Język, mowa
Język - system symboli służących do przekazywania myśli, uczuć i znaczeń
za pośrednictwem wypowiadanych słów, dźwięków bezsłownych, mimiki,
gestykulacji oraz innych sposobów o umownym znaczeniu.
W węższym znaczeniu - język to system znaków dźwiękowych i określonych
reguł fonologicznych, syntaktycznych i semantycznych rządzących
kombinacją tych znaków w akcie mowy.
Mowa
– jest czynnością posługiwania się językiem, przez co rozumie się
konkretne akty użycia języka, np. mowa ciała, esej
W węższym znaczeniu – mowa to czynności werbalne człowieka.
Język jest głównym narzędziem w procesie porozumiewania się ludzi, mowa
to konkretna realizacja tego procesu.
Język, mowa
Z badań nad skutecznością komunikacji, przeprowadzanych niezależnie od siebie
przez wiele ośrodków, wynika, że:
• treść wypowiedzi, a więc to co przekazujemy za pomocą słów tylko w 7%
wpływa na wiarygodność i skuteczność komunikacji,
• w 38% decyduje o tym ton głosu,
• a aż w 55% istota naszego przekazu zależy od komunikacji
pozawerbalnej, czyli tego, jak sprawnie działa nasz "język ciała".
Na „język ciała” składają się:
• Mimika
• Dotyk
• Gesty
• Kontakt wzrokowy
• Pozycja ciała
• Przestrzeń personalna i zachowania " terytorialne„
• Aranżowanie miejsca rozmowy
MYŚLENIE
Myślenie lub rozumowanie to złożony ciągły proces zachodzący w mózgu,
polegający na skojarzeniach i wnioskowaniu, operujący elementami ludzkiej
pamięci jak symbole, pojęcia, obrazy, dźwięki.
"Czynność myślenia jest łańcuchem operacji umysłowych,
za pomocą których przetwarzamy informacje zakodowane
w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Dzięki
myśleniu człowiek lepiej poznaje rzeczywistość, tworzy
plany i projekty, dokonuje odkryć, formułuje oceny i
wnioski"
[J. Kozielecki, Myślenie i rozwiązywanie problemów, w: Psychologia ogólna, red. T.
Tomaszewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 92].
Ludzkie myślenie jest realizowane przez procesy poznawcze (kognitywne)
opierające się na systemie pojęć o różnym stopniu konkretności łączone w
mózgu w mniej lub bardziej świadomy sposób.
MYŚLENIE
Mimo różnorodności form myślenia proces ten posiada pewne
cechy ogólne:
Myślenie wiąże się z procesami symbolicznymi, a nie np.
percepcyjnymi.
Myślenie jest niedostępne bezpośredniej obserwacji. Można o
nim wnioskować na podstawie wypowiedzi lub zachowania
osób myślących. Obecnie jednak można zaobserwować
myślenie np. na encefalografie.
Myślenie polega na operowaniu pewnymi elementami, które
można wyodrębnić teoretycznie, np.: komponenty
mięśniowe, słowa lub składniki języka, idee, wyobrażenia,
sądy, operacje i pojęcia, skrypty.
Myślenie jest ukierunkowane na rozwiązywanie problemów.
Warto również zaznaczyć, że myślenie umożliwia
generowanie problemów.
MYŚLENIE
Proces myślenia składa się z trzech podstawowych komponentów:
•
materiał, tj. informacje o świecie, zakodowane w wyobrażeniach,
spostrzeżeniach, pojęciach (np. liczby całkowite);
•
operacje umysłowe, tzn. elementarne transformacje dokonywane na
materiale (np. dodawanie lub odejmowanie);
•
reguły, czyli strategie porządkowania łańcucha operacji (np. wzory
matematyczne).
MYŚLENIE
OPERACJE UMYSŁOWE
1/ Analiza -
wyodrębnianie komponentów całości
2/ Synteza -
łączenie komponentów w całość
3/ Abstrahowanie
– wyodrębnianie pewnych cech obiektu z
pominięciem innych, nieistotnych
4/
Uogólnianie – łączenie cech wspólnych dla klasy obiektów,
tworzenie klasyfikacji
5/
Porównywanie – szukanie podobieństw i różnic pomiędzy
obiektami.
6/ Ustalanie relacji
np. semantycznych, włączenie
wyłączanie z zakresu definicji
MYŚLENIE
Reguły myślenia
Algorytmy
określają zbiory operacji, które należy kolejno
wykonać, chcąc zrealizować dany cel Wykonanie
algorytmu wymaga zwykle bardzo wiele czasu, choć
oczywiście zależy to od stopnia skomplikowania problemu.
Myślenie z wykorzystaniem reguł algorytmicznych to
myślenie algorytmiczne
Heurystyki
mają charakter intuicyjny, lecz ułatwiają radzenie
sobie w sytuacji problemowej.
Myślenie z wykorzystaniem reguł heurystycznych to myślenie
heurystyczne
MYŚLENIE
Cechy reguł algorytmicznych i heurystycznych:
Algorytmy są niezawodne, tzn. gwarantują rozwiązanie
wszystkich zadań danej klasy, natomiast heurystyki są
zawodne.
Algorytmy są określone, tj. pokazują, jaki skończony łańcuch
operacji trzeba wykonać w konkretnym zadaniu. Natomiast
heurystyki są mniej określone, czyli pozostawiają
użytkownikowi większą dowolność.
Algorytmy są masowe, czyli pozwalają rozwiązać całą klasę
zadań, natomiast heurystyki dzielą się na ogólne
(niespecyficzne) i szczegółowe (specyficzne). Heurystyki
ogólne (np. "Wykorzystuj dotychczasową wiedzę"
pozwalają rozwiązać wiele problemów, podczas gdy
heurystyki szczegółowe (np. reguły gry w szachy) odnoszą
się tylko do pewnej grupy zadań.
MYŚLENIE
Rodzaje myślenia:
Myślenie autystyczne vs myślenie realistyczne
Myślenie autystyczne to proces, obejmujący fantazje, marzenia, reakcje
nieświadome i idee niesprawdzalne za pomocą rzeczywistości zewnętrznej.
Przykładem może być fantazjowanie na temat "Co bym zrobił, gdybym był
bogaty". Ten typ myślenia odgrywa istotną rolę w aktach twórczych (np.
wzór strukturalny pierścienia benzenu został odkryty w czasie marzeń
sennych). Myślenie autystyczne występuje m.in. w schizofrenii
Myślenie realistyczne (ukierunkowane) wymaga, aby idee były
dostosowane do rzeczywistości, np. do sytuacji lub do określonych ram
czasowych. Ten typ myślenia występuje przy rozwiązywaniu problemów.
Pozwala ono określić cel i znaleźć sposoby jego realizacji.
MYŚLENIE
Dedukcja vs indukcja
Rozumowanie dedukcyjne
przechodzi od ogółu do szczegółu – cechy
danej kategorii przypisuje się obiektom, należącym do tej kategorii (np.
„Wszyscy studenci zdają egzaminy." – "Anna jest studentką." – "Anna zdaje
egzaminy.").
Rozumowanie indukcyjne
przechodzi od szczegółu do ogółu (np. "Anna
jest studentką." – "Anna zdaje egzaminy." – „Wszyscy studenci zdają
egzaminy").
Myślenie prelogiczne vs myślenie logiczne
Myślenie prelogiczne nie liczy się z prawami logiki, dopuszcza kontrasty,
kieruje się racjami emocjonalnymi, dominantami treściowymi i ubocznymi
asocjacjami.
Ten typ myślenia występuje u małych dzieci i u osób z zaburzeniami
psychicznymi.
Myślenie logiczne przebiega zgodnie z prawami logiki. Obserwujemy
w nim wyraźne uczłonowanie sekwencji myśli i ich wzajemnych relacji
MYŚLENIE
Myślenie konkretne vs myślenie abstrakcyjne
Inaczej: sensoryczno-
motoryczne vs pojęciowe.
Myślenie konkretne opiera się na manipulowaniu przedmiotami,
konkretami znanymi a własnego doświadczenia. Ten typ myślenia
występuje u zwierząt i u małych dzieci. Dzięki niemu dorośli rozwiązują
zadania praktyczne (np. przygotowanie posiłku).
Myślenie abstrakcyjne polega na operowaniu pojęciami. Ludzie dorośli
myślą za pomocą pojęć (np. opracowanie programu zajęć dydaktycznych)
Myślenie produktywne vs myślenie reproduktywne
Myślenie produktywne polega na wytworzeniu informacji nowych dla
podmiotu Przykładem może być pisanie wypracowań na wolny temat,
układanie kompozycji z kwiatów, odkrycie nowego leku.
Myślenie reproduktywne nie polega na mechanicznym odtwarzaniu
informacji, lecz na wykorzystywaniu dotychczasowej wiedzy podmiotu w
nowych sytuacjach problemowych. Przykładem może być przetłumaczenie
tekstu na język angielski, opracowanie konspektu lekcji.
MYŚLENIE
Myślenie dywergencyjne vs myślenie konwergencyjne
Myślenie dywergencyjne (inaczej: rozbieżne) pojawia się w wypadku, jeśli
istnieje wiele możliwych rozwiązań sytuacji problemowej Chcąc rozwijać
myślenie dywergencyjne, możemy polecić uczniom, aby dopisali ciąg dalszy
opowiadania lub narysowali dom swoich marzeń. Wiele problemów
naukowych ma charakter dywergencyjny.
Myślenie konwergencyjne (inaczej: zbieżne) pojawia się w przypadku,
kiedy problem posiada jedno właściwe rozwiązanie Taki charakter mają np.
testy wielokrotnego wyboru lub szukanie elementu, który nie pasuje do
pozostałych (np. jabłko, pomarańcza, ogórek, banan).
MYŚLENIE
Przejawem myślenia jest rozwiązywanie problemów, tj.
znajdowanie wyjścia, rozwiązania w sytuacjach nowych,
nieznanych.
Metody:
1/ metoda prób i błędów 2/ algorytm 3/ heurystyka
4/ poprzez wgląd: odpowiedź nasuwa się sama, jakby z nikąd, nagły
przebłysk – rozwiązanie często oryginalne
(przykład: przejazd pod wiaduktem)
Przeszkody w rozwiązywaniu problemów:
1/ Tendencja do potwierdzania
– szukanie dowodów potwierdzających i
ignorowanie tego co nie pasuje, stosowanie procedur potwierdzających
(przykład: prymus – chuligan
)
2/ Fiksacja
– niezdolność do widzenia problemu z nowej, innej
perspektywy, tendencja do powtarzania rozwiązań, które sprawdziły się
wcześnie, myślenie o przedmiotach w kategoriach ich typowych funkcji
(fiksacja funkcjonalna)
–
przykład: świeca
MYŚLENIE
Myślenie twórcze
Cechy myślenia twórczego:
1/ Oryginalność
2/ Płynność – ilość wytwarzanych w jednostce czasu pomysłów
rozwiązania jakiegoś problemu czy zadań
3/ Giętkość (elastyczność) – zdolność do złamania sztywności
(fiksacji) funkcjonalnej
Fazy myślenia twórczego:
1/ Dostrzeżenie problemu – otwartość umysłu
2/ Inkubacja
– dojrzewanie – gromadzenie wiedzy i informacji o
problemie
3/ Olśnienie (wgląd) – reakcja typu „Aha”
\4/ Weryfikacja
