Materiały z farmakognozji dla studentów III roku farmacji

Fitochemia

Olejki eteryczne

Olejki eteryczne są znanymi od wieków substancjami roślinnymi, których używa się do celów kosmetycznych,
leczniczych i spożywczych. Ze względu na łatwość ich otrzymywania z roślin (poprzez destylację z parą

wodną) należą do jednych z najdłużej wykorzystywanych przez ludzi substancji leczniczych pochodzenia
roślinnego. Z tego też względu są one najlepiej chyba poznanymi pod względem działania substancjami

roślinnymi. Duża różnorodność w budowie chemicznej olejków eterycznych pociąga za sobą dużą rozpiętość
w zakresie działań farmakologicznych. Olejki posiadają jednak wspólne dla wszystkich działanie - po

zastosowaniu w postaci nierozcieńczonej drażnią skórę i błony śluzowe. Większość z nich posiada również
charakterystyczny zapach i smak, co sprawia, że są one często stosowane jako corigens - czyli substancje

poprawiające zapach lub smak preparatów farmaceutycznych.
Mimo dużej różnorodności w aktywności farmakologicznej można wyróżnić kilka najczęściej spotykanych

typów działań olejków eterycznych:

1. Działanie drażniące skórę (rubefacienta, irritantia), które objawia się jej zaczerwienieniem.

Nieumiejętnie użyte olejki mogą wywoływać stany zapalne. Za tego typu działanie odpowiedzialne są
takie substancje jak pinen, limonen, kamfora czy borneol oraz izosiarkocjaniany. Działanie takie

obserwuje się najczęściej po zastosowaniu takich olejków jak Oleum Rosmarini, Oleum Eucalipti,
Oleum Sinapis lub też wyizolowanych z nich substancji czynnych.

2. Działanie moczopędne (diuretica). Polega ono na drażnieniu kanalików nerkowych przez związki

pochodzące z olejków eterycznych. Takie właściwości posiada dużo olejków, a szczególnie Oleum

Juniperi i Oleum Petroselin. Z reguły jednak w tym celu stosuje się inne, słabsze olejki. Należy
pamiętać, że zbyt duże ich dawki mogą uszkadzać kanaliki nerkowe.

3. Działanie wykrztuśne (expectorans). Większość olejków o tym działaniu można podawać drogą

doustną. Wchłaniają się one wtedy z przewodu pokarmowego i są częściowo wydalane z organizmu

przez drogi oddechowe. Drażnią błonę śluzową oskrzeli, prowadząc do nasilonej sekrecji śluzu i
pobudzenia ruchu rzęsek wyścielających drogi oddechowe. Prowadzi to w końcu do nasilenia

odruchu kaszlu. Olejki o tym działaniu można podawać również droga wziewną za pomocą inhalacji.
Działaniem takim charakteryzuje się na przykład Oleum Anisi, Oleum Eucalypti czy Oleum Thymi.

4. Działanie przeciwzapalne (antiphlogastica), które związane jest z obecnością azulenów w niektórych

olejkach. Takim działaniem charakteryzują się O. Chamomillae i O. Millefolii.

5. Działanie żółciopędne i żółciotwórcze (cholagoga, choleretica). Takimi właściwościami charakteryzuje

się O. Menthae piperitae i jego główny składnik mentol, oraz takie składniki olejków jak borneol

fenchon, pipeny, terpineol.

6. Działanie spazmolityczne w obrębie przewodu pokarmowego. Takie działanie mają surowce

olejkowe: Anthodium Chamomillae, F. Carvi, F. Foeniculi, F. Coriandri, Rchizoma Calami i ich
wyizolowane olejki. Są one szczególnie często stosowane u dzieci i osób starszych.

7. Działanie przeciwrobacze (anthelmintica), którym charakteryzują sie olejki zawierające tujon np:

Herba Absinthii. Ze względu na szeroką gamę nowoczesnych i o wiele bezpieczniejszych leków (tujon

jest toksyczny), takie wykorzystanie surowców olejkowych nie jest obecnie spotykane w praktyce.

8. Działanie antyseptyczne, które wykazują olejki zawierające dużo związków fenolowych np: O. Thymi,

O. Caryophylii.

9. Działanie polegające na zwiększaniu łaknienia np O.Aurantii, O. Cinnamoni. Najczęściej związane jest

z obecnością substancji goryczowych.

10. Inne, indywidualne dla olejków działania np uspokajające dla Oleum Valerianae lub poronne dla

Oleum Sabine.

11. Działanie aromatyzujące, które wykorzystuje się do poprawy smaku i zapachu leków.

Olejki stosuje się najczęściej na kilka sposobów:

1. Poprzez inhalacje – kilka kropel olejku dodaje się do gorącej wody, a następnie wdycha parę

zawierającą olejek. Można to robić za pomocą miski i ręcznika (zakrywając ręcznikiem głowę i

nachylając się nad panującym naczyniem) lub z wykorzystaniem specjalnie skonstruowanych w tym

Źródło materiałów: ww.farmakognozja.farmacja.pl | Przekonwertowanie do PDF: p. Zosia :-)

Materiały z farmakognozji dla studentów III roku farmacji

Fitochemia

celu inhalatorów. Ta metoda wykorzystywana jest w przypadku olejków o działaniu
przeciwbakteryjnym czy wykrztuśnym. Stosowana jest też z pewnymi modyfikacjami w aromaterapii.

2. Na powierzchnię skóry – olejek jest składnikiem maści, lub oleju do masażu, który aplikujemy na

skórę. Ten sposób wykorzystuje się często w aromaterapii (olejki do masażu) lub w przypadku

olejków o działaniu rozgrzewającym, stosowanych w chorobach reumatycznych. Nie należy używać
samych olejków bezpośrednio na skórę – działają wtedy silnie drażniąco i uszkadzająco.

3. W preparatach złożonych do użytku wewnętrznego - syropach, tabletkach do ssania. Tak stosuje się

olejki o działaniu wykrztuśnym czy przeciwbakteryjnym. Olejki mające działania żółciopędne czy

pobudzające wydzielanie soku żołądkowego stosuje się najczęściej w nalewkach złożonych i
tabletkach do połykania

Aromaterapia

Aromaterapia jest niekonwencjonalnym sposobem wykorzystania tkwiących w olejkach eterycznych

właściwości leczniczych. Opiera się ona na odmiennych, niż w przypadku medycyny tradycyjnej, koncepcjach
leczenia człowieka. W aromaterapii zakłada się, że pacjent jest integralną całością, a podawanie olejków ma

na celu przywrócenie mu pierwotnej równowagi i pobudzenie jego naturalnych sił obronnych, co prowadzi
do usunięcia dolegliwości. Metoda ta wykorzystuje pojedyncze olejki lub ich specjalnie dobrane mieszaniny.

Aromatoterapia jest kontrowersyjną metodą leczniczą, co nie wyklucza jednak jej przydatności jako
pomocniczej terapii w leczeniu niektórych schorzeń, szczególnie tych, które związane są ze stanami

emocjonalnymi człowieka np. skutków długotrwałego stresu. Należy również pamiętać, że stosowane w tej
metodzie leczenia drogi podania olejków pozwalają na ujawnienie się niektórych z udokumentowanych przez

klasyczną medycynę efektów leczniczych. Może to w pewnym stopniu uzasadniać ich
aroamatoterapeutyczne działania lecznicze. Nie bez znaczenia dla skuteczności aromaterapii może być

również efekt oddziaływania samych zapachów, jakimi obdarzone są olejki, na psychikę człowieka. Ten
mechanizm jest zresztą wskazywany przez jedną z teorii opisujących podstawy działania aromaterapii.

Istniejące sceptyczne podejście do tej metody leczenia wynika z braku w pełni wiarygodnych danych, które
wskazywałyby na większą niż w przypadku placebo efektywność aromaterapii.

Aromatoterapia stosuje następujące sposoby aplikacji olejków eterycznych:

1. Kąpiele aromatyczne – jest to kąpiel w ciepłej wodzie z dodatkiem niewielkich ilości olejków

eterycznych (około 10 kropel olejku na wodę). Kąpiel taka powinna trwać około 15-30 minut. Należy

poprzedzić ją prysznicem lub zwykłą kąpielą z użyciem normalnych kosmetyków – samą kąpiel
aromatyczną należy przeprowadzić bez takich specyfików. Olejek dodany do wody należy dokładnie

rozmieszać. Niektóre “szkoły” pozwalają na dodanie do takiej kąpieli niewielkich ilości oleju
kokosowego, mleka lub miodu. Po zakończeniu nie należy spłukiwać ciała wodą.

2. Kompresy aromatyczne – jest to stosowany miejscowo kompres, który przygotowuje się poprzez

nasączenie np. ręcznika wodnym “roztworem” olejku. “Roztwór” taki przygotowuje się poprzez

dodanie i dokładne wymieszanie 5-10 kropel olejku w połowie szklanki ciepłej wody.

3. Masaże aromatyczne – są to masaże części bądź całego ciała, wykonywane z wykorzystaniem

olejowych roztworów olejków eterycznych. Roztwory te wykonuje się poprzez dodanie (i
wymieszanie) 15 do 30 kropel olejku aromatycznego do oleju bazowego np.: oleju z nasion

winogron, ze słodkich migdałów, olej z jojoby lub w ostateczności z oliwek. Po masażu należy
poczekać w spokoju kilkanaście minut, co pozwoli na wchłonięcie olejku przez skórę. Do masażu

wystarczają 1- 2 łyżki stołowe oleju. Nadmiar przygotowanego oleju do masażu można
przechowywać w butelce z ciemnego szkła, w chłodnym miejscu - ale nie w lodówce.

4. Lampy zapachowe – są to podgrzewane naczynia (miski) zawierające wodę, do której dodaje sie 5-10

kropli olejku eterycznego. Ogrzewana woda paruje, a wraz z nią olejek, który oddziałuje na osoby w

pomieszczeniu. Ważne jest, aby nie przegrzewać naczynia (temperatura nie powinna przekraczać 55
stopni C). Jeżeli woda wyparuje za szybko wówczas olejek osadzi się na dnie miski i ogrzewany spali

się zmieniając swój zapach i działanie

Budowa chemiczna i właściwości fizykochemiczne olejków eterycznych

Źródło materiałów: ww.farmakognozja.farmacja.pl | Przekonwertowanie do PDF: p. Zosia :-)

Materiały z farmakognozji dla studentów III roku farmacji

Fitochemia

Olejki eteryczne są grupą bardzo różnorodnych pod względem chemicznym substancji lotnych. Podstawą

zakwalifikowania do tej grupy jest nie budowa chemiczna, ale zespół właściwości fizykochemicznych, oraz
sposób ich izolacji z surowca roślinnego - najczęściej poprzez destylację z parą wodną. W temperaturze

pokojowej są cieczami, często oleistymi. Po naniesieniu na papier pozostawiają tłustą palmę, która znika po
paru godzinach. Temperatura wrzenia składników olejków waha się od 50 do 320o C. Ich gęstość jest zwykle

niższa od gęstości wody, w której są praktycznie nierozpuszczalne. Rozpuszczają się za to w etanolu,
rozpuszczalnikach tłuszczowych i samych tłuszczach. Są optycznie czynne. Mogą być bezbarwne, rzadziej

brunatne, niebieskawe lub zielonkawe. Posiadają charakterystyczne zapachy. Niektóre z olejków mogą przy
dłuższym przechowywaniu ulec zestaleniu. Wytrącane w ten sposób składniki olejku nazywamy

stearoptenami.

Pod względem chemicznym olejki eteryczne stanowią wieloskładnikowe mieszaniny związków mono-,
seskwi- i dwuterpenowych lub pochodnych fenylopropanu (fenole). Związki te mają charakter

węglowodorów, alkoholi, aldehydów, ketonów, estrów bądź eterów. Część olejków zawiera również
substancje siarkowe, azotowe, kumaryny i inne, rzadziej występujące związki. W skład jednego olejku może

wchodzić kilkadziesiąt różnych związków, jednak w większości z nich spotykamy jeden główny składnik
odpowiedzialny za zapach i często za właściwości farmakologiczne. Procentowy udział poszczególnych

składników w olejku jest zmienny i zależy od wielu czynników, zarówno genetycznych (gatunek, rasa
chemiczna rośliny) jak i środowiskowych (np. klimat, nasłonecznienie w miejscu wzrostu rośliny). Z tego też

powodu olejki klasyfikuje się i ocenia najczęściej na podstawie zawartości głównego składnika np. mentolu
czy tymolu.

Do najczęstszych i najważniejszych związków wchodzących w skład olejków eterycznych należą:

1. Terpeny

a. Monoterpeny

cytral
linalol

limonen
mentol

karweol
α-pinen

tujon

b. Seskwiterpeny

α-bisabolol
kadinen

absyntyna
chamazulen

aldehyd anyżowy

2. Pochodne fenylowe

anetol
tymol

azaron

3. Inne związki

izosiarkocjanian allilu
kalamen

Surowce olejkowe

Olejki są głównymi składnikami czynnymi wielu surowców farmagnostycznych. Można je spotkać w bardzo
wielu gatunkach roślin. Za surowce olejkowe uważa się jednak zwykle takie, które zawierają powyżej 0,01%

olejku. Niektóre z surowców olejkowych mogą zawierać aż 20 % olejków eterycznych.
Olejki eteryczne mogą znajdować się w zewnątrztkankowych elementach roślin (włoski gruczołowe) lub w

strukturach wewnątrztkankowych takich jak: specjalne komórki olejkowe, przewody czy zbiorniki olejkowe.

Źródło materiałów: ww.farmakognozja.farmacja.pl | Przekonwertowanie do PDF: p. Zosia :-)

Materiały z farmakognozji dla studentów III roku farmacji

Fitochemia

Rzadziej, u nielicznych gatunków olejki magazynowane są w postaci emulsji bezpośrednio w protoplazmie
komórki.

Do surowców olejkowych zaliczamy:



Anthodium Anthemidis – Koszyczek rumianku rzymskiego



Anthodium Arnicae – Koszyczek arniki



Anthodium Chamomillae – Koszyczek rumianku



Flos Lavendulae – Kwiat lawendy



Flos Tanaceti – Kwiat wrotyczu



Folium Melissae – Liść melisy



Folium Menthae piperitae – Liść mięty pieprzowej



Folium Rosmarini – Liść rozmarynu



Folium Salviae officinalis – Liść szałwii lekarskiej



Fructus Anisi – Owoc anyżku



Fructus Carvi – Owoc kminku



Fructus Coriandri – Owoc kolendry



Fructus Foeniculi – Owoc kopru włoskiego



Fructus Juniperi – Owoc jałowca



Fructus Petroselini – Owoc pietruszki



Gemmae Pini – Paczki sosny



Herba Absinthii – Ziele piołunu



Herba Majoranae – Ziele majeranku



Herba Millefolii – Ziele krwawnika



Herba Serpylli – Ziele macierzanki



Herba Thymi – Ziele tymianku pospolitego



Pericarpium aurntii amari – Owoc pomarańczy



Radix Angelicae – Korzeń arcydzięgla



Radix Artenisiae – Korzeń bylicy



Radix Inulae – Korzeń omanu



Radix Levistici– Korzeń lubczyka



Radix Ononidis – Korzeń wilżyny



Radix Petroselini – Korzeń pietruszki



Radix Pimpinellae – Korzeń biedrzyńca



Radix Valerianae – Korzeń kozłka



Rhizoma Calami – Kłącze tataraku



Semen Sinapis albe – Nasienie gorczycy białej



Semen Sinapis nigrae – Nasienie gorczycy czarnej



Strobili Lupuli – Szyszki chmielu

Uzyskiwanie olejków eterycznych

Olejki eteryczne izoluje się z materiału roślinnego kilkoma sposobami

1. Destylacja z parą wodną – jest najczęściej spotykaną techniką, którą wykorzystuje się przy

uzyskiwaniu większości olejków eterycznych. Materiał roślinny po zlaniu wodą poddaje się destylacji

w aparaturze z zamkniętym obiegiem wody. Po pewnym czasie w specjalnie wydzielonej części
aparatury (gdzie kondensuje para wodna i składniki olejku) zbiera się olejek, który zlewa się znad

warstwy towarzyszącej mu wody.

2. Tłoczenie na zimno – polega na mechanicznym wyciskaniu olejku z materiału roślinnego – tę

technikę wykorzystuje się głównie do produkcji olejków z owoców cytrusowych.

3. Ekstrakcja – surowiec poddaje się ekstrakcji rozpuszczalnikiem, w którym rozpuszczają się składniki

olejku. Następnie rozpuszczalnik odparowuje się, pozostawiając mniej lotny od niego olejek. Wadą
tej metody jest to, że gotowy olejek zawiera resztki użytego do ekstrakcji rozpuszczalnika.

Źródło materiałów: ww.farmakognozja.farmacja.pl | Przekonwertowanie do PDF: p. Zosia :-)

Materiały z farmakognozji dla studentów III roku farmacji

Fitochemia

4. Enfluerage (wywanianie) – jest to bardzo pracochłonna technika wykorzystywana do uzyskiwania

olejków z płatków niektórych roślin np.: róży. Na płyty szklane pokryte cienko tłuszczem wykłada się

płatki kwiatów. Po ok. 12 godzinach zostają one usunięte, a ich miejsce zastępują nowe, świeże. Ta
czynność powtarzana jest kilkukrotnie. Następnie z tłuszczu (zwanego pomadą), poprzez użycie

alkoholu, ekstrahuje się substancje aromatyczne. Później alkohol jest odparowywany.

Olejki eteryczne

Z wielu roślinnych surowców olejkowych izoluje się olejki eteryczne, które wykorzystywane są jako
substancje lecznicze w leczeniu różnego rodzaju schorzeń. Poniżej znajdziecie charakterystykę, oraz

zastosowanie kilkunastu najważniejszych moim zadaniem olejków.

Oleum Anisi – Olejek anyżowy. Uzyskiwany jest z owoców anyżku (Fructus Anisi). Głównymi składnikami
olejku są anetol i aldehyd anyżowy. Olejek ma właściwości wykrztuśne. Wynika to z drażniącego działania

olejku na błony śluzowe dróg oddechowych, co prowadzi do nasilenia wydzielania śluzu i pobudzenia ruchu
rzęsek wyścielających drogi oddechowe. Działanie to obserwuje się zarówno po podaniu drogą wziewną jak i

doustną. Po podaniu doustnym olejek anyżowy wykazuje również właściwości spazmolityczne w obrębie
przewodu pokarmowego. Dlatego stosuje się go również jako środek zapobiegający wzdęciom i ułatwiający

trawienie. U kobiet karmiących zwiększa laktację, a jego substancje czynne są obecne w mleku matki nadając
mu słabe właściwości wiatropędne. Olejek anyżowy jest składnikiem wielu preparatów złożonych o działaniu

wykrztuśnym i wiatropędnym.

Oleum Calami – Olejek tatarakowy. Uzyskuje się go z kłącza tataraku zwyczajnego (Rhizoma Calami).
Głównym składnikiem olejku jest azaron. Zawiera też miedzy innymi kalamen i pinen. Olejek ten, po podaniu

doustnym pobudza wydzielanie soku żołądkowego i przyspiesza procesy trawienne (stomachicum,
carminativum). Wykorzystuje się to między innymi w braku łaknienia, wzdęciach, kolce jelitowej. Obecnie

jest jednak rzadko stosowany (np. preparat Undenol). Dzięki swoim właściwościom przeciwbakteryjnym,
przeciwzapalnym i przeciwświądowym można go stosować jako składnik płukanek do gardła, oraz do kąpieli

leczniczych w wielu chorobach skóry np. łupieżu. Olejek tatarakowy dodany do tych kąpieli nadaje im
również działanie uspokajające i relaksujące, co przypisuje się zawartemu w nim azaronowi.

Oleum Carvi - Olejek kminkowy. Uzyskuje się go z owoców kminku zwyczajnego (Fructus Carvi). Olejek

uzyskany z tego surowca zawiera takie substancje czynne jak: karwon, limonen i karweol. Oleum crarvi jest
składnikiem preparatów stosowanych w zaburzeniach trawiennych. Olejek ma działanie przeciwskurczowe,

poprawia perystaltykę przewodu pokarmowego i zapobiega wzdęciom. Ma działanie mlekopędne i słabo
moczopędne. Jest też stosowany w celu poprawy smaku i zapachu niektórych form leku (corrigens). Uwaga,

olejku nie należy stosować u niemowląt , a u dzieci do 7 roku życia stosować ostrożnie.

Oleum Chamomillae - Olejek rumiankowy. Uzyskuje się go z kwiatostanu rumianku pospolitego (Anthodium
Chamomillae). Zawiera on takie substancje czynne jak chamazulen czy alfa-bisabolol. Substancje te

warunkują działania terapeutyczne olejku jak i samego surowca. Olejek rumiankowy wykorzystywany jest
głównie jako składnik preparatów złożonych (np.: Aesculanu). Jego substancje czynne mają stosunkowo silne

właściwości przeciwzapalne. Po podaniu doustnym wykazują takie działanie również w obrębie przewodu
pokarmowego. Dlatego też jest chętnie wykorzystywany jako składnik preparatów stosowanych w

zaburzeniach przewodu pokarmowego, szczególnie w przypadku bolesnych skurczów jelit u niemowląt i
dzieci. Po wchłonięciu do organizmu składniki olejku wydalają się poprzez nerki – gdzie również wykazują

działanie przeciwzapalne. Jest ono jednak znacznie słabsze, dlatego w przypadku zapalenia dróg moczowych
olejek można stosować jedynie jako składnik pomocniczy preparatów złożonych. Olejek z rumianku ma

również działanie przeciwzapalne w obrębie skóry - z tego względu jest chętnie stosowany w maściach
leczniczych (i wielu kremach kosmetycznych). Najczęściej wchodzi w skład maści lub okładów stosowanych w

przypadku owrzodzeń skóry, żylaków odbytu lub kończyn dolnych, odleżyn i podrażnienia skóry u
noworodków. Uwaga! Wszystkie preparaty zawierające olejek rumiankowy bądź rumianek mogą wywoływać

reakcje alergiczne, dlatego należy rozważyć ich stosowanie u osób skłonnych do uczuleń.

Źródło materiałów: ww.farmakognozja.farmacja.pl | Przekonwertowanie do PDF: p. Zosia :-)

Materiały z farmakognozji dla studentów III roku farmacji

Fitochemia

Oleum Citri - Olejek cytrynowy uzyskiwany z owocni cytrynowca zwyczajnego (Citrus limon). Głównymi

składnikami są limonen i cytral. Olejek ten jest stosowany w celu poprawy smaku i zapachu leków oraz do
nadawania aromatu różnym produktom spożywczym. Po podaniu doustnym wchłania się w jelicie cienkim i

wydala przez drogi oddechowe. Ma słabe działanie wykrztuśne i przeciwbakteryjne. Stosuje się go również w
postaci inhalacji w bólach gardła, katarze i przeziębieniu. Zewnętrznie w podrażnieniach naskórka, oraz jako

środek odstraszający owady.

Oleum Eucalypti – Olejek eukaliptusowy. Uzyskiwany z liści eukaliptusa (Eucalyptus globulus) Głównym
składnikiem jest cyneol. Olejek ten ma działanie wykrztuśne. Rozrzedza wydzielinę w oskrzelach i działa na

nie rozkurczowo. Pobudza odruch kaszlu. Działa również silnie przeciwbakteryjnie, szczególnie jeśli
podawany jest w postaci inhalacji. Olejek jest składnikiem wielu preparatów złożonych, stosowanych w

infekcjach jamy ustnej, gardła, krtani, czy nawet oskrzeli. Zewnętrznie olejek działa bakteriobójczo i
drażniąco na skórę. Jest między innym składnikiem maści rozgrzewającej Neo-Capsicerm. Stosowany również

w przemyśle spożywczym.

Oleum Foeniculi – Olejek kopru włoskiego. Uzyskiwany z owoców kopru włoskiego (Fructus Foeniculi).
Głównym składnikiem jest anetol. Stwierdzono, że olejek ma słabe właściwości uspokajające. Posiada też

działanie spazmolityczne i wykrztuśne. Mimo powszechnego wykorzystania surowca sam olejek jest jednak
stosunkowo rzadko stosowany wewnętrznie, a jeżeli już, to najczęściej jako składnik leków złożonych lub

recepturowych np. Aqua Foeniculi czyli wody koperkowej (stosowanej najczęściej w przypadku kolek u
dzieci). Związane jest to zapewne z faktem, że duże dawki olejku koprowego mogą wywołać odurzenie i

drgawki kloniczne. Stosowany zewnętrznie olejek wykazuje się właściwościami bakteriobójczymi i
przeciwpasożytniczymi.

Oleum Juniperi – Olejek jałowcowy. Uzyskuje się go z owoców (szyszkojagód) jałowca pospolitego (Fructus

Juniperi). Głównymi składnikami olejku są alfa-pinen i kadinen. Olejek jałowcowy zwiększa łaknienie,
wydzielanie soku żołądkowego i żółci. Może więc być stosowany doustnie w zaburzeniach trawienia. Ma

również działanie moczopędne, stosowany jest czasem jako środek pomocniczy w kamicy nerkowej. Należy
jednak pamiętać, że zbyt duże dawki tego olejku prowadzą do uszkodzenia nerek. Oleum Juniperi stosuje się

również zewnętrznie, jako składnik preparatów do wcierań w nerwobólach i bólach reumatycznych. Działa
on wtedy drażniąco na skórę, wywołując jej zaczerwienienie i uczucie ciepła. Olejek ma ponadto silne

właściwości bakteriobójcze.

Oleum Lavandulae – Olejek lawendowy, uzyskiwany z kwiatów lawendy lekarskiej (Lavandula officinalis).
Głównym składnikiem jest linalol. Olejek ten wykorzystywany jest najczęściej w kosmetyce (i farmacji) w celu

nadania produktom przyjemnego zapachu. Posiada on również działania farmakologiczne – usprawnia pracę
przewodu pokarmowego, działa spazmolityczne i słabo uspokajająco. Właściwości te, z wyjątkiem ostatniej,

są jednak rzadko wykorzystywane w praktyce. Jeżeli chodzi o zastosowanie w lecznictwie to olejek
lawendowy stosuje się najczęściej jako składnik inhalacji w nieżytach górnych dróg oddechowych, oraz

zewnętrznie jako składnik preparatów o działaniu przeciwgośćcowym i przeciwnerwobólowym (prep.
Lawendol). Często stosowany w aromaterapii.

Oleum Menthae piperite – Olejek z mięty pieprzowej. Uzyskiwany z liści mięty pieprzowej (Folium Menthae

piperitae). Głównym składnikiem czynnym jest mentol. Zawiera również menton, pinen i cyneol. Przy
podaniu wewnętrznym olejek ma działanie rozkurczowe, żółciopędne i żółciotwórcze. Stosowany jest w

przypadku braku łaknienia, zaburzeniach trawiennych, kolce jelitowej. Podaje się go również w przypadku
schorzeń dróg żółciowych, pęcherzyka żółciowego czy wątroby (jest np. w preparacie Rapacholin). Olejek

miętowy ma też działanie wykrztuśnie i rozrzedzające na śluz w drogach oddechowych. Z tego też powodu
wchodzi w skład niektórych preparatów stosowanych w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych. Nie bez

znaczenia pozostają przy tym jego właściwości przeciwbólowe i odkażające. W przypadku infekcji górnych
dróg oddechowych stosuje się go w postaci inhalacji (preparat Inchalol), rzadziej aerozoli. Wchodzi w skład

niektórych preparatów do ssania stosowanych w stanach zapalnych gardła (na przykład Septolete). Po

Źródło materiałów: ww.farmakognozja.farmacja.pl | Przekonwertowanie do PDF: p. Zosia :-)

Materiały z farmakognozji dla studentów III roku farmacji

Fitochemia

zastosowaniu na skórę działa przeciwświądowo i daje wrażenie chłodu, ma ponadto właściwości
odstraszające owady. Stosuje się go też w celu poprawy smaku i zapachu preparatów farmaceutycznych i

produktów spożywczych. Uwaga - zastosowany (nawet zewnętrznie) u osób nadwrażliwych może wywołać
reakcje alergiczne. Olejku nie wolno również stosować bezpośrednio na skórę bez wcześniejszego

rozcieńczenia.

Oleum Melaleuca (Tea Tree Oil) - Olejek drzewka herbacianego uzyskiwany z liści i gałązek drzewa Melaleuca
alternifolia, rzadziej z M. Leucadendra lub M. Cajeputum. Olejki z tych roślin znane są również pod wieloma

innymi nazwami np.: “cajuput oil” dla oleju uzyskiwanego z M. Cajeputum. Wszystkie posiadają jednak
zbliżony skład i właściwości biochemiczne. Głównym składnikiem jest terpinen-4ol. Olejek zawiera ponadto

takie terpeny jak 1,8-cyneol i a-pinen Tea Tree Oil ma potwierdzone doświadczalnie działanie
antybakteryjne. Wykazano również że działa przeciwgrzybiczo (np. na Candida albicans) i

przeciwpierwotniakowo (np. na Trichomonas vaginalis) . Istnieją pewne doświadczenia wskazujące na jego
przeciwwirusowe działanie - były one jednak prowadzone jedynie na kilku wirusach. Niektóre ze składników

olejku mają też działanie przeciwzapalne. Wymienione właściwości zgodne są z tradycyjnym zastosowaniem
przez Aborygenów liści z drzewa herbacianego, jako środka służącego do opatrywania ran, leczenia

dolegliwości skórnych i przygotowywania inhalacji w infekcjach dróg oddechowych.. Obecnie sam olejek
stosuje się jako środek do leczenia zakażeń skórnych pochodzenia bakteryjnego bądź grzybiczego oraz

zapaleń pochwy. Działa łagodząco w oparzeniach i po ukąszeniach przez owady. Rzadziej stosuje się go w
inhalacjach przy przeziębieniu. Na ogół jest dobrze tolerowany.

Oleum Sinapis – Olejek gorczyczny uzyskiwany jest z nasion gorczycy czarnej (Brassica nigra). Głównym

składnikiem czynnym olejku (92%) jest izosiarkocjanian allilu. Olejek, podobnie zresztą jak i same nasiona, po
podaniu na skórę powoduje silne rozszerzenie naczyń krwionośnych, wywołując przy tym uczucie

intensywnego pieczenia. Działanie to jest tak silne, że może doprowadzić do uszkodzenia skóry. Z tego
względu sam olejek gorczyczny stosuje się jedynie jako składnik preparatów złożonych, głównie maści do

wcierań w nerwobólach. Kiedyś stosowano go również, jako składnik Spiritus Sinapis. Nasiona gorczycy ze
względu na słabsze działanie są częściej stosowane, również jako składnik leków wykorzystywanych w

leczeniu bóli reumatycznych czy stanów zapalnych korzonków.

Oleum Pini Sibericum - Olejek pichtowy jest olejkiem pozyskiwanym z pędów Jodły syberyjskiej (Abies
sibirica). Amerykańskie i brytyjskie farmakopee pochodzące z przełomu XIX i XX wieku przypisują mu

właściwości podobne do zwykłego olejku sosnowego (Oleum Pini), czyli działanie przeciwreumatyczne, oraz
wskazują jako lek stosowany w postaci nacierań i inhalacji w leczeniu nieżytów górnych dróg oddechowych.

Zawarte w nim składniki mają działanie odkażające wykrztuśne i przeciwbakteryjne. Wiele współczesnych
nam źródeł przypisuje mu również zdolności do stymulowania układu odpornościowego. Przeprowadzono

eksperymenty na zwierzętach wskazujące na to, że składniki olejku mogą hamować rozwój wirusa grypy
poprzez nieswoistą aktywację układu odpornościowego.

Oleum Terebinthinae – Olejek terpentynowy otrzymuje się poprzez destylację żywicy sosnowej (Balsamum

Pinui sylv.) Żywicę tą pozyskuje się poprzez nacinanie pni Sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris). Głównymi
składnikami czynnymi są: pineny, kamfen i karen. Terpentyna zastosowana na skórę działa drażniąco

(wchodzi w skład Neo-capsiedrmu)i słabo antyseptycznie. Dobrze wchłania się przez skórę i ułatwia
wchłanianie innych rozpuszczonych w niej substancji. Ma także zastosowanie jako źródło do izolacji pinenów

o słabych działaniach drażniących. Pineny te wykazują właściwości żółciotwórcze i żółciopędne, wchodzą w
skład niektórych, podawanych doustnie preparatów złożonych np. Terpicholu. Olejek terpentynowy

stosowany wziewnie (inchalacje) ma działanie wykrztuśnie i wykorzystywany jest w przewlekłych zapaleniach
dróg oddechowych. Poza medycyną terpentyna znalazła zastosowanie jako rozpuszczalnik do niektórych farb

i lakierów.

Oleum Thymi - Olejek tymiankowy. Uzyskuje się go z ziela tymianku pospolitego (Herba Thymi). Głównymi
składnikami olejku są tymol, karwakrol i alfa pinen. Olejek ma bardzo silne własności antyseptyczne. Stosuje

się go również ze względu na jego działanie wykrztuśne. Pobudza ruchy rzęsek wyścielających drogi

Źródło materiałów: ww.farmakognozja.farmacja.pl | Przekonwertowanie do PDF: p. Zosia :-)

Materiały z farmakognozji dla studentów III roku farmacji

Fitochemia

oddechowe i nasila wydzielanie śluzu. Podaje się go głównie w przypadku kaszlu i w nieżycie dróg
oddechowych. Stosuje się go wtedy najczęściej w postaci inhalacji. Rzadziej wykorzystuje się jego słabe

działanie żółcio- i moczopędne. Ze względu na działania uboczne (nudności, zapalenie żołądka, uszkodzenia
nerek) olejek tymiankowy stosuje się wewnętrznie jedynie jako składnik preparatów złożonych. Olejek

można także stosować zewnętrznie jako środek odkażający, przeciwświądowy i przeciwzapalny.

Źródło materiałów: ww.farmakognozja.farmacja.pl | Przekonwertowanie do PDF: p. Zosia :-)