Laodycea

1

, maj 50 r. p.n.e.

Cyceron pozdrawia Attyka

2

!

1. Gdy twój wyzwoleniec Filogenes

3

przybył (do mnie) do Laodycei, aby mnie

pozdrowić i powiedział mi, że wnet do ciebie wypływa, dałem mu ten list, w którym

odpisałem na ten który, otrzymałem od posłańca Brutusa

4

. I odpowiem najpierw na twoją

ostatnią stronę, na której to stało się przyczyną mojej wielkiej przykrości, co Cyncjusz

5

napisał do ciebie o rozmowie ze Stacjuszem

6

; w której to, mnie najbardziej zabolało, że

Stacjusz powiedział, iż ja pochwalam ten zamiar

7

. Ja zaś mógłbym powiedzieć o tej sprawie

tyle, że ja życzyłbym sobie jak najwięcej więzów największej zażyłości z tobą, a przecież

najściślejsze są więzy miłości; tego tylko brak, abym chciał, żeby te więzy zostały

w jakikolwiek sposób osłabione.

2. Często byłem świadkiem, że Kwintus zwykł mówić o tych sprawach dosadnie,

często także uspakajałem go, gdy był zagniewany (sądzę, że o tym wiesz), zaś w czasie tej

naszej wyprawy, czy też wojaczki często widziałem go rozpalonego gniewem, [równie]

często spokojnego. Nie wiem, co napisał do Stacjusza, jednakże, cokolwiek miał zamiar z tym

uczynić w tej sprawie, nie powinien był pisać do wyzwoleńca. Ja zatem będę dokładał

wszelkich starań, aby nic nie potoczyło się inaczej niż chcemy i niż wypada. W tego rodzaju

sprawie nie wystarczy, aby każdy był odpowiedzialny tylko za siebie, co więcej ogromna rola

w tym zadaniu przypada chłopcu, czy też już młodzieńcowi Cyceronowi

8

, i dlatego mam

zwyczaj pobudzać go do działania. A co więcej, wydaje mi się, że on bardzo kocha matkę,

jak powinien, i ciebie także niezwykle, lecz charakter chłopca jest co prawda trudny, jednak

skomplikowany, wystarczająco przysparza mi kłopotów jego kształtowanie.

1

Laodycea (gr. Laodikeia) – stolica prowincji rzymskiej Cylicji, założona przez Antiocha II.

2

Tytus Pomponiusz Attyk (109 r. p.n.e. -32 r. p.n.e.) – przyjaciel Cycerona i wydawca jego dzieł oraz pism innych

rzymskich pisarzy. Pochodził ze starego rodu ekwickiego Pomponiuszy, przydomek „Attyk” zawdzięczał
dwudziestoletniemu pobytowi w Atenach, nie brał czynnego udziału w życiu politycznym, lecz jako bankier i
finansista miał rozległe kontakty polityczne.

3

Zaufany wyzwoleniec, który nosił listy Attyka i Cycerona, wspomniany także w Ep. ad Atticum V 20; VI 3.

4

Marek Juniusz Brutus (85 r. p.n.e. – 42 r. p.n.e.) – przyjaciel Cycerona, przyszły zabójca Cezara, który prowadził

rozległe interesy w Azji, w związku z tym często korespondował z Cyceronem w czasie jego namiestnictwa.

5

Lucjusz Cyncjusz – agent finansowy Attyka.

6

Wyzwoleniec Kwintusa Cycerona, brata Marka.

7

Prawdopodobnie mowa o jednej z kolejnych prób rozwiedzenia się z Pomponią, siostrą Attyka,

podejmowanych przez Kwintusa. Małżeństwo ostatecznie rozpadło się w 45 r. p.n.e. bądź na początku 44 r.
p.n.e.

8

Mowa o synu Kwintusa, Kwintusie Cyceronie, który jak wiemy z Ep. ad Atticum V 20,9 przywdział niedawno

togę męską.

3. Skoro tylko odpowiedziałem na twoją ostatnią stronę, moją pierwszą (stroną),

teraz powrócę do twojej pierwszej. Zaufałem mapom nie byle jakiego człowieka, lecz

sprawdzonego także twoim sądem, Dikajarchosa

9

, że wszystkie miasta na Peloponezie leżą

nad morzem. On, [wspominając] wiele nazw miejscowych w opowieści Chajrona o zejściu do

jaskini Trofoniosa

10

, to zarzuca Grekom, że trzymali się miejscowości nadmorskich i nie

podaje żadnej miejscowości na Peloponezie, która stanowiłaby wyjątek. Chociaż autor bardzo

mi się podobał (był bowiem bardzo uczony

11

i żył na Peloponezie), byłem zdziwiony i ledwie

dając wiarę, skonsultowałem się z Dionizjosem

12

. A on najpierw był wzburzony, następnie,

ponieważ o Dikajarchosie miał nie mniej gorszą opinię niż ty o Gajuszu Westuriuszu

13

, a ja

o Marku Kluwiuszu

14

, nie zdziwił się, że mu zaufaliśmy: uznawał, że arkadyjski Lepreon jest

miastem nadmorskim, zaś Tenea, Alifera i Trytia

15

wydawały mu się być nowo założonymi

miastami, dowody na to znajdował w Katalogu okrętów

16

, gdzie nie wspomina się o nich.

Tak więc ja to całe miejsce w tych słowach przełożyłem z Dikajarchosa. Wiedziałem także,

że mówi się Flazyjczycy i postaraj się, abyś tak miał. My w każdym razie tak mamy. Lecz

wpierw mnie zwiodła analogia

17

: filunt, opunt, sypunt, dlatego Opuntyjczycy, Sypuntejczycy,

lecz to natychmiast poprawiłem.

4. Widzę, że cieszysz się z naszego umiarkowania i wstrzemięźliwości, ponad to,

gdybyś tu był cieszył byś się jeszcze bardziej. Poza tym, co zrobiłem na tym forum na

Laodycei od Id Lutowych do Kalendów Majowych [13 luty – 1 maja ], we wszystkich

okręgach z wyjątkiem Cylicji dokonałem różne wspaniałe rzeczy, w ten sposób, że tak wiele

miast zostało całkowicie uwolnionych ze wszystkich długów, a wszystkie korzystając

z powodu, że skorzystały ze swoich praw i sądów, uzyskawszy autonomię, one odżyły.

Stworzyłem im możliwości dwojakiego rodzaju, odciążenia i uwolnienia się od zadłużenia:

jedną taką, że podczas moich rządów nie poczyniły w ogóle żadnych wydatków (gdy mówię

9

Dikajarchos z Messyny (345 r. p.n.e.- 285 r. p.n.e.) – uczeń Arystotelesa, filozof i geograf grecki, twórca map

świata, większą część życia spędził na Peloponezie, jego najważniejsze dzieło to Opis ziemi.

10

Trofonios – beocki heros, syn Apollona, związany z Labadeą, gdzie mieściła się jego jaskinia, wspominana

przez Cycerona.

11

Cyceron używa tu greckiego słowa historikotatos.

12

Mowa albo o Dionizjosie, niewolniku Cycerona, który został wyzwolony w 45 r. p.n.e., albo, co bardziej

prawdopodobne, o wyzwoleńcu Attyka, Marku Pomponiuszu Dionizjosie, który był doradcą literackim Marka
Tulliusza Cycerona (ojca) i wychowawcą Marka Tulliusza Cycerona (syna).

13

Gajusz Westuriusz – bankier z Puteoli, często pojawiający się w korespondencji.

14

Marek Kluwiusz – bankier z Puteoli

15

Miasta leżące w głębi Arkadii.

16

Odw. do II pieśni Iliady Homera.

17

Z grec. analogia.

żadnych, nie mówię przesadnie

18

), żadnych powtarzam, ani nawet Teruncjusza

19

.

Niewiarygodne jest jak bardzo miasta podniosły się dzięki tej możliwości.

5. Dochodzi ta druga: zadziwiające były złodziejstwa których dopuścili się sami Grecy

w tych miastach, które posiadały własnych urzędników. Sam przesłuchiwałem, tych którzy

sprawowali władzę w ciągu ostatnich dziesięciu lat, publicznie przyznawali się i tak bez

żadnego napiętnowania oni odnieśli ludziom pieniądze na swoich barkach. Ludzie zatem

zwrócili bez żadnego narzekania publikanom, zaległości z poprzedniego jeszcze lustrum

20

,

którym w tym okresie podatkowym jeszcze nic nie wypłacili. Dlatego zwróciliśmy na siebie

uwagę publikanów. Powiesz „ludzi pełnych wdzięczności”. Odczuliśmy to. Reszta procesów

[zdradzała] biegłość w prawie oraz łagodność i przebiegała z podziwu godną łatwością.

Łatwość dostępu do mnie w ogóle [nie przypominała] praktykowanej na prowincji. Nic przez

pokojowca

21

; przed świtem przechadzałem się

22

w domu tak jak niegdyś, gdy byłem

kandydatem

23

. Jest to dla mnie [obowiązek] miły i wielkiej wagi oraz nie tak wyczerpujący

jak ten wcześniejszy.

6. Postanowiłem w Nony majowe [7 maja] udać się do Cylicji, a lipiec przeznaczyć na

powrót, po tym, jak spędziłbym tam czerwiec (oraz oby w pokoju! Albowiem ze strony

Partów zagraża wielka wojna). Rok moich obowiązków upływa mi bowiem w trzecim dniu

przed Kalendami sierpnia [30 lipca]. Ufam mianowicie, że ani o chwilę nie zostanie to

przedłużone. Czytałem dzienniki miejskie

24

do Non marcowych [7 marca], z których

dowiedziałem się, że dzięki stanowczości „naszego” Kuriona

25

prędzej o wszystkim innym

będzie się rozprawiać niż o prowincjach. Zatem jak mam nadzieję, że zobaczę cię lada dzień.

7. Przechodzę do twojego Brutusa, a raczej do naszego (tak bowiem wolisz). Co do

mnie uczyniłem wszystko co mogłem dokonać w mojej prowincji i wszystko co się dało

18

Z grec. uperbolikos.

19

Najdrobniejsza moneta, którą jeszcze w ok. republiki zastąpił kwadrans, składa się z trzech uncji, czyli

odpowiadała ¼ asa.

20

Okres podatkowy, składany po zakończeniu każdego cenzusu, okres trwał 5 lat.

21

Sługa odpowiedzialny za dostęp do pana.

22

Nad ranem do namiestnika przychodzili ze swoimi sprawami klienci. Miejscem przechadzki było atrium.

23

Określenie pochodzi od białej togi (toga candida), którą nosili ubiegający się o urzędy.

24

Dziennik ustaw (w oryginale acta urbana) dostarczał informacji o przebiegu działań senatu. Znajomość

spraw prowadzonych w Rzymie przez Cycerona świadczy o szybkim przebiegu informacji.

25

Gajusz Skryboniusz Kurion (ur. przed 84 r. p.n.e. – 49 r. p.n.e. ) - należał do stronnictwa popularów, w 50 r.

p.n.e. sprzyjał Cezarowi, ponieważ bał się wzrostu wpływów Pompejusza. Starał się nie dopuścić do
przegłosowania jakiekolwiek ustawy dotyczącej prowincji ze względu na obecność Cezara w Galii. Zabiegi
Kuriona odpowiadały Cyceronowi, który pragnął powrócić do Rzymu. Por. Plutarch z Cheronei, Żywot
Pompejusza 58. w: idem, Żywoty sławnych mężów, t. 3, tłum. M. Brożek, Wrocław, 2006. s. 351-352.

w królestwie. Wszelkim sposobem pracowałem nad królem

26

i czynię to również dziś, rzecz

jasna listownie. Bowiem ten król był ze mną przez trzy albo cztery dni, w związku

z niebezpiecznymi okolicznościami, od których go uwolniłem. Lecz wtedy osobiście i później

w bardzo częstych listach nie przestałem prosić i zabiegać o moją sprawę, zachęcać

i doradzać w jego. Wiele dokonałem lecz nie mam pełnej wiedzy ile, ponieważ długo byłem

nieobecny. Z kolei skłoniłem Salamińczyków

27

(ich bowiem mogłem zmusić) żeby zechcieli

oddać Skapcjuszowi

28

całą należność, lecz po naliczeniu procentów z poprzedniego

kontraktu, i nie stałych procentów lecz odnawianych co roku. Liczono w srebrnych

drachmach, Skapcjusz odmówił. Co ty nie powiesz? Brutus chce coś stracić? W kontrakcie

miał zapisane 4% miesięcznie, tak być nie mogło, a nawet gdyby mogłoby się tak zdarzyć to

ja nie mógłbym do tego dopuścić. Słyszę, że Skapcjusz wszystkiego żałuję. Albowiem to co

zdaniem Skapcjusza uchwalił senat, aby ten weksel stał się podstawą procesu, z tą myślą

uczyniono, że Salamińczycy wzięli pieniądze wbrew prawu Gabiniusza

29

. Owa ustawa

zabraniała

30

, aby zasądzać należność z weksla z pieniędzy uzyskanych w ten sposób. Tak

więc senat postanowił

31

, żeby zasądzić należność z tamtego weksla. Tymczasem tamten

weksel podlega takiemu samemu prawu jak wszystkie inne, żadnemu szczególnemu.

8. Sądzę, że przekonam Brutusa, że postąpiłem właściwie, czy ciebie przekonam, nie

wiem, ale Katona

32

z pewnością tak. Lecz już wracam do ciebie. Czy naprawdę to mówisz,

Attyku, chwalco mojej moralności i skrupulatności? „Odważyłeś się swoimi ustami”, jak

mówi Enniusz

33

, prosić mnie, żebym dał Skacjuszowi oddział konny dla odebrania pieniędzy.

Czy gdybyś ty był ze mną, ty, który piszesz, że dręczysz się od czasu do czasu, że nie jesteś

razem ze mną, zniósłbyś, gdybym robił to, jeślibym zapragnął?

26

Mowa o królu Kapadocji Ariobarzanesie III Filoromajosie, którego Cyceron uratował przed spiskiem, do czego

właśnie się odnosi.

27

Mieszkańcy Salaminy Cypryjskiej. Sprawa ich długów została szerzej omówiona w Ep. ad Atticum V 21, 10-12

oraz VI 1, 5-7.

28

Marek Skapcjusz– razem z Publiuszem Matyniuszem realizował interesy finansowe Marka Juniusza Brutusa w

Azji.

29

Prawo Gabiniusza (67 p.n.e.) zabraniało udzielania pożyczek miastom na prowincji.

30

Prawo z 56 p.n.e. mówiło o tym, że Salamińczycy zostali wyjęci spod prawa Gabiniusza. Jego pomysłodawcą

był Brutus.

31

51/50 p.n.e. – najprawdopodobniej mowa tu o ustawie , która nakazywała możliwość nadawania wyroku na

podstawie konkretnego weksla Kapcjusza.

32

Marek Porcjusz Katon Młodszy Utyceński (95 – 46 p.n.e.) - prawnuk Katona Starszego, polityk rzymski,

rygorystyczny wyznawca filozofii stoickiej.

33

Kwintus Enniusz (239 – 169 p.n.e.) – autor pierwszego oryginalnego rzymskiego eposu Annales, który wkrótce

został zastąpiony Eneidą. Ta forma cytatu zdradza, że Annales są wciąż żywą tradycją.

9. Powiesz: „Nie więcej niż pięćdziesięciu”. Ze Spartakusem

34

na początku było mniej

ludzi

35

. Przecież jakiegoż zła nie dopuściliby się oni na tak bezbronnej wyspie? Czy

faktycznie, „nie dopuściliby się”? A raczej, czegóż to nie dopuścili się przed moim

przybyciem. Salamińską radę miejską trzymali zamkniętą przez tak wiele dni w kurii, że

wielu zmarło z głodu, bowiem prefektem Appiusza

36

był Skaptiusz i miał oddział jazdy. Więc

ty prosisz mnie którego, na herkulesa ta twarz zwykle staje mi przed oczami, kiedy myślę

o jakiejś powinności, albo godnym pochwały czynie, ty mnie, mówię, prosisz aby Skaptiusz

został prefektem. Już wcześniej postanowiliśmy, że nie uznamy jako [prefekta] żadnego

człowieka interesu, a do tego przekonaliśmy Brutusa. I on miałby mieć oddziały jazdy? To

może jeszcze kohortę? Rozrzutny Skaptiusz wychodzi z ofertą utrzymywania wojska. Tego

chcą najważniejsi obywatele [Salaminy], mówi. Wiem bowiem do mnie aż do Efezu przybyli

i płacząc donieśli o występkach ekwitów i swoich nieszczęściach. Tak więc natychmiast

posłałem ich, żeby oddziały jazdy opuściły Cypr przed wyznaczonym terminem, z tej

przyczyny jak i z innych Salamińczycy w swoich uchwałach wynieśli nas pod niebo. Lecz czy

jest potrzeba oddziału jazdy? Płacą bowiem Salamińczycy, chyba, że chcemy to sprawić aby

liczyli odsetki po cztery procent miesięcznie. A czy ja odważę się czytać, albo sięgnąć po te

książki, które tak wychwalasz, jeśli uczynię coś takiego. Przesadnie mówię, zbyt w tym

wszystkim ukochałeś Brutusa, najsłodszy Attyku, boję się, że nas za mało. Napisałem do

Brutusa, że ty pisałeś o tym do mnie.

10. Teraz poznaj resztę. Robię tutaj wszystko dla sprawy Appiusza, jednak robię to

uczciwie, lecz z wyraźną ochotą. Albowiem nie czuję do niego nienawiści, Brutusa kocham,

a Pompejusz

37

niezwykle stara się o zjednanie mnie sobie, którego, na herkulesa, z dnia na

dzień co raz bardziej cenię. Usłyszałeś, że przybył tu kwestor Gajusz Celiusz

38

. Nie wiem co

to za jeden, ale nie podobają mi się owe sprawy Pammeniuszowe

39

. Wierzę, że będę

w Atenach we wrześniu, chciałbym poznać datę twojej podróży. Znam naiwność

34

Spartakus (zm. 71 p.n.e.) – w 73 p.n.e. wywołał największe powstanie niewolników w Kapui.

35

Większość autorów podaje większą liczbę ludzi Spartakusa (około siedemdziesięciu), być może Cyceron

celowo zmniejszył liczbę w celach perswazyjnych.

36

Appiusz Klaudiusz Pulcher – konsul z 54 r., poprzednik Cycerona na urzędzie namiestnika w Cylicji, zmarł w 49

r., był teściem Brutusa.

37

Gnejusz Pompejusz (106-48) – polityk i wódz rzymski, jeden z triumwirów, wkrótce rozpoczyna spór z

Cezarem, który kończy się wojną domową, w której ginie. Cyceron do końca pozostał wierny Pompejuszowi,
którego ślepo kochał.

38

Gajusz Celiusz Caldus - kwestor z 50r. , następca Cycerona na namiestnictwie Cylicji

39

Sprawa dot. Zamordowania Pammeniusza mówcy, bądź jego syna o tym samym imieniu. W zaginionym liście

Attyk pisał o niej do Cycerona.

Semproniusza Rufusa

40

z twoich listów z Korkyry. O co pytasz? Zazdroszczę Westoriuszowi

jego władzy.

Chciałbym jeszcze teraz wiele przegadać/omówić/o wielu sprawach gadać, ale świta,

tłum się tłoczy a Filogenes śpieszy się. Bądź więc zdrów i przekaż w liście Pilii i Cecylii

41

aby dbały o siebie. Masz pozdrowienia od mojego Cycerona.

40

Sempronisz Rufus - w wyniku zatargu z bankierem z Puteoli, Westoriuszem wytoczono mu proces, w wyniki,

którego udał się na wygnanie.

41

Pilia i Cecylia – żona i córka Attyka.