1

Struktura komunikowania się:
1.

Musi istnieć nadawca ⇒

⇒

⇒

⇒

odbiorca

2.

musi być przekazywany komunikat - czyli to co jest w rozmowie przekazywane przez
nadawcę

3.

musi wystąpić odniesienie - przedmiot rozmowy np. wczorajsza impra.

4.

należy używać tego samego kodu - czyli języka

5.

może także wystąpić medium - czyli środek przekazu komunikatu np. telefon

Cechy rozmowy i różnice między komunikacją:
1.

W przypadku człowieka jedynie dana komunikacja może się przerodzić w rozmowę.

2.

W rozmowie człowiek jest jednocześnie nadawcą i odbiorcą własnych komunikatów.
Rozumie to co mówi i to co zostało powiedziane i może zareagować na to co mówi jego
partner. Zwierzęta w swej komunikacji tego nie potrafią

3.

Według GH Mead twierdzi że zwierzęta używają jedynie gestów, a ludzie zarówno
gesty jak i symbole znaczące. Gesty stają się symbolami znaczącymi gdy wywołują u
jednostki nadawczej te same odczucia co u odbiorczej. W komunikacji gest jest jedynie
reakcją jednego osobnika , będąca z kolei bodźcem dla reakcji innego.

4.

W rozmowie występuje klasa zachowań społ. w których człowiek „przyjmuje postawę
innego” oznacza to że ćwiczenia własnych reakcji w sytuacjach społecznych powodują że
człowiek uczy się „postawy innego wobec siebie”. Tego typu doświadczenia powodują
„wewnętrzne rozdzielenie” na człowieka wykonującego reakcję i reagującego na nią.

5.

Jednakże w rozmowie występują tzw. gesty-znaki - są to mimika twarzy, postawa ciała i
mimowolne gesty. Są to gesty, na które reaguje partner rozmowy a my nie zdajemy sobie z
nich sprawy.

JĘZYK, MOWA, KODY MOWY

Język - to system znaków, mowa jest natomiast czynnością używania tych znaków. Aby
mówić , trzeba opanować język, czyli poznać znaki, jak i reguły ich używania. Język jako kod
ma swoje elementy niosące znaczenia. Wszelkie zdania i frazy naszego języka są znakami
złożonymi. Ucząc się języka musimy poznać nie tylko słowa, czyli proste znaki, ale także
reguły łączenia tych znaków, czyli gramatykę.

Gatunek mowy - każdy gatunek mowy związany jest ze specyficznym stylem a styl
kształtował się tak a nie inaczej, w zależności od sytuacji w jakiej był używany, powstawał w
relacji uczestników komunikacji zależał od ich pozycji społecznej, ich psychiki itd. Gatunki
wynikają z różnych sytuacji np.: rozmowy brata i siostry, rozmowy z urzędnikiem itp. Gatunki
zatem są to względnie trwałe typy wypowiedzi, odmianami języka, jakich używamy w
określonych sytuacjach.

Kody mowy - Basil Bernstein stworzył koncepcje istnienia dwu całkiem odmiennych kodów
mowy, gatunków, których używanie jest związane ściśle z przynależnością do określonej
warstwy społecznej i wynika przede wszystkim z trybu życia grup społecznych . Zgodnie z
jego teorią stosunki interpersonalne i sposób życia gru społecznych znajdują swoje
odzwierciedlenie w trwałych nawykach językowych. Z badań wynika że język używany przez
klasę robotniczą różni się od języka klasy średniej. Warunki życia klasy robotniczej narzucają
praktyczną postawę życiową i kierują częściej uwagę na rzeczy niż na osoby, żyją
teraźniejszością Klasa średnia mając w większym stopniu zapewniony byt materialny
poświęca więcej uwagi jednostkom mają wyznaczone cele wybiegające w przyszłość.

2

Członkowie klasy średniej wyrażają się za pomocą logicznych środków językowych i jest
bogaty w znaczenia i świadczy o bogatym życiu psychicznym jednostki. Charakterystyczne
jest dla klasy robotniczej iż uczucia wyrażane są raczej przez pozajęzykowe elementy
językowe: gesty, mimikę. Trudniej im przekazać językiem stany emocjonalne. Kody mowy
klasy robotniczej nazwano „językiem publicznym”, klasa średnia używa języka zwanego
„formalnym”.

Język publiczny charakteryzuje się:

•

krótkimi zdaniami i ubogą konstrukcją gramatyczną,

•

dużą częstotliwością krótkich rozkazów i prostych pytań,

•

sztywnym i ubogim sposobem używania przymiotników i przysłówków,

•

rzadkimi zaimkami nieosobowymi występującymi w roli podmiotu

•

przewagą słów o niskim stopniu ogólności,

•

stwierdzeniami formułowanymi jako pytania: "Prawda, jakie to piękne”

•

stwierdzeniami faktu podanymi jako uzasadnienie polecenia: "Zrób to, bo ci tak mówię"

•

tym, że indywidualne poglądy zawarte są implicite w strukturze formułowanej wypowiedzi.

Język formalny charakteryzuje się:

•

złożoną konstrukcją zdań, częstym występowaniem, na przykład, zdań podrzędne złożonych

•

częstym użyciem przymiotników wskazujących relacje logiczne,

•

bogatym rejestrem przymiotników i przysłówków

•

formułowanymi explicite indywidualnymi ocenami i postawami,

•

obecnością ekspresji emocjonalnej nie tylko w pozajęzykowej warstwie komunikatu, ale
także w słowach i zdaniach.

Kody mowy możemy także podzielić na:

•

kod ograniczony - jeżeli mówimy że „I ja wtedy tam pobiegłem, a on nagle wskoczył i
popsuł wszystko” to wypowiedź taka może być tylko zrozumiał dla osób, które wiedzą o
czym jest mowa ze względu np.: na zażyłości

•

kod rozwinięty - komunikują się np. specjaliści którzy chcąc się precyzyjne wyrazić stosują
zdania rozwinięte gdzie jest dokładnie wiadomo o co czy o kogo chodzi.

KOMUNIKATY NIEWERBALNE i KODY POZAJEZYKOWE

Gesty - są to znaki, które rzucają się najbardziej w oczy we wszystkich niemal sytuacjach
komunikowania się twarzą w twarz są to: ruchy rąk, dłoni, palców, położenia, ruchy głowy i
całego korpusu ciała. Specjaliści usiłują klasyfikować tego typu gesty i przypisać im
znaczenie. Tak np.: dłoń zwrócona ku górze na symbolizować uległość, dłoń zwrócona do
dołu oznacza dominację, dotykanie nosa podczas rozmowy ma oznaczać że dana osoba
kłamie. Jednakże trzeba pamiętać o tym że znaczenie pojedynczego gestu, tak jak znaczenie
symbolu ze snu, może być prawidłowo odczytane wtedy tylko gdy dobrze znamy osobę, jej
doświadczeni, motywy i cały kontekst pojawienia się znaku.

Mimika twarzy - jest z jednej strony ekspresją emocji, z drugiej zaś zespołem znaków
ilustrujących i wspierających wyrażone werbalnie treści.

Dźwięki paralingwistyczne - czyli : westchnienia, cmokanie, pomruki, gwizdanie, śmiech i
inne odgłosy które nie tworzą słów ani ich części. Niewerbalnie możemy komunikować się

3

kanałem wokalnym. Należą tu intonacja, akcent, rytm mówienia, szybkość mówienia i
wysokość głosu.

Kontakt wzrokowy - wymiana spojrzeń są sferą bardzo istotnej klasy komunikatów
niewerbalnych. Czasem przesyłamy świadomie znaczące spojrzenie innym razem świadomie
unikamy patrzenia w oczy.

Kod proksemiczny - Wykorzystuje się w nim do zakomunikowania czegoś przestrzeń
rozciągająca się pomiędzy nadawcą i odbiorcą. Zwracający się do nas człowiek staje zawsze
w określonej odległości od nas. Odległość ta nie jest przypadkowa i zależy od tematu
rozmowy stosunków między mówiącymi, jest ona inna w różnych kręgach kulturowych

Czas rozmowy - Zależności między czasem a tematem rozmowy nie doczekały się tak
systematycznego opracowania jak komunikaty proksemiczne. Bez trudu jednak zauważamy,
ż

e rozmowy ludzi zażyłych trwają dłużej niż rozmowy ludzi mało sobie znanych, lub że

rozmowa trwająca krótko może być odebrana jako sygnał niechęci.

Rekwizyty i scena - komputer w obecnej sytuacji może być symbolem nadążania za
postępem , synonimem wysokich kwalifikacji intelektualnych człowieka jakie w nim tkwią.
Warto zatem pamiętać o przygotowaniu rekwizytów i sceny gdy planujemy jakąś ważną
rozmowę. Rekwizyty te równie dobrze jak komunikaty werbalne i niewerbalne znaki,
pomocne będą w rozpoczęciu rozmowy, regulowaniu jej przebiegu a niekiedy bardzo
ułatwiają zakończenie rozmowy.

DYNAMIKA ROZMOWY

Realną jednostką mowy są w gruncie rzeczy nie tyle przesyłane, mniej lub bardziej złożone,
znaki (komunikaty) co płynne akty mowy. Badając akty mowy w miejsce struktury języka,
filozofowie dostrzegli, umykające do tej pory uwadze, funkcje zachowań werbalnych.
Zauważyli oni mianowicie, że mówiąc nie tylko komunikujemy się lecz mówiąc tworzymy
rzeczywistość, powołujemy do życia fakty, które bez języka nie mogłyby zaistnieć.

Działalność za pomocą języka:
Rzeczywistość społeczna jest umowna nie jest jednak rzeczywistością pozorną. Małżeństwo i
rozwody, chszcziny i adopcje są wprawdzie czymś umownym lecz mają swoje rzeczywiste
skutki. Należy rozróżnić nie tyle fakty pozorne i rzeczywiste co fakty:

•

surowe - to te których istnienie nie zależne jest od istnienia pewnych społecznych
zwyczajów i instytucji np. rozbicie szklanki.

•

instytucjonalne - faktami tymi są np.: decyzja urzędu o zaślubinach. Określony ciąg
zachowań może być uznany za ceremonię zaślubin dzięki temu że istnieje społeczna
instytucja małżeństwa. U podłoża każdego faktu instytucjonalnego leży reguła o postaci „X
uchodzi za Y, w kontekście C jeżeli zostaną spełnione warunki m,n,o’

Reguły rządzące aktami mowy
Mówienie jest posługiwaniem się językiem według pewnych reguł, trzeba jednak rozróżnić
tzw.

•

reguły regulatywne - modyfikują te formy ludzkich zachowań które istniały już wcześniej
przed powstaniem samych reguł i mogą istnieć niezależnie od stworzenia tych reguł.

4

•

reguły konstruktywne - czynności mowy podlegają tym regułom. Są wypowiadaniem
wrażeń zgodnie ze zbiorami reguł konstruktywnych, na podstawie tych reguł. Stworzenie
reguł konstruktywnych daje w rezultacie nowe formy zachowania.

Czynności illokucyjne i ich rodzaje
Posługując się językiem w sytuacjach społecznych, człowiek wykonuje równocześnie jak
gdyby trzy rodzaje czynności:
1.

Wypowiada pewno słowa lub zdania, a wypowiadając je:

2.

orzeka o czymś lub odnosi je do czegoś i tym samym:

3.

albo coś stwierdza albo o coś pyta, obiecuje

Czyli wybiera i wykonuje jedną z wielu możliwych czynności illokucyjnych.

Zdania „Paweł pal” czy „Pawle zapal” odnoszą się do Pawła ale odpowiednio pytają, orzekają
czyli maja postać illokucyjną. Jakość illokucyjną rozpoznajemy zwykle z samej struktury
zdania. Teoria ta pochodzi od JL Austina. Zauważył on różnorodne funkcje języka i wskazał
na illokucyjne jakości językowych wypowiedzi, dostrzegł także ze spełniając jakiś akt
illokucyjny obiecując, pytając) mamy wpływ na myśli i działania innych osób. Nasze
wypowiedzi które spełniają akty jakiejś illokucji spełniają jednocześnie inne akty zwane
aktami perlokucji. Czyli przez powiedzenie czegoś czynimy coś innego. Argeumentując
przekonujemy, radząc nakłaniamy .

Gry językowe
Pojęcie gry językowe wprowadził Ludwig Wittgenstein analizował on sposoby używania
wyrażeń językowych przyjął że znaczenie słowa to nic innego jak sposób jego użycia.
Ostatecznie doszedł on do wniosku że istniej wielka rozmaitość sposobów użycia języka.
Wszystkie można porównać do gry - te same słowa i frazy w różnych sytuacjach mają różne
znaczenie. Gdy gry językowe zmieniają się też reguły gry używania wyrazów np. słowo
myśleć oznacza coś innego gdy się bawimy a coś innego gdy prowadzimy badania naukowe.
Rozmowy jakie prowadzimy nie są aktami komunikacji ale są oddziaływaniem na siebie ludzi
myślących i odczuwających, ludzi zakorzenionych w pewnej tradycji, czy osób działających w
określonych sytuacjach, tworzących bez przerwy nowe „gry językowe”.

KOMPETENCJA KOMUNIKACYJNA.
Kompetencja komunikacyjna jest najczęściej definiowana jako zdolność do wchodzenia w
interakcje i wybierania zachowań komunikacyjnych (czyli produkowania różnorodnych
znaków), w taki sposób, aby w spotkaniach twarzą w twarz z innymi gwarantowały one sukces
w realizacji celów i były dostosowane do wymagań sytuacji.

Wymiar kompetencji komunikacyjnej
Kompetencja komunikacyjna to jeden z ważniejszych warunków uczestnictwa w społeczności.
Jest ona umiejetnością specyficznego działania.

•

empatia, - czyli zdolność do wczuwania się w emocje innych ludzi i umiejętność
odgadywania ich myśli.

•

plastyczność zachowań ludzkich - umiejętność ich zmiany i dostosowania do wymagań
sytuacji

•

interakcyjne opanowanie, czyli umiejętność oddziaływania na innych oraz podlegania
oddziaływaniu innych.

Rodzaje ludzkiego działania w/g J. Habermas-a

5

•

działanie instrumentalne - działania oparte na wiedzy empirycznej i kierujące się regułami
technicznymi - zwane pracą,

•

działanie komunikacyjne - czyli dokonujące się za pomocą symboli i oddziaływania ludzi
na siebie.

Haberma uważa że w naszych czasach przeważa działanie instrumentalne, które traktuje ludzi
w sposób instrumentalny. Dlatego uważa że jest konieczna emancypacja czyli wyzwolenie
reguł myślenia z narzuconych wartości i norm.

Paleosymbole - mają one znaczenie intymne i prywatne, nie mogą one służyć publicznej
komunikacji. Mają one skostniałe i obciążone historią znaczenie. Gdy używamy taki symboli to
komunikacja przebiega nieprawidłowo.
Kompetencja ligwistyczna - zdolności do posługiwania się językiem, jest warunkiem
osiągnięcia kompetencji komunikacyjnej.
Kompetencja komunikacyjna - zawiera w sobie umiejętność przyjęcia założenia o
symetryczności praw uczestników, co z kolei daje możliwość wzajemnego poszanowania ich
odrębności. nlatngn Habermas uważa, że knmunikacja, czyln ikurs (najczęściej twarzą w twarz)
z innym człowiekiem, może być wzorem stosunków społecznych, zaś ludzka kompetencja
komunikacyjna może być odskocznią do emancypacji człowieka.
Według badaczy czynności mowy, elementarną jednost
knt mowy jest akt mowy. Istnieje jednak coś, co rządzi aktami mowy, czyli "uniwersalna
pragmatyka". Zdaniem Habermasa, każdy akt mowy zawiera aspekt treściowy i aspekt
perlokucyjny (to przekonanie Habermas zapożyczył od Austina).

Sposoby używania języka:

•

Poznawcze używanie języka, w którym rozpoznajemy sytuację i wydajemy sądy; stosujemy
tu konstatujące akty mowy, żądamy prawdy.

•

Interakcyjne używanie języka są to regulatywne akty mowy, treści tylko wzmiankowane,
akty odwołują się do norm i wartości.

•

Ekspresywne jego użycie prezentują przekonania i intencje, wymagają prawdomówności.

Definicja rozmowy
Rozmowa jest czynnością wykorzystującą kompetencję komunikacyjną (nie tylko kompetencję
lingwistyczną), zachowaniem przebiegającym w obecności i przy współdziałaniu innego
człowieka, jest ona zarówno czynnością, polegającą na przesyłaniu i odbieraniu językowych
komunikatów, jak i specyficznym rodzajem interakcji pomiędzy ludźmi, mającym na celu
najczęściej uregulowanie lub podtrzymanie pożądanych relacji z innymi ludźmi, pośrednie
osiągnięcie pewnych praktycznych celów, zmianę sytuacji rozmawiających, czasem rozwój
psychiczny uczestników rozmowy.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------




Książka T. Pawłowski „Umiejętność przekazywania i dyskusji”

OGÓLNE PRAWIDŁA DYSKUSJI .

6

Zwyczaje i przepisy
Nie zdajemy sobie nieraz sprawy z tego, że zarówno dyskusja w małym gronie, jak również
publiczne obrady mają swoje zwyczajowe utarte przepisy, na ogół nie sformułowane na piśmie,
których nikt nie uczy, a mimo to dyskutanci starają się do nich stosować. Do prawideł tych
należą między innymi: nakaz nieprzerywania wywodów, okazywanie zainteresowania,
chociażby to było tylko zainteresowanie pozorne. Obowiązuje równość między dyskutantami,
polegająca na tym, -że każdy ma prawo zabrać głos. Istnieje zwyczajowy obowiązek
podtrzymywania. dyskusji w towarzyskim gronie, o ile ma ona charakter konwersacji. Ostro
występuje nakaz płynności w przedstawianiu i wypowiadaniu swoich myśli. Nikt zresztą nie
pr9buje go naruszać i będąc przy głosie zbyt długo namyślać się. Nie ma mowy, by ktoś opuścił
dyskusję i udał się na poszukiwanie dowodów czy sprawdzanie wiarygodności jakichś
materiałów, żądając od dyskutantów spokojnego oczekiwania na powrót, który nie wiadomo
kiedy nastąpi.

Uczestnictwo w dyskusji zobowiązuje, by każdy z jej uczestników znał ogólne przepisy
dotyczące strony formalnej. Występujący na przykład w sądzie powinien dobrze znać prawo
procesowe, które jest m.in., jak gdyby kodeksem form, jakie obwiązują osobę występującą w
sądzie. Uczestnik dyskusji musi zaś wykazać się znajomością ogólnych prawideł jej
prowadzenia; chociaż nie zostały skodyfikowane jako prawo procesowe, niemniej są
powszechnie znane.

Przede wszystkim bezpośredni kontakt
Aby doszło do wymiany zdań, do wzajemnego przekonywania się, niezbędny jest bezpośredni
kontakt. Zawsze jedna?: należy się dobrze zastanowić przed rozpoczęciem dyskusji, czy z daną
osobą warto rozpoczynać spór. Dawni teoretycy i praktycy zwracali szczególną uwagę
wszystkim palącym się do dysputy, że nie należy się w nie wdawać z byle kim, podobnie jak nie
wypada z byle kim stawać do pojedynku.

Jeżeli nawet dojdzie do dyskusji między laikiem i znawcą przedmiotu, prawdopodobnie
będzie ona kulała. Ale z drugiej strony w pewnych sytuacjach nie powinniśmy unikać kontaktu
dyskusyjnego z ludźmi, którzy nie są dla nas równorzędnymi partnerami, a chcą podzielić się z
nami swoimi wątpliwościami, omówić je, posłuchać rady, wskazówki. 'Nie ;jest słuszna metoda
niedopuszczania do jakiejkolwiek różnicy zdań stosowana niekiedy przez rodziców wobec
dorastających.

Prawo repliki
Przed rozpoczęciem dyskusji należy sobie jasno uświadomić, że w momencie rozpoczęcia z
kimś dyskusji jak gdyby podpisujemy. zobowiązanie wysłuchania jego kontrargumentów.
Dyskusja nie powinna więc być prowadzona na zasadzie monologu - i to monologu
zmonopolizowanego, w czasie którego, ani nawet w którym oponent nie może dojść do głosu.
Druga strona ma również prawo do wypowiedzenia swego zdania. O ile zacietrzewiony
dyskutant nie ba ani słowa powiedzieć swemu przeciwnikowi, możemy być pewni, że dyskusja
umrze.
W pewnych wypadkach niedopuszczenie do głosu przeciwnika jest wybiegiem taktycznym.
Stosowany on był na przykład w czasie obrad sejmowych, kiedy to mówca przy ,głosie
przemawia godzinami, żeby dociągnąć do końca dnia obrad, nie dopuścić na mównicę
przedstawicieli innych partii odwlec jakąś decyzję przez spowodowanie, by znudzeni posłowie
opuścili salę i ze względu na brak odpowiedniej liczby posłów głosowanie zostało odłożone.

7

Wymiana tematów
'W wypadku dyskusji, która wywiązała się przypadkowo pomiędzy dwoma lub kilkoma
osobami, bywa często stosowane- prawo wymiany tematów wynikające z zasady wzajemności
.To znaczy, że dyskutant po wysłuchaniu naszych wywodów, niekiedy mało go obchodzących,
może z kolei poddać naszej krytyce i ocenie problemy, które go żywo interesują. Ale w wielkich
zespołach, które dyskutują na temat z góry ogłoszony, nie obowiązuje respektowanie prawa
wymiany Zabierający głos nie zawsze może odejść od roztrząsanego problemu i zaproponować
jakiś zupełnie inny, który go w tej chwili bardziej interesuje.

USTALENIE TERENU DYSKUSJI

Zanim rozpocznie się dyskusja, zanim nastąpi wymiany zdań, należy dość szczegółowo

określić jej zakres. Nie można n sobie powiedzieć, że będziemy dyskutowali na przykład o pra-
wie karnym, o estetyce, o gospodarce narodowej, o fizyce, albo o czymś "w ogóle". Należy w
miarę możności teren dyskusji zacieśnić, jeżeli chcemy, by dała nam ona jakieś wnioski na które
obie strony się zgodzą - postawić wyraźny problem i ten wycinkowy problem rozwiązywać.

Przy wyborze tematu do dyskusji nie należy jednak popadać w drugą skrajność i

wybierać jakieś wąskie zagadnienie bez uprzedniego rozejrzenia się w całej tematyce. Bardzo
pożyteczna metoda usta lania terenu dyskusji polega na sporządzeniu zestawienia wszystkich
możliwych tematów i kolejnych ich eliminowaniu, by w końcu otrzymać najbardziej pożądany.

W czasie przygotowania dyskusji i zakreślania jej tematyki. warto pamiętać:
1.

uwagę Arystotelesa, że do dyskusji nadaje się tylko taki temat, który Wymaga pracy umysłu.
Dyskusja nie jest pogawędką, w czasie której możemy sobie wypoczywać, pleść co nam ślina
na język przyniesie;

2.

ż

e nie opłaca się dyskutować nad zasadami, na których opiera się współżycie społeczeństwa.

Jaki jest sens rozprawiania i zastanawiania się, czy należy szanować rodziców, czy trzeba
trzymać się zasady, by nikomu nie sprawiać niepotrzebnie przykrości i bólu, czy potrzebne
jest prowadzenie walki z analfabetyzmem? Z góry bowiem wiadomo, że nie da się uzasadnić
twierdzenia przeczącego. Dyskusja zaś zmierzająca do pogłębienia problematyki zawartej w
wymienionych pytaniach powinna być inaczej sformułowana, np. dlaczego powinniśmy
szanować rodziców, dlaczego powinniśmy unikać sprawiania przykrości i zadawania bólu
itd.;

3.

ż

e nie jest rzeczą rozsądną poddawać pod dyskusją problemy, które znajdują się jeszcze w

stadium opracowywania w, pracowniach naukowców, uważając je za rozwiązane. Na
przykład nie ma sensu zastawianie się, czy w wyniku znacznego przedłużenia życia
ludzkiego, starzy ludzie będą rozporządzali pełnią władz umysłowych, skoro gerontologia
dopiero zaczyna się rozwijać.' Nie będzie więc w tym przypadku kontrowersji, tylko
wymiana osobistych przypuszczeń Niezależnie od wytyczenia terenu należy w wypadku dy-
skusji zorganizowanej ustalić, dla kogo ona jest przeznaczona dIa laików czy specjalistów -
czy wymaga uprzedniego zawiadomienia o temacie i przygotowania się uczestników czy z
pewnych względów ma być prowadzona spontanicznie przez uczestników, którzy, nie
powinni się do niej przygotowywać. Pewne bowiem typy dyskusji, jak na przykład omówiony
już drenaż obaw i zastrzeżeń, dają lepsze rezultaty, gdy dyskutanci dowiadują się o
przedmiocie wymiany zdań dopiero od przewodniczącego i zagajającego dyskusję.

PRZEWODNICZĄCY DYSKUSJI

8

Zazwyczaj wybiel-a się na. przewodniczącego osobę, która cieszy się pełnym zaufaniem i
odznacza się doskonałą znajomością tematu dyskusji.

Czasami dyskusja odbywa się pod przewodnictwem osoby nie wybranej, ale wyznaczonej

np. z urzędu, delegowanej itp. Doświadczenia przeprowadzone przez amerykańskich uczonych I
N.R.F. Maiera i A.R. Solema wykazały, że bardziej sprawne i efektywne są zespoły dyskusyjne
prowadzone przez wybranych przewodniczących, niż z góry narzuconych. , Jeśli zaś chodzi o
samych przewodniczących to możemy mieć do czynienia z dwoma zasadniczymi ich typami.
Pierwszy jest neutralny, czuwa nad formalną stroną dyskusji, nie wypowiada się w sprawach
merytorycznych. Drugi zajmuje określone stanowisko i opowiada się w dyskusji za lub n
przeciwko jakimś poglądom. Przy przewodniczącym drugiego rodzaju zdarzają się przesunięcia
układu sił .- grupa której poglądy podziela przewodniczący może lepiej wypaść w' dyskusji niż
przeciwnicy, chociaż stanowiliby oni większość lub reprezentowali słuszniejsze stanowisko.

W przypadku dyskusji z przewodniczącym neutralnym
a jeszcze bardziej bez przewodniczącego miarodajne jest stanowisko większości.

Zdania przewodniczącego zostały ujęte w 14 punktach, z których pierwsze 7 określa, co
powinien on robić, drugie 7 zaś czego ma się w czasie prowadzenia dyskusji wystrzegać:

1.

Przewodniczący kieruje dyskusją, udzielając i odbierając prawo głosu. Prowadzi listę osób,
które osobiście wyraziły chęć wypowiedzenia się. Dyskusja bowiem odbywa sin w ten
sposób, że każdy, kto wyraził chęć zabrania głosu, wypowiada się według kolejności
zgłoszeń Czasami przyjmuje się inną zasadę udzielania głosu: w zespole złożonym z ludzi
stojących na różnych szczeblach hierarchii, na przykład w grupie oficerów różniących się
rangą, pierwszy wypowiada się najniższy stopniem, potem starsi, a dopiero na końcu oficer
najwyższy stopniem.

2.

Panuje nad dyskusją troszcząc się o to, by zabierający: glos nie odbiegał od tematu i nie
obrażał uczestników dyskusji. Dba o poziom merytoryczny i formalny - to znaczy wpływa na
dyskutantów, by nie mówili głupstw, chociażby nawet na temat, i by nie przekraczali norm
zwyczajowych odnoszących sin do formy parlamentarnej prowadzenia dyskusji. Przy okazji
uczy młodych, niedoświadczonych uczestników właściwych .obyczajów i form
obowiązujących przy wymianie zdań.

3.

Jest obiektywny i bezstronny w ocenie wypowiedzi, niemniej jednak stara się ograniczyć
wypowiedzi ludzi nazbyt gadatliwych i uśmierzać ;,zawodowych pyskaczy". Rozwiązuje
sprzeczność, jaką jest postulat, by wypowiadający ' się mieli pełną swobodę wypowiedzi i
jednocześnie, by utrzymany został porządek i temat dyskusji.

4.

W razie potrzeby domaga się wyjaśnień, informacji, przykładów, jeśli rozwiązanie jednego
problemu nie udało się - inicjuje próbę ponownych rozważań. Koordynuje różne punkty
widzenia, wykazując w miarę możności na czym polegają zbieżności i rozbieżności.
Likwiduje naprężone sytuacje, rozładowuje spięcia.

5.

Co pewien czas robi podsumowanie wyników dyskusji, stawia dalsze problemy do
rozwiązania w kolejności podyktowanej ich hierarchią.

9

6.

Przeprowadza głosowanie i respektuje zdanie większości. Utarło się, że w wypadku równej
liczby głosów "za i "przeciw" przechodzi zdanie tej połowy dyskutantów, wśród których
znalazł się głos przewodniczącego.

7.

Planuje, jak najracjonalniej zużyć czas przeznaczony na dyskusję. W razie jej przeciągania
się proponuje ograniczenie wypowiedzi, zamknięcie listy mówców i poddaje wnioski pod
głosowanie. W niektórych dyskusjach wielotematycznych troszczy się, by rozważono
najwięcej problemów w ciągu zaplanowanego czasu, a więc odpowiedzialny jest i za
wydajność dyskusji. Co godzinę lub co półtorej zarządza 5-15 minutową przerwę, prosi o
wywietrzenie sali.

Oto postulaty odnoszące się do przewodniczącego dyskusji,
a zaczynające się od "nie":
1.

Nie może on być jedynie dystrybutorem prawa głosu, lecz również tym, który potrafi
pobudzić do wypowiedzenia się ludzi, nie przejawiających chęci aktywnego uczestniczenia w
dyskusji.

2.

Nie dopuszcza do takiego przebiegu dyskusji, by przyjęte, zostały twierdzenia
niedostatecznie uzasadnione, by utknęła ona na martwym punkcie przez brak
zdecydowanej. odprawy dla tez fałszywych czy niesłusznych. Przewodniczący, ułatwia
uczestnikom śledzenie losów tez wyjaśniających, które zostały utrzymane, a które obalone.

3.

Nie wykorzystuje swego stanowiska i po każdej wypowiedzi nie zabiera głosu na jej temat,
bo to by sugerowało, że uważa siebie za bardziej upoważnionego do mówienia niż inni
uczestnicy dyskusji.

4.

Nie dopuszcza do rozgardiaszu, prywatnych rozmów, ; szeptów powodujących
rozproszenie uwagi. Z drugiej jednak ;. strony nie powinien przewodniczący nadużywać
swego głosu przy przywoływaniu do porządku zebranych. Wystarczy strofujące spojrzenie,
gest; krótkie wezwanie.

5.

Nie opuszcza dyskusji ani na chwilę, a w czasie przerw odbywa tzw. kuluarowe rozmowy,
prosząc o krytykę i uwagi dotyczące stosowanego- sposobu jej prowadzenia.

6.

Nie podkreśla wagi swego. Głosu w wypadku potrzeby przegłosowania jakiegoś wniosku.

7.

Po ogłoszeniu, że dyskusja została. zamknięta, nie udziela już nikomu głosu. A jak
wskazuje praktyka - zawsze znajdują się wśród dyskutantów tacy, którzy za wszelką cenę
chcą przemówić jako ostatni. Jeżeli dyskusja odbywa się po pracy, nie pozwala przeciągać jej
zbyt długo, pamiętając, że ludzie są zmęczeni. Szczególnie zwraca uwagą na to, by n:
dyskutanci nie rozgadali się i nie siedzieli do późna w nocy.

ZAGAJENIE DYSKUSJI

W dyskusji spontanicznej, jaka wywiązuje się pomiędzy dwiema lub kilkoma osobami ta która
ją rozpoczyna, która formułuje problem, może być uważana za referenta zagajającego wspólne
rozważania. W dyskusjach zorganizowanych referent jest z góry wyznaczony i wprowadza
wszystkich uczestników w problematykę, zazwyczaj krótszą lub dłuższą - nie przekraczającą
jednak godziny - wypowiedzią.

10

- W niektórych wypadkach dyskusja odbywa się bez referenta, a zagajenie należy do
obowiązków przewodniczącego.

Referent może zająć dwojakiego rodzaju postawę:
1.

Przedstawić możliwie wyczerpująco rozmaite punkty widzenia, a rozstrzygnięcie, który
pogląd jest słuszny, pozostawić dyskutantom.

2.

Wysunąć i .starać się obronić swoją własną tezę, pozostawiając uczestnikom dyskusji
przedstawienie innych poglądów i krytykę jego stanowiska.

W wypadku zagajenia dyskusji pierwszego rodzaju referent nie musi podsumowywać na
zakończenie dyskusji. Może to
zrobić przewodniczący. Natomiast w wypadku, kiedy referent zajmuje określone stanowisko,
czasami nawet podane do wiadomości uczestników w postaci tekstu referatu czy tez;. po
zakończonej dyskusji powinien on zająć stanowisku wobec wypowiedzi dyskutantów. A
podsumowania może dokonać, w zależności od przyjętego zwyczaju albo umowy; bądź referent,
bądź przewodniczący.
Niekiedy ze względu na owocność dyskusji stosowane jest tego rodzaju postępowaniem że
między referentem a poszczególnymi uczestnikami dyskusji toczą się dialogi. Wówczas referent
zajmuje stanowisko odpowiadające pozycji defendenta, czyli respondenta w dyspucie
scholastycznej, a dyskutanci - oponentów.

DYSKUSJA SI Ę, TOCZY.

1.

Im więcej osób zabierze głos, im bardziej różnorodne są stanowiska, tym lepszy będzie
wynik dyskusji. "Jeżeli wysłuchasz wszystkich - poznasz prawdę, jeśli uwierzysz jednemu
tylko - pozostaniesz w niewiedzy".

2.

Przy bardzo obszernym terenie dyskusji można stosować podział pracy w ten sposób, że
poszczególne grupy dyskutantów główny swój wysiłek kierują na pewne określone
zagadnienie szczegółowe, będące wycinkiem ogólnego tematu dyskusji.

3.

Dobre wyniki daje skoncentrowanie dyskusji na jakimś wycinkowym zagadnieniu, które
zostaje przedyskutowane dokładnie i głęboko. Zostaje ono wysunięte po uprzedniej dyskusji
obejmującej całość tematu.

4.

Dyskutant powinien się trzymać tematu, a w wypadku odstępstwa od tematu
współuczestnikom wolno zwrócić mu uwagę, by mówił do rzeczy. Jeżeli udowadnia się
jakąś tezę, trzeba udowadniać ją właśnie, a nie jakąś inną. Błąd ten jest znany od bardzo
dawna jako ignorantio elenchi - nieznajomość głównego punktu dowodzenia, zagubienie
istotnego wątku wywodów.

5.

Obecny na dyskusji jest jej czynnym uczestnikiem lub tylko milczącym obserwatorem. Nie
wypada zabierać głosu, a w momencie ataku oświadczyć, że nie został on skierowany pod
właściwym adresem, bo nie do uczestnika dyskusji, i tylko do obojętnego widza.

6.

Jeżeli dyskutant wypowiedział jakieś zdanie, to należy uważać, że je podtrzymuje przez cały
czas trwania dyskusji, dopóki nie wycofa się ze swego stanowiska lepiej przyznać się do
pomyłki, zmienić zdanie, niż narazić się na miano kłamcy w przypadku wypierania się
wypowiedzianego sądu.

11

7.

W dyskusji w której dwaj uczestnicy wygłaszają sprzeczne sądy, trzeci ,nie może potakiwać
jednemu i drugiemu, albo nie zgadzać się z jednym i z drugim. Powinien jednemu z nich
przyznać rację . Gdy nie jest pewny który z nich ma słuszność, może oświadczyć, że sin
jeszcze nie namyślił i nie ma wyrobionego zdania.

8.

Należy unikać stwierdzeń alternatywnych następującego typu- jest tak lub inaczej, ma pan
rację lub nie itd. Gdyż nie posuwają dyskusji naprzód.

BEZ UZASADNIENIA ANI RUSZ

Nie pomoże najpiękniejsza wymowa; jeżeli twierdzenia nasze nie będą należycie uzasadnione
Dyskusja może być bowiem rzeczowa i skuteczna tylko w wypadku, gdy uczestnicy wspierają
wygłaszane zdania innymi zdaniami, które nie . budzą sprzeciwu, a nie podają szeregu prawd
do, wierzenia .

Postulat uzasadnienia podporządkowany jest zasadzie racji dostatecznej

Zasada racji dostatecznej postuluje, by:
1.

Uzasadniać wypowiadane sądy; jeżeli więc jest niemożliwością przytoczyć wszystkie racje
- na przykład ze względu na brak czasu - należy liczyć się z tym, że przekonywany ich
zażąda, i mieć je na podorędziu.

2.

Ustosunkowywać się krytycznie do słyszanych wywodów i w razie wątpliwości żądać
uzasadnienia. Jeżeli się nie otrzyma dostatecznych wyjaśnień, nie ma podstaw przyjęcia. np.
przedstawionych poglądów. Ale w pewnym momencie dyskusji dochodzi się do pewnych
podstawowych twierdzeń, których się już nie uzasadnia. Zdania takie nazywamy
aksjomatami. Mogą to być na przykład podstawowe założenia pewnej teorii- jakaś oczy-
wistość, uznawana przez wszystkich uczestników dyskusji.

Jeśli chodzi o drugi postulat wynikający z zasady racji dostatecznej, a mianowicie o krytycyzm,
to stanowi on poważny problem. Aby osoba przekonywana nie dała się wyprowadzić w pole,
powinna mieć wystarczające doświadczeń nie życiowe, solidną wiedzę, m.in. również
znajomość logiki, . oraz uczulenie krytyczne, płynące ze znajomości mechanizmów
argumentacji.

ARGUMENTY W RZECZOWEJ DYSKUSJI

Otóż mamy zazwyczaj dwa rodzaje argumentów:
1. wykazujące związek z tezą - uzasadniające tezę
2. nie wykazujące takiego związku, a wiec nie uzasadniające tezy.

Ad1 Argumenty pierwszego rodzaju nazywamy argumentami rzeczowymi. I im właśnie
przyznajemy pierwsze miejsce w dyskusji.

Ad2 Argumenty zaś drugiego rodzaju, mimo że nie należą do rzeczowych, bardzo często padają
w dyskusji i należy przyznać, że niektóre są przekonywające. Wiele jest oczywiście takich, które
wytyczają dyskutanci na zasadzie"ni przypiął, ni przyłatał". Wiele jednak bywa argumentów
nierzeczowych, z którymi się przekonywani liczą. Możemy powiedzieć, że takie argumenty
nierzeczowe w jakiś sposób wspierają żądanie, wyłączając samą tezę.

12

Argumentem może być każda sensowna wypowiedź. Inna sprawa, czy będzie ta argument
skuteczny. Ale o tym już ma orzec osoba przekonywana, która zgodnie z zasadą racji
dostatecznej przepuszcza je przez sito krytycyzmu.



CIĘśAR DOWODU

Jakie mogą być reguły związane z ciężarem dowodu w dyskusji'? Oczy oczywiście
możliwe są dwie ewentualności:
1.

przekonywający wysuwa pewną, tezę i jeżeli nie odpowiada ona oponentowi, ten. musi ją
obalić bez względu na to, czy teza była jakoś uzasadniona i jaką wartość miało. Owe
uzasadnienie. Ciężar dowodu spoczywa więc na. tym komutwierdzenie nie odpowiada. i
chce je obalić.

2.

Przekonywujący musi uzasadnić swoje twierdzenie: Qnus. Probandi spoczywa; na
twierdzącym.. W tym. przypadku nie ma mowy o tym, by oponent miał obowiązek
uzasadnić;. dlaczego, twierdzenia, nie przyjmuje,

Za słuszną i: obowiązującą; w dyskusji przyjmuje się drugą zasadę. .
ś

eby problem był przez wszystkich jednoznacznie zrozumiany, przedstawimy analogiczną

sytuację w dziedzinie prawa. Otóż mogą istnieć dwie następujące zasady:

•

- Każdego oskarżonego uznaje się za. winnego, dopóki nie udowodni on braku
winy.

•

- Każdego. oskarżonego uważa się za niewinnego; dopóki nie zostanie dowiedziona.
jego wina

W związku z ciężarem dowodu sformułujemy następujące reguły:
1.

Qnus probandi spoczywa na osobie wysuwającej w dyskusji jakieś żądanie, a w
poszczególnym wypadku twierdzenie, chyba że nie będzie to oczywistość, którą
przekonywany przyjmuje bez uzasadnienia.

2.

Oponent nie musi atakować nieuzasadnionej lub niewystarczająco uzasadnionej tezy
defendenta; może jej wprost nie przyjąć, żądając ewentualnie uzasadnienia, jeśli to mu jest w
jakiś sposób potrzebne w przyjętej taktyce.

3.

W przypadku odrzucenia nieuzasadnionego żądania defendenta (np. bądź przekonany, że
nie ma sensu wprowadzać nowej techniki, bo przyzwyczailiśmy się już do starych urządzeń),
przeciwnik nie ma obowiązku żadnego dodatkowego tłumaczenia swojego stanowiska.

4.

Jeżeli obrońca jakieś żądania, a w szczególności tezy wystarczająco uargumentował, a
przeciwnik nie zgodził się i wysunął nieuzasadniony zarzut, obrońca nie bierze go pod
uwagę, dopóki sprzeciw nie zostanie odpowiednio wsparty.

5.

Odpowiedź pytaniem na pytanie jest, próbą przerzucenia ciężaru dowodu na przeciwnika.
Ale od niego zależy, czy będzie chciał przyjąć Onus probandi na siebie. Może odmówić i
egzekwować uzasadnienie.

ZROZUMIEĆ TO CO NAJWAśNIEJSZE

Dyskutujący powinien swoje myśli tak przedstawić, by przekonywany zrozumiał tok
rozumowania i argumenty, ż drugiej strony słuchacz ma obowiązek zrobić maksymalny wysiłek
i pojąć to, co mówi się do niego.

13

Postulujemy więc, aby dla dobra dyskusji uczestnik:
1.

korzystał z możności zadawania pytań w zależności od przyjętej formy dyskusji, stawiał je
w trakcie wywodów lub po zakończeniu czyjejś wypowiedzi, żądając wyjaśnień, które n
umożliwiają zrozumienie twierdzeń i argumentów;

2.

prosił o powtórzenie tych zdali, których nie dosłyszał lub nie jest pewien, że dobrze
usłyszał, a które są ważne dla zrozumienia całości;

3.

prosił o zwolnienie tempa, o głośniejsze mówienie itp.

TECHNIKA SŁUCHANIA

Dyskutant powinien umieć nie tylko przekonywać lecz także słuchać wywodów innych i umieć
odróżniać prawdę od fałszu, słuszne myśli od niesłusznych. śledzić prawidłowość toku
wywodów:

Ważne jest umiejętne wysłuchanie wywodów referenta, jak wypowiedzi dyskutantów. Można
bowiem:
słuchać aktywnie lub pasywnie.

•

W przypadku postawy - aktywnej słuchający udziałem w dyskusji reaguje na to, co n mu
się w argumentacji nie podoba.

•

Przy słuchaniu pasywnym ' przekonywany nawet mimo zajmowania odmiennego
stanowiska nie zamierza zabrać głosu, pozostawiając to innym dyskutantom. .

•

Do wypowiedzi ustosunkować się rzeczowo lub uczuciowo. Przy rzeczowym zwracano
uwagę na treść wypowiedzi, przy uczuciowym na wszystkie inne względy, ale nie na
prawdziwość, czy słuszność sądów.

•

Wysłuchać całej wypowiedzi i ustosunkować się do niej, bądź zająć stanowisko przed
usłyszeniem całości na podst. fragmentu.

W jaki sposób można w trakcie dyskusji przygotować się solidnie do niej:

1.

W czasie przemawiania kogoś innego wybiegać myślą na przód, wyciągać wnioski.

2.

Jeżeli zgadzamy się z wysuniętą tezą, szukamy innych uzasadnień, przez co mamy możność
pogłębienia zagadnienia.

3.

Jeżeli mówiący przeskakuje pewne ogniwa wywodów możemy reagować zabraniem głosu.

4. Kto ma gorszą pamięć powinien pisać w punktach najważniejsze myśli, układać plan swego
wystąpienia .

„ ZWISCHENRUFY”

Oznacza "międzyokrzyk", jest on niezgodny z zasadami dyskusji coraz rzadziej spotykane,
ponieważ przewodniczący ma prawo wyprosić krzykacza z sali. Są to okrzyki typu: hańba,
pod sąd ich. Należy się obronić przed międzyokrzykami w dalszej części wypowiedzi.

ZABIERANIE GŁOSU

Dyskutant zabierający głos może:
1. zadać pytanie,
2. dopełnić w jakiś sposób wypowiedzi innych, albo tylko wyrazić swoje poparcie, o ile się z.

nimi zgadza,

3. zaproponować zmianę, uzupełnienie lub ograniczenie, jeżeli nie ze wszystkim się zgadza,

14

4. odrzucić całkowicie tezę, argumenty itd.

DYGRESJA

W czasie dyskusji nie jednokrotnie uczestnicy odchodzą od tematu i mówią coś, co. według
ich, mniemania. z nim bezpośrednio się wiąże, znajdują, jak to się potocznie mówi, jakieś "a
propos".

W związku z inwazją dygresji radzimy:
1.

panować: nad sobą i nie snuć dygresji, które nie moją widocznego związku z
dyskutowanym tematem,

2.

zezwalać sobie na dygresje tylko w dłuższej. wypowiedzi. i to w ograniczonej liczbie, żeby
margines nie miał przewagi nad głównym torem dyskusji ''

3.

dygresję stosować jako rekreację. W toku dłuższej, męczącej dyskusji dla odprężenia
dowcipna dygresja nie zawadzi, by na chwilę wszyscy odsapnęli, zaczerpnęli oddechu, przed
dalszymi wywodami.

4.

ponieważ dygresja dość często przekształca się w świadomą lub nieświadomą ucieczkę od
tematu, warto pilnować, by "zagończyk" nie próbował pozostać na stałe w problematyce nie
mającej bliższego związku z danym tematem

SAMOKONTROLA

W czasie dyskusji doświadczony dyskutant waży swoje słowa i nie formułuje swoich
kontrargumentów w sposób, który by uraził współuczestników: Zawsze bowiem obowiązuje
osobisty szacunek, grzeczność i układność.
Należy więc unikać soczystych powiedzonek, dosadnych określeń - tzw. epitetów w stosunku
do osób, wypowiedzianych przez nie zdań czy spełnionych czynów. Wyzwisko jest także
epitetem, którego nie stosuje się w przekonywaniu na pewnym stopniu kultury.

Adwokat diabła - Oznacza to wyszukiwanie dziury w całym, przyczepianie się do
poszczególnych elementów problemu.

SZTUKA ZDAWANIA PYTAŃ

Pytania niewątpliwie trzeba umieć zdawać, by nie narazić się na taki zarzut.
Pytaniami można w dyskusji bardzo dużo osiągnąć. A oto najważniejsze rodzaje:

1.

Pytanie zamknięte - ograniczające odpowiedź, do spraw zwartych w pytani np.: Czy mamy
zamknąć listę zapisanych do głosu? Czy przełożyć dyskusję na następny dzień? Kto z
zabierających głos ma rację ? Kiedy można się uważać za obrażonego. Kazimierz
Ajdukiewicz (1890-19G3) wyróżnił dwa zasadnicze rodzaje pytań zamkniętych:

•

pytania rozstrzygnięcia - zaczynaną. się od: "czy i wymaganą potwierdzenia albo
zaprzeczenia”

•

pytania dopełnienia. pytanie dopełnienia domaga się od osoby pytanej
wymienienia, np.: Kto miał rację.

2.

pytanie otwarte pod pewnymi względami przypomina dopełnienia, ale w gruncie rzeczy jest
propozycją: np.: - powiedzcie coś jeszcze na taki a taki temat., „Co sądzicie o ostatnich
wydarzeniach politycznych? Może , by pan opowiedział jakiś kawał?”

15

Rozróżniamy następujące pytania:
1.

Pytanie z ukrytym założeniem. W sformułowanym pytaniu kryje się czasem założenie,
które trzeba byłoby udowodnić. Na przykład pytanie, dokąd idzie dusza po śmierci.

2.

Pytanie sugestywne. Jednym z rodzajów pytania z ukrytym założeniem jest wyróżniane
przez Kazimierza Ajdukiewicza tzw. pytanie sugestywne, które stawiane jest po to, by
udzielić osobie pytanej informacji, jakiej osoba ta nie ma.

3.

Pytanie będąca odpowiedzią na pytanie jest sprytnym przerzuceniem na przeciwnika
ciężaru dowodu, np. w następującej wymianie zdań:” Czy pan myśli, że to jest dobra
maszyna?”

4.

Pytanie podchwytliwe - dyskutant chce uzyskać odpowiedź; która by była sprzeczna z tym,
co adresat poprzednio powiedział, albo która by wydobyła z niego coś, co chce zataić,
pominąć lub itp.

5.

Pseudopytanie - w dyskusji osoba powiada, że zada pytanie, następnie przedstawia własny
punkt widzenia na dany temat i w końcu istotnie zadaje pytanie, co dana osoba myśli o jego
tezach.

6.

Pytanie sprawdzające -- osoba pytająca zna właściwą odpowiedź na zadane pytanie, chce
się jednak zorientować, jakie wiadomości ma jego rozmówca

7.

Pytanie naprowadzające - w pytaniu albo w szeregu pytań zawarte jest przypomnienie,
jakie mogą być ewentualne odpowiedzi; może to być również pytanie pomocnicze, które ma
ułatwić odpowiedź na jakieś zasadnicze pytanie.

8.

Pytanie natury osobistej, podane w formie zdepersonalizowanej - nie pytamy kogoś wprost,
jakie jest jego zdanie w pewnym fakcie, jakby się ustosunkował do takiego wydarzenia

ODPOWIEDŹ NA PYTANIE

Warto wiedzieć;, że odpowiedzi: mogą być:
1.

właściwe albo niewłaściwe.

•

Właściwa odpowiedź na pytanie - "Ile lat ma ten osobnik" który, teraz przemawia? "-
może np. być - "Ten osobnik ma 45. Iat ".

•

Niewłaściwa odpowiedź brzmiałaby na przykład:. "Ten człowiek ma o 7 klepek mniej
niż trzeba.

2.

całkowite albo częściowe.

•

Wszystkie odpowiedzi właściwe są odpowiedziami całkowitymi: do odpowiedzi
całkowitych najeżą również takie z których wynikają odpowiedzi właściwe na przykład
na pytanie czy to już ostatni mówca zabiera głos?"' możemy otrzymać informację
"Jeszcze będzie przemawiać kilkanaście osób",

•

Odpowiedź częściowa nie pozwala na sformułowanie odpowiedzi właściwej, albo
wyklucza spośród wszystkich odpowiedzi właściwych niektóre takie odpowiedzi. jeżeli
na pytanie: "Komu przypadła do gustu taka argumentacja" otrzymamy wyznanie: "Mnie
nie przypadła". i wyklucza argumentację że przypadła do gustu temu a temu.

3.

wyczerpujące i niewyczerpujące.

•

Odpowiedź tylko wtedy ' jest wyczerpująca, gdy okazuje się zdaniem słusznym lub
prawdziwym, z którego można wyprowadzić każdą prawdziwą lub słuszną odpowiedź
właściwą. A więc odpowiedź wyczerpująca może na przykład w przypadku
rozstrzygnięcia zawierać uzasadnienie, a w przypadku dopełnienia nawet więcej
informacji niż było w intencji osoby pytającej.

16

Wnioski:

1.

Nie każde pytanie wymaga odpowiedzi.

2.

Na pytanie z mylnym założeniem odp owiadamy grzecznie, że się nie damy nabrać albo
dajemy odpowiedź niewłaściwą, w której obalamy owo mylne albo niesłuszne założenie.

3.

Dyskusja ma to do siebie, że wymaga szybkich odpowiedzi i nie pozostawia wiele czasu ani
na namysł, ani na doskonałe sformułowanie.

4.

Odpowiedź w miarę możności ma być wyczerpująca i uprzejma, ale nie nadmierna

5.

To, że otrzymana odpowiedź jest właściwa, nie świadczy jeszcze o jej prawdziwości lub
słuszności. Warto zawsze błyskawicznie zastanowić się, czy to jest prawda, czy fałsz

6.

W przypadku otrzymywania odpowiedzi niewłaściwych , widać od razu, że coś jest nie w
porządku, bo podobnie rozmawiali gęś z prosięciem.

7.

Specjalną uwagę zwracamy na pytania sugestywne. Gdy dobry dyskutant zacznie swego
przeciwnika przypierać do muru pytaniami wymagającymi ściśle określonych odpowiedzi
uzyska niewątpliwie zamierzony efekt. Stąd osoba dająca odpowiedzi na tego rodzaju pytania
winna orientować się w sytuacji, żeby nie być potem zaskoczoną.

ZAMIERZENIA A WYNIKI

Niewłaściwe byłoby założenie, że dyskusja musi koniecznie dać jakiś pozytywny rezultat.
Jakie więc mogą być rezultaty dyskusji w porównaniu z założonym celem? Można je
przedstawić następująco:

1.

Dyskusja była skuteczna. Wszystkie cele, które były zamierzone, zostały osiągnięte -
współuczestnicy zostali całkowicie przekonani, wysunięte tezy okazały się słuszne i praw-
dziwe.

2.

Dyskusja częściowo tylko osiągnęła zamierzenia. W jej trakcie okazało się, że teza nie
została przeprowadzona uczestnicy nie przekonani. Stan po dyskusji przypominał sytuację
przed jej rozpoczęciem.

3.

W wyniku dyskusji obie strony zmieniły swoje zdanie, tezy roztrząsane został inaczej
sformułowane.

WODA WERBALIZMU

Termin "werbalizm" pochodzi od verburn, co znaczy po łacinie "słowo".

Wyróżniamy dwa rodzaje werbalizmu:
1.

czcze rozprawianie, żonglowanie słowami, operowanie słowami tak, że nie widać za nimi
ż

adnej myśli. Ogranicza się do objaśnienia, interpretowania słów, ale w ten sposób, że

dotyczy jedynie stosunków między samymisłowami.

2.

Dyskusja staje się werbalna, gdy jej uczestnicy zaczynają roztrząsać trudności słowne i na
tym go przestają, a więc gdy chodzi wyłącznie o słowa.

Każda forma werbalizmu jest wrogiem porządnej dyskusji. Skutecznie ją zwalczać
można:
1.

wystrzegając się jej we własnych wypowiedziach.

2.

tępiąc w wypowiedziach innych,

3.

stosując "brzytwę Ockhama". Wyrażenie: "A teraz powinniśmy umieć wywiązać się z
nałożonego na nasze barki obowiązku i poddać pod obstrzał dyskusji szereg kwestii pro-

17

blemów i zagadnień związanych z tematem..." po użyciu ' "brzytwy" będzie przedstawiało
się: "A teraz powinniśmy przedyskutować..."

ZARGON WTAJEMNICZONYCH
??????????????????????????????????

MANKAMENTY POŚREDNICTWA

W dyskusjach z udziałem tłumaczy możemy zwrócić uwagę na ;
1.

możliwość wypaczenia myśli osób .dyskutujących za pośrednictwem tłumacza.

2.

możliwość zmiany, trudnej myśli przy :próbie przełożenia na język; potoczny i uczynienia
jej łatwo .zrozumiałą Grozi to odejściem od oryginału.

3.

konieczność zachowania ostrożności przy streszczaniu, zmienianiu sformułowań,
parafrazowaniu poglądów zwłaszcza przeciwników.

JAK MÓWIĆ

Co trzeba zrobić by skutecznie przekonywać innych (zalecenia językowe):
1.

Organizacja składniowa. Wypowiedź jest złożona z poszczególnych zdań. Im doskonalej
zbudowane są zdania ze względu na składnię, im przejrzystsza konstrukcja całej wypowiedzi,
tym większe są możliwości przekonania adresata.

2.

Słownictwo i frazeologia. Kiedy mówi osoba nie mająca zbyt dużego zapasu słów, powtarza
wciąż te same zwroty, używa ciągle tych samych wyrazów. Umiejętność doboru trafnych i
zrozumiałych wyrażeń i zwrotów, ciekawe, obrazowe porównania stanowią niemałą pomoc
w argumentacji.

3.

Tempo. Chodzi o to, by szybkość mówienia nie przekraczała szybkości odbioru wypowiedzi
przez słuchaczy i nie była zbyt wolna.

4.

Intonacja. Celem ułatwienia odbioru podawanych treści wprowadzamy podział wypowiedzi
na mniejsze odcinki, podkreślamy ważne wyrazy, mówimy nie w jednym i tym samym tonie i
nie przez cały czas z jednakowym natężeniem, , lecz staramy się urozmaicić naszą
wypowiedź od strony dźwiękowej. .

CO DENERWUJE SŁUCHACZA

Pomiędzy wypowiadanymi słowami nie potrzebne są "wtręty" ( eee, mmm, aaaaa, znaczy się,
prawda, rozumiesz, jakby to powiedzieć , itp. )

PROSTO, JASNO, ZWIĘŹLE.

Przedstawić coś jasno i prosto, to znaczy przedstawić w taki sposób że:
1.

Odbiorca zrozumie bez zbyt wielkiego wysiłku z jego strony.

2.

Nie potrzebne są uprzednie wprowadzenia, albo specjalne studia przygotowawcze

3.

Całość jest uporządkowana zgodnie z widoczną zasadą np. od myśli łatwiejszych do
trudniejszych.

PRYMAT TREŚCI
Wielką wagę powinniśmy przywiązywać do formy językowej w jakiej prowadzi się dyskusję.
Nie wpadajmy jednak w przesadę i nie przypisujmy formie większej wagi niż treści.

18