wysokości piersi – wie ze człowiek jest z krwi i
kości, myśli ziemskimi kategoriami)

Arystokrata ze starego rodu – Aristokles pseudonim Platon (szerokobary)

Wpływy:

 Pitagorejczyków i orfików

Matematyka i geometria
Nauka o duszy

 Studia u egipskich kapłanów?
 Wpływ Parmenidesa – dialektyka i dedukcja (niechęć do empirii)
 Wpływ Sokratesa – realizm pojęciowy

Idealizm,

 Teoria idei- Jaskinia platońska

siedzimy w świecie i wydaje nam się ze to co widzimy jest prawdziwe, a jest to tylko projekcja

dla naszego umysłu (matrix?), którymi steruje ktoś z zaświata,

źródłem światła rzucającego cień jest tańczący ogień (najwyższa idea – Słońce, które wpada do

jaskini, które jest źródłem wszystkiego).

wszystkie przedmioty są tylko kopia jednej matrycy (wszystkie koty -> jednego kota)

 Czym jest świat realny?

Przedmioty postrzegane są tylko cieniami rzeczy prawdziwych
Rzeczy prawdziwe będące to niepostrzegalne zmysłowe idee – ‘wzory’ przedmiotów

widzialnych

Najwyższa idea Dobra (agathon) – ogień, a właściwie Słońce

 Dualizm – istnieją dwa „światy”

Świat idei wieczny i niezmienny
Świat przedmiotów postrzeganych zmysłowo – zmienny i zniszczalny

 Nowe problemy

Opozycja duch – materia (dusza – ciało)

Teoria duszy

 Cechy duszy:

Niematerialna
Oddzielna i niezależna od ciała
Prosta niezłożona
Doskonalsza od ciała (stad jest uwieziona w ciele)

Nieśmiertelna – uwalnia się z ciała

 Dusza jako czynnik poznający

Anamneza – dusza postrzegając zmysłowo przez ciało, przypomina sobie idee, które odbijają się

w rzeczach zmysłowych

 Trzy części duszy a etyka

Pożądliwa/zmysłowa (cnota: umiarkowanie) [najniższa]
Impulsywna (cnota: męstwo) [ambicja]
Rozumna (cnota: mądrość)
Scalająca wszystko czwarta cnota sprawiedliwość

Teoria państwa – odbicie teorii duszy

 Trzy kasty: rzemieślnicy (pożądliwi), wojownicy (impulsywni), filozofowie (mądrzy)- winni

rządzić

 Miłość platoniczna – kiedyś duszy ludzi były w parach, jak jabłka, później zostały podzielone

i teraz siebie szukają. Dlatego tylko jedna połówka pasuje do danej połówki.

 Akademia Platońska

Powstała ok. roku 300r.p.n.e. zamknięto ja w roku 529 r. n.e.
Początkowo brak kontynuacji myśli Platona w Grecji
Później neoplatonizm od I w. p.n.e.
Filozofia chrześcijańska – jest pewna podstawa chrześcijaństwa

 Filozofia Platona jako system

Pytania

Skąd wiemy o ideach, skoro są niepostrzegalne?
Dlaczego do wyjaśnienia świata trzeba opisu aż dwóch światów (dualizm)?
Świat przyrody (biologia) wydaje się nie podlegać prawom matematyki. Czy nie potrzeba
dla niego innego wyjaśnienia?
Czy etyka Platona nie stawia nam zbyt wysokich wymagań?
Czy teoria państwa nie jest w sprzeczności z dzisiejszymi standardami demokracji?

Podsumowanie pojęcia

 Idealizm – prymat ducha nad materia
 Teoria idei – jaskinia platońska

Anamneza – poznanie przez przypominanie

FILOZOFIA GRECKA – WIELKIE SYSTEMY ANTYKU: PLATON I ARYSTOTELES

I. Arystoteles: (284-324 p.n.e.)

Postać

 Syn Nikomacha, lekarza nadwornego króla Macedonii

Wpływ medycyny

 Wiedza oparta na doświadczeniu (empiryzm)
 Zob. Platon i wpływ matematyki – matematyki się nie da doświadczyć

Krytyka Platona, krytyka teorii idei:
niezgoda na podział na idee i świat zmysłowy

Nowy pomysł:

 Za istotę rzeczy odpowiada forma, nie idea. Forma to więcej niż kształt, nabieranie formy

to nabieranie cech charakterystycznych (przy czym nie tylko fizycznych) danej formy.
Forma jest niezmienna. Rzecz czy człowiek zmieniając się zmienia formę

  Forma jest w samych rzeczach (nie w świecie idei)
  Przedmioty to suma formy i materii (hylemorfizm)
  Akt i potencja/możność – potencja to myśl, plany, które później staja się aktualne, kiedy

przybierają formę, kiedy myśl spotka się z materia, żeby przybrać formę

 Istota (esencja) i istnienie (egzystencja) – (św.) Tomasz z Akwinu – XII w.

Nowa nauka – metafizyka

 Poszukiwanie istoty bytu
 Pierwszy Poruszyciel, ciąg musi być nieskończony, nic nie wzięło się samo z siebie, na

początku musiało być cos stałego co wszystko zapoczątkowało, czego nie zapoczątkowało
nic innego

 Pojecie substancji (subste – stać pod spodem) substancja determinuje cechy rzeczy pilnuje

żeby wszystko było takie jakie musi być. Pojecie metafizyczne, a nie fizyczne, chemiczne.

 Nie ma cieni, nie ma idei, wszystko dzieje się w tym świecie.

Etyka i teoria „złotego środka”

 Prawda i dobro leżą pośrodku, każda skrajność jest zła.
 Cnota to dzielność etyczna (cnoty można się nauczyć)

Logika:

 Zasada sprzeczności
 Sylogizmy

Teoria państwa

 Odejście od teorii państwa Platona (teoria miasta-państwa/polis)
 Wpływ na Aleksandra Macedońskiego

Badania przyrody

 Nowy typ nauk w szkole perypatetyckiej – Teofas. Arystoteles jest twórca liceum (lecz wtedy

była to tez szkoła wyższa)

 Empiryzm – bada doświadczalnie świat

Filozofia Arystotelesa jako system

Kontynuatorzy

 Filozofia arabska (Awerroes)
 Filozofia żydowska (Majmonides – przedstawiciel żydowskiej idei)
 Filozofia chrześcijańska

(św. Tomasz z Akwinu – XII w.)

Platon – Arystoteles /PORÓWNANIE/
Teoria Idei – Hylemorfizm
Wzorem nauki matematyka – Wzorem nauki przyrodoznawstwo
Droga do wiedzy: Dedukcja – Indukcja
Nieufność wobec doświadczenia – Empiryzm
Etyka jako idea dobra (cztery cnoty jako strażniczki duszy) – „Złoty Środek”, cnoty jako

sprawności

Kierunek poznania: Od ogółu do szczegółu – Od szczegółu do ogółu
Idealizm – Materializm?

Podsumowanie – pojęcia:

 Forma i materia (hylemorfizm)
 Akt i potencja
 Substancja (gr. ousia)
 Metafizyka – nowa nauka o bycie
 Etyka złotego środka

OKRES HELLENISTYCZNY (IIIw. p.n.e. – 476r. n.e.)

1. Aleksander Macedoński
- upadek Polis – nowa formuła państwa
- Hellenizm

2. Starożytny Rzym
- nowe imperium
- „import greckiej kultury oraz wpływ tradycji rzymskiej”

3. Rozwój kolonii
- wpływ Egiptu – Aleksandria („biblioteka Aleksandryjska”)
- wpływ kultury Żydowskiej

4. Schyłek epoki – Czy coś się kończy?
- wyczerpanie energii antyku?
- przeczucie Nowego?
- dekadentyzm?
- odpowiedź na niepokoje; zwrot w stronę religii i etyki

5. STOICYZM
Trzy stoicyzmy:
- klasyczny (Zenon z Kition, Kleantes, Chryzyp)
- średni

6. MONIZM MATERIALISTYCZNY
- powrót do jednorodnej koncepcji świata – rozwiązanie problemu dualizmu Platona i

Arystotelesa

- Materializm – świat zbudowany jest z jednorodnej materii (nawet dusza jest materialna)
- Panteizm – świat jest przeniknięty boskim pierwiastkiem (pneuma), który jest rozumny (logos)

7. CNOTA JEST JEDNA
- wbrew myśli Platona i Arystotelesa cnota jest jedna, to stan pełni i równowagi osiągany w

drodze doskonalenia się

- Perfekcjonizm: przez doskonalenie się mędrzec może osiągnąć stan niezależności, spokoju i

harmonii z kosmosem (cnoty)

AUTARKIA (niezależność)
ATARAKSIA (spokój)

8. APATIA – wyrzeczenie się uczuć (pathos) drogą do Autarkii i ataraksji
- rozwinięcie greckiej metropatii (umarkowania w uczuciach), przejście do całkowitej negacji

afektów

Na uczucia nie mamy wpływu, więc się nimi nie zajmujmy, porzućmy je całkowicie.

9. EGOTYZM
- samodoskonalenie
„Nie interesuj się cudzym dobrem czy nieszczęściem”

- surowość i powściągliwość – stoicki spokój
- niechęć do Hedonizmu (krytyka Epikureizmu)

10. STOICY W PAŃSTWIE
- etyka obowiązku, także wobec państwa i jego obywateli (Rzym i prawo)
- stoicyzm a biurokracja i zarządzanie

II. EPIKUREIZM (Epikur z Samos: 341-270pne)

1. Za Demokrytem – materializm atomistyczny
- świat zbudowany z atomów
- modyfikacja koncepcji Demokryta: PARENKLIZA – zaskakujący, nieprzewidywalny ruch

atomów (dla wyjaśnienia wolnej woli)

- śmierć jest rozproszeniem się atomów
- odrzucenie koncepcji nieśmiertelnej duszy

2. Hedonizm
- wszelkie dobro i zło wiąże się z czuciem, przyjemność jest dobrem
- Hedonizm „negatywny” – do szczęścia wystarczy uwolnić się od cierpień (nie trzeba gonić za

przyjemnością)

3. Uwolnienie od cierpień to uwolnienie od lęków
- Bogowie (mają swoje sprawy)
- cierpienie (silne przemija, ze słabszym można żyć)
- śmierć (jesteśmy – nie ma śmierci; jest śmierć – nie ma nas)
WNIOSEK: szczęście można osiągnąć

4. Epikureizm Rzymski
- Lukrecjusz (95-55pne) – poemat „o naturze wszechrzeczy”, Horacy (65-8pne)
- w literaturze: Sielanki Teokryta, Bukoliki Wergiliusza
- carpe diem (chwytaj dzień)
- odwrócenie się od życia publicznego (inaczej niż stoicy)

5. Kontynuacje:
- Renesansowy Humanizm
- Jan Kochanowski i Sielanki
- ogólnie: pochwała rozumnego, skromnego, szczęśliwego życia (życie w ogrodzie)
- Hedonizm a Konsumpcjonizm

III. Sceptycyzm

Pieron i Tymon – III w. p.n.e.

Ataraksja – spokój mędrca (jak u stoików ale inna droga)

 Droga do ataraksji

Jakie są własności rzeczy?

Nie znamy własności rzeczy

Jak mamy się wobec rzeczy zachowywać?

Musimy się powstrzymać od sądów o rzeczach

Jakie są skutki naszego zachowania?

To powstrzymanie da nam spokój i szczęście

Afazja – powstrzymanie się od wypowiedzi

Probabilizm

 Skoro nie ma twierdzeń pewnych, kierujmy się tymi najbardziej prawdopodobnymi

Kontynuacja sceptycyzmu w filozofii

 Sceptycyzm a krytycyzm – filozofia krytyczna
 Krytycyzm jest skrajnym sceptycyzmem

Immanuel Kant (XVIII w.)
Karol Marks (XIX w.)
Fryderyk Nietzsche (XIX w.)
Postmodernizm (XX w.)

Podsumowanie

Stoicyzm

 Materializm monistyczny
 Panteizm i rozumność świata
 Apatia droga do autorakii i ataraksji

Epikureizm

 Materializm

1.Pojęcia:

 Panteizm – świat przenika boski pierwiastek (Bog jest swiatem) (stoicy)
 Ataraksja – stan równowagi i spokoju mędrca
 Autarkia - stan niezależności mędrca
 Apatia – wyzbycie się uczuć (stoicy)
 Carpe diem – chwytaj dzień (epikurejczycy)
 Probabilizm – kierowanie się prawdopodobieństwem (sceptycy)

ATENY I JEROZOLIMA – PRZEŁOM STAROZYTNOŚCI I ŚREDNIOWIECZA

I. Neoplatonizm – Filon i Plotyn

Filon z Aleksandrii (20 p.n.e. – 40 n.e.) – filozof żydowski, piszący po grecku

 Nowa wizja Boga – synteza wierzeń żydowskich i wpływów filozofii greckiej

Grecy: Bóg jest jeden, niezłożony, niezmienny, wieczny (Parmenides?)
Żydzi: Bóg jest transcendentny (poza światem) i niepoznawalny rozumowo

Bóg jest osoba, wszechpotężny i wszechwiedzący

 Idealizm Platona

Platońskie idee są myślami i silami Boga.
Główna idea-siła to Logos – pośrednik miedzy Bogiem a światem

syn Boży (Mesjasz?)

 Logos

Logos – wykonawca bożych zamierzeń
Logos wciela boże myśli w świat materii
Materia jest odwieczna
Materia jest nosicielem nicości oraz zła (manicheizm)

 Kontynuacje myśli Filona

Brak wpływu myślicieli żydowskich
Potępienie wieczności materii w judeochrześcijaństwie

(materia jest stworzona przez Boga)

Wpływ filozofów pogańskich – neoplatończyków (Plotyn)
Wpływ na teologów chrześcijańskich: Klemensa Aleksandryjskiego Orygenesa, Ambrożego i

(św.) Aureliusza Augustyna

Plotyn (204 – 269 n.e.) i neoplatonizm
filozof grecki działający w Egipcie

 Nowa wizja platonizmu (teorii idei)

Najwyższa idea – Jednia (prajednia)
Emanacje (wyłanianie się) z Jedni kolejnych hipostaz
Etapy emanacji (hipostazy):

1.Jednia (dobra)

2.umysl (dobra)

3.dusza świata (dobra)

4.materia (zła)

II. Okres patrystyczny - Patrystyka

Ojcowie kościoła

 Orygenes (185-254 n.e.)
 Tertulian (150/160-240 n.e.)

Ateny a Jerozolima- Dwie ‘strategie’ syntezy greckiej filozofii i chrześcijaństwa

 Adaptacja – Orygenes i neoplatonizm
 Negacja – Tertulian i w „chrześcijaństwie nie ma miejsca dla filozofii!”

„Credo quia absurdum” („wierze, ponieważ jest to niemożliwe”)

Rola I Soboru Nicejskiego (325 n.e.)

 Konsolidacja doktryny chrześcijańskiej (dogmat św. Trójcy)
 Oddzielenie doktryny od herezji (arianizm)

III. (św.) Aureliusz Augustyn (354-430 r. n.e.

Teocentryzm – Bóg w centrum

 Bóg jest najwyższym bytem
 Bóg jest przyczyna wszelkiego bytu (stworzył go, podtrzymuje, stwarza na nowo – creatio

continua)

„Gdyby Bóg rzeczom stworzonym swa twórcza moc odjął, przepadłyby”

 Bóg najwyższym przedmiotem poznania, ale i przyczyna poznania
 Bóg jest najwyższym dobrem i źródłem pozniania szczęścia

„uczyniłeś nas dla Siebie i niespokojne jest serce nasze, póki nie spocznie w Tobie”

Platońska koncepcja duszy

 Platonizm Augustyna – wbrew dominującym stoicyzmowi i epikureizmowi (materializm)
 Dusza ponad ciałem
 Dusza stanowi odbicie Boga – wejrzyj w siebie, poznasz Boga

-Co chcesz poznać ?

-Boga i dusze.

-I nic więcej?

-Nic więcej.

Irracjonalistyczna teoria poznania

 Antyintelektualizm – nie pojmiesz rozumowo wszystkich prawd wiary

„Zrozum byś mógł Wierzyc, byś mógł zrozumieć”

„Nie pojmiesz patrząc, staraj się zrozumiesz wierząc”

„są rzeczy, którym Wierzyc nie będziemy, jeśli ich nie zrozumiemy, i są inne, których nie

zrozumiemy, jeśli nie będziemy wierzyć”

 Iluminacja Boża – warunkiem poznania
 Woluntaryzm – wola najistotniejszym elementem duszy

Boża łaska

 Zbawienie duszy następuje z Bożej łaski – predestynacja
 Krytyka pelagianizmu – to dzięki łasce bożej jesteś dobry

Krytyka manicheizmu

 Manicheizm – są dwie równorzędne walczące o świat siły: Dobra (Jasności) i Zła (

Ciemności)

 Dobro i zło nie są symetryczne. Bóg jest dobrocią i stwarza dobry świat

skąd bierze się zło?

 Teodycea – obrona dobroci Boga wobec zła w świecie

„zło nie psuje harmonii świata, przeciwnie, jest do niej potrzebne”

 Zło jest brakiem dobra z winy człowieka

„Bóg dobra ustanowił przyrodę, lecz zatruła ją zła wola”

Rozwiniecia etyki Augustyna

 Cnoty augustynskie

zob cztery cnoty Platona

Umiarkowanie (temperantia)
Moc charakteru (fortitudo)
Równość, porządek, roztropność
Sprawiedliwość

 Woluntaryzm w polaczeniu z teocentryzmem prowadzi Augustyna do podkreślenia roli

głównej w etyce

 Stad tez:

„kochaj i rob co chcesz” (dilige, et quo vis fac)

 Państwo Boże

Są dwa państwa: civitas dei (państwo boże)i civitas terrana (państwo ludzkie)

FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZA

 Granice historyczne średniowiecza

Upadek Cesarstwa Zachodnio rzymskiego- 476 r.
Założenie opactwa benedyktynów na Monte Casino- 529 r.

▲
▼

Odkrycie Ameryki- 1492 r.
Zdobycie Konstantynopola przez Turków- 1453 r.
Ogłoszenie tez Marcina Lutra- 1517 r.

Filozoficzne problemy średniowiecza

1. Od relacji Ateny i Jerozolima do relacji fides etradio (wiara a rozum)

 Scholastyka (od XI w) i powrót do rozumu

2. Kwestie filozoficzno- etyczne

  Bóg – świat
  Bóg a dobro
  Dusza a ciało

3. Czy dobro można osiągnąć na ziemi?

 (św.) Tomasz z Akwinu i „łagodzenie” Augustyna (XIII w)

Scholastyka

(św.) Anzelm z Canterbury (1033/34 r., zmarł 21 kwietni 1109 r.- „ojciec scholastyki”) „Wiara
poszukująca zrozumienia”

 Prawdy wiary są do ogarnięcia przez rozum (wbrew Augustynowi)
 Rozum potrafi (albo będzie potrafił) wyjaśnić dogmaty np. Trójcy Świętej

 Ostatecznie pryzmat rozumu nad wiarą (ale bez popadania w herezję! Zob. Orygenes)
 Ontologiczny dowód na istnienie Boga (Bóg pomyślany musi istnieć gdyż nic ponad

niego jako najwyższą istotę nie może być pomyślane, czyli sama myśl o nim < od myśli
popartej przez rzeczywistą egzystencje)

Spór o uniwersalia

Filozoficzny problem statusu pojęć ogólnych (tzw. uniwersaliów, powszechniaków);
powtarzanie problemu, kto ma rację Platon czy Arystoteles
Dwa stanowiska

 Uniwersalizm (realizm)- za Platonem, pojęcia ogólne mają swoje desygnaty (są

odbiciami idei)

 Nominalizm- za Arystotelesem, istnieją tylko rzeczy konkretne (formułowanie

ogólnych twierdzeń na podstawie empirycznych doświadczeń)

 Ogólne- powstają przez uogólnienie

Próba pogodzenia: Piotr Abelard
„Powszechniaki istnieją tylko przed ludźmi i przed rzeczami a jako idee (prawzory rzeczy) są
treścią boskiego umysłu”

 Scholastyka a uniwersytety

 Wspólnota poszukiwania wiedzy (opactwa i klasztory)
 Autonomia uniwersytetów (niezależność od władzy świeckiej i kościelnej [„państwo w

państwie”])

 Hierarchia struktury uniwersytetu (odzwierciedlenie hierarchii władzy kościelnej)

(św.) Tomasz z Akwinu

Platon  Arystoteles
Augustyn  Tomasz(?)

 Rozum a wiara

Częściowa odrębność rozumu i wiary

 Prawdy objawione

 Trójca Święta, człowieczeństwo Chrystusa, zbawienie, stworzenie świata

 Prawdy poznawalne rozumowo

 Inne kwestie: byt, nieskończoność, to, że Bóg jest duchem

Osłabienie filozofii Anzelma- nie wszystko da się pojąć, ale i Augustyna- są dziedziny, w
których rozum sam sobie poradzi (bez boskiego objawienia)

 Odrzucenie dowodu ontologicznego Anzelma

Nowe dowody: zbudowane na zasadzie obserwacji (Arystoteles?)

  Każdy ruch ma swoją przyczynę
  Świat też musi mieć swoją przyczynę
  Istnieje istota konieczna przez przyczynowość rzeczy
  Różne istoty mają różną doskonałość, więc musi istnieć istota doskonała
  Podkreślenie celowości przyrody

 „Zbliżenie” duszy i ciała

 Wbrew ortodoksyjnemu Augustynowi: ciało również ma znaczenie (choć stoi w

hierarchii niżej niż dusza)

 Konsekwencje w etyce: prawo wieczne (boskie), prawo naturalne (ludzkie) – oba się

uzupełniają

 Grzech jest nie tylko zły (przeciw Bogu), ale i nierozumny
 Stąd: człowiek może samodzielnie pojąć w sposób rozumny, co jest złe a co dobre

 Hierarchia bytów

  Hierarchia części duszy
  Hierarchia kościelna
  Hierarchia społeczna (feudalizm)

Istota i istnienie- essentia i existentia

  Na rzecz składają się istota i istnienie (zob. forma i materia Arystotelesa)
  Bóg jest bytem, w którego istocie zawiera się istnienie
  Polemika z Tomaszem- egzystencjalizm (Jean Paul Sarte- prymat istnienia nad istotą)

Recepcja Tomasza w XIX w.

  Neotomizm XIX w.
  Encyklika Aeterni Patris- papież Leon XII (1879 r.)
  Tomizm jako filozoficzne zaplecze katolicyzmu

Podsumowanie
Rozum a wiara: prawdy boskie, naturalne, uniwersytety...

POCZĄTEK NOWEJ EPOKI

Epoka nowożytna

 Odkrycia geograficzne

Krzysztof Kolumb, Vasco da Gama, Ferdynand Magellan

 Florencja i zmiany w sztuce
 Reformacja w Kościele

Jan Hus, Marcin Luter, Jan Kalwin, Bracia Polacy (arianie)

 Nowy humanizm

Franzisco Petrarka, Dante Aligieri, Michel de Montaigne (Monteskiusz), Erazm z Roterdamu

 Rozwój przyrodoznawstwa

Mikołaj Kopernik, Johanes Kepler, Galileusz, Giordano Bruno,(ale Nostradamus i alchemicy)

Kartezjusz (Rene Descartes)[1596 - 1650]

Zniechęcenie dla dotychczasowych (średniowiecznych) osiągnięć wiedzy

 Scholastyka
 Klasyczne przyrodoznawstwo

Idea jednej spójnej nauki- mathesis universalis

 Kryterium „jasności i wyraźności”- matematyka
 Pytanie o metodę poznania

Metoda systematycznego wątpienia

 Krytyczny przegląd metod poznania

1.  Zmysłowego
2.  Rozumowego
3.  Za pomocą autorytetów

 Generalnie: odrzucenie wiarygodności poznania

Efekt wątpienia: jedyna niepowątpiewalna rzecz to:
Cogito ergo sum (myślę więc jestem)
Jeżeli coś myśli os sobie JA to musi istnieć!!! Nic nie jest w stanie zmusić niebytu by myślał o
sobie JA!!!
Odkrycie roli podmiotu w poznaniu

  Opozycja przedmiot – podmiot
  Res extensa (rzecz rozciągła- przedmiot)
  Res cogitans (rzecz myśląca- podmiot, „ja”)

Dualizm dusza – ciało

 Res extensa (rzeczy rozciągłe- ciała) podlegają prawom fizyki
 Dusza ludzka to res cogitans

Człowiek składa się więc z dwóch substancji

 Konkluzje i problemy

1. Zwierzęta są maszynami (nie mają duszy)
2. Jak wyjaśnić łączność substancji myślącej i rozciągłej w człowieku

Natywizm- pogląd mówiący, że wiedza jest wrodzona

 Dusza ma w sobie idee Boga (powrót do ontologicznego dowodu Anzelma na istnienie

Boga)

 Dusza odnajduje w sobie także inne idee (idee jako obecne w umyśle treści)

Generalnie: wiedza jest wrodzona
Początek nowożytnego racjonalizmu

  Prymat rozumu nad doświadczeniem
  Matematyzacja przyrodoznawstwa (Galileusz)
  Kontynuacje racjonalizmu: B. Spinoza, Leibniz
  Inne kontynuacje: zwątpienie w rozum- B. Pascal

Powrót do wiary (fideizm) ale podejście do wiary nowożytne (zakład Pascala)

Podsumowanie

 Powrót do starożytnego pytania: co jest kluczowe w poznaniu rozum czy

doświadczenie? Odpowiedź- racjonalizm

  Osłabienie średniowiecznego pytania o relację wiara (fides) – rozum (ratio)
  Cogito ergo sum- myślę więc jestem
  Nowy napęd dla rozwoju nauk przyrodniczych- matematyzacja przyrodoznawstwa
  Czy pojawi się obok racjonalizmu (prymat rozumu), nowożytny empiryzm (prymat

doświadczenia)?

Empiryzm brytyjski

John Locke (1632 - 1704), George Berkley (1685 - 1753), Dawid Hume (1711 - 1776)
Źródła: Francis Bacon (1561 - 1663)

  Początki empiryzmu- zwrot w stronę doświadczenia
  Emparysta (zwolennik empizryzmu) a empiryk (badacz przez doświadczenie)
  Noveum Organum- nowy program badawczy „dialog z przyrodą”

„Nie można przyrody zwyciężyć inaczej niż przez to, że się jej słucha”

 Postulat reformy nauki

John Locke (1632 - 1704)

Trzy źródła poznania:

  Myślenie
  Doświadczenie zewnętrzne
  Doświadczenie wewnętrzne (refleksja)

Punktem wyjścia poznania jest doświadczenie
Nowe rozumienie pojęcia „idea”

 Idea- to, co znajduje się w umyśle

Postrzeżenia zewnętrzne i wewnętrzne, ich kopie w umyśle, abstrakcyjne pojęcia: także fantazje
i wyobrażenia

 Znamy tylko idee, nie rzeczy
 Zerwanie z platońskim rozumieniem „idei”

Koncepcja tabula rasa (nie zapisana karta)

 Tylko doświadczenie „zapisuje” ową kartę
 Tabula rasa- umysł jako nie zapisana tablica

Nowe pomysły polityczne

  Konsekwencje tabula rasa w teorii społecznej?
  Rola jednostki
  Liberalizm

George Berkley (1683 - 1753)

 Konsekwentne rozwijanie myśli Locke’a

 Istnieje tylko treść doświadczenia
 Skoro postrzegamy idee a nie rzeczy- rzeczy nie istnieją

Koncepcja „esse = percipii”

 Istnieć znaczy być postrzeganym (to ,co jest postrzegane- nie istnieje)
 Pytanie: dlaczego świat jest stały, nie przestaje istnieć?

Świat jest postrzegany przez Boga
Gdzie dotarł Berkley?

  Skrajny immaterializm- materia nie istnieje
  Skrajny sensualizm- istnieje tylko to, co jest w umyśle
  Skrajny subiektywizm- istnieje tylko to, co jest w podmiocie postrzegającym

Matrix- istnieje tylko program i odtwarzający go podmiot
Podsumowanie:

 John Locke, koncepcja tabula rasa, nowe rozumienie idei, Gerge Berkley,

doprowadzenie skrajności empiryzmu essei = percipi (istnieć to być postrzeganym

DAVID HUME (1711-1776)

rozwija konsekwentnie myśli Locke’a

  Podział na wrażenia i idee-idea pochodzi od wrażeń
  idee łaczą się przez skojarzenie- asocjacja
  badanie faktów to badanie stosunków między ideami

konsekwencje badań Hume’a

- wszelkie twierdzenia o faktach nie są oczywiście słuszne

Zdanie „jutro słońce wstanie” jest tak samo niesprzeczne jak „jutro słońce wstanie”

- ważne pytania

Czy mogą istnieć twierdzenia o rzeczywistości które wykraczają poza świadectwo zmysłów
Czy zawiera doświadczenie poza stwierdzeniem faktów

Krytyki:

a)krytyka pojęcia przyczynowości:

 Nic w przyczynie nie mówi o skutku, nic w skutku o przyczynie
 Doświadczenie wskazuje nie stałą łączność skutku i przyczyny, co najwyżej następstwo
b)krytyka pojęcia siły:

 Siła, to zdolność wywoływania skutków, jej samej nie postrzegamy

c)krytyka pojęcia substancji:

 Substancji nie poznajemy zmysłowo; substancja nie istnieje
 Destrukcja metafizyki

d)krytyka religii:

 Skoro obalilimy związek przyczynowo-skutkowy, to tym trudniej zbadać relację Bóg

stworzenie

 Zob. np. dowody na istnienie Boga wg św. Tomasza

e)krytyka etyki:

 Zarzut błędu naturalistycznego (G.E.Moore)

Podsumowanie:

1.Johm Locke:

 koncepcja tabula rasa
 nowe rozumienie pojęcia idea

2. George Berkley:

 doprowadzenie do skrajności empiryzmu esse= percipi (istnieć to być postrzeganym)

3.David Hume

DOJRZAŁA NOWOŻYTNOŚĆ

1.Nowa epoka- nowe wyzwania:
a)filozofia a nauki przyrodnicze

 filozofia a religia
 nowy formy państwa; nowe formy organizacji życia społecznego

2. Spór metodyczny

- racjonalizm contre empiryzm

3. Nastrój krytyczny

- za Kartezjuszem i Humem; przejrzyjmy nasze narzędzia poznawcze
- zauważmy role podmiotu poznającego
- czy filozofii potrzeba przewrotu na miarę Kopernika?
- Immanuel Kant

I. Oświecenie

- encyklopedia

 zmiany polityczne- Rewolucja Francuzka- 17789r.
 deklaracja Praw Człowieka i Obywatela- 1789r. (ONZ-1948r.)
 od krytycyzmu do racjonalizmu- pochwała Rozumu, autonomia myślenia, krytyka religii

Dwa oświecenia:

 angielskie( szkockie)- spokojnie konsumujące rewolucję burżuazyjną

 francuskie- przygotowujące Rewolucje Francuską- Wolter, Rousseau

Animozje:

definicja Oświecenia The Oxford English Dictionary

II. Oświecenie francuskie:

1.Wolter 1694-1778)

 -przeciw dogmatyzmowi walka z przesądami; racjonalizm
 deizm- (teizm a ateizm)
 Gdyby boga nie było należałoby go wymyśleć, cała jednak natura przekonuje nas że on

istnieje

  aforyzm o tolerancji
 Nienawidzę Twoich poglądów, ale oddałbym życie za Twoje prawo do ich poznania
  libertynizm- Markiz de Sade (1740-1814)

2.Jan Jakub Rousseau (1712-1778)

 odpowiedź na pytanie konkursowe Akademii w Dijon

Czy postęp cywilizacji przyczynił się do postępu moralnego?

 krytyka kultury, apoteoza stanu natury
 umowa społeczna

3.Immanuel Kant

 Sapaere Aude!- odważ się być mądry, używać rozumu

III. Immanuel Kant (1724- 1804)

Punkt wyjścia-trzy pytania
1.co mogę wiedzieć?
2.co powinienem czynić?
3.czego mogę się spodziewać?

Ad 1. Krytyczna filozofia transcendentalna

a)bada aprioryczne warunki możliwości poznania



sądy syntetyczne( 2+2=4) i analityczne („koło jest okragłe”)

  sądy a priori ( z założenia) i a posteriori ( z doświadczena)
  czy możliwe są sady syntetyczne a priori w metafizyce
  konkluzja: tylko tyle poznałem z rzeczy a priori co sami w nie wkładamy
 Zniesienie napięcia miedzy empiryzmem a racjonalizmem

Rola napięcia w poznaniu- przewrót kopernikański

  przedmiot dostosowuje się do podmiotu, nie zaś podmiot do przedmiotu
  formy naoczności- czas i przestrzeń
  noumeny ( rzeczy same w sobie) i fenomeny (zjawiska)

Krytyka dowodów na istnienie Boga:
AGNOSTYCYZM? (niezdolność poznania) „W tej kwestii jestem Agnostykiem”

Immanuel Kant – Etyka:
- jedyna dobra rzecz na świecie to dobra wola
- etyka obowiązku
- imperatyw kategoryczny

Teoria Państwa
- ustrój winien być republikański

- państwa mają prawo do samostanowienia

IDEALIZM NIEMIECKI
Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831)

Myśl Spekulatywna – Idealizm
- idealizm a materializm
- negacja wiedzy przyrodniczej

Dążenie do zbudowania SYSTEMU – próba ogarnięcia całej ludzkiej wiedzy.
1. logika – nauka o idei w sobie i dla siebie
2. filozofia przyrody – nauka o idei w jej przejawach w świecie
3. filozofia ducha – nauka o idei, która powraca ze świata do siebie

Filozofia DUCHA
- Dialektyka jako sposób kształtowania się ducha (teza-antyteza-synteza)
- Formy Ducha:
Subiektywny – świadomość
Obiektywny – prawo (państwo)
Absolutny – filozofia, sztuka, religia

Filozofia Dziejów
- dialektyka dziejów
- ‘ukąszenie heglowskie’ – Marks i konieczność dziejowa

NIEPOKOJE XIX WIEKU I MISTRZOWIE PODEJRZEŃ

I. Marksizm
Karol Marks (1818-1883)
Fryderyk Engels (1820-1895)

Źródła:
- G.W.F. Hegel (idealizm)
- L. Feuerbach (materializm, ateizm)
- H. Saint-Simon (socjalizm utopijny)

MATERIALIZM DIALEKTYCZNY
- Nowy typ materializmu (przeciw materializmowi mechanistycznemu)
- Dialektyka podstawą samoorganizacji materialnego świata
- „Byt kształtuje świadomość”
- Naukowe podstawy wiedzy o świecie i człowieku

Nowa EKONOMIA POLITYCZNA
- „Kapitał” K. Marksa
- krytyka ekonomii politycznej Adama Smitha
- wartość dodana a wyzysk

Socjalizm naukowy
- walka klas – proletariusze i burżuazja
- emancypacja – „nie idzie o to by świat interpretować, ale by go zmieniać”
- rewolucja komunistyczna (od demokratyzmu do komunizmu)

ALIENACJA
- wyobcowanie pracy
- wyobcowanie człowieka

- wyobcowanie pieniądza

II. Artur Schopenhauer (1788-1860)

- urodził się w Sztutowie koło Gdańska
- źródła: I. Kant, filozofia dalekiego wschodu (buddyzm)
- samotnik i indywidualista

WOLA jako zasada świata
- IRRACJONALNOŚĆ woli
- wola świata a wola indywidualna
- zniewolenie wolą i PESYMIZM

Ucieczka przed wolą?
- negacja samobójstwa
- ALTRUIZM i współczucie
- kontemplacja sztuki

III. Fryderyk Nietzsche (1844-(1888)-1900)

ŻYCIE (1844-1900):
- samotnik i indywidualista
- choroba i szaleństwo
- siostra Elizabeth

ŹRÓDŁA:
- filozofia klasyczna
- A. Schopenhauer
- Ryszard Wagner

Krytyka Chrześcijaństwa:
- apoteoza antyku – mit apolliński i dionizyjski
- ‘Bóg umarł’
- etyka słabych
- resentyment

PRZEWARTOŚCIOWANIE WARTOŚCI
- Nadczłowiek – ubermensch
- Zaratustra
- ‘Wola mocy’

Aforyzmy – Co mnie nie zabije, to mnie wzmacnia.

NIETZSCHE a NAZIZM
- Elizabeth Foerster-Nietzsche i szwagier
- Nietzsche a Niemcy

IV. ZYGMUNT FREUD (1856-1939)

Źródła:
- biologia, medycyna, neurologia, badania nad kulturą

Badania nad NERWICĄ
- zaburzenia osobowości
- popędy i ich tłumienie