jezyk kolor

Funkcje językowe:

skutki uszkodzenia mózgu,

rozszczepiony mózg, różnice

półkulowe

Język jest specyficznie ludzką zdolnością



rola języka w komunikacji



rola języka dla rozwoju zdolności intelektualnych człowieka



kontrola mózgowa procesów językowych jest niezwykle
złożona:



dorosły człowiek ma bierna wiedzę odnoszącą się do 50.000 słów



wypowiadamy i rozpoznajemy mowę z prędkością 3 słowa/sec
(szybka sekwencja)



złożoność operacji wyrażania myśli poprzez mowę

Obserwacje Broca (1861) - pacjent Tan



zaburzenia ekspresji mowy (utrata zdolności mówienia)



uszkodzenie tylnej części dolnego zakrętu czołowego w
lewej półkuli

Film tonotono

Obserwacje Broca - inni pacjenci



ograniczenie ilości wypowiedzi



zaburzenia fluencji i artykulacji



wypowiedzi ograniczone do niegramatycznych,
„telegraficznych” skrótów

zaburzenia ekspresji mowy po uszkodzeniu tylnej, dolnej
części lewego płata czołowego:

Nous parlons avec l’hemisphere gauche”

(mówimy lewą półkulą)

Obserwacje Wernickiego



zachowana zdolność
płynnego mówienia



mowa pozbawiona sensu



zniekształcenia wyrazów



niewłaściwe wyrazy



”

słowa” nie istniejące w języku



brak świadomości zaburzeń

zaburzenie rozumienia mowy po uszkodzeniu górnego zakrętu
skroniowego lewej półkuli

Znaczenie obserwacji Wernickiego



oprócz kory czołowej również kora skroniowa
uczestniczy w procesach mowy



odmienny charakter zaburzeń - odmienność
funkcjonalna okolic czołowych (ekspresja mowy) i
skroniowych (rozumienie mowy)

Początki badań naukowych nad

mózgowymi mechanizmami języka

(XIX w.)



zaburzenia lub utrata zdolności mówienia po
uszkodzeniu tylnej części dolnego zakrętu czołowego w
lewej półkuli (pole Broca)



zaburzenie rozumienia mowy
po uszkodzeniu górnego zakrętu
skroniowego lewej półkuli
(pole Wernickego)

Poglądy XIX wieczne na asymetrię

mózgową



Funkcje językowe zlokalizowane są w lewej półkuli



Lewa półkula pełni dominującą rolę we wszelkich
funkcjach poznawczych, prawa półkula jest półkulą
podrzędną (Jackson)

Współczesne badania nad zaburzeniami mowy

wskutek uszkodzenia mózgu (afazjologia)

Afazja

to upośledzenie w zakresie odbioru treści

językowych, operowania nimi lub ich wyrażania
(nadawania) zaistniałe wskutek uszkodzenia mózgu

Nie wszystkie zaburzenia mowy są afazją



Trudności w mówieniu spowodowane przez nieprawidłowe
działanie obwodowych struktur (gardła, krtani i języka)
noszą nazwę dysartrii.



W afazji zaburzenia mowy mają względnie specyficzny
charakter i nie wynikają z upośledzenia umysłowego.
Pacjenci mają zachowaną zdolność prawidłowego
rozumowania i oceny zdarzeń.



Afazja z reguły jest wynikiem uszkodzenia półkuli
dominującej dla mowy (lewej); lokalizacja uszkodzeń
zróżnicowana



Etiologia uszkodzeń różna: zaburzenia krążenia
mózgowego (zawały, wylewy, niedotlenienie), padaczka,
operacje, uszkodzenia powypadkowe



Około 40% zawałów mózgu prowadzi do zaburzeń
afatycznych – poważny problem

Typy afazji



afazja ekspresyjna (Broca, ruchowa, motoryczna)



afazja recepcyjna (Wernickiego, czuciowa, sensoryczna)



afazja amnestyczna



afazja przewodzenia (kondukcyjna)



afazja transkorowa (ruchowa i czuciowa)



afazja globalna

Afazja Broca – zaburzenia ekspresji mowy

(uszkodzenia przednie)



Pacjenci wiedzą co chcą powiedzieć lecz nie mogą tego
wyrazić mową (zaburzone

wykonanie

)

Afazja Broca - ogólna charakterystyka



spowolniała mowa, wypowiedzi z trudem generowane



brak płynności, brak właściwej melodii języka



niewłaściwa artykulacja ale słowa sensowne



mowa ograniczona do prostych słów



brak słów funkcyjnych i końcówek



błędy gramatyczne (proste konstrukcje)



błędy nazywania



rozumienie nie zaburzone? (z wyjątkami dot. złożonych
składniowo zdań)



świadomość deficytów



mowa automatyczna (np. liczenie) i śpiewanie często
zachowane

(.wav)

Lubię chodzić do lasu

(.wav)

Nazywam się Marek ......

Afazja Broca - lokalizacja

uszkodzenia ograniczone do pola
Broca nie prowadzą do pełnej gamy
objawów

lokalizacja znacznie szersza niż
pole Broca (struktury otaczające i
głębsze – wyspa)

Objawy zbliżone do afazji Broca mogą występować po
uszkodzeniach podkorowych (wzgórze, jądra podstawy) i
móżdżkowych

Triada zaburzonych funkcji w afazji Broca



zaburzenia artykulacji (pamięci ruchów potrzebnych do
wypowiadania słów)



agramatyzm (używanie niewłaściwych konstrukcji
gramatycznych)



anomia (zaburzenie nazywania)

Afazja Wernickego - uszkodzenia tylne



Słabe rozumienie mowy oraz wytwarzanie mowy
pozbawionej sensu.



Pacjenci mają zachowaną zdolność mówienia (wykonania)
lecz mają kłopoty z wygenerowaniem zawartości
wypowiedzi

(treści)

Afazja Wernickego

- ogólna charakterystyka



mowa płynna i bogata



brak trudności artykulacyjnych



dobra melodia



używanie słów funkcyjnych i gramatycznych form



łączenie słów w sposób bezsensowny



stosowanie niewłaściwych słów (parafazje werbalne),
zniekształcanie słów (parafazje fonetyczne), używanie
"s

≈ów" nieistniejących w języku (neologizmy)



brak rozumienia mowy własnej, niemożność korygowania
własnych błędów, podpowiadanie nie przynosi efektów



brak (ograniczenie) świadomości deficytów



dobry kontakt socjalny

(.wav)

Paweł i Gaweł

Afazja Wernickego



rozpoznawania wypowiadanych słów



rozumienia znaczenia słów



zdolności do przekształcania myśli w słowa

Współwystępowanie kilku komponentów zaburzeń:

Zaburzenia tych aspektów języka mogą występować we
względnej izolacji - wówczas mają odrębne nazwy



rozumienie mowy rozpoczyna się w układzie słuchowym,
który rejestruje, analizuje i rozpoznaje poszczególne
dźwięki mowy



rozpoznawanie

≠

rozumienie



rozpoznawanie słów jest zadaniem percepcyjnym (wymaga
pamiętania sekwencji dźwięków składających się na dane
słowo)



rozumienie wymaga odniesienia do śladów pamięciowych
dotyczących znaczenia

Zaburzenie rozpoznawania mowy

- lokalizacja



uszkodzenie pola Wernickego



przerwanie połączeń kory słuchowej
z polem Wernickego

Zaburzenie rozpoznawania: czysta głuchota słów

Objawy:



brak rozumienia mowy



zniekształcona ekspresja werbalna (brak rozumienia i

kontroli mowy własnej)



zachowana zdolność rozumienia dźwięków z otoczenia



zachowana zdolność rozumienia intonacji



zachowane czytanie i pisanie ze zrozumieniem!

Podstawowy deficyt:

Zaburzenie rozpoznawania słów w wersji dźwiękowej.

Zaburzenie rozumienia znaczenia słów (wypowiadanych!)

jest tylko skutkiem tego deficytu

Zaburzenia rozpoznawania mowy nie jest jedynym i

wystarczającym komponentem afazji Wernickego

niezdolność do rozumienia znaczenia słów

i do wyrażania myśli przez mowę

Rozumienie znaczenia słów



słowa odnoszą się do czynności, przedmiotów, relacji



znaczenie słów określone jest przez ślady pamięciowe z
nim skojarzone przechowywane
w korze asocjacyjnej

Zaburzenia rozumienia - lokalizacja

uszkodzenie tzw. tylnego
obszaru językowego
(otoczenie tylnej części
bruzdy Sylwiusza)

zaburzenie wymiany
informacji pomiędzy słuchową
reprezentacją słów a ich
znaczeniem
przechowywanym w korze
asocjacyjnej

Rozumienie mowy jest procesem

hierarchicznym



rozpoznawanie poszczególnych dźwięków tworzących słowo
- kora słuchowa



odnalezienie słuchowej reprezentacji słowa (sekwencji
dźwięków) - „słownik” mieszczący się w okolicy Wernickiego



aktywacja śladów pamięciowych z nim związanych (w korze
asocjacyjnej) - za pośrednictwem tylnego obszaru
językowego



Pełne objawy afazji Wernickego nie występują po
uszkodzeniach ograniczonych do pola Wernickego



Występują po lezjach bardziej rozległych obejmujących
sąsiednie rejony (tylny obszar językowy)



Utrata zdolności rozumienia znaczenia nazw nie musi
oznaczać utraty wiedzy o obiektach, które te nazwy
oznaczają (np. pacjent nie umie odpowiedzieć na pytanie
„Co oznacza słowo pies” lecz prawidłowo określa jego
cechy, gdy pokaże mu się obrazek psa)

Wiedza o obiektach może być zachowana, lecz zaburzona jest
zdolność do uruchomienia tej wiedzy za pomocą odpowiednich
słów

Afazja Wernickiego – współwystępowanie

dwóch uszkodzeń:



uszkodzenie pola Wernickiego

→

pacjent nie rozpoznaje

słów i nie może ich powtórzyć



uszkodzenie tylnego obszaru językowego

→

pacjent nie rozumie znaczenia słów i nie może

generować sensownej mowy (ubrać myśli w słowa)

Współczesne obserwacje skutków

uszkodzenia mózgu - podsumowanie



Uszkodzenia prawej półkuli u praworęcznych niezwykle rzadko

prowadzą do afazji (3-4%)



Ani afazja Broca, ani afazja Wernickego nie występuje po

uszkodzeniach ograniczonych do pola Broca/ Wernickego.

Uszkodzenia prowadzące do afazji obejmują z reguły znacznie

większe obszary i często dotyczą struktur leżących w głębszych

partiach mózgu (np. wyspę w przypadku afazji Broca) oraz istoty

białej (połączeń między strukturami).



Uszkodzenia przednie i tylne mózgu prowadzą do zaburzeń

różnych aspektów funkcji językowych, których nie da się

sprowadzić do dwóch wymiarów: ekspresji vs rozumienia mowy.



Istnieje duże zróżnicowanie indywidualne co do miejsca

uszkodzenia wywołującego określone zaburzenia.



Zarówno ręczność pacjentów, jak i płeć mają wpływ na

lateralizację funkcji mowy w mózgu.

Split brain

(rozszczepiony mózg)

Rozszczepiony mózg (przecięcie spoidła

wielkiego łączącego dwie półkule

mózgowe)



przecięcie spodła wielkiego u pacjentów cierpiących na
ciężką postać epilepsji



możliwość obserwacji jak funkcjonuje każda z półkul
oddzielnie i jakie ma możliwości w zakresie kontroli
różnych funkcji (informacja trafiająca do jednej z półkul jest
niedostępna drugiej)

Badania Rogera Sperry’ego (nagroda Nobla)
w latach 60. XX w

Split brain - skutki



zniesienie (zmniejszenie) napadów padaczkowych



normalne funkcjonowanie w życiu codziennym



skutki obserwowane tylko w specjalnie zaaranżowanych
sytuacjach eksperymentalnych

Rozdzielony mózg (split brain)

- funkcje motoryczne i somatosensoryczne



ruchy prawej ręki są sterowane
przez lewą półkulę



ruchy lewej ręki są sterowane
przez prawą półkulę



lewa półkula otrzymuje
informacje czuciowe z prawej
ręki, a prawa półkula z lewej ręki

Split brain - funkcje wzrokowe



informacja z lewego pola widzenia dociera wyłącznie do
prawej półkuli



informacja z prawego pola dociera do lewej półkuli

Split brain - sytuacja eksperymentalna



krótkotrwałe (poniżej 200 ms) ekspozycje bodźców
wzrokowych w lewym lub prawym polu widzenia



odpowiedź werbalna dotycząca bodźca lub identyfikacja
dotykowa (lewą lub prawą ręką)

Split brain



prawa półkula rozumie znaczenie obrazka i jest w stanie
wybrać pasujący do niego przedmiot



nie jest w stanie słownie określić co widziała (lewa,
“mówiąca” półkula nie otrzymała żadnej informacji)

Prawa półkula rozumie znaczenie pisanych słów!

Pacjent jest w stanie lewą ręką wskazać
desygnat słowa

Kompetencje językowe prawej półkuli



rozumie znaczenie wzrokowych reprezentacji przedmiotów



nie może wypowiadać się słownie



rozumie znaczenie wzrokowo prezentowanych słów



Czy prawa półkula rozumie język mówiony?



Jakie komponenty języka (składniowe, fonologiczne,
semantyczne) są jej dostępne?

Kompetencje językowe prawej półkuli cd.

(badania Zaidela i Gazzanigi)



rozumienie słów konkretnych i niektórych abstrakcyjnych
prezentowanych w lewym polu (wybór desygnatu lewą
ręką)



rozumienie języka mówionego lepsze niż pisanego



możliwość pisania liter (w ograniczonym zakresie)

Kompetencje językowe prawej półkuli cd.

(urządzenia Gazzanigi i Zaidela)



rozumienie prostych zdań (złożone niedostępne)



sterowanie czynnościami adekwatnie do instrukcji

(Test żetonów prezentowanych w LFV/prawej półkuli)



brak zdolności fonologicznych (dobieranie podobnie

brzmiących nazw, dobieranie rymów)



gramatyczne właściwości języka dostępne w ograniczonym

stopniu (zdania poprawne vs niepoprawne, rzeczownik vs

czasownik)



słownik na poziomie 10 lat, rozumienie języka: 3-6 lat

Wyłączne kompetencje lewej półkuli



ekspresja mowy



funkcje fonologiczne

Kompetencje prawej półkuli



w ograniczonym zakresie wszystkie pozostałe zdolności
językowe

Deficyty odseparowanej lewej półkuli



zubożony słownik



czytanie spowolnione

prawa półkula jest potrzebna by procesy mowy przebiegały
normalnie



Badania nad split brain - rewizja dotychczasowych
poglądów dotyczących mózgowych mechanizmów mowy i
specjalizacji półkulowej

w procesach mowy uczestniczy prawa półkula

Czy prawa półkula wnosi do procesów

językowych jakiś ważny, specyficzny

wkład?



komunikacja językowa opiera się nie tylko o informacje
zawarte w treści zdań i ich składni ale również w intonacji i
emocjonalnym wyrazie



prawa półkula odgrywa w tych procesach zasadniczą rolę

Aprozodia emocjonalna



zaburzenia dotyczące rozumienia i generowania intonacji i
emocjonalnego wyrazu wypowiedzi



występują po prawostronnych uszkodzeniach mózgu



z tymi zaburzeniami współwystępują zaburzenia mimiki
oraz gestów

Złożone funkcje językowe prawej półkuli:

uszkodzenia powodują trudności w ocenie

znaczenia złożonych wypowiedzi



Pacjenci z uszkodzeniem prawej półkuli (bez objawów
afazji) mają trudności z rozumieniem złożonych treści
językowych (dyskurs)



Trudności z wychwyceniem

subtelności językowych



treści humorystyczne



morał



metafory („leje jak z cebra”, „pasuje jak wół do karocy”)



przysłowia („gdyby kózka nie skakała...”) - interpretacja
dosłowna



Językowe funkcje prawej półkuli stanowią ważne
uzupełnienie funkcji lewopółkulowych, warunkując
prawidłową komunikację językową.



Funkcje językowe prawej półkuli nie ograniczają się do
powielenia w zubożonej formie kompetencji lewej.

Ewolucja poglądów



od całkowitej dominacji lewej półkuli
(poglądy 19-to wieczne)



poprzez względną dominację (badania split brain)



do uzupełniającego się wkładu obu półkul: w
niektórych funkcjach prawa półkula pełni wiodącą
rolę (poglądy współczesne); pełna komunikacja
wymaga udziału obu półkul

Podobieństwo vs różnice półkulowe

(asymetria półkulowa)



Dwie półkule wykazują duży stopień podobieństwa
budowy i funkcji



Różnice są subtelne i jedynie nakładają się na
zasadnicze podobieństwo

Koncepcja „półkulowości” a współczesna

wiedza o różnicach półkulowych



Wyciąganie nieprawdziwych wniosków z danych naukowych

(np. wszystko co werbalne jest domeną lewej półkuli)



Opracowanie koncepcji daleko wykraczających poza

stwierdzone fakty (koncepcja półkulowości)



Teza o możliwości wyjaśniania różnic kulturowych (np.

różnice między Wschodem i Zachodem) i indywidualnych

(np. stopnia kreatywności jednostki) w oparciu o asymetrię

mózgową

rozmycie granic pomiędzy nauką a spekulacją

Koncepcja „półkulowości”



Ludzie różnią się co do stopnia w jakim „używają” lewej i

prawej półkuli mózgu: „lewopółkulowcy” i „prawopółkulowcy”



Asymetria mózgowa uzewnętrznia się w codziennych

zachowaniach ludzi



Modele kształcenia preferowane w zachodniej cywilizacji

odwołują się do myślenia „lewopółkulowego”, zaniedbując

możliwości prawej półkuli

Konsekwencje praktyczne koncepcji

półkulowości



Opracowano testy badające półkulowość

→

opieranie decyzji dotyczących wyboru zawodu i

współmałżonka na tych testach



Treningi: nowych kierunków marketingu, zwiększenia
wydajności pracy, satysfakcji pracowników, poprawy
stosunków interpersonalnych

Systemy nauczania z perspektywy„półkulowości”



Nauczanie w szkole nastawione jest na czytanie, pisanie,
arytmetykę

→

kształcenie funkcji lewopółkulowych

→

blokowanie rozwoju prawej półkuli



W szkole należy rozwijać myślenie „niepojęciowe” i
kreatywność artystyczną czyli funkcje prawopółkulowe

→

trenowanie prawej półkuli „uwolni” ją od „interferencji” ze

strony lewej półkuli

Krytyka „półkulowości”



Testy badające „półkulowość” nie wykazują korelacji ze stroną

uszkodzenia – są niewiarygodne



Brak danych naukowych potwierdzających, że w codziennej

aktywności opieramy się na działaniu jednej z półkul. Przeciwnie,

w realizacji każdego nawet prostego zadania zaangażowane są

obie półkule.



Twierdzenie, że dwie półkule są używane w różnym stopniu przez

poszczególne osoby nie jest prawdziwe. Ludzie nie dzielą się na

„lewopółkulowców” i „prawopółkulowców” t.j. takich, którzy

używają raczej swoich lewych lub prawych połówek mózgu.



Treningi i terapie oparte na koncepcji półkulowości czasem

przynoszą pozytywne skutki. To nie dowodzi, że koncepcja jest

słuszna.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Język jako narzędzie paradoksy
Język w zachowaniach społecznych, Wykład na I roku Kulturoznawstwa (1)
Zespoły upośledzonego wchłaniania IBS kolor 2007 Mrowiec
Język haseł przedmiotowych2
Armageddon kolor
Laboratorium jezyk c4 2013
jama ustna druk kolor
motywy literackie matura 2016 język polski
Jezyk polski 5 Ortografia Zas strony 48 49 id 222219
Kurcz Język a myślenie rozdział 12

więcej podobnych podstron