Język, mowa

Język - system symboli służących do przekazywania myśli, uczuć i znaczeń
za pośrednictwem wypowiadanych słów, dźwięków bezsłownych, mimiki,
gestykulacji oraz innych sposobów o umownym znaczeniu.

W węższym znaczeniu - język to system znaków dźwiękowych i określonych
reguł fonologicznych, syntaktycznych i semantycznych rządzących
kombinacją tych znaków w akcie mowy.

Mowa

– jest czynnością posługiwania się językiem, przez co rozumie się

konkretne akty użycia języka, np. mowa ciała, esej

W węższym znaczeniu – mowa to czynności werbalne człowieka.
Język jest głównym narzędziem w procesie porozumiewania się ludzi, mowa
to konkretna realizacja tego procesu.

Język, mowa

Z badań nad skutecznością komunikacji, przeprowadzanych niezależnie od siebie

przez wiele ośrodków, wynika, że:
• treść wypowiedzi, a więc to co przekazujemy za pomocą słów tylko w 7%

wpływa na wiarygodność i skuteczność komunikacji,

• w 38% decyduje o tym ton głosu,
• a aż w 55% istota naszego przekazu zależy od komunikacji

pozawerbalnej, czyli tego, jak sprawnie działa nasz "język ciała".

Na „język ciała” składają się:
• Mimika
• Dotyk
• Gesty
• Kontakt wzrokowy
• Pozycja ciała
• Przestrzeń personalna i zachowania " terytorialne„
• Aranżowanie miejsca rozmowy

MYŚLENIE

Myślenie lub rozumowanie to złożony ciągły proces zachodzący w mózgu,
polegający na skojarzeniach i wnioskowaniu, operujący elementami ludzkiej
pamięci jak symbole, pojęcia, obrazy, dźwięki.

"Czynność myślenia jest łańcuchem operacji umysłowych,
za pomocą których przetwarzamy informacje zakodowane
w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Dzięki
myśleniu człowiek lepiej poznaje rzeczywistość, tworzy
plany i projekty, dokonuje odkryć, formułuje oceny i
wnioski"

[J. Kozielecki, Myślenie i rozwiązywanie problemów, w: Psychologia ogólna, red. T.

Tomaszewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 92].

Ludzkie myślenie jest realizowane przez procesy poznawcze (kognitywne)
opierające się na systemie pojęć o różnym stopniu konkretności łączone w
mózgu w mniej lub bardziej świadomy sposób.

MYŚLENIE

Mimo różnorodności form myślenia proces ten posiada pewne

cechy ogólne:

Myślenie wiąże się z procesami symbolicznymi, a nie np.

percepcyjnymi.

Myślenie jest niedostępne bezpośredniej obserwacji. Można o

nim wnioskować na podstawie wypowiedzi lub zachowania

osób myślących. Obecnie jednak można zaobserwować

myślenie np. na encefalografie.

Myślenie polega na operowaniu pewnymi elementami, które

można wyodrębnić teoretycznie, np.: komponenty

mięśniowe, słowa lub składniki języka, idee, wyobrażenia,

sądy, operacje i pojęcia, skrypty.

Myślenie jest ukierunkowane na rozwiązywanie problemów.

Warto również zaznaczyć, że myślenie umożliwia

generowanie problemów.

MYŚLENIE

Proces myślenia składa się z trzech podstawowych komponentów:
•

materiał, tj. informacje o świecie, zakodowane w wyobrażeniach,
spostrzeżeniach, pojęciach (np. liczby całkowite);

•

operacje umysłowe, tzn. elementarne transformacje dokonywane na
materiale (np. dodawanie lub odejmowanie);

•

reguły, czyli strategie porządkowania łańcucha operacji (np. wzory
matematyczne).

MYŚLENIE

OPERACJE UMYSŁOWE

1/ Analiza -

wyodrębnianie komponentów całości

2/ Synteza -

łączenie komponentów w całość

3/ Abstrahowanie

– wyodrębnianie pewnych cech obiektu z

pominięciem innych, nieistotnych

4/

Uogólnianie – łączenie cech wspólnych dla klasy obiektów,
tworzenie klasyfikacji

5/

Porównywanie – szukanie podobieństw i różnic pomiędzy

obiektami.

6/ Ustalanie relacji

np. semantycznych, włączenie

wyłączanie z zakresu definicji

MYŚLENIE

Reguły myślenia

Algorytmy

określają zbiory operacji, które należy kolejno

wykonać, chcąc zrealizować dany cel Wykonanie

algorytmu wymaga zwykle bardzo wiele czasu, choć

oczywiście zależy to od stopnia skomplikowania problemu.

Myślenie z wykorzystaniem reguł algorytmicznych to

myślenie algorytmiczne

Heurystyki

mają charakter intuicyjny, lecz ułatwiają radzenie

sobie w sytuacji problemowej.

Myślenie z wykorzystaniem reguł heurystycznych to myślenie

heurystyczne

MYŚLENIE

Cechy reguł algorytmicznych i heurystycznych:

Algorytmy są niezawodne, tzn. gwarantują rozwiązanie

wszystkich zadań danej klasy, natomiast heurystyki są
zawodne.

Algorytmy są określone, tj. pokazują, jaki skończony łańcuch

operacji trzeba wykonać w konkretnym zadaniu. Natomiast

heurystyki są mniej określone, czyli pozostawiają

użytkownikowi większą dowolność.

Algorytmy są masowe, czyli pozwalają rozwiązać całą klasę

zadań, natomiast heurystyki dzielą się na ogólne

(niespecyficzne) i szczegółowe (specyficzne). Heurystyki

ogólne (np. "Wykorzystuj dotychczasową wiedzę"

pozwalają rozwiązać wiele problemów, podczas gdy

heurystyki szczegółowe (np. reguły gry w szachy) odnoszą

się tylko do pewnej grupy zadań.

MYŚLENIE

Rodzaje myślenia:

Myślenie autystyczne vs myślenie realistyczne

Myślenie autystyczne to proces, obejmujący fantazje, marzenia, reakcje
nieświadome i idee niesprawdzalne za pomocą rzeczywistości zewnętrznej.
Przykładem może być fantazjowanie na temat "Co bym zrobił, gdybym był
bogaty". Ten typ myślenia odgrywa istotną rolę w aktach twórczych (np.
wzór strukturalny pierścienia benzenu został odkryty w czasie marzeń
sennych). Myślenie autystyczne występuje m.in. w schizofrenii
Myślenie realistyczne (ukierunkowane) wymaga, aby idee były
dostosowane do rzeczywistości, np. do sytuacji lub do określonych ram
czasowych. Ten typ myślenia występuje przy rozwiązywaniu problemów.
Pozwala ono określić cel i znaleźć sposoby jego realizacji.

MYŚLENIE

Dedukcja vs indukcja

Rozumowanie dedukcyjne

przechodzi od ogółu do szczegółu – cechy

danej kategorii przypisuje się obiektom, należącym do tej kategorii (np.

„Wszyscy studenci zdają egzaminy." – "Anna jest studentką." – "Anna zdaje
egzaminy.").
Rozumowanie indukcyjne

przechodzi od szczegółu do ogółu (np. "Anna

jest studentką." – "Anna zdaje egzaminy." – „Wszyscy studenci zdają
egzaminy").

Myślenie prelogiczne vs myślenie logiczne

Myślenie prelogiczne nie liczy się z prawami logiki, dopuszcza kontrasty,

kieruje się racjami emocjonalnymi, dominantami treściowymi i ubocznymi
asocjacjami.
Ten typ myślenia występuje u małych dzieci i u osób z zaburzeniami
psychicznymi.
Myślenie logiczne przebiega zgodnie z prawami logiki. Obserwujemy

w nim wyraźne uczłonowanie sekwencji myśli i ich wzajemnych relacji

MYŚLENIE

Myślenie konkretne vs myślenie abstrakcyjne

Inaczej: sensoryczno-

motoryczne vs pojęciowe.

Myślenie konkretne opiera się na manipulowaniu przedmiotami,

konkretami znanymi a własnego doświadczenia. Ten typ myślenia

występuje u zwierząt i u małych dzieci. Dzięki niemu dorośli rozwiązują

zadania praktyczne (np. przygotowanie posiłku).
Myślenie abstrakcyjne polega na operowaniu pojęciami. Ludzie dorośli

myślą za pomocą pojęć (np. opracowanie programu zajęć dydaktycznych)

Myślenie produktywne vs myślenie reproduktywne

Myślenie produktywne polega na wytworzeniu informacji nowych dla

podmiotu Przykładem może być pisanie wypracowań na wolny temat,

układanie kompozycji z kwiatów, odkrycie nowego leku.
Myślenie reproduktywne nie polega na mechanicznym odtwarzaniu
informacji, lecz na wykorzystywaniu dotychczasowej wiedzy podmiotu w

nowych sytuacjach problemowych. Przykładem może być przetłumaczenie

tekstu na język angielski, opracowanie konspektu lekcji.

MYŚLENIE

Myślenie dywergencyjne vs myślenie konwergencyjne

Myślenie dywergencyjne (inaczej: rozbieżne) pojawia się w wypadku, jeśli

istnieje wiele możliwych rozwiązań sytuacji problemowej Chcąc rozwijać

myślenie dywergencyjne, możemy polecić uczniom, aby dopisali ciąg dalszy

opowiadania lub narysowali dom swoich marzeń. Wiele problemów
naukowych ma charakter dywergencyjny.

Myślenie konwergencyjne (inaczej: zbieżne) pojawia się w przypadku,

kiedy problem posiada jedno właściwe rozwiązanie Taki charakter mają np.

testy wielokrotnego wyboru lub szukanie elementu, który nie pasuje do

pozostałych (np. jabłko, pomarańcza, ogórek, banan).

MYŚLENIE

Przejawem myślenia jest rozwiązywanie problemów, tj.

znajdowanie wyjścia, rozwiązania w sytuacjach nowych,

nieznanych.

Metody:
1/ metoda prób i błędów 2/ algorytm 3/ heurystyka
4/ poprzez wgląd: odpowiedź nasuwa się sama, jakby z nikąd, nagły

przebłysk – rozwiązanie często oryginalne

(przykład: przejazd pod wiaduktem)

Przeszkody w rozwiązywaniu problemów:

1/ Tendencja do potwierdzania

– szukanie dowodów potwierdzających i

ignorowanie tego co nie pasuje, stosowanie procedur potwierdzających

(przykład: prymus – chuligan

)

2/ Fiksacja

– niezdolność do widzenia problemu z nowej, innej

perspektywy, tendencja do powtarzania rozwiązań, które sprawdziły się

wcześnie, myślenie o przedmiotach w kategoriach ich typowych funkcji
(fiksacja funkcjonalna)

–

przykład: świeca

MYŚLENIE

Myślenie twórcze

Cechy myślenia twórczego:
1/ Oryginalność
2/ Płynność – ilość wytwarzanych w jednostce czasu pomysłów

rozwiązania jakiegoś problemu czy zadań

3/ Giętkość (elastyczność) – zdolność do złamania sztywności

(fiksacji) funkcjonalnej

Fazy myślenia twórczego:
1/ Dostrzeżenie problemu – otwartość umysłu
2/ Inkubacja

– dojrzewanie – gromadzenie wiedzy i informacji o

problemie

3/ Olśnienie (wgląd) – reakcja typu „Aha”
\4/ Weryfikacja